Entrevista
a Bernardo Máiz en Sermos Galiza:
“(…) Dentro desta atópase como finalista a obra colectiva Os nomes do terror: Galiza 1936 (Sermos Galiza), que conta entre os seus colaboradores con Bernardo Máiz. O historiador mugardés é dobremente nominado nestes galardóns polo seu ensaio Amada García e os seus arredores (Edicións Embora).
Ambas aportacións teñen a súa base no inxente labor do autor arredor das vítimas do franquismo, en especial aquelas do norte da provincia da Coruña (Eume, Ferrolterra e Ortegal). Un esforzo conxunto co historiador Xosé Manuel Suárez levounos a aumentar dita nómina de persoas mortas a mans do réxime até case rozar as mil. Segundo os seus cálculos, desde 1936 até 1975, o franquismo chegou a cobrar até 985 vidas no territorio. Dacordo a un proxecto aprobado polo pleno municipal de Ferrol e apoiado por outros gobernos locais, os seus nomes serán inscritos nun monumento memorial que será colocado no antigo cemiterio de Canido.
– Sermos Galiza (SG): Como chegaron a esta actualización da nómina de vítimas do franquismo?
– Bernardo Máiz (BM): No arquivo municipal de Ferrol había un libro enorme de rexistro do cemiterio municipal de Canido, que estivo funcionando até xuño do 1945. O capelán católico anotaba absolutamente todo da xente alí enterrada. De súpeto, descubrimos anotado -que é curioso e raro- o nome da persoa, a casa mortuoria, a causa da morte. E descubrimos unha serie de persoas pasadas polas armas do ano 1941 ao 1945, que cremos que eran da Mariña republicana. Polo que sabemos, poderían ser mariñeiros republicanos que se entregaron ou foron devoltos polas autoridades francesas. Explícome, a flota española republicana que estaba en Cartagena cando estaba rematando a guerra exiliáronse cos barcos a Túnez. Houbo moitos que ficaron alí, pasaron a formar parte da resistencia francesa… mais, cando o ministro da Marina de Franco foi polos barcos, houbo mariñeiros que aceptaron volver coa promesa de se tiñan un xuízo xusto, e foi así en determinados casos. É sorprendente porque estamos a falar de persoas moi novas, que no 36 teñen 20 anos e no 40 tiñan 2. Aí atopamos un fondo documental curioso e interesante. (…)
– SG: Todo este traballo foi chave para escribir Amada García e os seus arredores…
– BM: A relación é directa. É un libro que xunta moita información sobre o tema do que estou a falar, que é a represión nesta zona. Amada García converteuse nun emblema da represión na zona. É un territorio tradicionalmente moi de esquerda, cunha representación feminina moi notable para a escasa representación feminina na política da época. Amada García chega a estar en mítines coa Pasionaria… Iso explica que houbera esta matanza tan grande de mulleres.
– SG: Á hora de documentarte sobre ela, a meirande parte do traballo sacáchelo de aí?
– BM: Eu levo publicado moito sobre este tema desde hai moitos anos. Quero dicir, a miña tese de doutoramento era sobre a opresión do franquismo en Galicia. Levo moitísimo publicado sobre represión franquista, aínda que me gusta falar mais de resistencia. Xa está ben de falar de mortos, hai que falar deles pero moitas veces estes mortos morreron defendendo a legalidade republicana. Porén, para escribir, eu crieime con esa historia. Vivo no concello de Mugardos, de onde era ela. A súa era unha historia moi dramática. Penso que o éxito do libro, que leva dúas edicións, foi porque era un tema moi coñecido e polo tratamento que lle din á información, que recollín durante moitos anos. É unha obra que precisou previamente que eu escribise moitísimo sobre o tema antes de escribir sobre isto en concreto. Trátase dun estudo no que analiza non só a biografía da muller senón por que se produciron as circunstancias que se produciron. Isto é, o medio social e cultural no que se criou que desembocou en que esa muller acaba sendo condenada a morte. Esta muller, cando entrou no cárcere en abril de 1937 estaba embarazada, tivo o neno no hospital en outubro de 1937 e foi executada en xaneiro de 1938. Esa historia ten un dramatismo moi grande. Non é que logo a condenasen e despois parise. Senón que pariu e mes e pico despois. Eu tiña moita amizade co fillo. Desde entón, todos os 27 de xaneiro reunímonos no castelo de San Felipe, día que foi institucionalizado de tal xeito que ese é o día de recordar as vítimas do franquismo. (…)”
Arquivos da etiqueta: Sermos Galiza
Vigo: vídeo da presentación de Renacer á descuberta das palabras. María Victoria Moreno
Xosé Ballesteros: “Publicar para a infancia tamén supón opcións políticas e ideolóxicas”
Entrevista
de Daniel Salgado a Xosé Ballesteros en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): Segue a haber prexuízos contra a literatura infantil?
