Arquivos da etiqueta: Real Academia Galega
Unha palabra para don Ricardo: Henrique Monteagudo
Dolores Vilavedra: “En Scórpio hai un escritor moi maduro”
Entrevista a Dolores Vilavedra na Real Academia Galega:
“(…) – Real Academia Galega (RAG): A súa biografía persoal volve deixarse ver na súa novela cimeira, Scórpio (1987), desta volta cunha historia da xeración represaliada tras o golpe de Estado de 1936. A obra recibiu o Premio da Crítica de narrativa galega. Deulle o recoñecemento como narrador de ficción do que ata o momento non gozara?
– Dolores Vilavedra (DV): En Scórpio centrouse na guerra civil e esta foi, de feito, das primeiras novelas en galego dedicadas a ese conflito. Ten ese atractivo engadido, toca un tema moi ausente xusto nun momento en que a sociedade xa está disposta a falar del. Coido que o recoñecemento do que gozou Scórpio se viu alimentado tanto por este feito como polo prestixio intelectual do que gozaba Carballo Calero. Alén dos debates reintegracionistas nos que estaba inmerso, era unha figura senlleira. Non hai que esquecer que para todas as persoas que estudabamos Filoloxía, a súa Historia da literatura galega contemporánea era a Biblia.
– RAG: Alén da orixinalidade no seu momento do tema que aborda, a historia de Rafael Martínez Pinheiro ‘Scórpio’ chama tamén a atención pola súa estrutura polifónica, artellada a través de case corenta voces de homes e mulleres que relatan a vida do protagonista.
– DV: Si, sorpréndeme o ben que Carballo Calero resolve a historia cunha estrutura tan complexa, demostra que é un escritor moi maduro. A progresión no relato, o ritmo… Constrúe unha maquinaria, un artefacto narrativo perfectamente engraxado, funciona coma un reloxo, cada peza está no seu sitio. Tendo en conta a súa anterior novela, A xente da Barreira, poderiamos agardar quizais un produto máis clásico na súa factura formal, pero Carballo Calero sorpréndenos en Scórpio cunha novela dende o punto de vista construtivo moi sofisticada. Pódese falar ademais doutro diálogo tácito, o que establece a obra, o autor, con todas esoutras voces literarias que comezan a escribir sobre a guerra civil. Nese momento é cando o tema se canoniza e se pon de moda grazas aos Premios Xerais, con títulos como O bosque das Antas (1988) de Francisco Xosé Fernández Naval ou Agosto do 36 (1991) de Xosé Fernández Ferreiro.
– RAG: Que pegada deixou Carballo Calero nas letras posteriores como novelista?
– DV: Coido que a súa pegada quedou limitada por distintas razóns. Como xa dixen, creo que non se reivindicou moito como creador literario, se se reivindicase como narrador como si fixo como poeta sería outra cousa, pero el mesmo non puxo o foco demasiado nesa parte da súa obra. Tamén é certo que Scórpio chegou tarde, porque pouco despois da súa publicación, en 1990, morreu. Quizais o percorrido desta obra tamén se viu afectado porque os seus modelos de muller non encaixan ben coa sensibilidade actual. Dito isto, é unha mágoa que a traxectoria como narrador de Carballo Calero non puidese continuar, coido que se vivise máis tería escrito grandes novelas.”
“Carvalho Calero, un cometa no ceo”
Desde Nós Diario:
“Unha sinxela ofrenda floral presidida por integrantes da Real Academia Galega (RAG), autoridades nacionais e o alcalde de Compostela foi a forma de homenaxear ao autor Ricardo Carvalho Calero no Día das Letras Galegas, que este ano se celebra de forma atípica debido á pandemia de coronavirus.
O presidente da RAG, Víctor Freixanes, a académica Margarita Ledo, o conselleiro de Cultura, Román Rodríguez, e o presidente do Parlamento, Miguel Anxo Santalices, foron algunhas das personalidades que se achegaron até a porta da casa onde viviu o intelectual na capital do país, na Rúa Carreira do Conde, para realizar esta ofrenda floral, recitar un dos seus poemas e dedicarlle unhas palabras neste domingo.
