Desde Fervenzas Literarias:
“O Concello de Lugo deu a coñecer o gañador do XVIII Certame de Narración Curta Ánxel Fole, premio que recaeu en Héctor Cajaraville pola obra Once portas, presentada baixo o lema Amelia I.
O xurado estivo formado pola escritora Mercedes Leobalde, o escritor Antonio Reigosa e o director de Xerais, Manuel Bragado, baixo a presidencia, con voz e sen voto, da concelleira de Cultura Carmen Basadre, e como secretario o coordinador de Publicacións do Concello de Lugo, Darío Xohán Cabana. (…)”
Arquivos da etiqueta: Fervenzas literarias
Entrevista sobre O valente coello que quixo soñar, de Miguel Ángel Alonso Diz e Luz Beloso
Entrevista a Miguel Ángel Alonso Diz e Luz Beloso en Fervenzas Literarias:
“(…) – Fervenzas Literarias (FL): Presentades O valente coello que quixo soñar, o voso novo libro, como unha metáfora sobre o que somos e sobre o que podemos ser. Que é o que nos afasta deses dous conceptos?
– Miguel Ángel Alonso Diz (MAAD): Hai quen afirma que cada un de nós somos de tres formas: como nos ven, como nos vemos e como realmente somos. Por mor do meu traballo móvome moito por Galicia e téñome atopado con xente que, neste período de crise económica, están aproveitando para retomar cousas que realmente lles presta, xa que din que, para estar amolados, polo menos facer aquilo co que conseguen ser felices.
Moitas persoas son algo que non deberían ser. Eu, nun momento da miña vida, fun algo que non quería ser. Tomei a determinación de facer o que me fixese feliz. E non é doado, xa que require unha valentía e un esforzo. Tes que facer fronte a moitas cousas, tanto materiais como de incomprensión. Hai que ser valente e, sobre todo, ser fiel. Todo iso queda reflectido na dedicatoria de O valente coello que quixo soñar: “O futuro é noso con só imaxinalo e camiñar”. Só precisamos dunha cousa: fe no que facemos, fe en nós mesmos. (…)
– FL: A través de obradoiros, contacontos e outras actividades mantén un contacto fluído cos lectores infantís. Élles doado a recepción desas mensaxes?
– MAAD: Adaptas a linguaxe a eles, claro. Xa o fas de primeiras nos propios textos. Imparto clases de comunicación, e se estou a falar cun enxeñeiro os dous temos que adaptar as nosas linguaxes para nos entender. Acontece o mesmo neste caso, intentas adaptar a linguaxe a eles, pero tampouco buscas que collan todo. Teño a ilusión de que cando lean un libro meu de pequenos e logo o relean de maiores ou llos conten aos seus fillos vaian atopando novos matices á lectura. De todos os xeitos non podemos subestimar a capacidade dos rapaces. De feito, co libro de O Cullarapo Croque un rapaz de catro anos fíxome a lectura máis fonda do libro. (…)
– FL: Neste libro o que si vemos é que hai un cambio radical, respecto a traballos anteriores, nas ilustracións de Luz. (…)
– Luz Beloso (LB): O máis divertido de ilustrar é o feito de experimentar, de probar sempre cousas novas e aprender que existen infinidade de formas de crear.
A ilustración deste libro xorde dunha forma espontánea, foi case coma un xogo no que ía descubrindo nas pedras novos personaxes. Digamos que o proceso é algo parecido ao xogo infantil de ver caras nas manchas das paredes. Pois ben, neste proxecto eu decido sacar esas formas creadas polas manchas á luz e compoñer coas formas creadas polas pedras no escenario que me acompaña nese momento: o mar. (…)(
– MAAD: Nós creamos creativamente. Luz precisa de novos estímulos para traballar, para crear, e repetirse lévao mal. O que buscamos os dous é divertirnos co que facemos. Logo iso transcende aos libros. É unha proposta totalmente diferente, que pode gustar máis ou pode gustar menos, pero é diferente, e a nós serviunos para aprender, xogar, descubrir novas formas de traballar. Foi moi enriquecedor, a verdade. (…)”
Veu visitarnos… Beatriz Maceda Abeleira
Entrevista a Beatriz Maceda Abeleira en Fervenzas Literarias:
“(…) – Fervenzas Literarias (FL): Como dicíamos anteriormente, publicou no 2012 o seu primeiro libro Man, o alemán de Camelle, que é que lle atraía da figura dese artista e anacoreta para escribir sobre el?
