O
22 de agosto comeza a Feira do Libro de Foz (na Praza Conde do Fontao), organizada pola Federación de Librarías de Galicia, con horarios de 17:30 a 22:00 h., cos seguintes actos literarios destacados dentro do seu programa:
– 19:00 h. Inauguración. Pregón a cargo de Antonio Reigosa.
– 20:00 h. Antonio Reigosa asina na caseta de Secretaría.
– 20:30 h. Cantos de traballo das mulleres do mar, banda sonora da novela A gran travesía de Chiruca Macallás, de Xurxo Souto, publicado por Xerais.
Sábado 13
– 19:00 h. Visita teatralizada con Os Quinquilláns.
– 20:00 h. Recital poético multilingüe co Colectivo de Poetas en Bruxelas e un grupo representativo da poesía galega actual. Participarán os/as escritores/as Taha Adnan, Frank de Crits, Geert van Istendael, Serge Meurant, Silvia Vainberg, Bart Wonck, Ramón Neto, Xavier Queipo, Chus Pato e Yolanda Castaño.
– 21:00 h. Concerto de Cristina Pato, con Roberto Comesaña.
Domingo 14
Con feira de produtos rosalianos de todo a xornada e ludoteca para nenas e nenos.
– 11:00 h. Visita guiada pola horta da Casa, por Carlos Dacal.
– 11:30 h. Visita guiada pola Casa, por Pedro Feijoo.
– 12:00 h. Paco Nogueiras, concerto familiar (Brinca vai!).
– 12:00 h. Conferencia de Xosé Luís Méndez Ferrín sobre “Rosalía, A Matanza e Rodríguez del Padrón”
– 12:30 h. Visita guiada pola Casa, con Pepe Barro.
– 13:00 h. Mini-concerto de Secho no Piano de Rosalía.
– 13:00 h. Conferencia de Carlos Castelao sobre “As fotografías de Rosalía”.
– 13:30 h. Regueifa con Lupe Blanco e Kike Estévez.
– 14:00 h. Performance poética de Andrea Sanjurjo e Fabián Niño.
– 14:10 h. Concerto de Secho.
– 16:00 h. Proxección do filme Contou Rosalía.
– 17:00 h. Visita guiada pola Casa, por Francisco Rodríguez.
– 17:30 h. Paco Nogueiras, concerto familiar (Radio Bule Bule).
– 18:30 h. Visita guiada pola Casa, con Olga Novo recitando.
– 18:50 h. Mini-concerto de Ugia Pedreira e Cristina Pato no Piano de Rosalía.
– 19:00 h. Visita guiada para nenos/as con Manuel Lorenzo Baleirón.
– 19:15 h. Performance musical de Ugia Pedreira, acompañada por Cristina Pato.
– 20:00 h. Presentación do proxecto ‘Amigos/as da Casa de Rosalía’, por Anxo Angueira.
– 20:20 h. Presentación do libro do Premio Escolar de Poesía.
– 20:40 h. Entrega da Rosa de Galicia á familia de Villar Granjel + Coral de Padrón.
– 21:00 h. Concerto de Davide Salvado.
Apoian:
– Deputación da Coruña.
– Consellería de Cultura e Turismo da Xunta de Galicia.
– Concello de Padrón.
Patrocinan:
– Galicia Calidade.
– Adega Paco eLola.
– St. Petroni. O vermú de Galicia.”
Entrevista
a Adela Figueroa Panisse en Sermos Galiza:
“A escritora e ativista ecologista Adela Figueroa participou em Cabo Verde no IX Encontro de Escritores de Língua Portuguesa representando a Galiza e deu a palestra ‘A literatura infanto Juvenil na Galiza. Uma necessidade Cultural’ na que advogou pelo conto galego como ferramenta para a criação duma ligação com a cultura e língua nas crianças.
A edição do IX Encontro de Escritores de Língua Portuguesa decorreu do 20 ao 22 de junho na Cidade da Praia, Cabo Verde, sob o título ‘A literatura infantojuvenil’. Nele participou a escritora e ativista ecologista Adela Figueroa Panisse representando a Galiza ao ser Santiago membro da União de Cidades Capitais de Língua Portuguesa.
Adela Figueroa (…) advogou pelo conto galego como ferramenta para a criação duma ligação com a cultura e a língua nas crianças. Sermos Galiza conversa com a autora arredor da importância do conto no nosso país e o que significa a participação de escritoras galegas neste encontro internacional ao lado de autores e autoras da própria Galiza, de Cabo Verde, Angola, Guiné, São Tomé, Brasil e Portugal. Tanto Figueroa como a ilustradora galega Celsa Sánchez foram recebidas pelo presidente da República a quem obsequiaram o libro Galiza Cabo Verde, Abraço Poético, no que escrevem pessoas de ambos os dois países.