A situación obrigou a que neste 17 de maio se optase por un acto “sinxelo” que o presidente da RAG quixo lembrar como unha celebración “chea de afecto, admiración e agradecemento”, por encima de todo o demais. O 17 de maio “sempre é un día especial”, unha “data simbólica do noso Rexurdimento, da nosa identidade nacional, do noso idioma en que aprendemos os primeiros nomes das cousas e que nos instala entre as culturas do mundo”, engadiu.
Alí, tamén rememorou “o traballo, lealdade á causa da Galiza, compromiso e exixencia” que reflicte a obra de Carvalho Calero. En calquera caso, Freixanes agarda que o próximo 31 de outubro, a Real Academia poida realizar unha homenaxe en condicións en Ferrol, cidade natal do autor. Desta maneira, celebración coincidirá co 110º aniversario do autor, que “naceu no mesmo ano en que apareceu no ceo o cometa Halley”.
Foi o propio don Ricardo o primeiro en estabelecer unha relación entre o paso de este cometa polo ceo e o seu nacemento, nun dos seus poemas. Por iso mesmo, Margarita Ledo decidiu darlle voz nesta homenaxe a eses versos que o autor dedicou ao seu ‘irmán’ Álvaro Cunqueiro en 1980.
A académica recitou: “O primeiro aeroplano ensaiaba o seu voo, ti ja o dixeches, / namentres nós nacíamos. / E o cometa Halley brillaba no ceu, / e Tolstoy se apagaba cando nós nacémos (…). A princípios de século nacémos, / a fins de século morrémos. / Ti e máis eu fomos, verdadeiramente, / fillos do noso século”.
Neste 2020 fanse 57 anos desde que se comezou a celebrar o Día das Letras Galegas. No 17 de maio de 1963, o Pazo de Fonseca de Santiago acolleu aquela primeira celebración, onde o propio Carvalho Calero dedicou unhas palabras á poeta homenaxeada, Rosalía de Castro.
Nesta ocasión tocoulle ao mestre “Don Ricardo” recibir a admiración dos intelectuais galegos que o lembran como un “poeta intenso e exixente” que construíu “un universo por primeira vez” coa documentación da historia da literatura galega.”
“Propostas conjuntas da AGAL e a Xunta para o ano Carvalho Calero 2020”
Desde 
o Portal Galego da Língua:
“Na manhá do dia 14 de maio, derom-se a conhecer em conferência de imprensa as propostas do convénio entra a AGAL e o governo galego, nomeadamente através da Dirección Xeral de Políticas Culturais e pola Secretaría Xeral de Política Lingüística para a celebraçom do ano Carvalho Calero. Na linha de funcionamento habitual, o trabalho institucional para a homenagem do Dia das Letras Galegas fai-se em coordenaçom com umha instituçom ou familiar representante da pessoa homenageada, que para o caso de Ricardo Carvalho Calero, foi a AGAL.
No ato, guiado pola diretora deste meio, Charo Lopes, participarom Eduardo Maragoto, presidente da AGAL; Anxo Lorenzo, Director Xeral de Políticas Culturais da Xunta da Galiza; José Manuel Aldea, director de Ouvirmos, -empresa encarregada da exposiçom monográfica sobre Carvalho- e Valentín García, Secretario Xeral de Política Lingüística. Desculpou a sua ausencia por problemas técnicos Víctor Freixanes, presidente da Real Academia Galega.
Eduardo Maragoto começou agradecendo a disponibilidade para o trabalho comum: “Este convénio é um marco no relacionamento entre as pessoas que desejamos o melhor para a nossa língua, e nom há mada melhor para celebrar neste ano Carvalho Calero. E nesta fisolofia é que estám pensadas as atividades.” Para conseguir esta confluência Maragoto salientou o esforçom ativo em “abster-se de reinterpretar Carvalho desde posiçons de parte atuais: o que ides encontrar é um Carvalho que se explica a si mesmo desde os seus próprios textos”. Para o presidente da AGAL, as atividades estám pensadas para unir à cidadania en torno da figura de Carvalho, tanto na exposiçom, A Voz Presente, no documentário De Carballo a Carvalho, como nas seis unidades didáticas lançadas para o ensino. Por outra parte, fixo fincapé nos três eventos que ficarom adiados por causa da crise sanitária, o concurso literário Scórpio, o concurso musical “musicando a Carvalho Calero” e a leitura continuada de Scórpio. Fechou a sua intervençom fazendo um repasso virtual polos recursos da web carvalho2020.org que definiu como umha das melhores webs das pessoas homenageadas na história do dia das Letras.