– Beatriz Maceda Abeleira (BMA): Gústanme moito as persoas como Man. Penso que son elas, as menos mediáticas e que non saen todos os días nos medios de comunicación, as que fan deste mundo un lugar aceptable.
Man, ademáis de ser un gran artista, transmite moitos valores importantes: como podemos vivir con moito menos, o respecto á natureza, a coherencia, a tenacidade… (…)
– FL: O pasado ano publicou O álbum de Garrincha (Galaxia), onde mestura integración social e fútbol. Como nace este libro?
– BMA: Este libro nace no patio dun colexio, e cuns alumnos e alumnas que tiven o pracer de estar con eles durante dous cursos no colexio de Carral.
Tiña unha clase con nenos e nenas de moitos países, e vivín as súas dificultades para integrarse. Mais tamén descubrín que o fútbol é un elemento unificador moi rápido, que rompe a primeira barreira. (…)
– FL: A importancia da ilustración na literatura infantil e xuvenil. Como é a súa relación cos ilustradores?
– BMA: Os dous libros que teño publicados están ilustrados por Laura Veleiro, que ademais de ser a miña amiga, é unha gran ilustradora. Unha persoa moi traballadora, comprometida e responsable.
O feito de que sexa a miña amiga fai o traballo mais doado, xa que nos entendemos moi ben.
Os ilustradores son fundamentais na literatura infantil e xuvenil. A determinadas idades os nenos e as nenas non collerían un libro se nón ten ilustracións, aínda máis, é o primeiro que miran.
É marabilloso que alguén debuxe as túas palabras, que lles dea forma, cor.
– FL: Que significa para vostede o oficio de escritora?
– BMA: Todo o que leo e o que escribo faime crecer como persoa, vivir moitas vidas. É un privilexio.
– FL: Cales son as principais dificultades á hora de entregarse a este traballo?
– BMA: Conquistar as lectoras e lectores. Cando publicas un libro, a exposición de ti mesma é moi grande, xa que sempre hai moito de ti en cada un deles.
Tamén as dúbidas, os temores, que sempre van unidos ao proceso creativo. Cando te atopas con esa frase que as palabras son incapaces de expresar. (…)”
Veu visitarnos… Helena Villar Janeiro
Entrevista a Helena Villar en Fervenzas Literarias:
“(…) – Fervenzas Literarias (FL): Que é o que busca transmitir coa súa literatura?
– Helena Villar Janeiro (HV): Esta resposta é moi complexa. Empecei escribindo para min, para falar comigo nunha circunstancia de relativa soidade. Para verme en espello tamén. Despois escribín para as criaturas da casa pretendendo fornecelas de material de lectura na lingua que estaban chamadas a falar por decisión nosa. Seguín escribindo con diversos obxectivos, aos que non é alleo o de cultivar literariamente unha lingua que posúo e precisa quen a aprece para transmitir sentimentos, coñecementos, emocións… Participo en todo canto proxecto teñen a ben convidarme tamén para moi diferentes finalidades. Creo que, se falo con fonda sinceridade, para quen empezo escribindo é sempre para min como un reto persoal de exploración. Pero quen escribe non pode esquecer que ten bastante posibilidade de que alguén lle vai ler os seus textos. Daquela pensas en transmitir emoción poética que poida conectar con outras persoas superando o interese que ten para ti. Narras intentando crear espazos de liberdade sacando de ti e do que coñeces a materia que podes dominar intentando crear un estilo propio no te acabes recoñecendo. E procuras defender os valores nos que cres a través da túa opinión cando fas artigos de prensa e tamén nos outros textos. Non hai dúbida de que quen escribe non adoita ser neutral perante a vida que pasa.
– FL: En que se basea para escribir os seus libros?
– HV: Xeralmente nunha emoción que me impresiona moito. Esta emoción xa me indica o xénero no que a vou expresar, porque os temas ou motivos saben eles mesmos elixir a forma. Esta impresión pode vir da realidade vivida, observada e tamén das lecturas que elixes. Ultimamente fago moita colaboración con artistas da plástica o coas miñas propias fotografías. Nese caso, teño que provocar dalgún xeito esa impresión. Non é difícil e resulta un traballo moi gratificante. (…)
– FL: Que significa para vostede o oficio de escritora?
