Arquivo da categoría: Obituarios

Morreu unha Mestra da Memoria, morreu Alsira Gil Ramos, das Pandeireteiras da Alén

Publicado o por

A AELG lamenta fondamente a perda dunha das súas Mestras da Memoria.
Alsira Gil Ramos, tamén da estirpe dos “Xilotes”, naceu o 14 de setembro de 1920 e morreu o 16 de febreiro de 2018 con 97 anos. Muller independente, traballou e fixo por vida en por ela, así coma as outras homenaxeadas. Aínda que os anos debilitaron as súas forzas, aínda hai pouco era o día que se prestaba a axudar a quen precisase. Debaixo do corredor da súa casa hai un banco onde aos veciños lles prestaba sentar ao abrigo a falar con ela dos seus recordos da vida. A pandeireta estaba enriba, na casa, sempre pronta, e na súa memoria gardaba as coplas que sempre cantou nas festas da aldea. Coma as súas compañeiras, viviu a vida no lugar, sacado unha temporada que, de nova, pasou en Pontevedra. En palabras dela: «Alá a xente é moi falante, coma aquí.» Sempre tivo unha palabra amábel para os que se achegaron polo lugar, o lugarciño da Alén que

…de lonxe parece vila
se non foran os outeiros
que ten do lado de riba.

[Adaptación das palabras que o escritor Poldo Cañizo elaborou e pronunciou a laudatio ás Pandeireteiras da Alén na Gala dos Premios Mestras e Mestres da Memoria de 2017]

O enterro tivo lugar o sábado 17 de febreiro, ás 15.30, na Igrexa de Xirarga, Beariz.

Vexa aquí o fondo videográfico coas participacións das Pandeireteiras da Alén no Proxecto Polafías.

Faleceu Isidro Novo

Publicado o por

Con profunda dor a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega comunica o pasamento do seu membro do Consello Directivo até 2017, o escritor Isidro Novo. Á calidade humana e á excelencia do seu múltiple traballo como creador súmase o compromiso activo e propositivo na defensa da cultura, da lingua e da literatura culta e popular. Foi vogal da AELG por Lugo e membro fundador da Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG e partícipe en todas as iniciativas que desenvolveu (Xornadas de Literatura de Tradición Oral, Polafías, Obradoiros de Narración Oral, Letra das Festas, Gala dos Premios Mestras e Mestres da Memoria), alén de coordinador do portal “Palabras con Memoria” da web da AELG. Destaca tamén o seu papel como excepcional guía en diversos obradoiros de creación literaria.

No seu espazo da web da AELG pódese ver unha mostra da súa traxectoria.

O seu corpo está no Tanatorio de Velatorios Lucenses As Arieiras (Camiño do Seixo, s/n, Lugo –como chegar). A incineración terá lugar o venres 2 de febreiro, ás 19:00. Estase organizando un acto de despedida previo en forma de recital, que terá lugar no propio tanatorio sobre as 18:30.