Anxo Lorenzo, Director Xeral de Políticas Culturais da Xunta da Galiza, celebrou “poder apresentar com a AGAL a exposiçom itinerante, que de momento, se adianta em formato digital”. E ainda lamentando as dificulades do momento devido à crise do coronavirus, sinalou que: “A insuficiência deste momento, tem a fortaleza de fazer de Carvalho Calero 2020 o ano das letras galegas mais digital até hoje na história das letras galegas”. Esta condiçom, é para o Director Xeral de Políticas Culturais: “fazer da necessidade virtude, mais vai converter a Carvalho em pioneiro da necessária transformaçom digital”. Por outra parte, afirmou que “todas as atividades físicas serám reprogramadas a medida que as condiçons sanitárias e as restriçons públicas vaiam relaxando-se.” Também parabenizou os comisários da exposiçom: “pola condensaçom de conteúdos e por dar essa reflexom sobre a vida, obra e os aspectos fundamentais que Carvalho Calero aportou ao ámbito académico, de divulgaçom, linguístico, literário e também no debate sobre a normativa e qual deve ser a forma culta do galego”.
José Manuel Aldea, responsável de Ouvirmos, a empresa encarregada da produçom da exposiçom interviu para falar mais polo miúdo os detalhes de A voz presente que descreveu como “transparente”, por ter como ponto de partida a intençom de “dar-lhe voz ao próprio Carvalho, nom apenas através dos seus textos, mas também acompanhado com vídeos e audios”, destacando que “é a primeira vez que temos imagem e audio de calidade do homenageado”. E deu protagonismo neste logro ao labor dos comisários, “José Luís Rodríguez e Carlos Quiroga, professores da Universidade de Santiago de Compostela, quem figerom a seleçom dos materiais revisando toda a obra criativa e filológica de Carvalho”. Também comentou a estrutura do conteúdo: “há um bloco com a sua linha de vida, conformato por 6 paineis cronológicos com a sua linha de vida, que fai um paralelismo da sua vida física, intelectual e com a interaçom política e social do seu tempo, outro painel está focado no Carvalho filólogo e divulgador, outro dedicado à sua obra, mais um dedicado aos seus espaços vitais -com citas alusivas a Ferrol, Lugo e Compostela principalmente-, um outro painel exclusivo sobre o Carvalho reintegracionista, e finalmente um painel final intitulado “Carvalho, o intelectual honesto”, onde se descreve a sua participaçom na vida cultural, social e política do seu tempo.
Valentín García, Secretario Xeral de Política Lingüística, fechou as intervençons agradecendo a atitude da AGAL “por chegar a pontos de encontro e de entendemento para poder levar a cabo umha mui rica programaçom no ámbito deste convénio”. E acrescentou que “Por primeira vez na história a exposiçom de Carvalho vai estar presente fora da Galiza, em concreto em Portugal, dentro do ámbito da lusofonia”. E ainda, quixo reiterar a qualidade e interesse do material didático: “É um esforço tremendo, as unidades didáticas desenhadas pola AGAL, e a sua disponibilidade em formato digital, que se quadra neste momento som mais necessários que nunca para o professorado.” Ademais, rematou sinalando a importancia de Carvalho “nom só como autor das nossas letras, mas também estruturando-as, estabelecendo o cánone da nossa literatura.” Ainda, Valentín García considera que esta homenagem serve para achegar a figura de Carvalho a “ao público geral e também nos Centros de Estudos Galegos em mais de trinta cinco universidades de todo o mundo, aos centros galegos de todo o mundo, etc. que a partir de agora terám mais perto a Carvalho, às Letras Galegas e à língua galega”.
