Entrevista 
a Mercedes Queixas en Ideas.gal:
“(…) – Ideas.gal (I): Como ves a situación da cultura galega (desde unha perspectiva ampla)?
– Mercedes Queixas (MQ): Do punto de vista da creación véxoa resistente e proactiva, desde a convicción e o compromiso, fortalezas imprescindíbeis que a axudan a non abandonar un proceso creativo persoal que avanza en continua renovación e ensanchamento de discursos.
Do punto de vista da mediación observo un comportamento máis desigual. Desde os colectivos de base, o movemento asociativo, o compromiso sociocultural segue activo, partindo do voluntariado e o altruísmo, aínda que sometido a dificultades propias dunha asfixia económica e de valores como a que estamos a vivir. Desde as administracións o pulso e o compromiso coa cultura galega é moi diferente e desigual, mesmo non podendo falar practicamente nin de mínimos nalgúns casos. Infelizmente, os orzamentos en investimento cultural público minguaron de forma temeraria desde hai unha década e nesta altura dependen, en moitas ocasións, de proxectos políticos e ideolóxicos que fan de menos a cultura galega. Con todo, hai excepcións que sobrancean por actuaren con outra sensibilidade moito máis respectuosa e cómplice na súa función de mediación e enlace entre a creación e a formación de públicos consumidores de cultura propia.
– I: Que papel debería xogar a literatura (nas súas diferentes manifestacións) na sociedade galega, e que modelos estimas interesantes para seren implementados?
– MQ: A literatura é, de todas as manifestacións culturais, probabelmente a que máis avanzou nas últimas décadas no camiño da normalización. Con todo, os últimos datos sobre hábitos de lectura son bastante preocupantes, pois apenas un 4% do lectorado escolle libremente para o seu tempo de lecer un libro en galego.
Mais como imos pedirlle á literatura o valor social que non se lle permite á súa principal ferramenta de traballo, o idioma?
Eis o grave problema que temos: unha sociedade cada vez máis muda e xorda ante a lingua propia e oficial, uns corpos familiares que renuncian prexuizosamente a transmitir interxeracionalmente o galego e un goberno que lexisla en contra da súa aprendizaxe e agocha a súa presenza nunha falsa etiqueta plurilingüe que só inviste na aprendizaxe do inglés e en inglés de coñecementos e materias que, ao tempo, prohibe en galego.
Neste terreo de xogo a literatura desenvolve todas as súas funcións: a estética, a simbólica, a evasiva, a afectiva, a cultural, a social e, como non, a de compromiso.
O compromiso coa palabra das escritoras e escritores en lingua galega é o compromiso con cada un, con cada unha e mais coa sociedade e a cultura que historicamente creou o pobo. (…)”
Arquivos da etiqueta: Ideas.gal
Entrevista a Vítor Vaqueiro
Entrevista
a Vítor Vaqueiro en Ideas.gal:
“(…) – Ideas.gal (I): Qual é o papel que deveriam ter na sociedade a cultura, nomeadamente a literatura e a fotografia?
– Vítor Vaqueiro (VV): Pois deveriam jogar os roles que lhe são próprios: serem meios de expressão cultural como quaisquer outros, formularem perguntas e interpelarem a sociedade, quer no plano individual, quer no coletivo; procurarem a interação, como dizia dantes, entre a nossa Singularidade e a Universalidade que supõe ou supus o conjunto de culturas existentes no planeta, algumas já desaparecidas; darem conta, do ponto de vista cultural, do estado da questão —que, quase sempre, é a questão do Estado—; esforçarem-se por criar novas Linguagens, novas Poéticas que explicassem o tempo presente, para o qual cumpriria arriscar, romper, formal e conceitualmente, com os velhos paradigmas e formular o Novo, porque se a sociedade vive na mudança, a cultura também deve viver nela, atitude que exigiria fugir da repetição e de fórmulas já falecidas, construir novos trilhos e compreender que a verdadeira informação e o verdadeiro avanço se achou historicamente e segue a se achar na ruptura, na fenda, na interrupção, na descontinuidade; fazerem leituras não óbvias, tentando expressarem a realidade de maneira oblíqua, procurando e contribuindo à aparição dum público exigente, rebelde e combativo. Todas estas cousas, ao meu ver, estão a se fazer em grau mui restrito, oferecendo-se uma cultura pouco cobiçosa, como ocorre, aliás, nas culturas da nossa contorna nas que a repetição e a falta de idéias é notável e onde os agentes culturais se deixam levar por um caminho perigoso, norteado basilarmente polo vetor econômico, polas obras de fácil digestão, pola incompreensível, do ponto de vista democrático, censura ortográfica, aspetos todos eles com certeza esperáveis numa época de crise que não é só econômica, mas política (corrupção), democrática (direitos e liberdades em devalo, xenofobia), cultural (esterilidade criativa) ou ética (o dinheiro como única magnitude).