– Xosé Ballesteros (XB): Iso é como se alguén di que a educación infantil é algo menor, cando está comprobado que a base da cultura dunha persoa e da súa capacidade de desenvolvemento psicolóxico integral ten que ver con como te educan nos primeiros anos da túa vida. A literatura infantil é algo menor, por que? Todos temos lecturas de cando eramos nenos, e a nosa cultura ten unha base que son as lecturas que fixemos de pequenos. Se ti de rapaz tes acceso a grandes obras da literatura pensadas para a idade psicolóxica na que vives, e vante acompañando e tes posibilidades mesmo de escoitar música e ter unha formación musical artística, teatral… Se desde pequeno van cultivándote como se cultiva unha planta ou unha árbore, terás unha vida moito máis rica que se estás todo o día diante dun televisor mirando programas lixo. O que si me preocupa é a pouca visibilidade da literatura infantil nos medios. Aí si que hai prexuízos.
– SG: A literatura infantil como rama menor da cultura.
– XB: Nós somos editores e buscamos a calidade literaria e plástica. Non só para os nenos. Cando publicamos para adultos, cando publicamos a biblioteca de pedagoxía, cando publicamos teatro, queremos publicar o mellor dentro das nosas posibilidades. Hai outras editoras, e non estou pensando nas galegas que abondo teñen con existir, no Estado español que publican Cuentos tradicionales para niños de seis años, color azul; Cuentos tradicionales para niñas de seis años, color rosa. É un mundo complexo e hai xente que publica para nenos e só lles interesa o consumo. E hai outros que queremos publicar non só para o lecer senón para contribuír á evolución integral da persoa. Non chegamos aquí da nada. Temos referentes. E somos un proxecto que sabemos que existe Rodari e a súa Gramática da fantasía, pero tamén sabemos que existiron as Misións Pedagóxicas, a Institución Libre de Enseñanza, os mestres republicanos represaliados. Considerámonos herdeiros deses movementos da escola máis renovadora e de editoras como Felicidad Orquín ou a propia Esther Tusquets. Como di Orquín, ela decidiu ser editora como opción política. Nós seguímolo tendo claro. Publicamos libros e temos claro que publicar para a infancia tamén supón opcións políticas e ideolóxicas. E asumimos esa función social e transformadora. (…)”
María Victoria Moreno e o compromiso coa lingua
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
““Aínda que non escribise, só polo que fixo ate 1973, polo seu maxisterio, o seu compromiso coa lingua, María Victoria Moreno xa merecería o Día das Letras”. Eis o primeiro que sinala a escritora e académica Fina Casalderrey (Xeve, 1951) cando é preguntada pola autora de Anagnórise: “Foi unha gran descoñecida, porque entre as súas prioridades non estaba a conquista dos escaparates”.
Casalderrey é, canda a tamén escritora e académica Marilar Aleixandre (Madrid, 1947), coautora de María Victoria Moreno. A muller que durmía pouco e soñaba moito (Xerais, 2018). Trátase dunha biografía dirixida a lectorado infantil e xuvenil. “Queriamos que os rapaces e rapazas comecen a formar parte desa fundación María Victoria Moreno que forman os seus ex alumnos e ex alumnas”, explica.
Entre as que se atopa a propia Fina Casalderrey. “Dedicou máis tempo a facer creadores que a crear”, indica, “e falo por experiencia propia. Foi a miña profesora en cursos de perfeccionamento de lingua”. Un idioma, o galego, que a escritora de Valencia de Alcántara, en Cáceres, adquiriría ao pouco de chegar a Galiza. “Aos cinco anos, en 1968, xa daba as clases dos venres en lingua galega, no Instituto Feminino, hoxe Valle-Inclán”.
Moreno (1939-2005), docente de lingua e literatura española, dominaba tamén o francés, o catalán e o italiano. Na súa aula instaba ao alumnado “a asumira as responsabilidades individuais en colectivas en defensa do galego”. E contra 1971, as primeira reivindicacións públicas dunha lingua oprimida, a raíz duns xogos florais en Guimarães en participou cun relato en castelán e outro en galego. Nese tempo iniciou tamén o seu apostolado: cursos gratuítos por todo o país “para espallar a literatura e a lingua galegas”.
Non era unha época doada. Ningunha o é, pero en 1974, a policía retiroulle o pasaporte. Uns meses antes prohibiran a presentación da histórica, polémica antoloxía Os novísimos da poesía galega -cuxo limiar Casalderrey cualifica de “marabilla literaria”. Mais lonxe do seu ánimo o ceder: a libraría Xuntanza, en Pontevedra, contouna aquel mesmo ano entre as fundadoras.
