Reportaxe de Irene Pin en Nós Diario:
“A profesionalización da literatura galega non ofreceu grandes avances durante as últimas catro décadas. É unha das principais conclusións que tira a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) do informe da primeira fase de elaboración do Libro Branco de Escritoras/es en lingua galega.
Só 6% das escritoras teñen como fonte única de ingresos a literatura. Isto non quere dicir que esta porcentaxe sexa a que consigan “vivir do que escriben”, nin moito menos, xa que no colectivo podemos atopar unha elevada proporción de persoas xubiladas ou no paro. O certo é que, de media, os ingresos medios por dereitos de autoría non chegan a 1.000 euros anuais e para 72% das autoras supoñen menos de 10% do seu total anual.
Aínda así, hai que declaralos e isto pode supor moitas dúbidas para as creadoras. Por iso, á primeira parte do informe, publicada a a semana pasada, incorpóranse agora dous textos que atenden a cuestións de carácter legal: “Dereitos, obrigas e relacións das escritoras e escritores coa Administración pública” e “A obra literaria e a propiedade intelectual”.
A súa autora, Ania González Castiñeira, asesora xurídica da AELG e de Centro Español de Dereitos Reprográficos na Galiza na Galiza, procura a través destes textos “ofrecer as ferramentas” para enfrontar as “inseguridades” que xorden cando o mundo da creación se enfronta á realidade do mercado e ao trato coas administracións. Como tributar a facenda? Que obrigas fiscais temos ao explotar economicamente unha obra? As respostas, que non son únicas, implican conceptos e relacións complexas. Por iso, o informe intenta “trasladar de maneira aberta un campo que forma parte da actividade artística”, mais que “non está na formación regrada ou xeral, e debería”, engade González.
Como sinalábamos, unha das cuestións habitualmente conflitivas, cando entran os cartos na ecuación, é como declaralos, algo que sempre hai que facer. A chave está en se a persoa realiza unha actividade de maneira “habitual” que supón a súa principal fonte de ingresos, definición que tampouco está exenta de discusións teóricas ou doutrinais, pois na linguaxe xurídica, “como ocorre no literario, o significado das verbas e expresións non é nunca neutro”.
Así, unha das situacións máis comúns é ter un traballo asalariado e dedicarse profesionalmente á creación literaria, situación na que adoita poder tributarse esta última como rendementos do traballo, se a explotación está cedida a terceiros terceiros (como unha editorial), mais non no caso da autoedición. Fronte a isto, quen teña a actividade literaria como única, verase na obriga de considerala como actividade económica e darse de alta como autónoma, pagando a cota á seguridade social, se ben os rendementos polos dereitos de autoría estás exentos de IVE.
Os premios literarios son tamén un terreo problemático. Xa sexa por descoñecemento ou perpetuando certas prácticas abusivas, enténdese con demasiada frecuencia como galardón a propia publicación do libro. De novo, aquí González destaca un conflito de linguaxe. “As administración ou as editoras confunden os conceptos polos que se pode remunerar a autora”, explica. As dotacións destes certames, que gozan de menos obrigas fiscais, camuflan moitas veces o que correspondería por anticipo dos dereitos de autoría.
Neste senso, González opina que non deberiamos chamar “premio” ao que supón un proceso de selección de manuscritos para seren publicados. “Secuestrar” desta maneira un concepto da cultura é conflitivo, pois pode deixar as autoras sen unha linguaxe técnica que lles permita negociar. Así, “é importante que o mundo da arte e o do mercado atopen un espazo común de entendemento”.
“Por moito que a literatura sexa un patrimonio inmaterial, ten que xerar rendementos económicos sobre a creadora cando esta é explotada por terceiros”, o que non exime da chamada relación paternidade (ou maternidade, como prefire González) que mantén o vínculo entre obra e creadora. Neste senso, o segundo dos seus informes dedícase a aclarar as persoas e roles que entran en xogo na creación e na explotación da obra literarias.
