Morreu un Mestre da Memoria, morreu Serafín Mourelle

A AELG lamenta fondamente a perda dun dos seus Mestres da Memoria, nomeado en 2017 desde a Sección de Literatura de Tradición Oral.

MAR DE IRLANDA

Mar de Irlanda, Mar de Irlanda,
mar agarimoso e traidor,
fuches de min o sustento
e tamén depredador.
De ti saquei pan prós fillos
mais todo o que eu non tivera
a cambio en ti eu deixei
toda a miña vida enteira.
Catorce anos eu tiña
cando ata ti me acheguei,
agora xa son sesenta
e nunca máis voltarei.
Canta loita, Mar de Irlanda,
contra ti desenvolvín
para arrincarche ese peixe
que ti non queres ceder.
Agarimoso, as menos veces
ata te deixas querer,
traidor, falso e asasino,
cando bravo queres ser.
Cantos días, cantas noites,
sobre ti eu capeei,
defendendo aquel barquiño
que ti querías comer.
Agarradiño ó temón,
amedrentado me tiñas
mais con café e cigarros
eu sempre a ti che vencía.
Negras e longas noites
de ventos fuxindo endemoñados.
Fúnebre música de Santa Compaña
ó bater con paus, cables, cordas
e todo canto atopaban.
Mares falsos e tolos,
grandes coma montañas
ameazaban tragarnos
nun só momentiño.
Confésoche, Mar de Irlanda,
que no fragor da sonata
máis dunha vez escoitei
a voz do meu pobre irmán
e a de tantos amigos
que levaches, traidor,
ó máis mouro dos abismos.
Parecía que choraban
aínda pedindo auxilio.

Este é un resumo da vida mareira de Serafín Mourelle Bugallo e ao tempo o poema co que remata o seu libro recentemente editado en Caldeirón e dedicado ao querido compañeiro desaparecido Paco Souto titulado Carapelas de sal e iodo, se ben hai que dicir que cando fixo o poema, dedicado ao seu irmán e a outros mariñeiros desaparecidos nese mar, tiña uns poucos anos menos. El mesmo estivo a punto de perder a vida caendo á auga cando tiña 16 anos. Di que chegou ouvir algúns compases da derradeira sonata que escoitan os homes que finan no mar, pero por fortuna os compañeiros deron achegado a embarcación a onde el estaba e puideron salvalo.
Serafín naceu en Corme en 1933. Moi novo embarcou por primeira vez coa categoría de cho, que vén ser axudante de cociña, e chegou a converterse nun patrón de sona no Grande Sole (pronunciado Gran Sol) . Nos anos sesenta foi dos que descubriron os fértiles caladoiros de Porcupine (que traducido ao galego sería Ourizo cacho), un volcán submarino situado ao oeste de Irlanda. Dicía Serafín de si mesmo: “Eu nacín en Corme, crieime na Coruña, casei en Noia, vivín no Gran Sol. De onde son?… Son do mar máis que de sitio ningún”. A pesar de todo, o mar para el tamén era poesía, como ben dixo Xurxo Souto.
Tanta vida no mar leva a converter unha persoa intelixente e inqueda como Serafín en autodidacta e transformala en experimentado astrónomo. Un dos seus máis importantes instrumentos de traballo era un sextante mercado nun porto de Irlanda da marca Hezannith, ilustre marca que fabricaba instrumental para investigación científica e para navegación marítima en Londres no distrito de New Eltham, en Greenwich, dende 1845, case corenta anos antes de que aquilo se convertese en referencia do meridiano cero.
Pero as inquedanzas de Serafín Mourelle non remataron nin na astronomía nin na poesía, xa que ten unha novela inédita titulada Cartas ao meu avó, na que narra a súa aventura na mariña mercante, no banco Canario-Sahariano e nas augas do Grande Sole.
Cómpre dicir ademais de Serafín que a pesar de que a maioría dos patróns chegaban a adoptar a mesma ideoloxía do armador, nunca esqueceu as súas orixes e dende sempre estivo no lado dos traballadores, ata o punto de estar afiliado ao Partido Comunista de España.

Deixounos o 31 de marzo de 2020.

[Adaptación dun texto de Isidro Novo]

Aquí o fondo videográfico coas participacións de Serafín Mourelle no Proxecto Polafías; aquí, os vídeos gravados pola Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG o 12 de maio de 2017 na Lonxa Vella do Porto da Coruña; e aquí os correspondentes á Gala do Premios Mestras e Mestres da Memoria 2017.

