Feira do Libro da Coruña: pregón de Miguel Anxo Fernán Vello

PREGÓN DA 38 FEIRA DO LIBRO DA CORUÑA

Se a min me preguntasen para que sirve unha Feira do Libro acudiría, por exemplo, ao escritor arxentino Ricardo Piglia, que opina, en primeira instancia, que este tipo de eventos “recuperan unha sociabilidade un pouco perdida”; e eu vexo aquí, para comezar, un espazo —o da Feira— capaz de atraer persoas de diferentes horizontes e con diversos intereses, lectores en potencia ou lectores xa existentes; un conxunto, en definitiva, de cidadáns de toda clase, idade e condición que establecen neste gran foro cultural que é a Feira do Libro un ámbito de sociabilidade popular, un territorio para a experiencia cívica, algo que resulta ben fermoso, especialmente fermoso, cando os libros e a lectura ocupan o lugar central, como é o caso, dese espazo público, dese espazo libre que se crea arredor da gran esfera —a Feira en toda a súa dimensión— que contén ese universo de “amigos” —amigos sempre fieis— que son os libros, eses obxectos prodixiosos que, como dicía Marcel Proust, poden chegar a cambiar, através da súa lectura, o destino dun home.

Mais se antes eu falaba das Feiras do Libro como “espazos de sociabilidade”, quero agora referirme ao libro mesmo como estímulo vital, como enerxía para a realización persoal, como chave máxica que permite abrir perspectivas de gran interese e transcendencia na vida do lector. Confesaba Adolfo Bioy Casares que parte do seu amor á vida debíallo ao seu amor aos libros, e velaí como a lectura acaba sendo esencial na propia deriva biográfica, na construción da vida persoal, pois a lectura é consubstancialmente “útil”, benefactora, enriquecedora, emocionante. Outro escritor, o alemán Hermam Hesse, relacionaba as boas lecturas con doses de fortalecemento para o espírito, e afirmaba que unha hora de lectura dun bo libro convértese nun “presaxio de rexuvenecemento”, nun “alento de nova frescura”. Que a lectura de bos libros enriquece a vida é algo que forma parte xa da experiencia universal, pois ben se sabe que a lectura axuda ao perfeccionamento e ao desenvolvemento da linguaxe, posibilita a capacidade de pensar e de expor o propio pensamento, axiliza notabelmente a intelixencia, aumenta o volume de información e o grao de coñecemento, amplía os horizontes individuais en todos os sentidos, esperta a curiosidade e activa afeccións e intereses; desenvolve a capacidade de xuízo, análise e espírito crítico; potencia a capacidade de percepción e de observación da realidade, promove as facultades da atención e da creatividade, axuda a definir unha formación estética e educa a sensibilidade, é unha fonte profunda e perfecta de distracción e entretemento, e, como xa afirmaba Montesquieu, en definitiva, é unha deliciosa vía para o gozo e a felicidade. Ou sexa, e resumindo, a lectura outórgalle á vida unha maior plenitude, unha maior riqueza, e acaba sendo un alimento proveitoso e necesario, un alimento moral e mesmo de irmandade, porque, como dicía o dramaturgo francés Antoine Houdar de la Motte, “mediante a lectura facémonos contemporáneos de todos os homes e cidadáns de todos os países”. Palabras sabias, sen dúbida.

Mais eu tamén quero falar aquí, porque é algo que me afecta e nos afecta, da lectura en galego, da literatura galega, do libro galego. Nunca tanto se leu en galego, é certo, en toda a historia da nosa cultura. Vivimos nun marco democrático e, obviamente, a produción literaria galega, en todos os xéneros, medrou considerabelmente e atinxiu unha maior proxección e recepción. Cando Galicia iniciaba a vía autonómica publicábanse anualmente 187 títulos en galego e no ano 2007 viron a luz en galego 1.780 títulos, o que demostra, sen dúbida, un considerábel avance histórico. Mais nos últimos anos o libro galego e, por ende, a lectura en galego, están a sufrir un preocupante estancamento, cando non un evidente retroceso. Existe, si, unha sociedade lectora en galego, mais esta sociedade —un verdadeiro tesouro en si mesma— non medra, non se expande, e, o que é máis grave, non se renova e amplía de xeito, diríamos, ecolóxico, nos seus tramos de idade máis novos. Fíxense vostedes, no que atinxe á lectura pública, apenas contamos cunha dotación de 1,1 libros por habitante nas bibliotecas, case a metade do índice da Unión Europea, e en Galicia apenas gastamos cada ano en adquisición de libros 0,65 euros, o que nos sitúa moi lonxe da media europea, que é de 1,85 euros. E vexamos outros datos. Entre os anos 2003 e 2005 pecharon as súas portas en Galicia 41 librerías, e Galicia segue a ser penúltima en índice de lectura (datos do ano 2008) no conxunto do Estado español, só por diante de Estremadura e moi afastada da media estatal. Xulguen vostedes estes datos. Porque, aínda así, o noso país posúe, sen dúbida de ningún tipo, unha das literaturas máis importantes de Europa. E non me refiro á literatura medieval galega, cumio universal da lírica de todos os tempos, que foi cualificada no seu día polo Premio Nobel de Literatura, o mexicano Octavio Paz, como unha das “xoias da humanidade”. A literatura galega de hoxe no seu conxunto está á altura das mellores expresións literarias europeas, algo que é recoñecido por numerosos especialistas en numerosos países. Sen ir máis lonxe, o outro día nesta mesma cidade, Antonio Gamoneda, premio Cervantes e altísimo mestre literario, afirmou que a poesía galega actual superaba en calidade —foron palabras súas— á que se escribe na hora presente no conxunto de España, sumándose así a outras voces que reparan, con atención e coñecemento, na profundidade e no brillo que posúe unha boa parte da escrita lírica de noso.

E en todo este panorama, amigas e amigos, téndomos como temos un idioma milenario e moderno —pai, por certo, do portugués—, mais en clara situación de perda paulatina de falantes e de lectores —o ensino en galego na Universidade da Coruña, fíxense, non chega ao 9 por cento—, é realmente grave, para máis de sorprendente e preocupante, que un Goberno da Xunta de Galicia, o do señor Núñez Feijóo, como moi ben lle lembrou a Real Academia Galega, converta as primeiras decisións lingüísticas anunciadas, todas elas, en “desprotectoras da lingua galega”. A lingua galega, di a Real Academia con sede nesta cidade, “é unha riqueza, patrimonio común de todos os galegos”, e engade finalmente a máxima institución cultural de Galicia —a cita é textual— que “os poderes públicos están obrigados a meditar serenamente a qué escenario queren levar a sociedade galega, tendo sempre presente que a lingua galega non é un problema, senón unha oportunidade”.

Eu desexo, señoras e señores, que esta 38 edición da Feira do Libro da Coruña sexa un gran espazo de sociabilidade, un gran foro de participación popular, ancha avenida de libros e gran biblioteca ao ar libre para todos. Permítanme que remate este pregón cuns versos dedicados a ese gran libro galego de pedra, a ese gran poema vertical de pedra que acaba de ser declarado Patrimonio da Humanidade. Os versos son de César Antonio Molina e din así:

Na noite sega a herba de ouro.

Siluetas perdidas viven da súa vida,
coma min,
e as estrelas fugaces
que van cal suco aberto
na escuma do mar tralos buques.
Diríase que o seu ollo, ao que ilumina a esperanza,
tamén brilla eterno na outra beira.

MIGUEL ANXO FERNÁN VELLO
A Coruña, 1 de Agosto de 2009