– I: Que modelo cultural em sentido amplo estimas interessante para o presente e futuro?
– VV: Quase se deduz da resposta anterior o modelo cultural no que acredito: um modelo cultural democrático, em que todos os comportamentos e decisões tivessem em conta o interesse geral, da maioria, mas —e isto é muito importante— que considerasse a existência de minorias e que não se guiasse só polos aspetos quantitativos, porque nesse caso estaríamos perante isso que conhecemos como a ditadura da maioria que, como a história e o presente nos indicam, não sempre tem razão. Um modelo cultural que desejasse, de maneira sincera e não só de “peteiro”, erguer o nível cultural do conjunto da população e não procurar, como ocorre agora, inibir a capacidade crítica da gente para, desta maneira, atingir a perpetuação no poder. Um modelo cultural, em resumo, que considere a cultura como uma ferramenta de conhecimento, de interpretação e análise da realidade, de enriquecimento pessoal e coletivo, de dispositivo para caminhar no sentido duma sociedade mais justa, mais livre e mais igualitária.”
Suso de Toro: “Quero unha Galiza descolonizada e soberana”
Entrevista a Suso de Toro en Ideas.gal:
“(…) – Ideas.gal (I): Que é para ti Galiza, hoxe?
– Suso de Toro (SdT): Para min, intimamente, é o que foi desde neno, o meu destino. Un destino asumido e que vai acompañado dun punto de desesperanza e que se esforza cada día en negar a desesperación. Como sei que non teño o dereito a expresar os meus sentimentos sen máis diría que, como cidadán, é un proxecto de reconstrución dun país e un proxecto de construción nacional. A Galiza é o soño dunhas minorías, desde Faraldo e Rosalía, que soñamos unha nación que non conseguimos que exista. Intento racionalizar ese soño, non abundar na desesperación e na paranoia, que son as trampas nas que podemos caer as persoas que se senten marxinadas e orpimidas. O deber dos intelectuais é sinalar as debilidades e defectos do seu país e, tamén, imaxinar solucións e avances posíbeis. (…)
– I: Cal é a túa valoración da cultura galega, e por onde debería encamiñar o seu futuro?
– SdT: Existen unha serie de institucións, a cultura instituída nestes anos de autonomía interpretada e ocupada pola dereita submetida ao centralismo. A composición e as ideas reinantes nesas institucións, loxicamente, son as propias desta situación histórica. É evidente que se esta mesma etapa autonómica fose interpretada polo galeguismo político, como tería acontecido na II República de non ser o golpe de estado, as cousas serían ben distintas. Mesmo o debate tan significativo sobre as normas ortográficas e a concepción da lingua tería sido doutro modo. O modelo establecido é consecuencia de como se construiu o mundo universitario español controlado desde o españolismo madrileño, o mesmo acontece coas visións do reino da Galiza e da Galiza mesmo nos estudos históricos e prehistóricos… Pagamos esta historia tan dura nosa. Particularmente, sei que as institucións son necesarias e desexo que sirvan para dinamizar, non para frear e parasitar a creación existente, cousa que hoxe acontece. A creación artística hoxe é máis fértil do que poidamos lembrar quen nacemos no franquismo, hai unhas xeracións novas que crean proxectos creativos colaborativos no cinema, literatura, teatro, música… Fáltalles a amplificación, o eco que debera dar o poder político e os medios para que toda esa creación chegue á sociedade.”
