Entrevista a Xurxo Souto en Neofalantes:
“(…) – Neofalantes (N): E cando aconteu iso? Cando cuestionaches a túa realidade lingüística?
– Xurxo Souto (XS): Recordo que en primeiro de BUP apareceu un profesor de galego, Carlos Paulo Martínez Pereiro, que nos explicou a situación do galego. Quedamos todos fascinados!, e na clase, de 40, dous rapaces e unha rapaza decidimos comezar a falar sempre en galego. Ter o idioma prestixiado no ensino foi o paso definitivo. Estudabamos galego en clave de excelencia. Entón entendimos que a situación que estabamos vivindo era totalmente anormal. Se na casa a lingua era o galego, a maior parte poboación que nos circundaba falaba galego, por que estabamos optando por outra lingua que non era a natural? O castelán era unha imposición dun determinado contexto político. Comezamos a falar galego e desde aquela, ata hoxe!
– N: O contexto era amable para emprender este cambio de lingua?
– XS: Era un momento moi propicio para facer esa reflexión. No instituto aparecen por primeira vez os profesores de galego e iso faite reflexionar. Morrera Franco, e nesa democracia que estaba comezando, con todos os matices, todo o mundo fixo unha valoración de como fora a súa educación e de como o galego estaba sendo marxinado. Cando digo todo o mundo, digo ata a xente da dereita, de Alianza Popular. Había unha conciencia de que o normal, con esforzo colectivo, era que o galego se convertese nunha lingua de uso social pleno. Había vocación de transformación. E teño que dicir que o tránsito, neste contexto positivo, foi moi sinxelo. Foi un momento moi lindo, moi fermoso. A ninguén lle chamaba a atención e converteuse en algo totalmente natural. Na miña casa tamén existía certa tradición galeguista, o meu avó coleccionaba daquela a enciclopedia galega e gustáballe moito a historia. E meu pai tamén tiña moitas lecturas galegas.
– N: E que significou para ti falar galego logo de empregar o castelán durante toda a túa infancia?
– XS: Para min significou acadar unha normalidade absoluta. Dar o paso cara ao galego foi un proceso de restitución lóxico, fun dono do mundo e tiña un mundo que compartir. Entón entendín quen era, e entendín que a miña lingua non era o castelán. O castelán era unha ficción que facían os meus pais para comigo, que inmediatamente pasaban ao galego cando falaban entre eles. Foi unha auténtica revolución persoal a que vivín. Abriume todas as portas. No momento que comecei a falar galego sentinme que era eu, que estaba realizado, que estaba no meu sitio, que deixaba de ser espectador da realidade. Falar galego converteume en protagonista da miña vida. Lembro outro momento simbólico cando fun ao rexistro civil e galeguicei o meu nome. Unha conquista da realidade!
Despois dunha época sombría na que insistían en que eramos periferia, convertémonos eu e o meu colectivo, os meus amigos, no centro do mundo. Aí comezou o noso activismo cultural, fixemos daquela un grupo de folk. Esa eclosión individual era colectiva na cidade: A Coruña estaba fervendo en cultura galega. Era todo creatividade. Logo chegou outro momento político, a alcaldía de Paco Vázquez, que creou un discurso durísimo: que A Coruña era unha cidade á marxe de Galiza e que só falaba castelán. Dalgún xeito tapouse esta espiral de creatividade. E o peor de todo isto é que esa visión de Paco Vázquez triunfou de forma xeral. Hai moita xente que pensa que na Coruña ninguén fala galego, pero é a cidade con máis falantes en números absolutos! Eu sempre fago unha brincadeira: ninguén fala galego porque conforme vides pasades ao castelán! (…)”
Arquivo da categoría: Entrevistas
Ramón Caride: “A literatura galega estase a ceibar de vellos prexuízos”
“Luz Fandiño, poesía para o pobo”
Entrevista a Luz Fandiño no Diario Cultural da Radio Galega:
“Conversamos coa poeta Luz Fandiño, que aos seus 90 anos logra conectar de maneira especial coa xente moza coa súa voz auténtica e comprometida. Fandiño empezou a escribir poemas cando era emigrante na Arxentina, despois de ler a Rosalía, Curros e Cabanillas no Centro Galego de Bos Aires. A realizadora Sonia Méndez retrata esta poeta comprometida no documental A poeta analfabeta que se proxectou no Teatro Colón da Coruña. A entrevista pode escoitarse aquí.”