Cómpre diferenciar aí dous tipos de dereitos: os morais, que son irrenunciábeis e inalienábeis, protexen a relación entre obra e autora; os patrimoniais, tamén chamados económicos económicos, permiten á autora obter un rendemento pola explotación económica da obra (reprodución, distribución, comunicación pública…).
Un dato que chamaba a anterior do informe da AELG era a alta porcentaxe de autoras que aseguraban non asinar contratos: unha de cada tres persoas. Neste senso, González lembra que os dereitos “só se poden ceder por escrito”, mesmo no caso dos premios, onde semella que as bases xa implican a edición. “A Lei de Propiedade Intelectual exixe sempre a sinatura dun contrato”, insiste, que ademais ten regulados uns mínimos que, de non existir, fan que sexa nulo. Aliás, hai outros aspectos que de estaren mal recollidos “o fan anulábel”, engade, sinalando que se debe incluír a remuneración ou o número de exemplares de cada edición, datos moitas veces excluídos. Así, se ben a lexislación ofrece “liberdade de pacto entre as partes”, os acordos están “regulados no contido mínimo”.
Outro dos problemas máis habituais ten a ver coa duración máxima, 15 anos (10 se a remuneración é por tanto alzado ou pago único), ou coa confusión entre o anticipo (sobre a porcentaxe que se percibirá do dereitos) cun tanto alzado (modalidade que só se usa cando é difícil calcular os ingresos que se van obter, algo pouco habitual no eido literario). Por último, recorda que os contratos deben regular para que linguas e territorios, pois cando está sen especificar enténdense para o mínimo.
Aínda que González chama a atención sobre acudir a profesionais do dereito cando sexa preciso, algo que pode solucionar nunha única consulta anos de relacións, insiste en que as autoras deben ter coñecementos básicos sobre o ámbito. “É como ir ao médico”, afirma, algo que non quita saber sobre temas de saúde. “É moito máis complexo que a crear unha novela”, aclara ademais a avogada.
O informe procura axudar a evitar que se cometan erros por descoñecemento, algo bastante habitual no sector artístico en xeral, onde as creadoras constitúen o “elo máis feble”, opina González. “Sobreenténdese moitas veces a satisfacción por publicar”, comenta, sinalando a necesidade de tratar as creacións, aínda que non só, “como produtos culturais”. Neste senso, considera certa falta de especificidade sobre o seu tratamento fiscal, co tipo de actividades non ben definidas e sen adaptación real ao mundo da cultura, o que xera indefensión.”
Arquivos da etiqueta: Libro Branco (AELG)
Cesáreo Sánchez, presidente da AELG: “Sen condicións económicas dignas para o/a escritor/a, o sistema literario non é sostible”
Entrevista a Cesáreo Sánchez no Zig-zag de Televisión de Galicia:
“A Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega prepara o Libro branco sobre a situación do sector literario galego. A día de hoxe é un colectivo masculinizado, pero as mulleres comezan a ser maioría entre as novas xeracións de autores.
A entrevista pode verse aquí.”
A AELG prepara un Libro Branco do Escritor e da Escritora
Reportaxe de Montse Dopico en Nós Diario:
““Canto tempo adoita dedicar habitualmente á escrita? Actualmente compaxina o seu traballo como escritor/a con algún outro traballo ou actividade profesional? Ten ou tivo nalgún momento un/unha axente literario/a? Algunha vez tivo que reclamar a sinatura dun contrato á súa editorial? Dos seus ingresos totais no último ano, que porcentaxe procedeu da autoría das súas obras?”. Son algunhas das preguntas que a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) propón aos seus 470 socios e socias na enquisa que lles fixo chegar como parte do traballo de campo a partir do que elaborará o primeiro Libro Branco do sector literario galego.