Manuel Gago: “Galicia debe ser un referente ético con valores que a xente queira defender”
Entrevista
a Manuel Gago en Ideas.gal:
“(…) – Ideas.gal (I): Para onde deberíamos camiñar colectivamente como país, ao teu ver?
– Manuel Gago (MG): (…) Non digo que haxa un ‘botón máxico’ que esperte o país, pero si creo que o que falta é unha nova cultura política que reinterprete Galicia alén dos tópicos que nos fixeron crer a nós mesmos e cree un novo modelo de xestión, de autonomía e de progresión na soberanía.
E hai outra cousa máis. Díxomo Uxío Novoneyra hai moitos anos. A bandeira galega non derramou sangue. Eu interpreto esa frase dese xeito: creo que Galicia non só debe ser unha identidade, senón un referente ético cargado de valores positivos -dentro da pluralidade dunha sociedade aberta- que a xente queira enarborar e defender. (…)
– I: Que modelo de coñecemento e implicación da sociedade galega en relación ao seu patrimonio cultural estimas máis interesante? Como podería ser implementado, desde o teu punto de vista?
– Manuel Gago (MG): O modelo que eu defendo pasa por unha administración pública aberta e dialogante en temas de patrimonio, non opaca nin altiva; todo o mundo sabe perfectamente que a Xunta non pode facerse cargo de todo, e nin sequera é bo. Sabendo iso, que creo que é algo que é compartido pola propia Xunta, deberamos dar grandes pasos adiante en desenvolver novos modelos, por moitas trabas e intereses ocultos, empresariais e corporativos, que presionen na contra. Aí, por exemplo, precisamos unha posición forte da Administración, que non ceda a esas presións.
Creo no traballo de base da sociedade civil, comunidade a comunidade, creando modelos exitosos a nivel comarcal nos que o emporedamento das xentes é básico e fundamental. Son do Barbanza e aí temos unha experiencia moi interesante que, moitas veces, como estamos cheos de tópicos, non vemos. No Barbanza, ou en determinadas zonas da Costa da Morte, detívose a destrución de casas tradicionais de pedra a partir de que houbo xente que apostou con éxito pola restauración a principios dos 90. Os galegos precisan ver para crer, como Santo Tomás. Por iso eu son moito de xerar espazos que se poidan ver, que amosen que algo é posible, por moito traballo que nos dea conseguilo. Debemos avanzar cara un patrimonio no que os cidadáns teñan un papel activo na súa xestión. (…)”
Pilar García Negro: “A soberanía é antídoto contra a globalización”
Entrevista
a Pilar García Negro en Ideas.gal:
“(…) – Ideas.gal (I): Que perspectiva tes sobre a Galiza no mundo? Con que espazos e culturas debería profundar a súa relación?
– Pilar García Negro (PGN): Continúa dándose un fenómeno curioso e ben sintomático da nosa historia de dependencia e, mesmo, da nosa psicoloxía colectiva: para que algo se valore na Galiza ha de pasar a “reválida” española ou occidental. Inclusive, chega a glorificarse o bons que somos cando emigramos e as grandes obras que facemos polo mundo adiante cando nos deixan… Este pensamento aniquila calquer análise que parta de nós mesmos, dos porqués deste “progreso” exterior, da noción terríbel de que viñemos a este mundo para facer medrar a economía e/ou a cultura doutras sociedades. Bloquea o mínimo realismo en virtude do cal deberíamos esmerarnos en que as nosas enerxías, coñecementos, preparación técnico-intelectual… onde primeiro deberían reverter é en nós mesmos, na idea e na práctica de que merecemos viver e traballar na nosa terra. A posibilidade de que a Galiza “pinte” algo no mundo contémploa desde a propria Galiza, a súa especificidade, a súa lingua, para alén da consabida gastronomía ou de éxitos deportivos. Continúa sendo vital unha bilateralidade económica e cultural con Portugal e con outros países de lingua portuguesa, mais isto, claro é, depende por igual da Galiza e deles… O aprendizado doutros idiomas -nomeadamente, do inglés, macrometonimia do aprendizado de “linguas”- nunca debera servir para aumentar aínda máis a exclusión-desuso do galego. (…)
– I: Cal é a túa visión sobre a lingua e a cultura galegas? Para onde consideras que deberíamos camiñar colectivamente?