Héctor Cajaraville fala de Florencio Delgado Gurriarán, Letras Galegas 2022
Antom Fortes Torres: “A arte foi um flutuador que não me falhou nunca”
Entrevista de Tiago Alves Costa a Antom Fortes Torres no Portal Galego da Língua:
“Entrevistamos Antom Fortes Torres (Sárria, 1957) que vem de publicar pela primeira na Através Editora dois livros de poesia que perfazem um só. Em Gris Cinza / Barbarie, Crisântemos e um Urbano Lugrís o poeta traz-nos uma proposta com uma forte componente sociopolítica, envolvida muitas vezes num pessimismo que conforma um universo de palavras que não querem operar de acordo com os trâmites do conforto. Apesar de serem dois livros com distintas texturas, desvela-se ao longo de toda a obra uma voz singular de um poeta comprometido, que dialoga com as vicissitudes da contemporaneidade tentando extrair o silêncio e repor o sentido às coisas. No fundo é a verdade colocada ao serviço de um mundo que parece ter desistido de si mesmo.
– Portal Galego da Língua (PGL): Antom, são dois poemários num só com dois títulos muito chamativos. Qual é genealogia do livro?
– Antom Fortes Torres (AFT): Gris Cinza é um texto do 2007. Coincide com um momento de crise íntima e social (económica). Então falava-se muito do genocídio nos Balcãs, e isso levou-me à primeira parte do livro: Uma reflexão sobre o ódio e os extermínios do s. XX. O demais é pessoal e ideológico. Quedou no caixão. Nessas datas comecei a escrever literatura dirigida ao âmbito juvenil, publicada por OQO Editora (Fume, Caderno de animalista, Á sombra dos anacardios…).
– PGL: Há claramente duas texturas distintas, uma mais relacionada com um processo catártico, onde se revela a perda, a morte inclusive. Logo entramos numa parte mais política, mais de vertente social. Podes aprofundar um pouco mais isto?
– AFT: barbárie, crisântemos e um Urbano Lugrís coincide com o luto pelas mortes dos meus pais (mui seguidas), com a jubilação, com o abandono da política… Tudo isto implica uma renovação, uma desconstrução, e te plantear em que direção tirar. Libertar-me dos legados foi uma tarefa árdua. A vertente sociopolítica está em todos os meus escritos; também nos livros eróticos (Figuras Masculinas de Meio-Corpo, Sexto Fetiche…). Estarmos alerta é imprescindível.
– PGL: “Salvas-me de todos os naufrágios, farol que guiavas o barco encalhado”. Sob a barbárie dos nossos dias, a poesia é uma fenda de luz, um último reduto de liberdade?
– AFT: Efetivamente. A poesia implica liberdade, às vezes supervivência; e para mim (a arte em geral) sempre foi um flutuador que não me falhou nunca.
Fico com a sensação que os dois poemários apesar de terem sido escritos em épocas distintas possuem linhas de força comuns e entroncam com a sociedade atual. A humanidade continua com os seus eternos problemas por resolver?
A linha de barbárie… é mais genérica, e o eu lírico mudou, mas os problemas são os mesmos. A perspectiva (poética) à hora de resolvê-los é outra, passou-se da ação potencial ao retiro. Quiçá os eternos problemas seguirão aí sempre. Eivas intrínsecas à espécie (humana).
– PGL: “Esquecimento atrás dos que latejam um murmúrio”. Consideras que a poesia, a arte, são cada vez mais uma linha de fuga à desmemória, um flagelo cada vez mais assaz das nossas sociedades?
– AFT: Não creio que a arte atual pretenda acabar com a desmemória. Delega-se nas Associações. Mas há poetas, entre os que me incluo, aos que o adjetivo “social” ou “comprometido” não lhes resulta alheio nem pejorativo; ainda que somos menos os críticos que os pós-modernos (Risos). (…)”
Miro Villar: “Temos unha literatura de moito percorrido, de moita historia”
Entrevista a Miro Villar en La Voz de Galicia:
“(…) – La Voz de Galicia (LVG): Este libro [Florencio Delgado Gurriarán. Vida e obra dun poeta no exilio mexicano] tivo como punto de partida un artigo xa escrito por vostede no 2006. Din que foi vostede un dos primeiros estudosos do autor. Que o levou a el?
– Miro Villar (MV): A aproximación supoño que lla debo ao profesor Alonso Montero, que nun curso do doutoramento sobre a literatura e a guerra civil, traíanos sempre materiais de primeira man, libros esgotados, non editados… e entre eles estaba a obra de Florencio. Logo, o meu primeiro destino no ensino foi O Barco de Valdeorras, e alí co instituto de estudos valdeorreses convidáronme a unha palestra nunhas xornadas. Centreina niso. A raíz disto publiquei ese longo artigo, cerna deste libro de Xerais que vai dirixido máis ben a alumnado de secundaria e bacharelato. Ten, dende logo, vocación divulgativa.
