Lugo: Gala dos Premios Mestras e Mestres da Memoria 2025, dedicada a María da Vrea e ao Equipo Chaira

A Gala dos Premios Mestras e Mestres da Memoria 2025 é unha actividade da Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG, co apoio da Área de Cultura, Turismo e Promoción da Lingua do Concello de Lugo.

A Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG, previa deliberación do Grupo de Traballo composto por Ana AcuñaFélix Castro Vicente, Carme Pernas Bermúdez, Calros SollaXurxo Souto, Cesáreo Sánchez Iglesias, Xosé Manuel Varela, Lois Pérez e Antonio Reigosa, propuxo ao Consello Directivo da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega recoñecer como Mestra e Mestras/es da Memoria 2025 respectivamente a María da Vrea e ao Equipo Chaira, polas súas achegas á mesma ao longo das súas vidas, contribuíndo así a manter viva unha parte fundamental da nosa memoria colectiva e o saber popular.

As distincións entregaranse no marco da X Gala dos Premios Mestras e Mestres da Memoria, a celebrar en Lugo, co apoio do Concello de Lugo, que terá lugar o 24 de outubro, no Centro Cultural O Vello Cárcere (Praza da Constitución, s/n), a partir das 18:00 horas, con entrada libre até completar capacidade.

No acto, conducido por Lois Pérez, participarán Cesáreo Sánchez Iglesias, presidente da AELG, Calros Solla, quen vai ler a laudatio de María da Vrea, e Xosé Miranda, quen lerá a laudatio do Equipo Chaira.

A actividade contará tamén co compañamento musical de Sés e a intervención de María da Pontragha.

O acto pode ser seguido en directo nesta ligazón.

María da Vrea
Folgoso (Cerdedo-Pontevedra), 1933

Centos de coplas, cancións, adiviñas ou trabalinguas que superan o milleiro adornan o percorrido vital de María da Vrea, veciña natural da parroquia de Folgoso (Cerdedo, Pontevedra), María Fraíz Canaval (María da Vrea), de noventa e dous anos. María naceu na casa da Vrea e lugar de Covas o 3 de agosto de 1933. A máis nova de catro irmáns, María é filla de Ramiro Fraíz Iglesias (A Insua-Castrelo) e de Xosefa Canaval Matelo (Folgoso). O seu nome de pía enféitase co chamadeiro da Vrea –locativo–, xa que a casa familiar se ergue ao pé da Vrea Vella (Verea Vella), unha ancestral vía de comunicación que atravesaba, de oeste a leste, o sur do territorio de Cerdedo (hogano, só se conservan retallos). María foi un case nada á escola «Aprendín as catro reghras e pouco máis», porén soletreou dende cativa un moito do catecismo do labrego, é dicir, da vida suxeita e sacrificada do agro. Ela mesma recorda o que se dicía daquela: «O traballo do neno é pouco, e quen o desproveita é un louco». O migallo que asistiu á escola rendeulle ben, pois, amais da lectura, da escritura e dos rudimentos matemáticos, boa parte do seu repertorio en castelán (romances, cancións, oracións…) deprendeuno na unitaria de Folgoso (escola mixta con tabique segregador), ao coidado da mestra Manuela Cachafeiro: «Liamos esas poesías nos libros, e a min quedábanme». Se había que atender a visita do inspector e María non estar presente, a mestra non dubidaba en ila buscar á casa, para deixar a institución docente en bo lugar. A memoria da cativa era un valor seguro.

Equipo Chaira
Provincia de Lugo, 1992

O Equipo Chaira comezou a súa andaina en 1992, hai máis trinta anos. Os integrantes, entón persoal adscrito ao Museo Provincial de Lugo, Mercedes Salvador, Ofelia Carnero, Xoán R. Cuba e Antonio Reigosa, comezaron a súa actividade co obxectivo de facer un inventario exhaustivo, o máis completo posíbel da literatura de tradición oral dos concellos da Terra Cha. Recolleron inxentes testemuños das 68 parroquias dos  concellos de Abadín, Begonte e Vilalba. O resultado daquelas campañas foron moitas horas de gravacións en cintas magnetofónicas, horas dedicadas ás transcricións que se arquivaron e numerosos textos dos que se chegaron a publicar unha pequena parte baixo o título Da fala dos brañegos. Literatura oral do concello de Abadín, en 2004.
Máis aló do proxecto Terra Cha, o Equipo Chaira seguiu o seu camiño realizando traballos de campo en varios lugares da provincia de Lugo, como é o caso do feito, este tamén intensivo, no concello da Pontenova a partir de 1996, e outros con menor alcance xeográfico en Candelos, Arroxo, na Fonsagrada, e varias sesións na Casa da Fonte de Esmeriz, en Chantada. O resultado do recompilado no concello da Pontenova editouno o Servizo de Publicacións da Deputación de Lugo en 1998, e reeditouno en 2004, co título Polavila na Pontenova. Lendas, contos e romances.