A conferência finalizou com umha única pergunta, formulada por um jornalista de El Correo Gallego, que consultou se “compartem a demanda de que a homenagem a Carvalho Calero tenha continuidade no 2021?”
Sobre esta questom Eduardo Maragoto comentou que os argumentos que que já manifestou publicamente pondo sobre a mesa as dificuldades do ensino para difundir e popularizar o homenageado, e acrescenta que a “extensom da homenagem a 2021 seria um gesto de apoio ao mundo cultural”. E até remarcou que “Carvalho Calero nom é um autor qualquer, os debates e os efeitos das suas propostas ainda se prolongam na atualidade, por isso ainda precisa mais calma e mais sossego para ser debatido.”
Finalmente, Anxo Lorenzo, Director Xeral de Políticas Culturais da Xunta da Galiza respondendo à pergunta comentou que: “os argumentos do presidente da AGAL som bastante claros e nesse sentido estamos vendo muitíssimos projetos culturais que se estám prolongando para o 2021”. E rematou declarando que “na minha opiniom, nom se estranharia nada que a RAG decidisse prolongar o ano Carvalho”.”
Pilar Pallarés: “Para Carvalho Calero a poesía é catarse, nace da verdade”
Entrevista a Pilar Pallarés na Real Academia Galega:
“(…) – Real Academia Galega (RAG): Como definiría a poesía de Carvalho Calero? Ata que punto está presente en toda a súa obra poética esa ollada existencialista de quen se definiu como fillo de Eva?
– Pilar Pallarés (P): É difícil definir univocamente a poesía dun relativista, a enxergar sempre o ser humano e a si propio como múltiplo e contraditorio. É a poesía dun fillo do século XX, tal como indica mui fermosamente no poema de Futuro condicional “A Álvaro Cunqueiro, 1980”. Lela significa percorrer os camiños que levan da vangarda de carácter racional (criacionista, hilozoísta, cubista) predominante na nosa literatura ao existencialismo, mui evidente en Saltério de Fingoi (1961). Entre vangarda e existencialismo, dúas obras que reflexionan sobre a procura do Absoluto dos simbolistas, con certa conexión co que na mesma época fai Pimentel: Anjo de terra (1950) e Poemas pendurados dun cabelo (1952). A distancia entre Pimentel e Carvalho é a que hai entre o poeta visionario capaz de “ler” o tecido de símbolos que nos rodea e enxergar baixo o aparente caos un sentido, e o poeta racionalista e especulativo incapaz de acreditar realmente no Absoluto simbolista.
Fillo do século XX tamén na medida en que a súa poesía ilustra o proceso de desmitificación e desacralización operado polas vangardas racionais e agravado polas traxedias colectivas, e un retorno ao mito como vía de salvación, algo xa adiantado en Saltério, mais presente sobre todo nos poemarios da década de oitenta.
Tamén salientaría que sendo a poesía de Carvalho mui heteroxénea, con rexistos que van do ludismo e a intranscendencia vangardistas á reflexión existencial, dun certo culturalismo ao prosaico e mesmo antipoético, da esgrevieza propositada á beleza, do íntimo ao político, hai nesa poesía unha enorme coerencia e unhas liñas de forza que lle dan unidade desde o primeiro poemario en galego (Vieiros, 1931) ao xa póstumo Reticências… [1986-1989] (1990). Si, desde os poemas iniciais aos derradeiros, é un “fillo de Eva” quen fala, aínda que con voces diversas; un ser humano baixo o peso da razón e da culpa, alguén finito que aspira á infinitude e que se debate nos seus límites. (…)
– RAG: Como recibiron a propia xeración de Carvalho Calero e a de vostede a súa poesía? Que pegada deixou nelas? E nas posteriores?