– LVG: Entendemos que a escolla de Delgado pola RAG para estas Letras ten para vostede toda razón de ser.
– MV: Si. Entre os moitos nomes que se valoran, e que son de xustiza, o de Florencio achegaba dúas cuestións clave: unha, a aproximación á Galicia máis oriental, sempre pouco representada na celebración das Letras, e outra, a aproximación ao exilio mexicano. O exilio si estivo representado nas Letras, pero máis focalizado onde estivo o maior número de exiliados, a Arxentina.
– LVG: Que diría da vida de Florencio?
– MV: Hai que falar dun home galeguista republicano que, no momento no que o franquismo empeza a exercer a represión e a matar a moitos dos que eran os seus compañeiros, tense que agochar e fuxir a través da raia portuguesa. Pola zona de Toén, consegue chegar a Porto e, dende alí, embarcar para Bordeos e incorporarse á zona republicana, onde, el que xa era militante de base do Partido Galeguista, vai ter maior protagonismo. Coa derrota da guerra traballa na evacuación de republicanos cara a América e el mesmo irá nun dos barcos cara o exilio mexicano, que é onde vai desenvolver a súa vida. Regresou tardiamente a Galicia, e poucas veces. (…)”
Fernando Patricio Cortizo: “Todos os navegantes temeron o mar galego polos seus temporais”
Entrevista de Cilia Torna a Fernando Patricio Cortizo en Nós Diario (foto de Xurxo Baña):
“(…) – Nós Diario (ND): A que responde este coleccionábel sobre os naufraxios que vai publicar Nós Diario ao longo do mes de febreiro?
– Fernando Patricio Cortizo (FPC): É unha aposta divulgativa de achegar unha parte moi significativa dos naufraxios acontecidos na costa galega ao longo da historia, para dalos a coñecer á nosa sociedade.
O patrimonio marítimo galego, tanto na súa vertente material como inmaterial, constitúe sen ningunha dúbida un dos meirandes do mundo. Iso, debemos sabelo, preservalo e divulgalo á sociedade desde as escolas.
– ND: Leva vostede traballando décadas nesta temática, con varios libros publicados. Que aspectos novos presenta esta publicación en relación con anteriores investigacións?
– FPC: Achégase documentación, fotografías e gravados inéditos en numerosos capítulos do coleccionábel. A escolma non foi doada, mais publicaranse naufraxios que atesouran unha gran relevancia na historia marítima mundial, mais son aínda descoñecidos para unha parte importante da sociedade.
– ND: Unha das primeiras cuestións que chama atención é o amplo número de naufraxios fronte ás costas galegas. Como explica isto?
– FPC: Bebendo das fontes dos historiadores, sabemos que fronte á costa galega pasou a meirande ruta marítima da historia, sucada por miles de barcos desde a noite dos tempos, por iso temos pecios de todas as épocas da humanidade nos nosos espectaculares fondos mariños.
A Galiza ocupa un lugar estratéxico desde a perspectiva xeográfica. Fronte ás nosas costas e, especialmente, no arco noroccidental -que casualmente forma a coñecida hoxe como Costa da Morte- mudaban de rumbo todos os navíos que desde Europa partían a outros continentes.
Isto súmase a que no inverno os nosos ventos predominantes son noroestes e suroestes e que os efectos das propias correntes mariñas desviaban en moitas millas o rumbo dos barcos que antigamente navegaban por estima e que, ao perder calquera referencia visual de noite, capeando un temporal e cegados pola brétema e a choiva, afundíanse aconchados contra a costa sen remisión.
A ausencia total de faros, agás o da Torre de Hércules até 1850, a falla total de medios de salvamento e cartas náuticas erróneas completaban un escenario perfecto para que se producisen naufraxios, nun mar galego temido polos seus temporais por todos os navegantes ao longo da historia.
– ND: Repasa no seu traballo 16 naufraxios, algúns de embarcacións estranxeiras e outros de embarcacións galegas. Se tivese que seleccionar un, con cal quedaría?
– FPC: Sen dúbida, co do City of Agra. Porque combina á perfección a bondade e afouteza dos mariñeiros galegos da época, neste caso os de Camelle e Arou en Camariñas, que xogaron as súas vidas para rescatar 32 náufragos do vapor inglés, no medio do temporal.
