Entrevista de Ana G. Lista e Arancha Nogueira en Praza:
“(…) – Praza (P): Ti que es moi activa nas redes sociais, dirías que as redes son unha forma máis de comunicarse ou máis de mostrarse?
– Arancha Nogueira (AN): Supoño que en como nos mostramos tamén hai unha forma de comunicación, non? Cando menos de intencionalidade e de crear unha parte da nosa identidade. Isto é algo sobre o que reflexiono moito: somos o que somos, somos o que proxectamos ou somos o que outras vén de nós? Ao final sempre chego á conclusión de que somos un pouco unha mestura de todas: do que somos, do que queremos ser, do que o resto concibe de nós e do que nós tamén proxectamos. O que non cabe dúbida é que o tema da identidade –con todo o que significa, pois non deixa de ser o gran tema do mundo– nestes momentos se ve afectado por como nos comunicamos co resto e como o plasmamos no exterior. Teño recibido moitos comentarios sobre o uso das redes na miña poesía e da maneira na que están presentes, e realmente creo que vivindo neste mundo sería un pouco hipócrita non introducilas dalgunha forma. Penso que esa forma que temos de desenvolver a nosa identidade –a través das redes– ten que estar presente. Non cabe dúbida de que o contexto nos inflúe a todas, é o natural.
– P: No teu último poemario, Antese, hai un diálogo entre nai e filla que por momentos non precisa nin palabras e tamén unha comunicación cun ′ti′ externo que non sabemos se é bidireccional. Como cando dis ólloa coa miopía dunha filla ou nese Cursor → abrir → navegador → nova pestana → webwhatsapp/ [ti]/ emoji da margarida (dobre tic azul). Que tan especial é a relación nai / filla que atravesa todos os momentos, non?
– AN: Absolutamente, antes dicía que o gran tema da humanidade é a identidade e aí, mesmo facendo parte, está a relación maternofilial, que ao final nos configura desde o comezo da nosa vida e ata o final da mesma. Hai unha canción de La Bienquerida que di ″todo el mundo tiene una infancia″, e é verdade. Polo tanto, todo o mundo ten unha nai, independentemente das circunstancias, de que estea presente nese momento ou non. Creo que non fago unha procura voluntariosa das nais e das fillas cando escribo, simplemente aparecen. É un tema que todas temos aí, que moitas veces nos axuda a vernos nun espello, ou mesmo a configurar o que queremos ser de forma diferente. Ao final, as nosas nais son os nosos primeiros modelos do que queremos e do que non. Tamén penso que, ao longo da vida, levamos a cabo –polo menos, eu– un proceso de reconciliación con eses modelos. Imos comprendendo que esas nais que de pequenas pensabamos perfectas e absolutamente totémicas, tamén son criaturas coma nós, que o fan o mellor que poden, que ás veces se trabucan e que poden compartir con nós os mesmos medos e anhelos aínda que sexa –tal vez– con códigos distintos.
– P: En que circunstancias foi concibido este Antese?
– AN: Concibino no confinamento estrito, mais cando máis escribín foi no período das fases no que se podían ir facendo cousas pouco a pouco. Despois houbo un proceso de re-escrita naquel segundo confinamento despois do verán, cando volveran as restricións. Para min foi moi duro, parecía que volvía a normalidade e non foi así. Nese momento fixen unha re-escrita que penso que –particularmente na poesía– o muda todo. Si que é un poemario pandémico total.
– P: Algo dese encerro da pandemia percíbese nos poemas. Como cres que serán lidos estes versos pandémicos dentro de trinta nos?
– AN: Créame moita curiosidade. Primeiro que ogallá se sigan lendo en trinta anos, sexa como sexa. Penso que esa lectora hipotética de dentro de trinta anos atopará algunha referencia e algunha ligazón co seu contexto dese momento porque é certo que nós o asociamos coa pandemia, porque esa é a súa verdadeira orixe e o que nós temos máis preto, pero penso que eses sentimentos de precisar liberdade, de irse construíndo dentro dun espazo que nós mesmas non escollemos mais no que temos que estar… Son cousas bastante universais, penso que poderán ser lidas fóra do contexto pandémico. (…)”
Arquivos da etiqueta: Praza Pública
Marcos Calveiro: “A masa crítica de lectores en galego é a que é, haberá que buscar outros a través de voces máis novas”
Entrevista de Ana G. Liste a Marcos Calveiro en Praza:
“(…) – Praza (P): Porque dicir que un é de profesión escritor, non ten que supoñer que un vive diso; pero cando a profesión é editor si, non?