– Sermos Galiza (SG): Começou o seu relatório em Cabo Verde afirmando que somos “seres conta contos”. A que se refere?
– Adela Figueroa Panisse (AFP): Na cova de Eirós (Triacastela) encontrou-se os restos de uma fogueira de mais de 180.000 anos. Imagino as estóriase lendas que lá seriam contadas ao calor do lume por homens do Neanderthal e muitos milheiros de anos depois pelos chamados de Homo Sapiens sapiens (Cromagnon).
Os seres humanos necessitamos viver em sociedade e para manter esta é necessário normas de comportamento em comum. Também somos seres com sentido de transcendência que supera o que chamamos tempo presente. Por isso precisamos sabermos a história da tribo, e imaginarmos o futuro. A previdência é a faculdade de elaborar estratégias sobre situações possíveis, imaginadas. Os contos ajudam nessa função. Ainda, há muitos perigos lá fora. As crianças têm de apreenderem a superarem essas ameaças, e necessitam saber tudo acerca da natureza que nos fornece de alimento, perigos e segurança. Os contos tratam disso. Aprendemos brincando e escutando.
– SG: Na sua palestra fez referência à falta, há anos, de difusão de contos tradicionais galegos, o que obrigava a recorrer daquela a contos originários doutras culturas e noutros idiomas. Considera que hoje o conto tradicional galego está recuperado e goza de difusão?
– AFP: A transmissão cultural mudou. De ser feita ao pé da lareira para as escolas e através de outros meios como TV, radio, etc. Mas, na Galiza, existem muitas ações que favorecem a cultura oral. Temos em Lugo, por exemplo, a Galicia Encantada que coordena António Reigosa e que organiza um congresso todos os anos de cultura oral. Na Eira da Xoana (Fundación Eira, Ramil, Agolada) realizam-se atividades de conta contos tradicionais relativas às diferentes etapas do ano, por citar apenas um par de exemplos, mas há muitos mais casos.
Literatura escrita agora há muita, mas do ponto de vista histórico este fenómeno é recente. Por isso eu referia que os contos que me liam de criança não eram contos galegos. Mas eu sim que escutei contos tradicionais galegos. Hoje a literatura infanto juvenil em galego tem importância. Há muito publicado. Não tanto difundido. Eu nisto coloco muita responsabilidade nas escolas para alem das famílias. Falei com muitas pessoas (mestras e livreiras) para fazer a minha palestra e, em geral, podemos concluir que o papel das mestras é muito importante puxando pelos livros escritos em galego. Na falta duma verdadeira política de promoção do galego estas têm a responsabilidade de fomentar o idioma e favorecer a leitura em galego. Pelo que diz a respeito da vitalidade da nossa língua esta está em declive. Mas temos que falarmos de direitos linguísticos, direitos do povo e não somente de direitos particulares.
É a nossa comunidade galega quem tem a responsabilidade de conservar, praticar, defender e não perder o património comum que representa a língua. A primeira a ser escrita na península ibérica independente do latim, e que viajou polo mundo da mão de Portugal para ser hoje falada por mais de 200.000.000 de pessoas no mundo. Mas, ainda que só falássemos nós, temos a obriga de defende-la, porque é a nossa. Foi-nos entregue por milheiros de pessoas que a guardaram para nós, cultivando-a e crescendo-a. Seria traição deixá-la ir. Cito, na minha palestra as Escolas Semente que tanto fazem pela normalização da nossa língua: o galego. (…)”
A 
AELG lamenta fondamente a perda dunha das súas Mestras da Memoria.
Xosefa finou o 6 de xullo de 2019 e descansa xa no cemiterio da parroquia de Santaballa, na que nacera hai 97 anos.
Xosefa Arias Castelo
Santaballa (Vilalba-Lugo),1921-2019
Naceu no albor do século XX, o 14 de setembro de 1921, nas terras chairegas de Santaballa, unha das parroquias do Concello de Vilalba. Criouse no seo dunha familia labrega humilde, nunha situación privilexiada como filla vinculeira.
Dende moi nena acudiu á escola da Liga, á que asistía cando podía, non cando quería, pois por aquel entón o traballo era moi necesario para sacar a casa familiar adiante.
Xa de moza, casou aos 26 anos con José Bermúdez, máis coñecido como Pepe do Fogaina, co que tivo seis fillos. Un deles morreulle ao pouco de nacer, pero conseguiu botar adiante cinco fillos nun contexto nada fácil como foi o da dura posguerra española.