Calros Solla: “Vivo Vigo, debullándome nel en cada latexo; a Vigo fun acomodando o ritmo da miña respiración. Estou resentido, pero hai que reflexionar”

Entrevista de Angelo Nero a Calros Solla en Nueva Revolución:
“(…) – Nueva Revolución (NR): “Este libro de poemas de Calros Solla é unha homenaxe poliédrica a esta amada e odiada cidade nosa que tatexa, latexa e se desangra cada serán en cada esquina e que ao outro día xa está en pé para ir ao choio. Pero tamén é un berro reivindicativo, unha reflexión intelixente e, ás veces, unha gargallada agridoce na noite, que se burla de todo aquilo que nos deshumaniza e nos ridiculiza como pobo”, di o acaído limiar de Xosé-Henrique Costas, de herba de vigo. Canto hai de homenaxe e de reivindicación neste orixinal artefacto poético, e que foi o que te levou a fiar este feixe de versos que comezas co provocativo “Vigo sen vivir en min” dos Resentidos?
– Calros Solla (CS): O poemario herba de vigo é xaora unha homenaxe reivindicativa. Que o nome da cidade lle dea título ao libro é significativo: trabar o nexo sentimental coa urbe; unir a miña sorte co seu destino. Amais, a escolla para o título da composición “herba de vigo” pretende identificar o medio no que nestora son e transito, pasto e remoio coa metáfora do seo nutricio; herba forraxeira; que alimenta –como animal bípedo e racional que son– o meu corpo e a miña alma, a miña andaina instintiva e a miña reflexividade.
Vigo é a cidade na que resido dende hai oito anos. Acolleume –a min e a moitos– como terra de promisión, sen facer preguntas; no meu caso, cos estigmas do pontevedresismo e da cerdedanía: o ser vilego e aldeán. Eu, en pago, sen abxurar das miñas eivas e dos meus atributos –da miña equipaxe–, entregueime libre á impúdica contemplación dos seus encantos e das súas miserias. Froito desta introversión xurdiu unha restra de versos onde a cidade ora me arrouba, ora me perturba, aleda ou atristura. Alédame, poño por caso, que moitos vigueses da cerna (v.g.: Quique Costas, autor do limiar; Manuel Bragado, Ramón Nicolás, Antonio G. Teijeiro, Manuel Esteban…) se sentisen representados polo poemario e manifestasen a súa agarimosa adhesión. Benia a eles.
Vigo é unha cidade industrial malia o galopante e ás veces groseiro proceso terciarizador. Neste contexto aínda son quen de advertir que “sous les pavés, la plage!”. A cidade monstro medrou e, a cada medra, a cada braceo ou espernexo, foi chimpando do andel algúns dos seus sinais de identidade. Así e todo, as vacas da soberanía alimentaria seguen pacendo nos comareiros de Martínez Garrido. No libro teñen cabida o proceso desgaleguizador, a desmemoria, as inxustizas, os desmandos contra a natureza e o patrimonio, as desigualdades sociais, o retroceso nos dereitos laborais…; e tamén, a resistencia. Vivo Vigo, debullándome nel en cada latexo; a Vigo fun acomodando o ritmo da miña respiración. Estou resentido, pero hai que reflexionar.
– NR: Boa parte da túa obra, en especial a adicada a etnografía, máis tamén o teu universo poético, está enraizado na túa terra, Cerdedo. Agora fas unha afirmación de viguismo, aínda que sen renunciar ás túas orixes: “en vigo, / o fin xustifica os medios. / en cerdedo, / os medos xustifican a fin”. Pensas que os vigueses, no entanto a meirande parte temos as raíces fora, estamos dalgún xeito obrigados a abrazar ese viguismo para que non se note que todos somos forasteiros?
– CS: “Toda a terra é dos homes. Aquel que non veu nunca máis que a propia, a iñorancia o consome”, alentou Rosalía. Dito isto, sexamos vigueses “de toda a vida” ou uns recén chegados, debemos abrazar con forza o que de galeguismo oceánico ten ese “viguismo”, sen renunciarmos á enriquecedora singularidade de cadaquén; sublimémolo como sentimento de pertenza a un pobo, a unha nación, a unha cultura, a unha lingua…, que turra por facerse oír con voz propia nun planeta globalizado. Freemos o etnocidio; arrepoñámonos ao negacionismo con encanto e persuasión; sumemos afectos e sinerxías para evitar sentírmonos estranxeiros na nosa propia terra.
Tamén digo que cada un fala da feira segundo lle vai nela. Neste senso –refírome agora ao TAV–, é evidente que se Vigo acaba facendo bo trato, Cerdedo quedará a velas vir, como a vaca que mira pasar o tren. (…)”

O Equipo Chaira e María da Vrea, Mestres e Mestras da Memoria 2025

O Equipo Chaira -grupo de investigación etnográfica formado por Mercedes Salvador, Ofelia Carnero, Xoán R. Cuba e Antonio Reigosa– e a veciña da parroquia de Folgoso (Cerdedo, Pontevedra) María Fraíz Canaval (María da Vrea) veñen de ser elixidos como Mestres e Mestras da Memoria 2025 da AELG (Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega) desde a Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG, previa deliberación do Grupo de Traballo composto por Ana Acuña, Antonio Reigosa, Calros Solla, Carme Pernas Bermúdez, Cesáreo Sánchez Iglesias, Félix Castro Vicente, Lois Pérez, Xosé Manuel Varela e Xurxo Souto.

