O Equipo Chaira e María de Vrea, Mestres e Mestras da Memoria 2025

Destacado

O Equipo Chaira -grupo de investigación etnográfica formado por Mercedes Salvador, Ofelia Carnero, Xoán R. Cuba e Antonio Reigosa– e a veciña da parroquia de Folgoso (Cerdedo, Ourense) María Fraíz Canaval (María da Vrea) veñen de ser elixidos como Mestres e Mestras da Memoria 2025 da AELG (Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega) desde a Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG, previa deliberación do Grupo de Traballo composto por Ana Acuña, Antonio Reigosa, Calros Solla, Carme Pernas Bermúdez, Cesáreo Sánchez Iglesias, Félix Castro Vicente, Lois Pérez, Xosé Manuel Varela e Xurxo Souto.

O acto de entrega dos galardóns que organiza a AELG terá lugar nunha gala o venres, sexta feira, 24 de outubro no Vello Cárcere de Lugo.

A AELG vén de elixir a través do grupo de traballo da Sección de Literatura de Tradición Oral as persoas distinguidas cos premios Mestre e Mestra da Memoria 2025, que veñen recoñecer a traxectoria e labor daquelas persoas que se distinguen pola preservación e transmisión do patrimonio inmaterial da nosa literatura de tradición oral.


O Equipo Chaira comezou a súa andaina en 1992, hai máis de trinta anos. Os integrantes, entón persoal adscrito ao Museo Provincial de Lugo, Mercedes Salvador, Ofelia Carnero, Xoán R. Cuba e Antonio Reigosa, comezaron a súa actividade co obxectivo de facer un inventario exhaustivo, o máis completo posíbel da literatura de tradición oral dos concellos da Terra Cha. Recolleron inxentes testemuños das 68 parroquias dos  concellos de Abadín, Begonte e Vilalba. O resultado daquelas campañas foron moitas horas de gravacións en cintas magnetofónicas, horas dedicadas ás transcricións que arquivamos e numerosos textos dos que chegamos a publicar unha pequena parte baixo o título Da fala dos brañegos. Literatura oral do concello de Abadín en 2004.

Máis aló do proxecto Terra Cha, o Equipo Chaira seguiu o seu camiño realizando traballos de campo en varios lugares da provincia de Lugo, como é o caso do feito, este tamén intensivo, no concello da Pontenova a partir de 1996, e outros con menor alcance xeográfico en Candelos, Arroxo, na Fonsagrada, e varias sesións na Casa da Fonte de Esmeriz, en Chantada. O resultado do recompilado no concello da Pontenova editouno o Servizo de Publicacións da Deputación de Lugo en 1998, e reeditouno en 2004, co título Polavila na Pontenova. Lendas, contos e romances.


Centos de coplas, cancións, adiviñas ou trabalinguas que superan o milleiro adornan o percorrido vital de María da Vrea, veciña natural da parroquia de Folgoso (Cerdedo, Ourense), María Fraíz Canaval (María da Vrea), de noventa e dous anos. María naceu na casa da Vrea e lugar de Covas o 3 de agosto de 1933. A máis nova de catro irmáns, María é filla de Ramiro Fraíz Iglesias (A Insua-Castrelo) e de Xosefa Canaval Matelo (Folgoso). O seu nome de pía enféitase co chamadeiro da Vrea –locativo–, xa que a casa familiar se ergue ao pé da Vrea Vella (Verea Vella), unha ancestral vía de comunicación que atravesaba, de oeste a leste, o sur do territorio de Cerdedo (hogano, só se conservan retallos). María foi un case nada á escola «Aprendín as catro reghras e pouco máis», porén soletreou dende cativa un moito do catecismo do labrego, é dicir, da vida suxeita e sacrificada do agro. Ela mesma recorda o que se dicía daquela: «O traballo do neno é pouco, e quen o desproveita é un louco». O migallo que asistiu á escola rendeulle ben, pois, amais da lectura, da escritura e dos rudimentos matemáticos, boa parte do seu repertorio en castelán (romances, cancións, oracións…) deprendeuno na unitaria de Folgoso (escola mixta con tabique segregador), ao coidado da mestra Manuela Cachafeiro: «Liamos esas poesías nos libros, e a min quedábanme». Se había que atender a visita do inspector e María non estar presente, a mestra non dubidaba en ila buscar á casa, para deixar a institución docente en bo lugar. A memoria da cativa era un valor seguro.

O Couto, Ponteceso: 43 edición de Festiletras

Lugo: Curso de Primavera “A voltas coa tradición”, os 24 e 26 de abril

Crónica fotográfica da Polavila Xabier P. DoCampo. Na memoria 2025

Estas son algunhas das fotografías da Polavila DoCampo, que tivo lugar o 3 de abril no Pazo de San Marcos. Deputación de Lugo, organizada pola Iniciativa Polavila Docampo, a Deputación de Lugo e a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, coa colaboración de da Asociación Galega do Libro Infantil e Xuvenil (Gálix) e ProLingua. A crónica fotográfica completa pode verse aquí (fotografías enviadas por Ghanito).

Lugo: Polavila Xabier P. DoCampo. Na memoria, o 3 de abril

Polavila DoCampo é unha homenaxe pública e itinerante ao mestre e escritor Xabier P. DoCampo, que terá lugar cada ano nunha provincia e cidade distinta, por volta do 5 de abril, coincidindo coa data do seu nacemento.

Este ano ten lugar a segunda edición, que se vai celebrar o 3 de abril no Pazo de San Marcos. Deputación de Lugo, na cidade de Lugo.