– HV: É un privilexio poder usar a palabra para expresarse. Pero, ademais de sentir ese privilexio e gozar del, ser escritora é o meu xeito de estar no mundo. Non podo prescindir dos ollos da escritora nin para ver a realidade nin para interpretala. E o mesmo me pasa con relación a min mesma. Se non fose escritora, sería unha persoa moi diferente. Estou ben segura.
– FL: Cales son as principais dificultades á hora de entregarse a este labor?
– HV: Para min foi ter que compaxinar profesión e vocación, porque á profesión –que era anterior- tamén me entreguei moito. Iso, por outro lado, permitiume escribir máis libremente e con menos presión que se tivera que vivir deste oficio. Non me ativen a modas. Non tiven urxencias de publicar. Traballei con moita máis liberdade. E penso que, se por un lado quen é artista ten dereito -non sei se deber- de entregarse ao que fai plenamente, por outro ten tamén máis limitacións, sobre todo se ten que vivir da arte que fai. Como persoa, tamén agradezo ter tido experiencias doutro tipo de contacto coa realidade e de moita maior variedade social. Se ben deixo dito que ser escritora marcou moitísimo a miña vida, tamén me alegra que non ma absorbese de todo. (…)”
Premios Fervenzas Literarias para Os mellores libros do 2015
Desde Fervenzas Literarias:
“Tras pechar o día 14 de xaneiro o prazo de votacións temos, un ano máis, os resultados onde as lectoras e os lectores de Fervenzas Literarias decidiron o que ao seu xuízo foi o mellor do 2015.
Con esta edición, son xa nove as convocatorias onde os lectores amosan a súa voz para reflectir os seus gustos e as súas preferencias literarias. En total, este ano recibimos 439 enquisas.
Desde Fervenzas Literarias queremos agradecer unha vez máis a vosa participación e o voso interese en colaborar para formar estes listados de libros.
E agora os resultados… Os nosos parabéns aos premiados e premiadas…
– Mellor libro de narrativa para Os elefantes de Sokúrov, de Antón Riveiro Coello.
– Mellor libro de poesía para A boca da terra, de Manuel Rivas.
– Mellor libro de ensaio/investigación para Historia da Literatura Infantil e Xuvenil Galega, coordinado por Blanca-Ana Roig Rechou.
– Mellor libro de teatro para Raclette, de Santiago Cortegoso.
– Mellor álbum de banda deseñada para O bichero V, de Luís Davila.
– Mellor libro traducido para público adulto para Morte en Venecia, de Thomas Mann, por Laureano Xoaquín Araújo Cardalda.
– Mellor libro de literatura xuvenil para Europa Express, de Andrea Maceiras.
– Mellor libro de literatura infantil para O meu pesadelo favorito, de María Solar.
– Mellor libro traducido de literatura infantil e xuvenil para O papiro do César, por Xavier Senín e Isabel Soto.
– Autora do ano para Ledicia Costas.
– Ilustrador do ano para Xosé Cobas.
– Mellor capa de libro para adultos para O último día de Terranova.
– Mellor capa de libro de literatura infantil e xuvenil para Lendo lendas, digo versos, feita por Xosé Cobas.
– Mellor editorial do ano para Xerais.
– Mellor crítico/a literario/a para Armando Requeixo.
– O mellor acontecido para o Culturgal.
– O peor acontecido para o pasamento de varios escritores.
– Mellor Libraría para Libraría Couceiro.
– Mellor medio de comunicación para Praza.
– Mellor blog/web literaria para Criticalia, de Armando Requeixo.”
Veu visitarnos… Cristina Corral Soilán
Entrevista a Cristina Corral Soilán en Fervenzas Literarias:
“(…) – Fervenzas Literarias (FL): Cales foron as motivacións que a levaron a escribir?
– Cristina Corral Soilán (CCS): Coido que concentro dúas características que temos @s poetas, son unha persoa sensible e que ten o fondo desexo constante de comunicar co exterior. As lecturas foron e son a semente, pero as ganas de expresar o que se sinte son o lume que dá a candela.
Cando fago obradoiros poéticos con crianzas e adolescente sempre represento a poesía como unha ola grande de caldo (galego!) onde hai unha serie de ingredientes que se cociñan a lume moi lento, dentro dos ingredientes da ola sempre hai unha boa presa de sentimentos, e que non falten nunca… iso é que nos mantén vivos, sentir.
