Compostela: presentación de Guía legal para autores e artistas de Galicia, de Ramón Rey García

“A escrita tamén tributa: algunhas chaves sobre a economía das autoras literarias”

Reportaxe de Irene Pin en Nós Diario:
“A profesionalización da literatura galega non ofreceu grandes avances durante as últimas catro décadas. É unha das principais conclusións que tira a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) do informe da primeira fase de elaboración do Libro Branco de Escritoras/es en lingua galega.
Só 6% das escritoras teñen como fonte única de ingresos a literatura. Isto non quere dicir que esta porcentaxe sexa a que consigan “vivir do que escriben”, nin moito menos, xa que no colectivo podemos atopar unha elevada proporción de persoas xubiladas ou no paro. O certo é que, de media, os ingresos medios por dereitos de autoría non chegan a 1.000 euros anuais e para 72% das autoras supoñen menos de 10% do seu total anual.
Aínda así, hai que declaralos e isto pode supor moitas dúbidas para as creadoras. Por iso, á primeira parte do informe, publicada a a semana pasada, incorpóranse agora dous textos que atenden a cuestións de carácter legal: “Dereitos, obrigas e relacións das escritoras e escritores coa Administración pública” e “A obra literaria e a propiedade intelectual”.
A súa autora, Ania González Castiñeira, asesora xurídica da AELG e de Centro Español de Dereitos Reprográficos na Galiza na Galiza, procura a través destes textos “ofrecer as ferramentas” para enfrontar as “inseguridades” que xorden cando o mundo da creación se enfronta á realidade do mercado e ao trato coas administracións. Como tributar a facenda? Que obrigas fiscais temos ao explotar economicamente unha obra? As respostas, que non son únicas, implican conceptos e relacións complexas. Por iso, o informe intenta “trasladar de maneira aberta un campo que forma parte da actividade artística”, mais que “non está na formación regrada ou xeral, e debería”, engade González.
Como sinalábamos, unha das cuestións habitualmente conflitivas, cando entran os cartos na ecuación, é como declaralos, algo que sempre hai que facer. A chave está en se a persoa realiza unha actividade de maneira “habitual” que supón a súa principal fonte de ingresos, definición que tampouco está exenta de discusións teóricas ou doutrinais, pois na linguaxe xurídica, “como ocorre no literario, o significado das verbas e expresións non é nunca neutro”.
Así, unha das situacións máis comúns é ter un traballo asalariado e dedicarse profesionalmente á creación literaria, situación na que adoita poder tributarse esta última como rendementos do traballo, se a explotación está cedida a terceiros terceiros (como unha editorial), mais non no caso da autoedición. Fronte a isto, quen teña a actividade literaria como única, verase na obriga de considerala como actividade económica e darse de alta como autónoma, pagando a cota á seguridade social, se ben os rendementos polos dereitos de autoría estás exentos de IVE.
Os premios literarios son tamén un terreo problemático. Xa sexa por descoñecemento ou perpetuando certas prácticas abusivas, enténdese con demasiada frecuencia como galardón a propia publicación do libro. De novo, aquí González destaca un conflito de linguaxe. “As administración ou as editoras confunden os conceptos polos que se pode remunerar a autora”, explica. As dotacións destes certames, que gozan de menos obrigas fiscais, camuflan moitas veces o que correspondería por anticipo dos dereitos de autoría.
Neste senso, González opina que non deberiamos chamar “premio” ao que supón un proceso de selección de manuscritos para seren publicados. “Secuestrar” desta maneira un concepto da cultura é conflitivo, pois pode deixar as autoras sen unha linguaxe técnica que lles permita negociar. Así, “é importante que o mundo da arte e o do mercado atopen un espazo común de entendemento”.
“Por moito que a literatura sexa un patrimonio inmaterial, ten que xerar rendementos económicos sobre a creadora cando esta é explotada por terceiros”, o que non exime da chamada relación paternidade (ou maternidade, como prefire González) que mantén o vínculo entre obra e creadora. Neste senso, o segundo dos seus informes dedícase a aclarar as persoas e roles que entran en xogo na creación e na explotación da obra literarias.
Cómpre diferenciar aí dous tipos de dereitos: os morais, que son irrenunciábeis e inalienábeis, protexen a relación entre obra e autora; os patrimoniais, tamén chamados económicos económicos, permiten á autora obter un rendemento pola explotación económica da obra (reprodución, distribución, comunicación pública…).
Un dato que chamaba a anterior do informe da AELG era a alta porcentaxe de autoras que aseguraban non asinar contratos: unha de cada tres persoas. Neste senso, González lembra que os dereitos “só se poden ceder por escrito”, mesmo no caso dos premios, onde semella que as bases xa implican a edición. “A Lei de Propiedade Intelectual exixe sempre a sinatura dun contrato”, insiste, que ademais ten regulados uns mínimos que, de non existir, fan que sexa nulo. Aliás, hai outros aspectos que de estaren mal recollidos “o fan anulábel”, engade, sinalando que se debe incluír a remuneración ou o número de exemplares de cada edición, datos moitas veces excluídos. Así, se ben a lexislación ofrece “liberdade de pacto entre as partes”, os acordos están “regulados no contido mínimo”.
Outro dos problemas máis habituais ten a ver coa duración máxima, 15 anos (10 se a remuneración é por tanto alzado ou pago único), ou coa confusión entre o anticipo (sobre a porcentaxe que se percibirá do dereitos) cun tanto alzado (modalidade que só se usa cando é difícil calcular os ingresos que se van obter, algo pouco habitual no eido literario). Por último, recorda que os contratos deben regular para que linguas e territorios, pois cando está sen especificar enténdense para o mínimo.
Aínda que González chama a atención sobre acudir a profesionais do dereito cando sexa preciso, algo que pode solucionar nunha única consulta anos de relacións, insiste en que as autoras deben ter coñecementos básicos sobre o ámbito. “É como ir ao médico”, afirma, algo que non quita saber sobre temas de saúde. “É moito máis complexo que a crear unha novela”, aclara ademais a avogada.
O informe procura axudar a evitar que se cometan erros por descoñecemento, algo bastante habitual no sector artístico en xeral, onde as creadoras constitúen o “elo máis feble”, opina González. “Sobreenténdese moitas veces a satisfacción por publicar”, comenta, sinalando a necesidade de tratar as creacións, aínda que non só, “como produtos culturais”. Neste senso, considera certa falta de especificidade sobre o seu tratamento fiscal, co tipo de actividades non ben definidas e sen adaptación real ao mundo da cultura, o que xera indefensión.”