Polafías Polavida, “Marcha can”, interpretada por Xavier Blanco

Desde a sección de Literatura de Tradición da AELG convidámosvos a reunirnos cada día, momentaneamente, arredor da lareira virtual que representa o noso inmenso arquivo.
Hoxe convidamos a escoitar esta breve peza musical, “Marcha can”, interpretada por Xavier Blanco (Moaña, 1966) na polafía que se celebrou en Moaña o 30 de outubro de 2010.
Xavier Blanco, músico de raíz e docente da Escola de Música Tradicional do concello de Moaña, é Mestre da Memoria desde o ano 2014.
Esta é a ligazón ao vídeo.

Rechiade e unídevos baixo cancelos comúns como #CorentenaLiteraria, #Euquedonacasa, #LerGalegoSempre, #Acasainfinita, #DescobreACulturaGalega, #CulturaGalegaCuradora, #CulturaNaRede e/ou #aculturasegue.

Para levar mellor este “euquedonacasa” nace Pandemia de Contos

Desde Nós Diario:
“Pandemia? Si, mais de contos! Esa é a proposta virtual que desde o colectivo NOGA, antes Narración Oral Galega, botaron a andar para vivir en positivo estes días de illamento. Caxoto, Cris de Caldas, Brais das Hortas ou Atenea García saltan así a Youtube para compartir con todas unha sorte de narracións. Gostamos da idea e para matar a curiosidade falamos un chisco con Atenea García, contadora profesional e unha das artistas que podemos ver na canle Pandemia de Contos.
– Nós Diario (ND): Cóntenos como botou a andar o colectivo NOGA?
– Atenea García (AG): O colectivo NOGA, que nun principio se chamaba Narración Oral Galega, nace ao decatármonos de que a maioría das profesionais das artes escénicas estaban ben demarcadas -pénsese en bailarinas, actrices etc.-, mais as narradoras non. De momento somos un colectivo informal, non temos unha identidade xurídica, mais á hora da verdade si que está funcionando como rede de apoio, con varias liñas de traballo abertas e ben definidas. Por exemplo, traballamos a profesionalización do sector; realizamos o Encontro de Mondoñedo, que naceu en 2019 e do que este ano celebramos a segunda edición para compartir inquedanzas ou problemáticas; e, por outra parte, levamos adiante algunha proposta vinculada coa formación como contadoras para seguir mellorando.
– ND: E a Pandemia de Contos, como agromou a idea?
– AG: No momento no que se declarou o estado de alarma e nos puxemos en corentena, as persoas que facemos parte das artes escénicas, en xeral, fomos as primeiras nas que xurdiu o impacto. O Festival Atlántica, por exemplo, que se inaugurou na cuarta feira, tivo que solventar moitísimos problemas, e, a raíz de aí creamos un grupo de coidados, para darlle hospedaxe ás persoas que viñan convidadas doutros países, desde o Brasil, Estremadura… Á parte, tamén creamos un grupo de reivindicacións, desde o punto de vista laboral, para solicitar axudas, no que están traballando Charo Pita e Lois Pérez. Así, outra das iniciativas foi a Pandemia de Contos para ofrecer contido como colectivo, de calidade… Naceu dese ímpeto e desas ganas de ofrecer o que facemos para estar tamén presentes nun momento tan complicado coma este. Somos moita xente e hai que coidar o repertorio de cada quen, mais darlle contido á sociedade da que formamos parte para devolverlle un pouco do que nos inspiran tamén é moi bonito e necesario. Debemos ser conscientes de que a cultura ten o seu valor. En xeral foi como moi complicado contarllo a unha cámara porque estamos acostumadas a mirar a xente aos ollos. Foi curioso colocarse nese lugar como contador. Mais está sendo bonito porque chegan vídeos de persoas coñecidas e tamén descoñecidas, a xente é moi agradecida e si que sentimos que se está valorando o traballo das contadoras no tecido social.
– ND: Nese sentido, como está a vivir esta situación?
– AG: Non somos médicas, mais agradecemos que se recoñeza ese traballo, queremos saír adiante do mellor xeito posíbel. A título persoal, creo que estamos a vivir nunha época na que prima o colectivo, mais cando un sector é por si precario, e as artes en xeral son as que sofren máis, vai ser tamén o que máis resentido se vexa. As autoridades terán que poñer oídos e comezar a escoitar, ver o que nós propoñemos e nós coñecer o que elas propoñan. Onte saíron xa as medidas por parte da Agadic, e por agora freáronse as contratacións que estaban abertas. O que me chega é que desde os concellos continúan traballando desde a casa, mais claro, hai datas que, por axenda, son imposíbeis de adiar. Que manteñan o compromiso coas actuacións que estaban pechadas, e se non se pode ou non dá tempo en 2020, que sexan en 2021… Debemos facer forza conxunta. O nivel de precariedade vai en función tamén do que xa tiñamos desde a propia base. No que respecta á Pandemia de Contos, de momento non sabemos se o material ficará en aberto -aínda non se falou-, mais imaxino que si. As contadoras traballamos moito con normalización e, desde ese punto de vista, o colectivo NOGA ten un compromiso coa lingua. Aínda que non temos entidade xurídica ou estatutos, si mantemos uns mínimos, e un deles é que as persoas que formen parte do NOGA deben contar en galego. A lingua é un vehículo para nós, a palabra é o primordial.”