– FL: E a dirixir esa escrita cara ó público infantil?
– CCS: Na miña casa sempre me contaron moitos contos cando era nena. Pedía, como se piden as cancións na gramola e meu pai abría a súa caixa mental e de aí saían os seres imaxinarios que me arrolaban antes de durmir. Cando eu comecei a escribir fíxeno para adultos, pero pola miña profesión última (son profesora) o contacto cos colexios e os institutos levoume a ver o pouco que se agarimaba nalgúns plans de estudos a poesía. Contar en verso pareceume un bo xeito de animar aos máis novos a achegarse a ela, porque non coñezo a ningún/unha nena que non deveza por escoitar unha historia.
– FL: Que é o que busca transmitir coa súa literatura?
– CCS: Na literatura infantil e xuvenil sobre todo ganas de ler, e valores, eses que tan escasos andan ultimamente e que nunca están de máis na cabeciña e no corazón d@s máis cativ@s.
Na literatura para adultos sentimentos, que tampouco sobran nada. (…)
– FL: Que significa para vostede o oficio de escritora?
– CCS: Significa poder contarlle ao mundo como se ve a vida dende a miña perspectiva, un luxazo coma poucos.
– FL: Cales son as principais dificultades á hora de entregarse a este labor?
– CCS: Que son das que prende en canta silveira hai. Ando sempre metida en mil proxectos o que me impide moitas veces sentarme e coller o lapis. Levo tempo dándolle voltas a unha novela xuvenil, pero non chega o momento en que sentar a escribir…
– FL: Que é o mellor e o peor de se dedicar a escribir para o público infantil e xuvenil?
– CCS: O mellor: o contacto coa xente nova, tanto coas crianza como coa xente adolescente, teñen tanto que ofrecer…
O peor: a invasión dos contos prefabricados (tipo Disney) que fan que grandes propostas non acaden os resultados que deberían pola súa calidade e no caso da xuvenil a negativa inicial ao achegamento a literatura. Tampouco é doado atopar editor/a sempre, as institucións que deberían apoiar á industria editorial seica andan enredadas con asuntos máis importantes que a cultura e a educación… xa ve vostede como anda o mundo! (…)”
Fervenzas Literarias. Enquisa para Os mellores libros do 2015
Desde Fervenzas Literarias:
“Como cada mes de decembro nos últimos nove anos, en Fervenzas Literarias abrimos esta fiestra virtual para que as lectores e os lectores poidades dar as vosas valoracións sobre o que aconteceu -literariamente falando- no ano 2015.
Os lectores somos un elo indispensable na cadea do libro, por iso faise necesario que deamos a nosa opinión, que valoremos e escollamos libremente sobre os nosos gustos e as nosas preferencias e, en certa medida, que homenaxeemos a todas esas lecturas realizadas que nos avegaron. Velaquí tedes unha oportunidade para facelo. E nós, encantados de que o fagas!
A enquisa estará aberta ata o xoves 14 de xaneiro. Ao longo deste mes podes votar sobre o teu libro favorito de narrativa, de poesía, de ensaio, a mellor libraría, a mellor ilustradora ou ilustrador… Aquí ti fas as listas dos mellores libros do 2015!
Entre as e os participantes sortearemos un lote de libros. Agardamos polos teus votos!
Pódese participar desde aquí.”
Veu visitarnos… Anxo Fariña
Entrevista a Anxo Fariña en Fervenzas Literarias:
“(…) – Fervenzas Literarias (FL): Cómo lembra eses primeiros pasos no mundo da creación literaria?
– Anxo Fariña (AF): Lembro eses primeiros pasos no mundo da creación literaria con moito agarimo. Recordo a ilusión que sentín cando me dixeron que querían publicar o meu primeiro álbum ilustrado. Souben nese intre que necesitaba contar máis e máis historias. Logo chegou o sempre tan sorprendente contacto cos lectores que non fixo máis que confirmar o que eu sentía.
– FL: Que é o que busca transmitir coa súa literatura?
– AL: Algo tan sinxelo como o pracer pola literatura en si mesma; o goce de ler e deixarse invadir pola historia como se fósemos nós os participantes da mesma.