Escolleríao tamén pola posterior acollida que lles brindou o pobo de Camelle, o recoñecemento internacional que se lles deu por parte do Goberno británico coa entrega de medallas de prata e, sobre todo, pola excepcional historia do propio naufraxio, que deixou unha fonda pegada na contorna tanto no patrimonio material como na tradición oral.
Todo isto, que é imposíbel condensar nunhas liñas, fixo agromar en Camelle desde a Asociación Naufraxios Galegos nada máis e nada menos que o meirande evento cultural dedicado a un naufraxio na Galiza, ‘City of Agra na memoria’, que na edición deste ano 2022 decorrerá en Camelle e Arou os días 8, 9 e 10 de xullo.
– ND: Moitas veces os grandes esquecidos en traballos deste tipo son os mariñeiros. Até que punto acabaron por marcar estas traxedias á Galiza costeira?
– FPC: A perda de 14 vidas no naufraxio do gransoleiro, La Isla, aos pés da Torre de Hércules no 1970, fixo que tres anos despois chegase á cidade da Coruña o primeiro helicóptero de salvamento marítimo para o norte peninsular.
A meirande traxedia mariñeira acontecida a un barco de pesca na costa da Galiza na historia, a do Marbel, en 1978 nas Cíes, deixou 27 falecidos, que non morrerían tampouco en van, pois meses despois do naufraxio arribaría ao porto vigués un remolcador de altura para ter alí a súa base permanente e dar cobertura ao salvamento marítimo nas Rías Baixas.
Os propios mariñeiros galegos rescataron centos de náufragos ao longo da historia, xogándose as súas vidas e diso dan fe as abondosas entregas de medallas e recoñecementos públicos que recibiron de diversos Estados.”
Beatriz Maceda Abeleira: “Rosalía situounos na sociedade galega da súa época desde un punto de vista feminista”
Entrevista de Antón Escuredo a Beatriz Maceda Abeleira en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Como afrontou a realización do manifesto do Día de Rosalía da AELG?
– Beatriz Maceda Abeleira (BMA): Recibino como unha honra. Era honrar a quen tanto nos honrou. Rosalía é unha icona para a literatura moderna galega. Levamos moitos anos con manifestos por esa data e entendín que era difícil ser orixinal. Centreime en como sería Rosalía se vivise hoxe.
Desde o meu humilde punto de vista o que máis falta na sociedade actual é pensamento e reflexión. Pensei que Rosalía, se vivise, falaría deste tema, unha cuestión da que xa falara no seu momento. Relacioneino coa súa flor preferida, os pensamentos, facendo un dobre xogo que nos levaría á ética que estamos perdendo.
Nun manifesto non se pode lembrar todas as mulleres mais quixen recordar as nosas devanceiras. Non debemos esquecer o pasado para poder facer un presente e un futuro mellor. É algo urxente nestes momentos tan insolidarios, cun capitalismo tan atroz e individualista, cando Rosalía non o era. Foi rompedora e estaba sempre coa xente máis humilde. A través dos seus poemas situounos na sociedade galega da súa época desde un punto de vista feminista. Tentei provocar ese pensamento.
– ND: Quedan aspectos por actualizar da figura de Rosalía de Castro?
– BMA: Si. Hai unha imaxe de Rosalía que pouco a pouco imos rachando na sociedade, que era triste e melancólica. Creo que era todo o contrario. Para min era atrevida, ousada. O tema da melancolía vén da propia paisaxe galega e, en todo caso, sería reflexiva.
Niso están as publicacións que dos últimos anos, como as da Fundación Rosalía de Castro ou Pilar García Negro, que dan a visión dunha Rosalía forte fronte á idea dunha muller débil. Tivo valentía para escribir o que escribiu no seu momento. Debemos axudar a entendela e interpretala.
– ND: A sociedade actual interiorizou esta nova imaxe de Rosalía?
– BMA: Pouco a pouco estase a conseguir. Eu son optimista. A AELG, que leva moitos anos realizado o Día de Rosalía e foi a gran promotora desta homenaxe, ten sacado moitos carteis cunha imaxe moi moderna e actualizada. Agora está pensando en facer obradoiros nos centros educativos que transmitirán, a través da música e do feminismo, unha Rosalía moderna.
Os centros educativos son fundamentais neste labor. Son os que máis realizan actos o Día de Rosalía. Todas as crianzas están a coñecer a Rosalía desde unha perspectiva feminista, de muller que contemplaba todos os eidos da sociedade e que foi rompedora no seu momento. Será, iso si, un proceso lento. Vivimos nun momento de rapidez nas noticias e nos traballos que se fan e falta de dedicarlle tempo á lectura.