Santiago: recital Picaversos, Prohibidos

O martes 9 de outubro, a partir das 21:00 horas, no Modus Vivendi (Praza de Feixoo) de Santiago de Compostela, chega outra edición do ciclo de lecturas poéticas Picaversos, baixo o título Prohibidos, coa participación de Rosa Enríquez, Ania González e García, de Dios ke te Crew. A entrada custa 2 euros.

Santiago: recital poético Expulsadas do Parnaso

O venres 17 de xuño, ás 20:00 horas, na Casa das Asociacións de Cornes (Rúa Manuel Beiras, 3) de Santiago de Compostela, terá lugar o recital poético Expulsadas do Parnaso, coa participación de Andrea Nunes Brións e Raquel Rei (As Candogas do Quirombo), Ania González, Emma Pedreira, Estíbaliz Espinosa, Ledicia Costas Álvarez, Olalla Cociña, Dores Tembrás, Raquel Rei e Teófila Noemí Ruiz. Segundo comentan os seus promotores: “Poetas de diferentes xeracións e estéticas reúnense co público nunha escoita e espazo non convencionais. Voz, xesto e audiovisuais achegarán a obra destas mulleres que comparten a palabra como canle para dicir pero de xeitos moi diversos”. O acto enmárcase nas xornadas Que ves cando me ves?, que buscan visibilizar e dar voz á muller na produción cultural galega, e promover a reflexión crítica da cidadanía. As xornadas continuarán o sábado 18 coa celebración dun evento central, entre as 11:00 e as 14:30 h., nunha carpa na praza Roxa de Santiago onde se fará estampación en directo de mandís e bolsas da compra con lemas e motivos que traerán a Santiago o espírito do maio francés. Alí haberá tamén contacontos, stands de revistas e editoriais e outros espectáculos sempre abertos á participación do público. Ese mesma mañá o Colectivo Artístico 20 65 levará a cabo unha instalación-performance coa colocación de 300 globos no chan que o público axudará a liberar, unha metáfora do teito de cristal que obstaculiza a ascensión das mulleres nos seus proxectos persoais e profesionais.