– P: Semella que, cando menos durante boa parte da súa vida, non acadou o recoñecemento merecido como poeta. O poema que pecha Fillo de Eva parece que reflicte a consciencia deste feito. El mesmo expresou tamén que nunca tivera interese en se guiar polas modas. Ese poema, “Verdadeiro poeta foi”, que pertence a Reticências… aínda que aparece deslocado na escolma como homenaxe, pon sobre a mesa varias cuestións. Por unha banda, a transcendencia do labor poético para alén das modas, dos tecnicismos dos especialistas e do recoñecimento público. Para Carvalho a poesía é catarse, e non un instrumento para facer carreira literaria. Nace da verdade, e desde esa verdade dialoga con outros seres humanos que nela se recoñecen.
Por outra banda, Carvalho é consciente de que a escasa repercusión da súa poesía ten a ver co silenciamento xeral de que foi obxecto toda a súa obra, de criación ou de investigación e análise. No limiar á escolma Beleza, verdade, editada por Chan da Pólvora o ano pasado, teño en conta outros factores que poden explicar por que alguén que na preguerra era alcumado O Poeta e que aínda nos momentos máis adversos continuou a facer poemas, chega a ser case un poeta oculto: a relegación das publicacións poéticas, que non da criación, nas décadas de 60 e 70, nas que se consagra á docencia, á elaboración da Historia da literatura galega contemporánea (1963), da Gramática elemental del gallego común (1966) e de abundantes estudos literarios e lingüísticos; o décalage entre a fasquía transcendente e existencial da súa poesía de posguerra e a poesía social predominante a partir dos sesenta. Cando nos oitenta recompila a produción poética anterior, escolmándoa bastante severamente, e dá a coñecer novas obras, podería ter exercido unha enorme influencia nos poetas novos, ao que o unen tantos intereses, mais ese é o tempo do Carvalho silenciado polo holding, como el dicía. E para os que o admiraban e seguían era sobre todo o profesor, lingüista e historiador da literatura. (…)
– RAG: Como lle gustaría que sexa coñecido e recoñecido publicamente neste ano dedicado a el?
– P: Dada a imposibilidade de o homenaxear como merece a causa da crise sanitaria, querería que a celebración se prolongase no 2021. É imprescindíbel difundir a súa obra nas aulas, algo agora mesmo imposíbel. E sobre todo, habería que reeditala. Non ten sentido homenaxear un autor se os seus textos son inaccesíbeis. Para alén dos romances A gente da Barreira e Scórpio, da escolma de ensaios literarios e lingüísticos de María Pilar García Negro e das de poesía, unha delas de Paulo Fernández Mirás, nada máis poden coñecer, que eu saiba, os novos leitores e leitoras. (…)”
A Academia valorará estender o Ano Carvalho Calero até 2021
Desde Nós Diario:
“As extraordinarias circunstancias en que se desenvolve este ano a celebración das Letras Galegas co Ano Carvalho Calero fixeron que a Real Academia Galega (RAG) tomara a decisión, sen precedentes nos 57 anos de historia do 17 de maio, de adiar o seu acto oficial até o mes de outubro.
O estado de alarma decretado polo Goberno español afectou a toda a programación de actos prevista e por este motivo numerosas voces, da man de escritoras, intelectuais, entidades sociais e culturais, solicitaron formalmente á institución académica que estenda a 2021 a celebración da figura de Carvalho Calero, co fin de paliar esa situación e darlle a visibilidade que merece.
O presidente da RAG, Víctor Freixanes, recoñeceu que se trata “dunha posibilidade que está aí” mais que a institución terá que valorar no seu momento. Neste sentido avanzou que se convocará un pleno cando as circunstancias o permitan, á volta do verán (en setembro ou principios de outubro), no que a Executiva e as académicas e académicos analizarán a situación na que queda a conmemoración e as iniciativas desenvolvidas.
“Nós non nos fechamos”, asegurou, mais antes haberá que “reunirse”, posto que de momento non tiveron “nin posibilidade legal” nin material para celebrar un encontro nas condicións necesarias para abordar esta posibilidade e as propostas sociais realizadas neste sentido.
O presidente da Academia defendeu que “a visibilización está aí” e que a institución “está a facer un esforzo grande” para celebrar a Carvalho Calero, “con iniciativas de todo tipo” a través das redes para tentar paliar a suspensión de eventos e de actos presenciais.