– Marcos Calveiro (MC): Evidentemente, si. Eu exercín de avogado moitos anos, logo deixeino. Logo me fixen escritor profesional e duroume dous anos porque escollín os anos da crise de 2008, cubrinme de gloria. E logo coa miña parella –que tamén quedara sen traballo– acabamos montando un bar. Ela é filla de taberneiros e eu son neto de taberneiros polas dúas bandas. Ao final era un mundo próximo, criámonos nas tabernas.
– P: Chegou a comentar nas redes sociais que case non volve á literatura.
– MC: É que foi certo. Pasei case seis anos de seca. Recuperei a escrita en Curros & Holmes e outras novelas que escribín foi durante a pandemia. Entre os tres meses confinados e os oito que practicamente tivemos o bar pechado ou con horario reducido, recuperei moitas horas mortas na casa. Recoñezo que escribín moito durante a pandemia, ou escribía ou non sei que facía. Hai xente que se dedicou a cociñar e esgotar a fariña, outros fixeron pilates na casa ou se dedicaron á horta. Eu volvín ao que sabía, que era escribir. Pero publicada só está esta novela.
– P: E esta historia de Curros & Holmes. No misterio d′O kapital xa a tiña previamente na cabeza?
– MC: É unha desas frikadas que teño desde hai anos na cabeza. A mítica viaxe de Curros a Londres, de oito meses ou un ano –os biógrafos discuten a data e algún incluso nega a súa existencia–, sempre me chamou a atención. Que faría Curros en Londres despois de fuxir das gadoupas do pai por unha mala relación ou buscando aventuras? Tampouco se exiliou por motivos políticos porque non coinciden as datas da represión polos seus artigos, isto parece que foi antes. Como son fan desas frikadas históricas galegas deses persoeiros un pouco cultos, pois cando foi o confinamento abrín un cartafol que teño alí no portátil de ideas e pinchei no arquivo de Curros. Comecei investigar, empecei a ler cuestións da época vitoriana inglesa e iso levoume a Sherlock, a Marx… É que son uns anos londinenses nos que hai un feixe de xente coñecida alí.
– P: Desde o principio ía ser unha saga?
– MC: Si, a idea cando falei con Francisco Castro antes de incorporarme aquí era que fose unha saga. Sae fóra de colección e cun deseño específico, agardo que haxa máis. Agora tería que estar entregando unha segunda, pero o traballo como editor impídeme totalmente poñerme a escribir. Supoño que contra o final do ano, cando me libere dos premios, poderei volver escribir.
– P: Porque mentres le por traballo, é imposible escribir?
– MC: Si, non leo como ocio nin escribo. É imposible. Ademais, cheguei aquí –e faleino con Fran como director– co compromiso de responderlle a todo o mundo. E ata o de agora respondín a todos, xa aceptei un montón de novelas e xa rexeitei outro feixe de orixinais educadamente. Acuso recibo de todo e contesto a todo. Estiven na outra banda cando comecei e nada me horrorizaba máis que mandar un texto a unha editora e que nin se molesten en contestar.
– P: Desde a posición do ata agora escritor, como pensa que quere actuar como editor?
– MC: A ver, hai un criterio obxectivo da calidade dos textos comezando pola calidade da lingua. Logo hai criterios subxectivos dos meus gustos persoais, pero evidentemente hai criterios persoais e eu o que quero é que se vendan os libros. Logo hai un criterio de Galaxia como institución que se teñen que publicar, somos –por así dicilo– o repositorio fundamental da cultura galega e hai cousas que tes que editar para que queden para as xeracións futuras. O difícil e casar todo iso, pero aí estou, comezando. (…)”
Sabela Losada álzase co premio Reimóndez Portela
Desde El Correo Gallego:
“A escritora Sabela Losada Cortizas é a gañadora da XXVII edición do Premio Xornalístico Manuel Reimóndez Portela. O fallo deuse a coñecer este mércores polo Concello da Estrada, e o xurado do premio estivo presidido polo concelleiro de Cultura, Juan Manuel Constenla, e o integraron, ademáis, Victoria Reimóndez Sanmartín; María del Carmen Viéitez Conde; Enrique Otero Fernández; e Juan Andrés Fernández Castro, exercendo de secretario José Manuel Bouzas Blanco.
O xurado cualificador agradeceu a participación e destaca a variedade e calidade dos traballos presentados a concurso. Concorreron a esta edición un total de quince artigos, pertencentes a un total de sete autores/as.