“Era unha libraría sen caixa rexistradora, como a Xistral de Manuel María en Monforte de Lemos, e sen mostrador”, lembra Casalderrey, “onde podías conseguir libros prohibidos na trastenda, e que apoiaba os presos políticos. Moitos dos seus familiares, sobre todo vascos, ían a Xuntanza por libros para levar á Parda [antiga prisión de Pontevedra]”.
A cultura era, para Moreno, un asunto complexo, con dimensións diversas e non unicamente reducida aos focos e á atención. Por iso foi sobre todo, segundo a súa biógrafa, “unha activista cultural comprometida, galega no sentir e no vivir”.”
A Coruña: presentación de O Diario Galego
Vigo: presentación do libro Rebeldía galega contra a inxustiza
Morre o escritor e xornalista Ramón Chao
Desde
Sermos Galiza:
“Faleceu en Barcelona aos 82 anos. Era irmán de Xosé Chao Rego e pai do músico Manu Chao.
Apagouse a voz de Ramón Chao, escritor, xornalista e músico. Foi a música a que o levou a París, en 1955, após gañar ese mesmo ano no Estado español o Premio Nacional de Virtuosismo. Fixou a súa residencia na capital francesa. Alí foi onde comezou no xornalismo, en Radio Franza.
En 1968 fo nomeado xefe do servizo cultural de Radio Franza en español e portugués. Correspondente da publicación progresista Triunfo, dirixiu emisións en lingua galega desde a emisora francesa. A súa brillante carreira xornalística -e como autor de diversos ensaios- viuse coroada en 1991 cando foi nomeado Cabaleiro das Artes e das Letras polo Goberno francés. (…)”
Vigo: presentación de Renacer á descuberta das palabras. María Victoria Moreno
María Victoria Moreno e a problemática cultural galega
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“(…) “María Victoria Moreno fora finalista do premio Café Gijón, en Madrid. Tiña futuro como escritora en castelán, na xeración do realismo social”, esténdese Ánxela Gracián (Castroverde, 1968), “mais abandonouno todo para traballar por Galiza e polo galego. Ese compromiso aínda me emociona”.
Moreno batera coa “problemática sociolingüística e cultural” no seu primeiro destino como docente. Alí entrará en contacto, relata, con Xesús Alonso Montero, o seu xefe de departamento e militante do Partido Comunista. “El introduciuna nos problemas deste país”, sinala a biógrafa. Destes e doutros episodios trata Doce cartas a María Victoria Moreno (Hércules de Ediciones), a súa achega ao coñecemento da autora de Elexías de luz.
“Eu sempre fun lectora de Moreno e, desde que me mergullei máis a fondo, admiradora”, explica, “esta foi unha obra por encarga. Comezou dirixida ao público infantil pero ao final colleu máis profundidade. A editorial clasificouna para maiores de 12 anos”. E escolleu a forma novelada porque era “o rexistro en que podía dar o mellor”. “Non a coñecera en vida e non tiña datos diferentes do que outros investigadores. Así podía ademais permitirme ir pasando polas diferentes etapas históricas en que viviu, desde o ano 39”, di.
Gracián, tradutora e escritora prolífica de literatura infantil, estudou vida e releu obra de Moreno (Valencia de Alcántara, Cáceres, 1939 – Pontevedra, 2006). “Penso que non se está a facer abondo fincapé no seu compromiso coa literatura infantil”, aduce, “aínda se pensa nesta como unha literatura menor. Mais María Victoria Moreno puxo o seu talento ao servizo dela”. E deu algúns froitos inexcusábeis.
Guedellas de seda e liño (1999) é aínda a obra que a ánxela Gracián lle parece máis salientábel. “Amosa un pulso narrativo inmenso, malia non ser unha novela pechada. Hai homenaxe ao barroco de Otero Pedrayo e ao realismos social ou a Luis Martín Santos”, expón, “e abre moitas liñas temáticas”. Se Anagnórise (1988) foi o seu título máis recoñecido, e lectura de cabeceira para varias xeracións de adolescentes, a propia Moreno prefería “a ollada tenra do can en Leonardo e os fontaneiros (1986)”.
A María Victoria Moreno de Doce cartas -que leva ilustracións de Antonio Seijas- tamén ilustra a volución social e política do Estado español. E tampouco agocha certa amargura, tal e como conclúe Gracián: “Houbo comentarios crueis. Perdonábanselle menos cousas por ser muller. Como cando se di que ten pouca obra. Mais ela tamén se dedicou ao ensino, que era vocacional”.”
Pontevedra: presentación do monográfico Renacer á descuberta das palabras. María Victoria Moreno