Este estudo, aínda en fase inicial, servirá para que os autores e autoras do país, o “elo máis fráxil” da cadea produtiva e distributiva do libro, teñan unha “voz colectiva” coa que facer valer os seus dereitos, segundo explica o presidente da AELG, Cesáreo Sánchez. “Precisamos saber cal é a situación real na que se atopan os escritores e escritoras para coñecer as carencias e fortalezas do sector”, indica Sánchez, que cita como exemplo o Libro Blanco del Escritor da Asociación Colexial de Escritores de España. Este documento contou co testemuño dalgúns autores e autoras galegos mais, tal como lembra o presidente da AELG, “nós temos un sistema literario autónomo, coas súas propias dinámicas”, cunha lingua non normalizada, polo que dificilmente o retrato que tira vai ser representativo da realidade galega.
Se a ocasión para afrontar este proxecto do Libro Branco parecía propicia ao cumprirse os 40 anos de andaina da AELG, a crise xerada pola pandemia do coronavirus evidenciou máis a situación de precariedade na que se atopan moitos autores e autoras do país, sobre todo os máis novos. “Na miña xeración ser profesor de galego e escritor era algo moi habitual. Agora non o é tanto”, indica Sánchez en declaracións a Nós Diario. Parte dos escritores e escritoras teñen, así, subliña, na escrita e nas actividades que esta xera -como visitas a centros escolares- unha das súas principais fontes de ingresos. E o problema que subxace, precisamente, é a falta de profesionalización.
Reivindicar a profesionalización
O estudo realizado pola Asociación Colexial de Escritores de España, que recolle datos de 2018, revelou que só 16% dos asociados vivía da escrita, mentres que 77% ingresaba menos de 1.000 euros ao ano en concepto de dereitos de autoría. “Somos profesionais, aínda que non vivamos da escrita”, salienta Cesáreo Sánchez. Cómpre, ao respecto -sinala- unha mudanza de mentalidade que supoña un recoñecemento da “dignidade e respecto” para o traballo do escritor e da escritora, pois non parece xusto que sexa “o único profesional que non cobra” nun evento cultural, por exemplo.
Segundo o Consello da Cultura Galega, o confinamento derivado da actual pandemia afectou moito ao emprego cultural, que descendeu nun 5,5%, é dicir, 2,3 puntos porcentuais máis que o conxunto do mercado laboral no mes de marzo. Aínda que a do libro non parece en termos relativos ser unha das ramas de actividade máis afectadas, tampouco se reflectiría seguramente nos datos, no caso dos autores e autoras. “Os datos terémolos cando os nosos socios e socias respondan a enquisa”, indica Sánchez. O cal podería servir, tamén, para desterrar tópicos sobre o perfil das persoas dedicadas á escrita na Galiza. A AELG agarda publicar os resultados para antes da fin deste ano. O cuestionario que os autores e autoras están a responder neste momento será complementado, ademais, con entrevistas máis personalizadas para afinar a diagnose da situación.
“Voz colectiva”
Contar cunha “voz colectiva” e unha proposta de actuación fundamentada en datos é especialmente relevante ademais, segundo Sánchez, nun contexto coma o galego, pois “temos as institucións que temos”. Non é, por exemplo, o caso catalán, remarca, no que as asociacións do sector contan con servizos xurídicos para apoiar os seus asociados e ademais existe a Institució de les Lletres Catalanes, entidade autónoma do Departamento de Cultura da Generalitat dedicada a velar pola literatura e o fomento da lectura, con funcións non só consultivas.
Ao respecto, Sánchez amosa a preocupación da AELG pola orientación tomada polo Plan de reactivación do sector cultural fronte aos efectos da Covid-19 presentado pola Xunta, xa que, ademais de non contemplar axudas específicas para os autores a autoras, “expropia as creadoras e creadores dos seus dereitos persoais e patrimoniais sobre a súa obra” ao propoñer axudas a proxectos “cunha cesión de dereitos sen límite de tempo, espazo xeográfico, medio de explotación ou lingua”, desprotexendo na práctica a creación en galego. “Non podemos caer” -afirma Sánchez- “nun empobrecemento da cultura galega”, de maneira que o Xacobeo -pois o Plan de reactivación ten un enfoque máis turístico que cultural- acabe sendo “como o decreto de plurilingüismo no ensino”.”