O premio desta edición recaeu en Sabela Losada Cortizas, por un artigo titulado Que nos sorprende da tristura da mocidade?, que foi publicado no xornal Praza 10. No fallo destacan “a preocupación da autora pola problemática da adolescencia, un dos períodos máis críticos da evolución da persoa. A autora que se implica persoal e emocionalmente, cóntanos a súa experiencia ao tempo que propón solucións e demanda especial atención para este sector da sociedade, que se se sente desamparado por ela”.
O acto de entrega do premio terá lugar este venres, 16 de setembro, ás 19:00 horas, na Fundación de Exposicións e Congresos da Estrada.”
Carlos Callón: “A represión contra o galego vai moito máis aló do franquismo, ten unhas raíces moi profundas”
Entrevista de Miguel Pardo a Carlos Callón en Praza:
“O historiador e filólogo Carlos Callón presenta estes días O libro negro da lingua galega, editado por Xerais, obra onde a través de 700 páxinas amosa e debulla multitude de documentos -moitos descoñecidos- que evidencian a represión contra a lingua galega ao longo de máis de 500 anos. Desde a época dos Reis Católicos ata a actualidade.
– Praza (P): Dixo na presentación do libro que coñecer o pasado é o único xeito de mudar o futuro e de afrontar a situación de perigo no que se atopa a lingua galega. Por que é tan importante coñecer a represión que sufriu o galego no pasado e durante tantos anos?
– Carlos Callón (CC): Ocorre que ás veces, nesta altura, cando se fala de que o galego e o castelán están en situación de igualdade, a verdade é que esa suposta igualdade xurídica e de posibilidades nin existe nin é practicable. E é bo saber que isto que acontece agora ten unhas raíces moi profundas e que van moito máis aló que do propio franquismo, que adoita utilizarse como tópico. Coñecendo estas raíces vemos que o Estado español ten unha débeda histórica co galego.
– P: Cando e como lle deu por analizar en profundidade esa represión sobre o galego?
– CC: Cando eu era presidente da Mesa pola Normalización Lingüística vía a bibliografía que sobre o tema se manexaba noutros territorios e observei que no caso galego non existía unha ferramenta dese estilo. Decidín facer algo, aínda que non dispuña de moito tempo e fun moi pouco a pouco… No comezo a miña idea era reunir o que estaba disperso en diferentes investigacións, pero fun atopando máis ámbitos onde traballar. No libro presento algunha novidade, pero nalgúns casos eu chego ata onde chego e serían precisos máis equipos de investigación para afondar. Por exemplo, no que atinxe ás multas durante o franquismo, fixen un traballo de investigación que durou meses e que na obra tradúcese nunhas poucas páxinas. Atopei dificultades porque serían necesarios máis ollos, máis mans e máis axudas públicas para continuar.
– P: O libro amosa multitude de documentos que evidencian a represión contra a lingua galega durante máis de 500 anos. Onde empeza ese percorrido?
– CC: O primeiro documento co que o inicio é do 28 de maio de 1480, na época da conquista do Reino de Galicia por parte dos Reis Católicos, que establecen que para poder ser escribán non se podería usar o galego. Os reis non dispuñan de capacidade para introducir escribáns en castelán de forma masiva e o que fan é o que se fai en moitos procesos de substitución lingüística: levalo a cabo de forma paulatina. Calquera escribán, a partir de aí, tiña que ir a Valladolid e examinarse alí e a partir desa altura, os que seguen vindo a Galicia xa non van utilizar o galego. Esta é unha disposición con alcance lingüístico, pero non podemos esquecer toda a dimensión política e a substitución de clases dirixentes galegas. Se matas a nobreza galega ou a envías ao exilio, iso tamén ten repercusións lingüísticas, obviamente. E non foi un proceso pacífico, como se demostrou no caso dos arcebispos, que ían alternando entre os que usan os castelán e os que recuperan o galego, creando un conflito significativo.
– P: Cales foron os documentos que máis o sorprenderon?