Freixanes realizou un chamamento a superar estas circunstancias e “ser capaces, con imaxinación e esforzo”, de impulsar “iniciativas extraordinarias” e celebrar a Carvalho Calero coa “dignidade que merece”, como o acto central en Ferrol do próximo 31 de outubro coincidindo co aniversario do escritor.
Entidades, como A Mesa pola Normalización Lingüística, a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) ou a Associaçom Galega da Língua (AGAL), recoñeceron o intento da Academia de compensar esta situación, mais consideran que as circunstancias fan “moi difícil” a difusión adecuada dunha figura do calibre do autor de Scórpio e do primeiro canon da historia da literatura galega.
A AELG remitiu unha carta ao presidente da Academia para transmitirlle persoalmente a petición de que 2021 sexa tamén o Ano Carvalho Calero, despois de que a crise anulase “toda posibilidade de normal celebración das actividades de divulgación” do narrador, poeta e ensaísta, tanto no panorama educativo como cos concellos.
“Pensamos que sería unha inxustiza histórica que o autor homenaxeado non poida ser achegado á sociedade e aos seus escolares como todo autor e autora mereceron no pasado, dentro dunha maior normalidade social e cultural”, insisten na misiva.
A federación de asociacións culturais Galiza Cultura tamén realizou unha petición neste sentido, a través dunha misiva subscrita pola súa presidenta, a escritora Pilar García Negro.
“A excepcionalidade de tal medida está máis que xustificada polo excepcional e grave da situación que estamos a padecer”, sinalou, tendo en conta o gran abano de actos que sempre acompaña á conmemoración.”
Xosé María Dobarro: “A Historia da literatura galega contemporánea de Carvalho Calero debería estar nos andeis de todas as casas”
Entrevista a Xosé María Dobarro na Real Academia Galega:
“(…) – Real Academia Galega (RAG): Coma Ricardo Carvalho Calero, vostede naceu no barrio de Ferrol Vello, chegou a coñecelo na súa infancia?
– Xosé María Dobarro (XMD): Non o coñecín ata que cheguei á universidade. Nacín en 1950, no ano en que el marchou a Lugo para dirixir o Colexio Fingoi, pero dalgún xeito coñecíao indirectamente. Miña nai, que era amiga da súa irmá Dolores, Lolita, foi alumna del cando preparou as oposicións de mestra nacional. Ricardo Carvalho deulle aulas na daquela academia Rapariz (hoxe o Colexio Valle-Inclán), un dos establecementos docentes nos que Ricardo Carvalho Calero impartía clases semiclandestinamente tras a guerra civil, porque como represaliado que foi non se lle permitiu exercer oficialmente como profesor durante moitos anos. Miña nai sempre falou moi ben del como mestre, cousa que eu puiden constatar tamén despois na Facultade de Filosofía e Letras da Universidade de Santiago de Compostela. De feito, o seu recordo motivoume aínda máis a me matricular na materia de Lingüística e Literatura Galega que el impartía en terceiro curso.
– RAG: Que lle aprendeu como profesor?
– XMD: Con el aprendín moitas cousas. Nacín na casa dos meus avós e vivín moitos anos con eles. Connosco, como por desgraza segue a acontecer en moitas familias de hoxe, falaban en español, pero entre eles sempre o facían en galego. Pola profesión da miña nai, ata os seis anos vivín ademais en distintas aldeas, de modo que o meu contacto co galego foi permanente. Pero con Ricardo Carvalho Calero coñecín o galego como lingua culta e de literatura. Iso foi o máis importante que aprendín do que considero o mellor profesor que tiven na facultade. Polo meu carácter, non era o alumno máis satisfeito co desenvolvemento das aulas, así que tivo que ser realmente bo! (…)
– RAG: Que agarda deste Ano Ricardo Carvalho Calero?