Por outro lado, están a saír moitos grupos de rapazas e rapaces que cantan versións de Rosalía moi contemporáneas. En todo caso habería que apoialos. O ensino é o mellor vehículo. Aínda así, os programas literarios que hai nos centros educativos ou son obsoletos ou transmítense de maneira obsoleta.
– ND: Debería coñecerse máis o seu período histórico?
– BMA: O maior perigo que corremos é que se está a mentir e transformar a historia. Hai un problema no ensino, non se dá chegado á historia contemporánea. Non teño nada en contra da Prehistoria mais neste momento é máis oportuno comezar pola Historia Contemporánea e ir avanzando cara ese período.
Teño na mente unha anécdota que me aconteceu na rúa. Atopei un grupo de rapazas e rapaces que paseaban cantando o “Cara al sol”. Pareime e pregunteilles se sabían o que cantaban e non tiñan nin idea. Cando lles expliquei o seu significado causoulles abraio e comentaron que estaban en contra desas ideas. Temos un ensino obsoleto que non conecta co alumnado actual.”
Henrique Monteagudo: “O franquismo deixou un desprestixio do galego e é un lastre que segue hoxe”
Entrevista a Henrique Monteagudo en La Voz de Galicia:
“(…) – La Voz de Galicia (LVG): Afirma no limiar [O idioma galego baixo o franquismo] que aspira a contar só a verdade e nada máis que a verdade. Tan terxiversado está o que supuxo o franquismo para o galego? Tanto o descoñecemos?
– Henrique Monteagudo (HM): Si que o descoñecemos moito. En xeral, hai un descoñecemento por ignorancia, pola especie de pacto do silencio da Transición houbo unha tendencia a evitar falar destas cousas. Pero tamén está a emerxencia dos discursos negacionistas, onde hai unha especie de rebelarse contra a verdade dicindo que non se perseguiu o galego, que o franquismo tampouco foi tan malo… É algo que provoca asombro e indignación a quen o viviu. Tamén é unha cuestión que me preocupa moito.
– LVG: Fóra da esfera pública e do sistema educativo, non se podían poñer nomes galegos a locais… Cales considera que son as medidas durante o franquismo que máis socavaron o galego?
– HM: Nisto hai que distinguir etapas. Non son as mesmas medidas na década dos 40 que no franquismo final. As maneiras de perseguir o galego foron moi distintas e a presión tamén foi a menos. Pero hai cousas de fondo que foron catastróficas para o galego. Por exemplo, todo o que tivo que ver coas políticas que desertificaron o agro, que provocaron a emigración, que foi moitísimo maior durante o franquismo que antes. Toda unha cultura galega se esfarela xa que constituía un nicho moi importante para a lingua. Ademais, o progreso social durante este período non se pode dar sen unha asimilación ao castelán. E tamén hai outros elementos como os medios de comunicación de masas, sobre todo a radio e a televisión. Antes de difundirse, nas casas das familias que falaban galego o castelán non entraba. Había só un canal de televisión, o do Réxime, e con el introducíanse pautas culturais e inculturais, valores de prácticas lingüísticas. Era meter o castelán nas casas e, ao mesmo tempo, o desprezo polo galego. E iso fíxolle moitísimo dano.
– LVG: E fronte a iso contrapón a resistencia lingüística. Como sería hoxe o galego sen a participación activa de persoas que incluso, como vostede comentou, se xogaron a vida por ese motivo?
– HM: Nin existiría este libro nin estariamos conversando en galego. Se non hai un grupo de xente, unha resistencia que permite nunhas condicións de total precariedade dar continuidade á cultura galega que florecera con tanto vigor nas décadas previas ao golpe de Estado, o galego disolveríase, acabaría dialectalizado, converteríase nun castrapo irrecoñecible como lingua. Non creo nin que houbese Estatuto de Autonomía nin a mínima corrente de uso de galego culto. Esa xente foi a que fixo posible manter un pouco aceso o facho. Era a grande obsesión que eles tiñan: trasladarlle a tradición cultural á xente nova que estaba crecendo nun ambiente no que esa tradición estaba totalmente invisibilizada. (…)”
“Piso Franco, literatura nunha app”
Entrevista a Camilo Franco no Zig-zag da Televisión de Galicia:
“O escritor e xornalista Camilo Franco crea a primeira app literaria, Piso Franco. Textos para ler en calquera momento e lugar con selo de autor. A entrevista pode verse aquí.”