– CC: Neste traballo que durou oito anos, principalmente de fins de semana, vacacións e do tempo que me deixaba a miña vida profesional e persoal, o combustible para continuar era precisamente ese: ir atopando algo que me sorprendese. Un que me chamou a atención foi o regulamento escolar de finais do século XVIII en Pontevedra e a cantidade de documentos que hai -e que aínda pode haber por atopar- sobre como perseguir os nenos que falen galego. Advertíase de que os rapaces tiñan que perseguirse uns aos outros mesmo fóra do recinto escolar e que aqueles que fosen “incorregibles, se deshecharían“. Expulsábanos da escola! (…)”
Manuel Gago: “A identidade de Galicia séguese construíndo exclusivamente a partir do rural e do mundo agrario, esquecendo a Galicia urbana”
Entrevista de Marcos Pérez Pena a Manuel Gago en Praza:
“(…) Presentouse o proxecto expositivo ‘Cidades do Tempo’, un conxunto de sete mostras sucesivas, organizadas pola Xunta e por Afundación e comisariadas por Manuel Gago, que nos dous vindeiros anos buscarán poñer en valor a identidade urbana de Galicia. A primeira desas exposicións, dedidaca á cidade de Santiago, inaugurouse este sábado en Compostela, na sede de Afundación (Rúa do Vilar, 19), onde se poderá ver ata o 10 de setembro. Despois, ata mediados do ano 2024, será a quenda de Ferrol, Lugo, A Coruña, Vigo, Pontevedra e Ourense. (…)
“Todos os datos económicos e demográficos revelan que o presente e o futuro de Galicia é urbano. Porén, por incrible que pareza, a identidade de Galicia séguese construíndo exclusivamente a partir do rural e do mundo agrario, esquecendo a Galicia urbana, pero tamén o mundo mariñeiro”, destaca Manuel Gago en conversa con Praza.gal.
“A exposición intenta situar Galicia nun esquema que é normal en calquera sociedade europea, é dicir, unha sociedade complexa, con múltiples factores e identidades. A un francés ou a un británico non se lle ocorre pensar que o seu país é só dunha única maneira. Galicia é unha sociedade complexa e diversa e non é real pensar que hai unhas supostas esencias que corresponden unicamente ao espazo rural. O factor urbano está presente e configura todo o que somos”, subliña.
Galicia non conta cunha Barcelona, unha gran cidade que nuclea ao seu redor o conxunto do país, senón con sete cidades de mediano e pequeno tamaño, fortemente conectadas e que funcionan en rede. E que, ademais, son moi permeables coa contorna rural que as rodea e coa que establecen continuas relacións. “Cando pensabamos na cidades ás veces tiñamos un concepto de cidade moi pechado e máis propio doutros territorios, cunhas fronteiras moi nidias entre o rural e o urbano. En Galicia, en cambio, o modelo das cidades é híbrido, moi adaptado ao territorio, no que rural e urbano están moi entrecruzados, para o bo e para o malo”, explica Gago. “Galicia non ten grandes cidades, pero esta realidade deriva dunha determinada xeografía e estrutura do medio, que acabou configurando un modelo propio”, engade.
“As fronteiras entre o rural e o urbano non son tales. Esa idea quixemos reflectila na imaxe gráfica do proxecto expositivo, realizada por Desoños, construída a partir do límite dos termos municipais das cidades, máis amplos ou máis reducidos, amosando que eses límites sempre están en negociación co espazo do redor. Cando fixamos de forma moi estrita esta fronteira, o que facemos é limitar o que queremos contar sobre nós mesmos”, comenta.”
Calros Solla: “Quixen escribir un libro para abraiarse, para manter esperta a capacidade de asombro”
Entrevista a Calros Solla en Praza:
“(…) – Praza (P): Citas ao principio do libro unha frase de Hume sobre a propensión humana ao marabilloso. Foi o primeiro motor deste libro o teu interese nese aspecto?
– Calros Solla (CS): Pois penso que vén máis de Atahualpa Yupanqui, ao que cito no limiar. Preciso, desde a infancia, que a vida me abraie. E sobre todo nesta vida contemporánea e aínda máis no confinamento: sinto necesidade de seguir abraiándome, de seguir abraiándonos, pois formo parte do colectivo Capitán Gosende. E Galiza é unha terra de abraio. A pouco que descubras, que contemples a realidade desde as atalaias privilexiadas que temos, non deixarás de abraiarte.
– P: Repasaches 100 anos de historia da prensa galega desde 1848 a 1968. Iso son horas e horas de hemeroteca. Como foi o proceso?
– CS: Agradezo que comentes iso porque moitas veces dá a sensación de que todo cae do ceo. O proceso foi, en realidade, indirecto. Eu consulto moito a hemeroteca, tanto a Galiciana como en formato físico, os xornais. Teño esta vertente de pequeno historiador. Trato de refutar ou ratificar as miñas intuicións a través da historia contada no día a día da prensa. Cando estaba escribindo O ano que chimpamos o cacique. Crónica do agrarismo en Cerdedo (1916-1923) consultei innúmeros exemplares de prensa e, de cando en cando, aparecían estas perlas: historias anómalas, extravagantes. Fun gardándoas por se máis adiante podía poñerme a ordenalas e escolmalas, que foi o máis difícil. Penso que ese traballo de escolma non se me deu mal porque á xente gústanlle as historias que recolle o libro. Quixen escribir, así, un libro para abraiarse, para manter esperta a capacidade de asombro.