– XMD: Padecín bastante nas miñas carnes a polémica da normativa ortográfica que se deu desde os anos 70 ata case o século actual e, por iso, tiña certo medo de que se reproducise a crispación daqueles tempos, pero vexo con certa alegría que non está a suceder. Pero Ricardo Carvalho Calero foi unha persoa moi presente neses debates, ocuparon boa parte da súa vida académica e galeguista, e polo tanto creo que é un tema que, naturalmente, hai que tocar, o que non vexo mal, sempre que non se converta no tema central deste ano de Letras a el dedicado. Coido que este ano debería servir ademais para que todo o mundo coñeza a Historia da literatura galega contemporánea, que non foi reeditada desde 2001. Debería estar nos andeis de todas as casas. Calquera persoa que queira achegarse ao que foi a literatura galega desde o século XIX ata a guerra civil ten que partir desta obra de Ricardo Carvalho Calero. E, por último, debería valorarse máis a súa obra como creador. El preocupouse como crítico de comentar e difundir a doutros autores e a súa quedou descoidada. Ata o día de hoxe, as aproximacións ao seu traballo literario son escasas. (…)”
Héctor Cajaraville: “Quixen sobre todo deixar claro o compromiso permanente de Carvalho Calero coa lingua como creador, como intelectual e como docente”
Entrevista 
a Héctor Cajaraville na Real Academia Galega:
“(…) – Real Academia Galega (RAG): Esta [Ricardo Carvalho Calero. A pegada do compromiso] é a segunda biografía sobre o protagonista do Día das Letras Galegas que escribe para Xerais, despois da dedicada en 2019 a Antonio Fraguas. Como foi desta volta a experiencia? Vostede é docente de lingua e literatura galegas. Que imaxe tiña de Carvalho Calero antes de escribir esta biografía e que descubriu del ao emprender a escrita deste libro dirixido a un público que se move entre a primaria e a secundaria?
– Héctor Cajaraville (HC): Ademais dos títulos das súas obras e algún episodio clave da súa vida, pouco máis sabía. Coñecía, por suposto, toda a polémica suscitada pola súa deriva cara á confluencia entre galego e portugués e algunhas opinións sobre a súa personalidade ou o seu carácter. E algo que a min me afectaba máis como biógrafo: fixérame á idea de que se trataba dun individuo gris e aburrido que non habería modo de “vendérllelo” aos rapaces e rapazas… Todos eses panos foron caendo e fun descubrindo unha personalidade fascinante, un intelectual pioneiro en moitas das súas múltiples facetas, arriscado, comprometido e valente, o que trouxo consigo a súa marxinación no ámbito académico e intelectual, e mesmo que tiña unha traxectoria vital interesante e atractiva.
No caso de Antonio Fraguas a tarefa xa non foi doada, pois non era o típico homenaxeado no Día das Letras Galegas dos últimos anos, con obra literaria infantil e xuvenil, cunha traxectoria coñecida a nivel xeral. Carvalho Calero, outro tanto, así que o traballo de novo non era fácil. Había que empezar polo máis básico: datos biográficos, obra publicada, recoñecementos… Pero, sobre todo, convencer o alumnado de que este autor non só era merecente da homenaxe que supón dedicarlle o Día das Letras Galegas deste ano, senón de que foi alguén que se dedicou en corpo e alma á lingua e á literatura, e incluso de que tivo unha traxectoria vital que paga a pena coñecer.
Algúns elementos xogaron ao meu favor, ademais dos múltiples escenarios en que transcorreu a súa vida, o que sempre axuda a artellar un relato máis ameno. Por exemplo, o variado da súa obra literaria (relatos curtos, textos infantís, narrativa, poesía, teatro…), que lle dá ao libro un dinamismo que non tería alguén que só cultivou a poesía ou o teatro, ou o seu labor académico, no que foi pioneiro en varios aspectos. E logo está tamén esa cuestión do outsider, do incomprendido, do que vai quedando só… Iso tamén posúe un innegable atractivo literario. Na parte das complicacións, o meu medo era abordar todo o relativo á preferencia lingüística de Carvalho Calero de xeito parcial, incompleto ou difícil de entender. Pero penso que esta cuestión quedou suficientemente clara: hai un capítulo enteiro do libro dedicado a isto, probablemente o capítulo no que investín máis tempo para a súa redacción.