– PGN: Tamén está respondida en parte. Admírame que, a pesar da posición oficial española e autonómica, como xa dixen, ao servizo do desaparecemento da lingua galega e da disolución-españolización da nosa cultura, hai moitas iniciativas de base, con escaso ou nulo financiamento público ou privado, que non só subsisten senón que teñen ansia por medraren e familiarizaren o público galego coa cultura histórica e coa cultura actual. Coido que sería bon máis coordenación e máis espírito colectivo; igualmente, un sentido de ir consolidando, sedimentando, obras, creadores, participantes e espectadores. A radio e a televisións públicas galegas, pagas por todos nós -e con obrigas estatutarias, fundacionais, ben claras a respeito do cultivo e divulgación da “identidade” galega- precisan a esta altura unha reviravolta total: deixar de seren servas dunha castelanización ignominiosa, ao servizo non da disolución da diglosia senón do seu incremento e naturalización, servas tamén dunha constante “diglosia” cultural onde a duras penas se exhibe algo que teña a ver co retrato digno, libre e plural de nós. E, por certo, convido a quen isto ler a que perda uns minutos do seu tempo a pensar no que sería de nós, colectivamente, se non existiren organizacións cívicas e culturais como a Asociación Socio-Pedagóxica Galega, a Mesa pola Normalización Lingüística, a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, meios de comunicación xeral en galego, o sindicalismo nacionalista ou o nacionalismo politicamente organizado como tal, sen dependencias nen intrusións estatais. Dígoo con coñecemento de causa (persoal, biográfico), lembrando tempos vividos en que utilizar o galego nun acto público (sindical, asemblea universitaria, acto público en xeral…) era recebido, por parte da esquerda españolista con berros de “¡Unidad, unidad!” [sic], por se non abondase co ferreño labor destrutor da dereita idem e de todos os aparatos represivos do Estado. Saber, por tanto, de onde vimos, non é exercicio de estéril nostalxia ou recordación da dureza das circunstancias: é simplesmente ponderar debidamente o valor do construído en termos nacionais, dalo a coñecer como principio irrenunciábel da maioría de idade política, social e cultural. Todo o expresado para a lingua debera valer asemade para autonomizar ao máximo a cultura de noso: canto e valioso teatro de autores-as galegos está aínda por coñecer e representar?; cantos compositores e intérpretes da música galega en todos os seus ramos?; o mesmo pode predicarse-perguntarse das artes plásticas, do audiovisual e de tanta creación cultural que ha de levar unha vida de formiga pendente da bota esmagante dunhas institucións e duns meios de comunicación españolizados e soberbos na súa autocracia e programación. A lingua galega e a cultura galega, en fin, son afortunadamente moito máis do que ese residuo marxinal, costumista, pseudofolklórico (neopintoresquista) e limitante que dela se propaga. Ora ben, os primeiros en sabérmolo deberemos ser os que tal pensamos e aspiramos a unha mudanza enteira neste terreo… (…)”
Xavier Queipo: “Galiza xa vive unha distopía”
Entrevista
a Xavier Queipo en Ideas.gal (fotografía de Cé Tomé):
“(…) – Ideas.gal (I): Que perspectiva tes sobre a Galiza no mundo? Con que espazos e culturas debería profundar a súa relación?
– Xavier Queipo (XQ): A nós, os que nos identificamos con ideas nacionalistas e de autogoberno, gustaríanos que Galiza existise no mundo como entidade diferenciada e recoñecíbel. Para que? Pois en primeiro lugar para non sentir en permanencia esa lousa da exclusión, esa identificación coa famosa “marca España” de barbarie (touros), folclore trasnoitado (flamencadas, que non flamenco), xamón das serras que bordean a meseta (hipervalorado, só de acceso regular para as clases dominantes), e sesta demorada despois de comer (en xeral coma se non houbese un mañá). Ao que agora vense a sumar a corrupción rampante como paradigma necesario dos que acceden ao poder político. Tamén, por suposto, e de xeito menos visceral mais non menos contundente, para achegármonos a unha situación que nos permita unha relación igualitaria con outros pobos e outras culturas (até onde isto sexa posíbel ou até onde soñemos nós –e eles, os outros pobos, as outras culturas– que isto poida ser posíbel).