Adicou toda a súa vida ao traballo na labranza e ao coidado das vacas que proporcionaban a pouca riqueza daqueles días.
Aos seus 90 anos lembraba con certa añoranza a escola daquela época, recoñecendo que lle gustaba moito asistir porque lle gustaba estudiar, pero a miseria daquela época non permitía que a educación fose primordial para as familias campesiñas do momento.
Lembraba unha anécdota da súa etapa final na escola, cando o seu mestre Don Antonio Quintela Ferreiro foi visitar persoalmente a seus pais para recomendarlles “que seguisen estudiando a súa filla porque era unha pena botar a perder unha nena tan intelixente”. É evidente que seus pais non puideron cumprir aquel sello, por razóns económicas pero tamén porque non desexaban quedar sós. Eran outros tempos e primaban outros valores.
Josefa foi unha muller loitadora que co seu suor e o do seu home logrou sobrevivir o infortunio dos tempos que lle tocou vivir.
Como boa santaballesa, mostrouse orgullosa de nacer nunha das parroquias máis prósperas da contorna, loada polo seu tío poeta Caetano Arias López, ao que tamén alababa por ser un dos cantores da Terra Chá de principios do século XX, que deixou un importante legado poético para a posteridade.
Caetano foi un dos poetas populares máis prolíficos da provincia de Lugo. A súa obra é intimista, social e, sobre todo, popular, reflexo da Santaballa dos primeiros anos do século pasado na que deixou fonda pegada a emigración a América. Boa testemuña delo é a construción da escola habaneira sufragada integramente polos veciños da parroquia, emigrados e non emigrados, que ansiaban un futuro mellor para as xeracións vindeiras.
Moitas das súas poesías chegaron aos máis diversos recantos do país como cantares de cego, transmitidas oralmente de vellos a mozos, e publicadas na prensa vilalbesa da época e en rifas que se facían nos festexos. Caetano, xunto co seu fillo, o pai de Josefa e un veciño, integraba un cuarteto de gaitas que amenizaba as festas e romaxes que se celebraban na comarca a mediados do século pasado.
Josefa coñeceu moi de preto a súa poesía e sentía fachenda de ser sobriña dun dos poucos poetas populares que viron parir as terras vilalbesas. Foi unha das poucas transmisoras da súa obra, e estes son algúns dos poemas que a Josefa máis lle gusta lembrar: “Encima de mel, filloas”, “A máquina de mallar”, “Adiós, meu Ricardo”, “Galicia, xardín de flores”, “As papas de Xacoba”, “¡Probe gaiteiro!”, etc…
Josefa aproveitaba con ledicia calquera ocasión, sobre todo as xuntanzas familiares e de amigos, para recitar e lembrar con gran emoción a poesía de seu tío Caetano, aínda que recoñecía que cada vez lle resulta máis difícil pois, dixera ela: “… agora xa son unha vella de 90 anos“. Aínda así, gozou dunha gran memoria para recitala con todo luxo de detalles e con gran forza interpretativa. Esta foi, xunto coa leitura, unha das grandes aficións de Josefa.
Adaptación de “Unha muller feita de terra”, artigo de Carme Pernas Bermúdez
Vexa aquí os vídeos da gravación que se lle fixo o 5 de novembro de 2011 co gallo do seu nomeamento como Mestra da Memoria. Vexa tamén aquí o fondo videográfico coas participacións de Josefa Arias Castelo no Proxecto Polafías.
Artigo
de Eli Ríos na Plataforma de Crítica Literaria A Sega:
“Hai agasallos que chegan como océanos roleiros. E producen a mesma fascinación das augas bravas! Regueifa en Bergantiños de Alba María Rodríguez é un libro de investigación, si, deses de moreas de datos e reflexións profundas que, neste momento, me apetecían ben pouco. Só pensar en concentrarme en frases académicas complicadas e complexas, xerábame unha preguiza de dimensións épicas. Aínda así, a curiosidade xa aguilloara… que razón tiña a persoa que mo trouxo para escoller este e non outro? por que a regueifa e non un libro de poemas ou unha novela? que sabe que eu non sei? E, así, sen querelo cheguei ao punto final e un ” xaaaa?!” deu na chave deste estudio. Fíxoseme curto, moi curto, quedei con ese sabor no padal do texto que les dunha sentada porque o equilibrio entre o académico e o divulgativo levoume páxina tras páxinas sen que me decatase.
O que nun principio parece a análise de dúas figuras, Celestrino de Leduzo e Calviño de Tallo, convértese nunha clara reivindicación centrada en dous puntos: un estado da cuestión e o relevo xeracional.