O Programa previsto é o seguinte:
– 19:00-19:15 horas. Apertura da Polavila nos xardíns (no caso de choiva, na Sala de exposicións do Pazo).
– 19:15-19:45 horas: Lectura pública e continuada de textos de Xabier P. DoCampo, en especial da novela A nena do abrigo de astracán, a cargo das súas amizades, nos xardíns (no caso de choiva, na Sala de exposicións do Pazo).
– 20:00- 22.00 horas: Gala Polavila DoCampo 2025, no salón de actos da Deputación de Lugo.
Conducida por Lois Pérez e Antonio Reigosa.
Contará coa presenza de Pepe Coira e Paco Martín.
Escoitaranse os poemas de Mans na voz de Daniel Puente Bello, ao que seguirán as voces das poetas Beatriz Dourado, Marica Campo e Xosé Miranda.
Rematará a gala cunha rolda de contos de Ana Carreira, Celso Sanmartín e Benxamín Otero.
A música correrá a cargo da cantora Xiana Lastra, acompañada doutra integrante d’A banda da Loba e Benxamín Otero.

Organizan a Iniciativa Polavila Docampo, a Deputación de Lugo e a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, coa colaboración de da Asociación Galega do Libro Infantil e Xuvenil (Gálix) e ProLingua.

Antonio Reigosa, coordinador do caderno de Galicia Encantada: “Tapamos o baleiro que deixa a Xunta coa tradición oral”

Entrevista de Patricia Villarino a Antonio Reigosa en Nós Diario:
“- Nós Diario (ND): Galicia Encantada fai agora 20 anos. Por que se embarcou neste proxecto?
– Antonio Reigosa (AR): A tecnoloxía ofreceu unha oportunidade para un aspecto do patrimonio inmaterial como é a literatura de tradición oral –a lenda, os contos, o mito e a poesía popular–; unha oportunidade porque o fai visíbel. Na transmisión oral é importante a voz, pero tamén a xestualidade e os tempos narrativos de cada xénero. Para min, Galicia Encantada é a última oportunidade que ten a literatura popular e tradicional galega de facerse visíbel e recoñecíbel. É tamén a gran posibilidade de conectar cos galegos no mundo, os que tiveron que marchar hai moitos anos e os seus fillos e netos. Internet ofrece esa posibilidade.
– ND: Que importancia teñen as novas tecnoloxías na conservación da tradición oral?
– AR Cando empezamos hai 20 anos había xa un pouco de todo, con blogs e páxinas web, pero nos iamos dando conta das posibilidades que naquel intre abría o uso máis xeneralizado de internet… e van alá 20 anos, eu creo que é unha oportunidade, neste caso para a literatura de tradición oral, pero en xeral para a difusión do patrimonio inmaterial. Poder comunicarse a longa distancia con todo tipo de formatos… (…)”

Crónica fotográfica do acto do Día de Rosalía de Castro 2025 en Lugo

Estas son algunhas das fotografías do acto en Lugo do Día de Rosalía de Castro 2025, que tivo lugar o 21 de febreiro, ás 11:30 horas, no Parque de Rosalía de Castro, organizado pola AELG, coa colaboración da Área de Cultura, Turismo e Promoción da Lingua do Concello de Lugo. O acto consistiu na lectura do Manifesto da AELG, elaborado neste 2025 por Marga do Val, a lectura pública da obra de Rosalía de Castro por alumnado do CEIP Veleiro Docampo de Castro Ribeiras de Lea e escritoras/es da cidade de Lugo, e unha ofrenda floral en homenaxe á autora. A crónica fotográfica completa pode verse aquí.

Antonio Reigosa, 20 anos de Galicia Encantada: “A Costa da Morte é porto de partida para viaxar ao Paraíso”

Entrevista de Ubaldo Cerqueiro a Antonio Reigosa en Que pasa na Costa:
“(…) – Que pasa na Costa (QPC): Cales son as lendas vinculadas á nosa comarca que máis che prestan?
– Antonio Reigosa (AR): A Costa da Morte é moi rica en lendas de todos os tipos e temas que poidamos imaxinar. Hai ducias de santuarios e fontes milagreiras, pozos, castros, mámoas, pedras e montes, e todos estes lugares están habitados por mouras e mouros, tesouros, trasnos, bruxas e ánimas.. e toda a nómina de seres do noso imaxinario popular.
Na web Galicia Encantada temos varias desas lendas. Cóntase da Sala do Perello (demo), en Pel, próxima ao santuario da Barca (Muxía). A dos bois de Gures, illotes que están a carón da desaparecida Duio (Fisterra), e a da meiga dos dentes verdes, que anda por Carballo, as lendas do castro de Oca (Coristanc), ou a do crego de Limiñoa (Ponteceso) que era quen de colgar a sotana dun raio de sol, os benéficos efectos curativos do carballo de San Fins, en Cambeda (Vimianzo) e as historias da Orcavella, do Vákner e de Pepa, a Loba, a ladroa que andou esas terras, roubando e metendo medo como en tantos outros lugares de Galicia. Coas lendas do monte Pindo abondaría para encher unha enciclopedia fabulosa.
– QPC: Cóntame que cres que define a maxia da nosa comarca.
– AR: Xa o nome, Costa da Morte, evoca a maxia. Que poder haber máis máxico que poder contemplar como se deita o sol cada solpor!
As historias que sucederon e que se contan sobre naufraxios ou sobre as viaxes ao Paraíso só se poden escoitar na Costa da Morte. Ademais, eu creo, que dentro de cada un de nós hai algo, un sentimento, unha crenza, un saber que nos dí des que nacemos que, sexamos de onde sexamos, non nos queda outra que visitar, sequera na hora final das nosas vidas, a Costa da Morte. (…)”