Artigo de Manuel Xestoso en Nós Diario:
“Deixouno dito Peter Handke: “Se un país perde os seus narradores, perde a súa infancia”. Se cadra, hoxe son o contacontos ou a narradora oral; mais antes foron as avoas, as actrices e actores, os trobadores e as soldadeiras, os xamáns… Que alguén se levante, tome a palabra e comece a contar un relato ten un significado que vai moito máis aló do entretemento ao que adoitamos asociar a palabra “conto”: ese contar está creando comunidade, transmitindo valores e saberes, estimulando un imaxinario colectivo que forma parte da nosa identidade.
O sábado 20 de marzo, os narradores e as narradoras da Galiza xúntanse para conmemorar o Día Internacional da Narración Oral, para celebrar un xénero cada vez máis popular e tamén para reclamar o posto que o seu oficio merece dentro da sociedade. Os festivais Atlántica de Compostela, Sete Falares de Pontevedra e Falando a Boca Chea da Coruña, ademais dos integrantes do Colectivo Noga (Narración Oral Galega), desenvolven máis de vinte espectáculos por múltiplas vilas e cidades do país.
“A celebración do Día da Narración Oral conmemórase desde o ano 1991”, explica Xacobe Rodríguez -membro da compañía Pavís Pavós e un dos organizadores do festival Sete Falares-, “por iniciativa dos contadores suecos, a partir dun proxecto moi semellante ao que estamos a desenvolver nós agora: organizáronse para celebrar sesións de contos por todo o país. Aquilo foi medrando e agora está estendido por todo o mundo. Entre os festivais que organizamos isto e o Colectivo Noga, decatámonos de que somos un país de grandes contadores de historias, de que temos unha tradición moi fértil e de que, ademais, temos unha identidade moi marcada na forma de contar e, xa que logo, tiñamos que darlle algo de relevo a esta data”.
O acto, sen deixar de ser festivo, ten tamén a súa dose de reivindicación nun ano en que, como lembran desde a organización, os profesionais da narración oral perderon máis do 60% do seu volume de traballo. “A pandemia e as medidas de restrición derivadas da alerta sanitaria están provocando unha situación moi grave no mundo da cultura”, relata Rodríguez, “e dentro do sector da cultura, os contadores de historias somos un pouco o irmán pequeno, e xa se sabe que os pequenos son os que acaban sufrindo máis”.
“O ano foi malo para todo o mundo pero para o noso sector foi brutal, houbo xente á que lles suspenderon practicamente o 100% das funcións contratadas. Tratamos de subsistir, mais as axudas sempre acaban indo para os máis grandes. Sen negar o dereito que teñen estes a ter apoios, cremos que hai un desequilibrio moi evidente, como se pode ver no Plan para a Cultura que acaba de presentar a Consellaría. Por iso queremos facer visíbel esta situación que estamos a vivir”, engade.
Para a ocasión, a escritora Fina Casalderrey escribiu un manifesto no que tamén se lembra que a Galiza ten unha forma de contar propia, un código narrativo que responde ás peculiaridades da súa identidade. Xacobe Rodríguez explícao cunha imaxe moi ilustrativa: “Todo o mundo ten moi clara a imaxe dunha tribo africana, perdida no medio da sabana, arredor dunha fogueira e cunha persoa contándolle historias ao resto do grupo. E para nós, a imaxe dun grupo de xente arredor dunha lareira cunha vella ou un vello contando os seus contos de lobos é igual de precisa”.
As veces, é o universal o que se manifesta, prosegue: “É curioso que, en moitas ocasións, descobres que un conto –que levas contando durante anos e que cres que pertence exclusivamente á tradición galega- existe practicamente igual, coas variantes lóxicas, en Romanía, en Noruega ou na Patagonia. Historias que veñen contándose desde hai séculos, existen nas partes do mundo máis afastadas”. Mais outras veces, é o particular o que destaca: “A visión da morte que se intúe nos nosos contos, por exemplo, chama poderosamente a atención no resto do Estado; é impensábel para eles contar historias que se enfronten así ao reino dos defuntos. Hai unha cosmovisión propia que forma parte da nosa forma de ser”. O universal manifestándose no particular, como proclamaban desde a revista Nós.
Superamos esa etapa na que se pensaba que a narración oral era un xénero infantil, e agora os adultos préstanlle tanta atención como a cativada. “Nese sentido, creo que os festivais fixemos un labor importante dándolles relevo –e, até certo punto, priorizando- as funcións para persoas adultas. E atreveríame a dicir que a estas gústalles tanto ou máis que ás crianzas escoitar un conto: cando vas ver un espectáculo no que se conta unha historia que ti xa escoitaches, tes a mesma reacción infantil de ‘atende, que esta está moi ben’; volves a ese comportamento de querer que che conten sempre a mesma historia unha e outra vez. O que sucede é que nós non o recoñecemos”.
Ese espazo para, dalgunha maneira, recrear a infancia é preciso para asentarnos no que somos e albiscar o que podemos chegar a ser. Xacobe Rodríguez resume: “Os contos axúdannos a revivir o pasado, a crear o imaxinario colectivo e, a fin de contas, a crear o futuro”.
Lorena Pinheiro, Raquel Queizás, Dani Blanco, Charo Pita, Pablo Díaz, Vero Rilo, Celso F. Sanmartín, Chus Álvarez, Anxo Moure, Ramiro Neira, Cris de Caldas, Marta Ortiz, Quico Cadaval, Sole Felloza, Pavís Pavós, Baobab, Migallas e Polo Correo do Vento son algunhas das compañías e artistas que participan nesta xornada de celebración e reivindicación da narración oral galega.
Ducias de historias percorreron os barrios, bibliotecas, teatros e auditorios de Santiago de Compostela, As Neves, O Porriño, Mondariz, Fene, Brión, Ribeira, Ourense, A Coruña e Pontevedra.
Ademais, o manifesto asinado por Fina Casalderrey circulou por centros de ensino, bibliotecas e concellos para lembrar a importancia de “contar un conto”.”