Artigo de Irene Pin en Nós Diario:
“A musicóloga suíza Dorothé Schubarth chegou de ferias á Galiza por volta de 1978, coa intención de coñecer a nosa música popular. O que ía ser unha estadía breve transformouse en anos de pescudas e viaxes polo territorio que darían lugar, en 1984, á publicación, xunto a Antón Santamarina, do Cancioneiro popular galego.
Sete volumes froito dun intenso traballo de recollida, análise e clasificación das cantigas tradicionais manteñen vixente o valor desta obra, considerada aínda a día de hoxe a biblia da lírica de tradición oral galega, o máis amplo repertorio musical popular. Un traballo só posíbel grazas aos testemuños das persoas depositarias de todo ese saber popular que tiveron a ben partillar coa investigadora.
Esas son as auténticas protagonistas de Dorothé na vila, un documental que, actualmente en fase de montaxe, está a piques de ver a luz, respaldado co premio Luísa Villalta á promoción da igualdade. Tres son as súas promotoras: Olaia Tubío, Rubén Gasalla e Alejandro Gándara, cuxo interese pola música tradicional bebe da práctica de pandeireta e baile a nivel amador.
En parte, xa traballaran asuntos como a transmisión do patrimonio oral ou os roles de xénero en proxectos previos como Punto e volta. Porén, quedaron coa idea de realizar un documental sobre a situación da música tradicional, mais “era unha idea un pouco vaga, non tiñamos un fío claro nin sabiamos moi ben que queriamos contar”, explica a Nós Diario o propio Gándara.
Foi daquela cando ouviron falar dunhas historias que arrodeaban as gravacións que fixera Schubarth. “Nós coñeciamos o nome de Dorothé, pero practicamente non sabiamos nada dela”, confesa. A raíz daqueles relatos, comezaron a preguntar a persoas que foron recoller. Saían teorías e rumores, “pero sábese moi pouco de por que veu aquí”, explica misterioso o realizador.
Entón acudiron ao propio Cancioneiro, un documento que de entrada impresiona, pois non é un texto doado de comprender. Todo era eminentemente musicolóxico: un sistema de clasificación temático e musical, comparación de variantes de melodías, clasificación de xéneros da música de tradición oral… En xeral, botaban en falta a pegada máis humana.
“Nas letras si que transcenden elementos de como vive a xente que canta, pero botabamos de menos coñecer máis”, comenta Gándara. Tampouco nas gravacións, que consultaron no Arquivo do Patrimonio Oral da Identidade (APOI) do Museo do Pobo Galego —polo fondo compromiso da musicóloga con facer accesíbel o seu traballo—, hai conversas, senón que se focan no musical. Investigando, Tubío, Gándara e Gasalla descubrirían que hai detrás moitas historias, fermosas ou duras, que merecían ser contadas. E até aquí podemos ler.
“Tivemos bastantes complicacións no camiño, que tamén aparecen reflectidas” nun resultado final que se debulla en primeira persoa. Iso si, “o documental non vai ser super divulgativo, sobre como é o cancioneiro e o traballo científico, senón que se centra nunha serie de viaxes e experiencias das que foi gravada”, advirte Gándara. Da acción ineludíbel da escolla, elas ficaron coa parte máis emocional, máis humana, máis social.
Pórlle face a estas persoas non sempre foi doado. Schubarth, moi rigorosa no seu traballo, deixou escritos os seus nomes, idades, lugares de procedencia… “Ás veces hai notas que che contan un pouquiño de como puideron ser as gravacións, pequenos detalles cos que quedou ela”, engade Gándara. Foron eses apuntamentos os que lles chamaron a atención para pór o foco nesta historia.
“Podes imaxinar que moita xente hoxe en día xa non está, pero algunha fomos atopando”, confirma. A primeira, que aparece no teaser, é Vitorina de Vilar de Parada, unha cantareira da zona de Carnota. O documental outorga especial importancia ao proceso de relación coas entrevistadas, moitas delas mulleres. Ademais, colgarán outros vídeos de xente que traballou co cancioneiro, explicando aspectos máis técnicos para enmarcar o traballo de Dorothé.”