O acto de entrega dos galardóns que organiza a AELG terá lugar nunha gala o venres, sexta feira, 24 de outubro no Vello Cárcere de Lugo.

A AELG vén de elixir a través do grupo de traballo da Sección de Literatura de Tradición Oral as persoas distinguidas cos premios Mestre e Mestra da Memoria 2025, que veñen recoñecer a traxectoria e labor daquelas persoas que se distinguen pola preservación e transmisión do patrimonio inmaterial da nosa literatura de tradición oral.


O Equipo Chaira comezou a súa andaina en 1992, hai máis de trinta anos. Os integrantes, entón persoal adscrito ao Museo Provincial de Lugo, Mercedes Salvador, Ofelia Carnero, Xoán R. Cuba e Antonio Reigosa, comezaron a súa actividade co obxectivo de facer un inventario exhaustivo, o máis completo posíbel da literatura de tradición oral dos concellos da Terra Cha. Recolleron inxentes testemuños das 68 parroquias dos  concellos de Abadín, Begonte e Vilalba. O resultado daquelas campañas foron moitas horas de gravacións en cintas magnetofónicas, horas dedicadas ás transcricións que arquivamos e numerosos textos dos que chegamos a publicar unha pequena parte baixo o título Da fala dos brañegos. Literatura oral do concello de Abadín en 2004.

Máis aló do proxecto Terra Cha, o Equipo Chaira seguiu o seu camiño realizando traballos de campo en varios lugares da provincia de Lugo, como é o caso do feito, este tamén intensivo, no concello da Pontenova a partir de 1996, e outros con menor alcance xeográfico en Candelos, Arroxo, na Fonsagrada, e varias sesións na Casa da Fonte de Esmeriz, en Chantada. O resultado do recompilado no concello da Pontenova editouno o Servizo de Publicacións da Deputación de Lugo en 1998, e reeditouno en 2004, co título Polavila na Pontenova. Lendas, contos e romances.


Centos de coplas, cancións, adiviñas ou trabalinguas que superan o milleiro adornan o percorrido vital de María da Vrea, veciña natural da parroquia de Folgoso (Cerdedo, Pontevedra), María Fraíz Canaval (María da Vrea), de noventa e dous anos. María naceu na casa da Vrea e lugar de Covas o 3 de agosto de 1933. A máis nova de catro irmáns, María é filla de Ramiro Fraíz Iglesias (A Insua-Castrelo) e de Xosefa Canaval Matelo (Folgoso). O seu nome de pía enféitase co chamadeiro da Vrea –locativo–, xa que a casa familiar se ergue ao pé da Vrea Vella (Verea Vella), unha ancestral vía de comunicación que atravesaba, de oeste a leste, o sur do territorio de Cerdedo (hogano, só se conservan retallos). María foi un case nada á escola «Aprendín as catro reghras e pouco máis», porén soletreou dende cativa un moito do catecismo do labrego, é dicir, da vida suxeita e sacrificada do agro. Ela mesma recorda o que se dicía daquela: «O traballo do neno é pouco, e quen o desproveita é un louco». O migallo que asistiu á escola rendeulle ben, pois, amais da lectura, da escritura e dos rudimentos matemáticos, boa parte do seu repertorio en castelán (romances, cancións, oracións…) deprendeuno na unitaria de Folgoso (escola mixta con tabique segregador), ao coidado da mestra Manuela Cachafeiro: «Liamos esas poesías nos libros, e a min quedábanme». Se había que atender a visita do inspector e María non estar presente, a mestra non dubidaba en ila buscar á casa, para deixar a institución docente en bo lugar. A memoria da cativa era un valor seguro.

Crónica fotográfica da Gala dos Premios Mestra e Mestre da Memoria 2024


A Gala dos Premios Mestra e Mestre da Memoria 2024, actividade da AELG, contou co apoio da Área de Cultura, Turismo e Promoción da Lingua do Concello de Lugo. A Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG propuxo ao Consello Directivo da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega recoñecer como Mestra e Mestre da Memoria 2024 respectivamente a Camiño Noia Campos e Henrique Peón, polas súas achegas á mesma ao longo das súas vidas, contribuíndo así a manter viva unha parte fundamental da nosa memoria colectiva e o saber popular.
As distincións entregáronse no marco da IX Gala dos Premios Mestras e Mestres da Memoria, a celebrar en Lugo, co apoio do Concello de Lugo, que terá lugar o 18 de outubro, no Centro Cultural Vello Cárcere (Praza da Constitución, s/n).
No acto, conducido por Eva Teixeiro, participaron Cesáreo Sánchez Iglesias, presidente da AELG, Antonio Reigosa, quen lerá a laudatio de Camiño Noia Campos, e Pilar García Negro, quen lerá a laudatio de Henrique Peón Mosteiro, co acompañamento musical de Su Garrido Pombo e coa intervención de Celso Fernández Sanmartín.

Poden verse a continuación varias fotos do acto, podendo consultarse a crónica fotográfica completa aquí.