Antonio García Teijeiro le fragmentos de diversas obras

Desde a AELG recollemos as lecturas que fai Antonio García Teijeiro de fragmentos de varias obras súas:

Poemar o mar, aquí.
Vento, ventiño, venteiro, aquí.
Bicos e non balas, aquí.
Bicos e non balas, aquí.
Lendo lendas, digo versos, aquí.

Rechiade e unídevos baixo cancelos comúns como #CorentenaLiteraria, #Euquedonacasa, #LerGalegoSempre, #Acasainfinita, #DescobreACulturaGalega, #CulturaGalegaCuradora e/ou #CulturaNaRede.

A web Galicia Encantada celebra o 15º aniversario na Rede hoxe, 5 de marzo

Galicia Encantada, a Enciclopedia da Fantasía Popular de Galicia, celebra o 15º aniversario na Rede.
Galicia Encantada naceu para internet o 5 de marzo de 2005. Desde entón, baixo o coidado do seu creador, coordinador e responsable de contidos, Antonio Reigosa, incorporou 3.000 documentos e varios milleiros de visitas.

Nas próximas datas chegará ás librerías unha publicación conmemorativa do 15º aniversario: Guía de campo da Galicia Encantada. Dos seres míticos e dos lugares que habitan (Xerais, 2020), con ilustracións de Noemí López.

Ilustracións: Noemí López.
Mantemento técnico: Manuel Fernández, de Lugonet.
Estadísticas: Google Analytics 1 de xaneiro de 2011- 1 de marzo de 2020
Usuarias/os: 317.501
Sesións: 443.439
Nº de visitas a páxinas: 2.294.611

ANTECEDENTES
Algúns recoñecementos e premios.
Premio de Cultura Tradicional María Castaña (2006).
Premio Irmandade do Libro (2013).
Homenaxe Festival Atlántica (2015).
Finalista Gala do Libro (2018), modalidade Proxecto Literario na Rede.
Finalista Gala do Libro (2019), modalidade Proxecto Literario na Rede.

Publicación conmemorativa do 10º aniversario.
Galicia Encantada. O país das mil e unha fantasías (Xerais, 2015), con prólogo de Xabier DoCampo e ilustracións de Noemí López.

Sobre a web Galicia Encantada
Artigos publicados en revistas como Murguía e Culturas Populares, e en monográficos como Palabra viva, Cultura tradicional e desenvolvemento rural.

Seccións/categorías
Os arquivos orgánizanse en 33 seccións ou categorías temáticas organizadas alfabeticamente.

Documentación
Ademais, inclúe, entre outros apartados, “Aulas da memoria”, con traballos escolares, e “Didáctica da Fantasía” con propostas para a realización de enquisas e traballos de campo.

Revista (ISSN 1887-2859)
Publicados ata o de agora 16 números e 120 artigos, a maioría sobre o patrimonio inmaterial galego e veciñanzas (Norte de Portugal, Asturias e León).

Colaboradores
– Individuais.
– Centros escolares.
– Iconografía.
– As ilustracións, tanto a imaxe de cabeceira como as que encabezan as diferentes sección ou categorías son da autoría da ilustradora lucense Noemí López.”

San Cibrao (Cervo): faladoiro Os cronistas (da Mariña) contan do mar

O faladoiro: Os cronistas (da Mariña) contan do mar é unha actividade que forma parte do programa conmemorativo dos 50 anos do Museo Provincial do Mar de San Cibrao (Cervo), na actualidade integrado na Rede Museística da Deputación de Lugo. Terá lugar o venres, 13 de decembro, no proio Museo do Mar, ás 19:00 h e contará coa participación de Carlos Nuevo, cronista oficial de Viveiro, Eduardo Gutiérrez, cronista oficial de Ribadeo e Antonio Reigosa, cronista oficial de Mondoñedo. Entrada libre.
Este faladoiro, enmarcado na efeméride de celebración do medio século de vida do Museo Provincial do Mar, tratará sobre distintos aspectos relacionados co mar, fonte vital e espiritual das xentes da Mariña deste tempo inmemorial. Nas intervencións introdutorias cada un dos cronistas falará de actividades, mitos e curiosidades relacionadas co mar e a seguir terá lugar un faladoiro coa participación do público asistente ao acto.