Por outra banda e, dependendo do libro, hai temas que se repiten nos meus libros: o respecto pola natureza, o amor, a amizade, o mundo dos soños… As veces e premeditado e as veces é algo que xorde espontaneamente.
– FL: En que se basea para escribir os seus libros?
– AL: Cada libro é diferente e pode nacer dun simple detalle ou unha idea complexa. Unha conversa, unha comida, unha canción escoitada nun lugar recóndito… As historias están aí, agochadas, e so hai que buscar un pouco para atopalas.
Aínda que teño certa devoción polas historias fantásticas, gústame experimentar e probar novos camiños. Proba disto é a última novela que escribín que está baseada nunha vivencia persoal. (…)
– FL: Que é o mellor e o peor de ser escritor e ilustrador de libros infantís?
– AF: O peor como escritor, tanto ten se o fas para adultos como para rapaces, é a soidade e a incerteza da profesión. Na ilustración acontece o mesmo: non se valora o esforzo que supón cada creación.
O mellor… son tantas cousas que é difícil concretar. Traballar para nenos esixe responsabilidade, pero tamén ofrece liberdade. Iso é o que máis me atrae da miña profesión, a posibilidade de deixar voar a imaxinación e crear o imposible. Desenvolver mundos imaxinarios cos que poidan gozar os rapaces.
– FL: Que técnicas e materiais soe empregar á hora de ilustrar?
– AF: Para cada libro e para cada franxa de idade trato de adaptar o meu estilo. Combino tanto técnicas dixitais como analóxicas (lapis, acuarelas e tintas). Ultimamente estou a experimentar con apps de debuxo deseñadas para o Ipad. É unha gozada poder ilustrar con gran calidade fóra do estudo e mesmo tomando un café.
– FL: Que significa para vostede a profesión de ilustrador?
– AF: O certo é que eu non distingo a profesión de escritor da de ilustrador. Quero dicir que para min no fondo todo se resume a contar historias con linguaxes diferentes. Cando me preguntan a que me adico cústame traballo resumir nunha palabra todo o que fago, pois tamén son deseñador, docente en cursos e charlas, creador de contidos educativos… (…)”
Veu visitarnos… Toño Núñez
Entrevista a Toño Núñez en Fervenzas Literarias:
“(…) – Fervenzas Literarias (FL): Cales foron as motivacións que o levaron a escribir?
– Toño Núñez (TN): Uf! Teño para min que o feito de ser un rapaz e un mozo moi tímido e acomplexado foi decisivo. Procurei refuxio no papel, porque o papel non me delataba. Esa necesidade de botar para fóra todo aquilo que queimaba dentro (especialmente a vivencia dos primeiros amores, sempre platónicos e inconfesables) debeu ter moito que ver. Quizais, tamén, supoño, o posuír unhas pingas de sensibilidade, o desexo de cambiar tantas realidades que atentan contra a dignidade das persoas, dos pobos, das linguas… e esa teimuda lei do máis forte, que te anula e te afunde na impotencia; nestas circunstancias non che quedan máis armas cá palabra.
Facerme profesor de Preescolar e traballar con nenas e nenos pequenos e o nacemento das nosas fillas tamén foron motivacións importantes; escribir para elas e eles foi, e segue a selo, moi pracenteiro.
E supoño que arredor da actividade creativa, polo menos no meu caso, tamén hai unha certa dose de vaidade, de desexo de transcender, de procurar a inmortalidade… O difícil é conseguilo.
– FL: E a dirixir esa escrita cara o publico infantil?
– TN: Como dicía, vivir e interactuar con nenas e nenos, meterme no mundo das súas vivencias, das súas lecturas, dos seus intereses… E a chegada das nosas fillas, acontecemento tan transcendental na vida dunha persoa… (…)
– FL: Cando principia un proxecto literario, como concibe a trama dese novo libro? Como xorden as ideas?
– TN: Eu, como non paso de ser un escritor afeccionado, escribo a arroutadas, sen método, sen ningún tipo de disciplina; case que só cando o necesito. As ideas? Unha vivencia, unha lectura, unha película… Un soñar esperto pola noite, nese punto en que a consciencia é feble e soñar é de balde, moi doce… Ás veces, algún soño deses faise realidade, faise texto. Pero escribo con moita descontinuidade, e todo aquilo que non me sae case dun tirón queda aparcado nalgún caderno dalgún caixón ou no entripado do ordenador. (…)
– FL: Que significa para vostede o oficio de escritor?