Morreu unha Mestra da Memoria, morreu Manuela Cortizo Medal, Manuela de Barro

Publicado o por

A AELG lamenta fondamente a perda dunha das súas Mestras da Memoria.
Manuela de Barro, tamén coñecida por Manuela das Marianas, nacera o 13 de xullo de 1930 en Cerdedo (Pontevedra). De nena trasladouse ao lugar de Barro de Arén, no mesmo concello, onde residiu desde aquela. Alí casou con José Álvarez Sieiro, criou dúas fillas, Sinda e Ana, e dedicouse aos labores do campo.
Da súa tía, Mariana Cortizo Lorenzo, aprendeu os primeiros cantos que, coa súa prodixiosa voz, axiña lle deron renome e prestixio en toda a comarca. Tras unha vida intensa, dura, apenas escolarizada, cando chegou á xubilación promoveu a creación da agrupación “Pandereteiras de Barro de Arén”, grupo que chegou a gravar un disco e que achegou ao panorama da música popular tradicional un repertorio infinito de coplas e cantigas extraídas da memoria prodixiosa de Manuela. Con esta agrupación tamén participou en programas de radio e televisión, e foi entrevistada por numerosos investigadores do folclore popular galego, cuxo resultado se pode comprobar en libros como Cantares de Manuela de Barro, de Calros Solla, e Cantareira de Barro de Arén. Manuela Cortizo Medal, de Xosé Lois Foxo. O seu repertorio como cantareira é moi amplo: cantos de ronda, de berce, Reis, Nadal…, cantares de oficios (de arrieiros, alfareiros…), parrafeos, romances (históricos, de cego …), coplas de todo tipo, interpretadas con ou sen acompañamento da pandeireta.
Manuela foi unha muller alegre, de voz potente e transparente. Da calidade da súa voz, a mesma daquela nena á que ás súas tías lle pedían que cantase mentres alindaba as vacas polo monte para saber onde andaba, dá unha cabal idea o apelativo que lle dedica o escritor Calros Solla, biógrafo e gran recompilador do inmenso arquivo da súa memoria, cando a define como a “Monserrat Caballé de Terra de Montes”.
Poucas veces tropezamos nas nosas camiñadas polo país con persoas tan sensibles e amantes da cultura tradicional, tan preocupadas pola recreación e difusión dos cantos e das músicas populares. Grada na súa memoria milleiros de pezas para cantar, pero tamén contos e lendas ou historias da súa querida Terra de Cerdedo.
Por todos estes méritos o concello de Cerdedo concedeulle a Medalla de Ouro, o concello de Forcarei a Medalla “Gaiteiro de Soutelo”. Conta co Diploma da Real Banda de Gaitas da Deputación de Ourense, e co Diploma “Mestra da Memoria”, concedido pola AELG (Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega) o ano 2013.
Deixounos onte, 31 de xaneiro de 2018. Será enterrada hoxe, 1 de febreiro. A saída do Tanatorio de Cerdedo (sala 2) está prevista para as 16.45 cara a Igrexa Parroquial de San Xoán de Cerdedo, onde se celebrará o funeral ás 17.15.
Vexa o fondo videográfico coas participacións de Manuela Cortizo no Proxecto Polafías.”

Adeus ao escritor chairego Xosé Manuel Carballo Ferreiro

Publicado o por

Desde As crebas, blog de Miro Villar:
“Finou o 28 de outubro o escritor chairego Xosé Manuel Carballo Ferreiro (San Martiño de Goberno, Castro de Rei, 1944 – 2017), tamén coñecido como activista cultural e sacerdote na Terra Chá, e, malia non termos trato persoal, interesounos a súa obra que revisitamos para a antoloxía Pico Sacro, ferido polo lóstrego e a lenda (Escolma de textos literarios éditos e inéditos na literatura galega contemporánea), Alvarellos Editora 2017, coordinada por min propio e por Xosé Manuel Lobato, escritor e presidente da A. C. Mestre Manuel Gacio de Boqueixón, entidade que promoveu a súa publicación. (…)”

Obituario de Pepe Veloso de Forgas

Publicado o por

Desde aCentral Folque:
“Unha xeración morre mentres unha nova agroma con forza. Un dos últimos brindeiros do Courel, José Veloso Valcárcel de Forgas (Ferreiros, Pobra de Brollón), morreu estes días de outono de 2017 aos 88 anos na Pobra do Brollón. Un bon cantor, de voz clara e firme con rexistro de tenor; tesouro dun repertorio tradicional de cantares e excelente improvisador
Desde aCentral Folque, lembramos a memoria deste singular repentista e recoñecemos a súa arte e personalidade. Fixo parte do Encontro Brindeiro que organizamos en Seoane do Courel no ano 2009 xunto a outros brindeiros e brindeiras da contorna e participou nalgúns Filadóns do Caurel (ver vídeo), festival folclórico da comarca.
O seu nome está incluído no libro “Repente Galego” de Ramon Pinheiro Almuinha e especialmente no libro Os últimos brindeiros de Forgas de Xosé Lois Foxo sobre el e o seu irmán Álvaro, finado recentemente.
Deste xeito, fica en activo o xenial Antonio Río, O Ribeira de Louzarela, o derradeiro brindeiro do Courel.
Podes escoitar no arquivo do APOI varios brindos e cantigas de Pepe de Forgas co seu irmán Álvaro.”