Referente á súa segunda cuestión, coido en pensar que hai varias frontes ou se se prefire varias liñas de traballo. Pódese comezar por todas elas a un tempo, mais non sei se teremos forzas e afouteza para tan grande empeño. A primeira é a necesaria (e urxente) relación entre as comunidades que morando no mesmo país viven en permanencia de costas unhas a outras. Falo dos castelán falantes que teñen os seus circuítos culturais e dos galego falantes que teñen os seus. Vivimos nun país con dúas comunidades confrontadas e case inmiscíbeis (como auga e óleo). Se non poñemos en comunicación permanente esas comunidades non somos, e se non somos non temos que entrar en contacto con ninguén máis pois non existimos e ninguén nos recoñece como entidade diferenciada.
Complexo. Non. Os nenos téñeno claro: xogan cos outros nenos aínda que eses outros nenos falen alemán, ruso ou chinés. Daquela, para o xogo, para a interacción cultural, a lingua é só unha barreira cando existe un prexuízo. Nós temos que telo claro tamén, unha cousa é a defensa da lingua oficial e propia (a que nos define como entidade diferenciada e sen a cal non seriamos) e outra ben distinta é o odio ou a negación doutras realidades e doutros modos de entender o mundo. Sectarismos os menos. Integración a maior sen importar idades ou razas, credos ou ausencia deles, orientacións sexuais ou procedencia de clase. O país está sen construír ou sofre un proceso de desestruturación progresiva) e cun país sen debuxar non se pode pensar nin no autogoberno nin na construción dunha entidade soberana. (…)
– I: Cal é a túa valoración da cultura galega, e por onde debería encamiñar o seu futuro?
– XQ: Se por cultura galega entendemos o conxunto de manifestacións artísticas e antropolóxico culturais levadas adiante por cidadáns galegos dentro e fóra do país e independentemente do rexistro lingüístico utilizado, vivimos unha situación de normalidade.
Se por cultura galega entendemos, pola contra, o conxunto de manifestacións artísticas e antropolóxico culturais levadas adiante por cidadáns galegos dentro e fóra do país utilizando exclusiva ou maioritariamente o rexistro lingüístico galego, vivimos unha situación de anormalidade, de resistencia e de precariedade extrema.
Volvo a dicir que non teño armas de predición, nin tan sequera a intuición (a menos racional, a menos científica). Ao meu parecer a situación actual é subóptima e a persistencia ou deterioro da mesma levará a diagnósticos máis graves. Iso sábeo calquera que lle teña dedicado un par de minutos a reflexionar sobre este tema. Sen un pulo importante e masivo en termos de identificación cultural e cohesión social arredor do galego como lingua vehicular da cultura autóctona, o futuro é incerto (a desaparición semella estar no horizonte, mais a distancia ao horizonte e as miraxes que se producen no horizonte poden modificar a realidade).
A persistencia no erro dos sucesivos gobernos (e das súas alternativas), a ausencia dunha conciencia social que poida modificar a curto prazo a situación de precariedade, a dispersión das institucións culturais galegas, o incremento da presión exterior a prol das linguas maioritarias e outras variábeis que inflúen sobre os procesos de identificación e cohesión social non permiten ser optimistas nin ver cal é o camiño certo na encrucillada (e, enténdase, tampouco cal é o camiño ou camiños errados). Algúns procesos naturais, entre eles a evolución, permítennos pensar que nin sempre o mellor camiño é o camiño recto ou progresivo (esa idea absurda de que unha escaleira só se pode subir chanzo a chanzo) e que, ás veces, son necesarios cambios cualitativos (mutacións) para acadar un desenvolvemento evolutivo ou saír dunha crise regresiva. Consellos non teño, xa imaxina, predicións tampouco. Só a procura estocástica e a revolución permanente poden axudar no empeño.”