Xosé Manuel Sánchez Rei: “Esta proposta de edición levouse a varias institucións galegas e restáronlle mérito”

Entrevista a Xosé Manuel Sánchez Rei en Sermos Galiza:
“O Cancioneiro de Cipriano T. Enciso ve a luz nos EUA. Conversamos con Xosé Manuel Sánchez Rei (A Coruña, 1973), profesor titular na Universidade da Coruña na área de Filoloxía Galega e Portuguesa, co gallo da publicación da obra pola editora The Edwin Mellen Press.
(…) A querenza de Cipriano T. Enciso pola literatura oral
Cipriano Torre Enciso (A Coruña, 1902 – Madrid, 1995) foi un xornalista e etnógrafo galego. Este persoeiro, “aínda que vinculado ao franquismo”, “tiña unha querenza pola literatura tradicional e a cultura popular”, explica a Sermos Galiza o seu editor, Sánchez Rei. Torre Enciso pasou boa parte da súa vida en Madrid, mais esta afeizón levouno a recoller, “cada vez que viña a Galiza ou a Portugal, en cada romaría, festa ou mercado”, cantares populares co afán de os compilar. “El pedía á xente que lle cantase música tradicional”. Sobre os anos 70 “xa se supón que estaba colixido a maior parte deste material”. E é que no seu legado deixou “varias pastas, varias carpetas” onde cada cantar se presentaba “transcrito en fichas de papel cebola”, separados por temáticas, quer amor, quer superstición, quer cantos de berce etc., “o que T. Enciso considerara que tiña de aparecer”, comenta Sánchez Rei. E así até 7000.
Os textos do cancioneiro: de “Ana Bolena” a “Airiños, airiños aires”
Conscientes de seren case sete mil cantares os que Torre Enciso recolleu, non é de estrañar que estes presenten unha moi diversa xénese ou procedencia. Un plus que enriquece, aínda máis, o seu legado. Poñamos como exemplo para ilustrar tal circunstancia o feito de que, entre tanto material, podemos atopar “textos que T. Enciso tirou doutros cancioneiros, tal cal, recollidos por Pérez Ballesteros ou Cabanillas”, xunto a outros textos “que son moi recentes porque foron xerados no século XX; el recolleunos en festas ou romarías. Hai tamén outros que foron popularizados na literatura galega, como é o caso de ‘Airiños, airiños, aires’, que se fixeron extremadamente coñecidos”, afirma Sánchez Rei. Deste modo, o seu editor dá conta da existencia de varias procedencias que o colector non referenciou, nin comarcal nin rexionalmente, “todo un reto para nós”, engade, pois “tratamos de facer unha edición que fose rigorosa, tendo en conta todas esas variantes dialectais, rexionais, estilísticas”. Características que ficaron plasmadas con rigorosidade nas case catrocentas páxinas destinadas ao estudo introdutorio. Por outra banda, destácase que, efectivamente, “hai cantares que remontan con claridade ao século XVIII, que se fixeron moi populares, moi coñecidos, xa recollidos por Sarmiento ou por Sobreira, e outros máis actuais, como ‘A saia da Carolina’”, que é un texto moi recente.
Á parte, e polo tipo de lingua, tamén se poden diferenciar entre os que son galegos ou portugueses, “ben como as variantes dialectais que nos indican con certa fiabilidade de que rexións da Galiza poden provir”. “Queriamos facer unha edición seria, que respectase todas as variedades lingüísticas”. Unha característica moi peculiar que incrementa o valor intrínseco á propia colectánea, pois, tal como explica Sánchez Rei, “no día de hoxe non hai ningunha obra da mesma índole que recolla textos galegos e portugueses de forma conxunta”. E iso hai que o pór en destaque. E é que, para Xosé Manuel Sánchez Rei, unha das características máis notábeis desta colección de textos tradicionais é o feito de o colector incluír textos de orixe portuguesa, os cales foron adaptados polo colector para os versionar en galego. Un feito “curioso porque os textos portugueses adaptounos á grafía galega”, é dicir “foron adaptados ao galego da época, mais formas como ‘embora’, ‘gosto’, e outras, que só se usan no galego culto, tórnanse estrañas na lingua popular e insinúan con clareza estarmos perante textos da outra marxe do Miño”. Tamén subliña a circunstancia de incorporar cántigas datadas en diferentes períodos históricos (séculos XVIII, XIX, e XX), trazos que, no seu conxunto, entre o número de poemas e a súa diversa procedencia, fan deste cancioneiro un dos máis importantes de todos os publicados até a actualidade. (…)”

100 Microhistorias encantadas

Se queres colaborar en 100 Microhistorias encantadas para celebrarmos o 15º aniversario (2005-2020) na Enciclopedia da Fantasía Popular de Galicia rescata unha lenda, un mito, un rito, un conto… e remíteo (podes acompañar fotografía) a correo@galiciaencantada.com
Aquí podes ver o que xa temos publicado para esta efeméride: #cenmicrohistoriasencantadas (Facebook e Twitter)
E aquí, todo o que hai na web: Galicia Encantada.