– RAG: Como concibiu o libro?
– HC: Como unha especie de relato que avanza con fluidez e que só se detén nos momentos transcendentais na historia do autor, nos que a súa personalidade se mostra con maior claridade: a morte da nai cando el era aínda un neno, o seu namoramento de Santiago cando chega para estudar na súa universidade, o estalido da guerra civil –que o sorprende en Madrid presentándose a unhas oposicións–, os seus anos na fronte e no cárcere, a súa condición de represaliado durante máis dunha década, a súa capacidade de superación –acabou aprobando aquelas oposicións con 54 anos–, unha entrega á docencia que o leva a seguir traballando unha vez xubilado… Pero sobre todo quixen que quedase claro o seu compromiso permanente coa lingua, como creador, como intelectual e como docente. Un compromiso que o levou, como el mesmo recoñeceu, a abandonar a súa vocación de escritor, sobre todo de poeta, para desenvolver outro tipo de angueiras: elaborar unha gramática da lingua practicamente en solitario, abordar unha historia da literatura galega como nunca antes se fixera, compartir o seu coñecemento cos demais, abandeirar todo tipo de actos vinculados á defensa da lingua… (…)”
Henrique Rabuñal: “Carvalho Calero é un autor moi complexo, moi moderno, un pouco afastado das modas, un clásico”
Entrevista
a Henrique Rabuñal na Real Academia Galega:
“(…) – Real Academia Galega (RAG): Este Ano Ricardo Carvalho Calero déixanos, entre outras biografías, a que vostede mesmo asina: Ricardo Carvalho Calero. O anxo da terra (Galaxia, 2020). Por que elixiu este subtítulo, que bebe da súa obra poética, para sintetizar o seu retrato?
– Henrique Rabuñal (HR): Ademais dunha referencia á súa obra poética –hai varias no meu libro– e de buscar un subtítulo suxestivo, o que fago desde o comezo é unha declaración de intencións. Para min, Ricardo é un anxo entregado á súa terra na nosa mellor tradición, a de Otero ou Castelao, de quen Carvalho se recoñece discípulo. (…)
– RAG: Descubriu del, durante o proceso de documentación, algún aspecto que descoñecese e que lle sorprendese especialmente? Que Carvalho Calero queda pendente de descubrir colectivamente?
– HR: A figura de Carvalho é tan completa e complexa que seguirá pendente dunha biografía como as que nos últimos anos se publicaron de Murguía, Rosalía ou Castelao. Pero penso que coñecemos os aspectos básicos da súa biografía intelectual e humana porque sobre Carvalho traballaron, e moi ben, moitos e moitas investigadores aos que teño en conta na miña biografía. O que me sorprendeu elaborando o libro son dous aspectos. Un, a súa inmensa capacidade de traballo sobrepóndose a adversidades de todo tipo. Outro, o seu altísimo compromiso co país mesmo cando levaba aparellado unha certa incomprensión ou decididamente unha certa exclusión. Isto só acontece nos grandes intelectuais.
– RAG: Coñeceu a don Ricardo persoalmente? Que recordo garda del?
– HR: Coñecino. Trateino na última década da súa vida. Viaxei con el, asistín a actividades académicas e a conferencias súas, compartín publicacións, falamos por teléfono, prologoume o meu primeiro libro. Non fun alumno seu pero nos meus anos de estudante, Ricardo era a bandeira da mellor tradición galeguista. Unha persoa xenerosa e rigorosa que tamén representaba unha dignidade exemplar no exercicio propio do labor intelectual. (…)
– RAG: Que destacaría do seu legado na Galicia do século XXI?
– HR: Ricardo dicía de Otero Pedrayo, de quen foi durante 50 anos un dos seus mellores analistas, que o noso país non se podía construír contra el. Eu dígoo de Carvalho. A mellor Galiza non se pode construír máis que inserindo o exemplo e a obra monumental de Ricardo dentro da nosa sociedade. Penso que en conxunto a súa obra está á altura dos máis grandes autores e autoras que deu a cultura contemporánea. Este ano é unha ocasión única para verificalo.”