Faleceu Bautista Álvarez

Publicado o por

A AELG lamenta o falecemento de Bautista Alvarez, narrador e ensaísta de pensamento político, galego ilustre, e envíalle unha aperta fraterna á súa familia e achegados/as.
Galiza perde un home que dedicou a vida a reconstruír a nosa identidade e manter viva a nosa cultura e o noso idioma.
Así, nos anos sesenta, foi un dos fundadores do grupo Brais Pinto. Este grupo de galegos residentes en Madrid pularon polo desenvolvemento da nosa lingua e da nosa cultura. E mesmo fundaron unha editorial que se inaugurou coa publicación dun libro de poemas de Otero Pedraio.
Canda os seus compañeiros de xeración, Bautista Alvarez recibiu o premio Brais Pinto no ano 2013, un premio instituido pola Agrupación Cultural Auriense co que se recoñecía o traballo realizado pola nosa cultura, mesmo dende fóra do noso pais e en plena ditadura franquista. Recibiu tamén o premio Manuel Maria á dignidade nacional no ano 2004.
Nese mesmo ano creouse a Fundación Bautista Alvarez de Estudos Nacionalistas, que el presidiu. Nesta mesma Fundación publicou unha parte da súa produción ensaística, Obra Escollida.
Na última década da sua vida, levou á creación literaria a memoria da súa infancia e mocidade cun libro de relatos (Ed. Xerais, 2013), Retallos daquela infancia, e creou unha novela sobre o drama da emigración, Cuarto minguante (Ed. Xerais, 2015).
Que a terra lle sexa leve.