A autora, seguindo a liña da colección Chave Mestra, nunha loita contra a desmemoria e de posta en valor do tradicional, achega un estudio da xeografía da regueifa, as primeiras manifestacións, a orixe do termo, o proceso de profesionalización, etc, pero sempre desde o papel social da improvisación. O valor da palabra como parte de toda a vida. Así, sorprendémonos reflexionando sobre a importancia do trigo, o centeo e o millo en relación coa regueifa ou sobre o que supuxo a chegada da electricidade para as representacións. Ou, incluso, dos roles de xénero. (…)”
A
regueifa é un modo de improvisación oral propio de Galicia no que dous grupos se retan dialecticamente. Introducindo temáticas como a ecoloxía, a defensa da lingua e, especialmente, o feminismo, traemos a regueifa ao século XXI procurando un discurso actualizado, que promova a igualdade e, á vez, axude a transmisión da lingua galega como ferramenta socializadora.
Este obradoiro estará dirixido por Sara Marchena e Alba María, filólogas e regueifeiras do Proxecto Regueifesta.
HORARIO: xoves 27 de xuño de 17:30 h. a 19 h. no Museo do Pobo Galego.
PÚBLICO: persoas adultas.
PRAZAS: 25.
PREZO por materiais:
Persoas desempregadas e socias/os do Museo: de balde. Para quen non estea nestas situacións: 2€.
INSCRIPCIÓN PREVIA (por orde de chegada): servizosdeac@museodopobo.gal ata o 25 de xuño.
Quen son as docentes?
ALBA MARÍA
Cantora, compositora e improvisadora oral galega. Graduada en Lingua e Literatura Galegas. Con 18 anos gaña o I Certame de Canción de Autor do Concello de Teo, a raíz do cal ve a luz o seu primeiro disco: Aínda (2014). Desde os 13 anos mergúllase no mundo da música popular galega, desenvolvendo unha intensa actividade, eminentemente no eido da regueifa, con mestres improvisadores como Josiño da Teixeira, Pinto de Herbón, Luís O Caruncho ou o decimero cubano Alexis Díaz-Pimienta. Colabora co proxecto Regueifesta na introdución da regueifa no ámbito educativo. Arredor da oralidade publica Regueifa en Bergantiños. Celestrino de Leduzo vs. Calviño de Tallo (2017), monográfico centrado na historia e orixes da regueifa.
SARA P. MARCHENA
Titulouse en Lingua e Literatura Galegas na Universidade de Santiago de Compostela no ano 2017 e na actualidade mestura o estudo da oposición ó ensino coa regueifa, as clases particulares e o debate escolar.
Comezou a súa relación coa regueifa no seu instituto de Vigo no ano 2011 cos mestres Pinto de Herbón e Caruncho nos cursos da asociación ORAL de Vigo e no certame escolar de Valadares. Estando xa en Compostela entra en contacto con Séchu Sende e Manolo Maseda para comezar como colaboradora no Proxecto Regueifesta, no que participou máis activamente durante o curso 2018-2019.
Dende o ano 2017 imparte obradoiros de Regueifa e Improvisación Oral en centros de ensino e asociacións de toda Galiza, con especial atención a Regueifa Feminista ou a perspectiva de xénero dentro do repente galego.
Alba María e Sara comezaron a impartir obradoiros de improvisación oral no Museo do Pobo Galego durante o curso 2017-2018 centrándose especialmente na perspectiva de xénero e no traballo pola igualdade. Este modelo de obradoiro foi levado despois a centros de ensino de diferentes lugares de Galiza, a festivais e asociacións variadas. Xuntas tamén teñen actuado en diferentes eventos como a Poesía Salvaxe de Ferrol.
O
23 de maio ten lugar a Feira do Libro de Celanova (na Praza Maior), organizada pola Federación de Librarías de Galicia, con horarios de 10:00 a 20:30 h., cos seguintes actos literarios destacados dentro do seu programa para ese día:
– 12:00 h. Pregón a cargo de Xosé Benito Reza.
– 13:00 h. Lectura conxunta do poema “Aí ven o maio” a cargo do alumnado do CPR Pablo VI da Rúa e do IES Indalecio P. Tizón, de Tui, que visitan Celanova para participar no programa de Concertos didácticos de órgano.
– 17:30 h. Espectáculo infantil: A música da auga, por Servando Barreiro
– 19:30 h. Tertulia sobre os alcumes de Celanova e Vilanova.
– 20:15 h. Presentación do catálogo da exposición de Baldomero Moreiras, O eco das amazonas.