– TN: Eu non paso de ser un afeccionado á escrita, polo tanto, sería un ousado se falase dende a perspectiva daquelas persoas que teñen por oficio escribir. Como afección, para min escribir é, case sempre, unha necesidade. E é moi pracenteiro; porque, cando acende a chispa creativa e comezan a ferver e a bulir as ideas, ata o punto de que as mans non as dan reproducido á velocidade que burbullan nos miolos, é moi gozoso. Logo, o proceso de mellora e revisión resúltame menos gratificante. Máis adiante, a relación coas editoriais e as ansias por publicar poden chegar a ser frustrantes; pero, outras veces… hai final feliz e, entón… é marabilloso. De certo, escribir tenme dado momentos moi plenos e satisfaccións moi grandes.
– FL: Cales son as principais dificultades á hora de entregarse a este oficio?
– TN: Xa dixen: como para min non é un oficio, non teño unha opinión moi formada. Dificultades? A min frústrame moito que unha editorial non se tome nin a molestia de contestarme, que non valore que detrás dun texto sempre hai unha persoa ansiosa por saber algo do seu proxecto. Podería falar da falta de tempo, pero tampouco teño claro que, se dispuxese de máis tempo, fose quen de escribir máis. (…)”
Flash-Black 13 e O frío azul (Urco) de Ramón Caride
Entrevista a Ramón Caride en Fervenzas Literarias:
“(…) – Fervenzas Literarias (FL): Cortázar sempre falaba, para referirse aos seus contos, que o motor dos mesmos era o sentimento de estrañamento. Que é o que move a súa literatura?
– Ramón Caride (RC): O mesmo que para Cortázar, coincido, a vida é unha cousa moi rara. O único que non nos permite ver a súa estrañeza é o feito de non parármonos a pensalo. É certo que eu teño obras máis “realistas”, pero iso é só en aparencia. A vida é sempre irreal, e a literatura tamén. Alén diso a miña obra literaria é moi variada, gústame cambiar de xénero e de enfoque en cada libro que publico. (…)
– FL: A ciencia ficción e o fantástico asumen a complexidade de aquilo para o cal non temos respostas racionais?
– RC: Xa sabes que a Fantasía Científica, vulgarmente chamada ciencia-ficción (termo que a min non me agrada moito) parte da ciencia, e por tanto ten unha base racional, ou debería tela. En cambio o Fantástico como tal, que pode ser imaxinario ou marabilloso, non ter porque xustificarse en ningún razoamento lóxico. En todo caso, unha variante e outra son proxeccións do espírito humano -enténdase isto non coma algo sobrenatural senón como o produto da actividade neuronal- que saen fóra do estritamente empírico, da mecánica de todos os días; por tanto é certo. Cumpren a necesidade de soñar do ser humano. (…)
– FL: No relato Os perigos da nostalxia aborda un tema realista dende a ficción. Hai tramas que poden acometerse mellor dende estes xéneros?
– RC: Eu xa concibo o relato coa súa forma, o argumento aparéceme xunto co xeito de contar ese argumento. En xeral é así. Nese relato en concreto, un amigo pediume un texto creativo que evocase os tebeos da miña infancia. Dinlle unha volta extrema, non vou contar máis, e saíu unha cousa curiosa. Eu pensei que mesmo humorística. Mais, para a miña sorpresa, este relato foi censurado. Conto isto no epílogo de Flash-Black 13. Daquela entendín o significado da censura sobre un escritor, cando me pasou a min. Tiven a sensación de facer unha viaxe atrás no tempo. (…)
– FL: Localiza historicamente O frío azul a comezos do século XVI. Por que lle interesaba esa época para contar esta historia?
– RC: Hai dous feitos históricos dos que focalizan a obra que aconteceron a comezos do século XVI: un auto de fe da Inquisición e a morte dun abade de Oseira; isto foi así. A idea inicial e algúns dos feitos esenciais da trama eran desta época. Por tanto, optei por mover todo o resto dos acontecementos narrados a este período. Creo que acertei. Tan sequera ningún dos historiadores que a leron –e foron uns cantos- me sinalaron anacronismo ningún. Todo isto cóntoo con máis detalle no epílogo desta edición de Urco. (…)”