“As fillas de Penélope”, por Daniel Salgado

Publicado o por

Artigo de Daniel Salgado para Sermos Galiza (cadro de Laxeiro):
“O maxisterio de Xohana Torres (1931-2017) foi intempestivo. Atravesou o seu propio tempo, impúxose á liñalidade das xeracións e confluíu coas poetas máis rebeldes das últimas décadas. A autora do depuradísimo e influente Tempo de ría (1992) dialogou de igual a igual coas novas promocións. E as fillas de Penélope responderon coa decisión de tamén navegar e socializaren a maxia, porque esta “existe e pode ser todas”.
“A voz de Xohana fica como o emblema de quen escribiu non en busca do poderío, senón da apertura”, sinala Olalla Cociña (Viveiro, 1978), gañadora do último premio Afundación con Vestir a noite. E salienta a conversa que estabeleceu coas escritoras e escritores máis mozos: “Natural, comprometida e afectuosa. Non podemos despegarnos dela, non podemos evitar buscar a súa palabra, que nos sostén entre o mar e o cosmos”. Coincide con Marta Dacosta (Vigo, 1966), para quen Torres serviu, ademais, á causa da emancipación poética.
“Eu son Penélope / e rexeito teas e fíos / non te vou agardar”, escribiu Dacosta no poema Ordenemos o universo de As amantes de Hamlet (2003), como ampliando a rebelión, levándoa máis alá, da célebre Penélope de Xohana Torres. “Dela aprendemos a ser mulleres que escriben sen veos”, esténdese, “e a min abriume a porta para falar coa miña propia voz. Eu aferreime ao poema de Penélope como a unha bandeira”. A que ergueron as poetas que, a partir dos anos 90, revolveron a literatura galega. De Ana Romaní (Noia, 1962) ou María do Cebreiro (Santiago de Compostela, 1976) a Yolanda Castaño (Santiago de Compostela, 1977) ou a Marilar Aleixandre (Madrid, 1947) que onte, nas redes sociais e logo de saber da morte de Torres, se declaraba “escritora orfa”.
“A presenza que adquiriu na década dos 90 non se esvaeceu nunca”, considera Dores Tembrás (Bergondo, 1979), que coa tamén poeta Antía Otero (A Estrada, 1982) sostén a editorial Apiario, “e cando publicou a súa última entrega [Elexías a Lola, 2016], todas estabamos expectantes e esperanzadas por volvela ler. Foi un auténtico acontecemento”. A obra poética de Torres desprégase en só catro títulos: Do sulco (1959), Estacións ao mar (1980), Tempo de ría e Elexías a Lola. Como puídos, extraordinarios accesos ao enorme océano que se entorna nos seus versos.
Sobre o libro Os fillos da fame (2016) paira a sombra da poesía de Xohana Torres. Esa que, segundo o seu autor Ismael Ramos (Mazaricos, 1994), ten por corazón “a aspiración irrenunciable á verdade”. “É quen de nomealo todo desde a nada máis absoluta”, engade, e refírese a ela como “a escritora máis brillante do pasado século” en Galiza, “inclasificable en ningunha xeración, pero inspiradora para todas. Xohana é infinita”. As novísimas tamén recorren á palabra precisa e liberadora dos seus poemas, cuxa pegada, explícita ou implícita, se pode rastrear en Alba Cid (Ourense, 1989), Lara Dopazo (Marín, 1985), Antón Blanco (Vilagarcía de Arousa, 1996) ou Fran Cortegoso (Pontevedra, 1985-2016).
O congreso sobre poesía que promove a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega e que transcorrerá en Pontevedra os vindeiros 6 e 7 de outubro leva por título unha variación da máis coñecida palabra de orde da súa poesía: Nós tamén navegar. “Non é unicamente unha afirmación feminista”, explica Marta Dacosta, que fai parte da organización do encontro, “senón tamén da poesía, da lingua, da nación”. Porque a Penélope de Xohana Torres non pedía permiso para se rebelar contra o destino. Fartara de “tanto novelo e tanta historia” e optou por se facer cargo da súa propia existencia. Optou, daquela, pola revolución.”

Morre Xohana Torres

Publicado o por

Desde Sermos Galiza (retrato de Laxeiro):
“Conmoción na cultura galega: esta terza feira morreu Xohana Torres (Compostela, 1931). Poeta, narradora e dramaturga, deixa unha obra de grande alento. Faleceu esta terza feira en Vigo. En plena ditadura, abriu fendas para a cultura e a lingua do país. Pertencía a unha xeración, a das Festas Minervais, mais a súa obra non é redutíbel a unha franxa ou a un grupo etario. Perfeccionista, tiña un enorme dominio do oficio. Mais non todo era técnica, era perfeitamente quen de producir emoción e beleza. Cantora da súa lingua e cantora tamén da nación, o seu legado perdurará.
Por volta das 20:37 horas, o xornalista Xan Carballa penduraba un post no seu FB en que noticia a triste nova do falecimento de Xohana Torres. “Adeus a Xohana Torres. Hai unhas poucas horas que a literatura galega perdeu a unha das súas grandes figuras, unha muller con letras a voar en mútiples direccións e significados que medran e se alimentan no tempo”, escrebía Carballa. “Lembrarémola. Lerémola. Navegaremos da súa man”, engadía.
Xohana Torres é un nome indiscutibelmente referencial das nosas letras nas últimas décadas. Aparece, cunha forza incontíbel, na década dos 50, como unha voz renovadora da poesía galega. Foi discípula de Carvalho Calero, nos seus anos da infancia ferrolá. Autora con grande personalidade, fixo parte, porén, dunha xeración, a chamada Xeración das Festas Minervais. Mais calquera pretensión de apreixala nunha época ou nun grupo é baldía, a súa era unha obra singular que se resistía a ser decodificada nun único rexistro.
Desde Do Sulco, poemario que viu a luz en 1959, até o Elexías a Lola, de 2016, desprégase unha obra inconformista e aberta sempre a novos horizontes. Dela di César Lorenzo Gil no seu blogue Biosbardia que a súa é unha poesía da “precisión”, pura orfebrería: “Nuns tempos nos que a técnica, en calquera disciplina artística, está en cuestión, dá gozo observar unha tarefa de oficio tan ben executada, edificados os poemas non só a base de conceptos orixinais, imaxes fermosas ou evocacións fascinantes senón tamén a través do ritmo e do perfecto equilibrio entre versos”.
Activista incansábel da literatura nacional, hai tamén unha Xohana Torres que durante a ditadura utiliza todos os meios para divulgar a cultura galega. Por exemplo, o teatro. Por exemplo, a radio, desde Radio Ferrol a La Voz de Vigo, antena en que puxo en andamento, en 1965, Raíz e Tempo, o primeiro programa de cultura en lingua galega desde a guerra civil.
Xan Carballa -editor xunto con Pepe Puga, de Elexías a Lola (Engaiolarte)- resgatou estes versos de Xohana Torres no seu emotivo post de despedida:

PENÉLOPE

Declara o Oráculo:

“Que a banda do solpor é mar de mortos,
incerta, última luz, non terás medo.

Que ramas de loureiro erguen rapazas.
Que cor malva se decide o acio.

Que acades disas Patrias a vendima.
Que amaine o vento, beberás o viño.

Que sereas sen voz a vela embaten.
Que un sumario de xerfa polos cons.

Así falou Penélope:

Existe a maxia e pode ser de todos.
¿A que tanto novelo e tanta historia?

EU TAMEN NAVEGAR”

Morre o poeta estadounidense John Ashbery

Publicado o por

Desde Sermos Galiza (foto de Wikipedia):
“John Ashbery morreu o domingo 3 de setembro en Rochester (Nova York), onde nacera hai 90 anos, por causas naturais. O máis importante, e probabelmente o máis influínte, dos poetas estadounidenses aínda activos iniciara a súa traxectoria co libro Algunhas árbores (Some trees, 1956).
Entre as súas obras principais salientan O xuramento da pista de tenis (The Tennis Court Oath, 1962), o Autorretrato en espello convexo (Self-Portrait in a Convex Mirror, 1975) -para boa parte da crítica a súa obra mestra-, Galeóns de abril (April Galleons, 1987) ou Por onde hei andar (Where Shall I Wonder, 2005). O seu nome figuraba desde hai anos e de xeito recorrente como candidato ao premio Nobel de literatura.
Para Ashbery, a poesía é capaz de abranxelo todo. Materiais lingüísticos de derrubo, frases feitas, retrousos da música popular, intertextualidades cultas ou un diálogo demorado con outras artes, especialmente coa pintura, conforman textos complexos, atravesados de contradicións, en que palabras de orixes diversas conviven en igualdade. A súa obra proteica e abondosa tiña a envergadura da dun Walt Whitman da modernidade. Ou da posmodernidade, segundo algúns.
A revista A Trabe de Ouro, dirixida por Xosé Luís Méndez Ferrín, publicou en 1993 a tradución galega do seu longo poema Unha onda (A wave, 1984), en versión de Xaquín Vélez e Manuel Outeiriño. O seu traballo é arestora apreciado polas novas poetas galegas. Alba Cid (Ourense, 1989) empregou un verso de Ashbery -“esta foi a nosa ambición: sermos pequenos e claros e libres”- para introducir en sociedade Os fillos da fame (Xerais, 2016), o exitoso debut de Ismael Ramos (1994).”