– P: Xa que citas ese libro, de feito tes publicado bastante ensaio, mais doutro tipo; histórico, antropolóxico…. Apetecíache publicar algo diferente, escrito desde outro código?
– CS: Este ano de feito saíron o número 21 e o 22 de Cerdedo in the voyager, que son 22 volumes sobre o patrimonio material e inmaterial de Cerdedo e da Terra de Montes. Ensaio etnográfico, histórico, antropolóxico, lingüístico…, feito, por suposto, desde a humildade. Pero non son obras que vaian ter o visto e prace dun público amplo, que seguramente non as coñecerá. Eu non me queixo en absoluto porque os libros tiveron boa acollida pero o editor, Moisés Barcia (Morgante), deume outra canle de expresión a través da colección Solea Scripsit, un gabinete de curiosidades por entregas do que saíron xa dous volumes e axiña sairá o terceiro.
O primeiro foi A vaga dos pratiños voantes. O fenómeno ovni na prensa galega (1947-1950). Ninguén antes se atrevera ou tivera vontade de xuntar materiais arredor deste tema, deste xeito de mitoloxía popular que eu recollín tanto no ámbito urbano como no rural. Este primeiro libro tivo moito éxito. Foi un punto de inflexión para min en canto a recepción, no sentido da cantidade de correos que me chegaron… Crónica da Galiza Bizarra é o segundo volume. Unha sorte de homenaxe ao Libro dos condenados de Charles Fort, que recolle unha cantidade inmensa de feitos inexplicables. Eu quixen dotar a Galiza dun libro semellante.
– P: A maioría das historias que recolles non pertencen á mitoloxía galega. Son historias nas que a realidade supera a ficción, é dicir, non son historias, en principio, fantásticas.
– CS: A min fascíname seguir comprobando que a realidade supera a ficción. A pouco que reparemos, decatarémonos de que o que pasou e o que pasa é extraordinario. Hai que saber separar o grao da palla mais este tipo de historias estiveron sempre entre nós, contadas polos nosos maiores. O que teñen en común as que eu recollo é que saltaron á prensa. En calquera aldea podes escoitar historias incribles. Por exemplo, a que eu chamei do Gagarín da Coenllosa. Un veciño que deseña unha cápsula espacial para ir á lúa e un día desaparece. Segundo o debuxo que puiden facer polo que me contaron os informantes a cápsula era semellante á que despois deseñaron os norteamericanos. Esta historia non saltou á prensa, pero as que recollo no libro si. Tentei que fosen variadas. Hai algunha que, como dis, relaciónase directamente coa mitoloxía popular (trasnos, aparicións, xaxunadoras coma unha muller que estivo trinta anos sen comer), pero moitas outras non. (…)”
Emma Pedreira: “Prefiro as mulleres contándose a si mesmas, co coñecemento que temos de nós desde núcleo”
Entrevista a Emma Pedreira en Praza:
“(…) – Praza (P): O libro [Os libros que hai en min] xurdiu como un encargo da editora. Como tomaches este reto, como quixeches enfocalo?
– Emma Pedreira (EP): Nun principio fun algo reticente. Fixen moitas preguntas para saber por que eu, como querían que o enfocase, a que público orientalo; a liberdade que me deron en Cuarto de inverno amosoume unha confianza absoluta pero creoume certa vertixe. Quen son eu para falar de libros e como interesar ao público lector sobre o que teño lido durante a metade da miña vida?
Quixen enfocalo a través da empatía, non crear un enxendro pedante pontificando sobre o canon ao estilo Harold Bloom senón ser próxima, explicar con naturalidade a miña relación -que é tan natural- cos libros e coas palabras e coa escrita. Enfoqueino como unha conversa, porque conversar de libros con Jamardo e Cortizo é tal cal este libro, divertido, rexoubeiro, desordenado, cheo de saltos no tempo, de calotes moitas das veces e de esaxeracións, pero cun inmenso amor polo libro, que é o que nos move ás tres e ao meu público lector.
– P: O libro presenta unha Emma Pedreira amante dos libros, como Bibliópatas e Fobólogos. Desta volta son tamén pequenos textos, pero digamos máis persoais. Cal é a relación entre estas dúas obras?
– EP: Á vista do feedback que tivo Bibliópatas e vendo como o meu humor persoal fai que a crítica entre mellor, decidín ser natural, ser autenticamente eu e deixarme ir contándome, igual que fixen nesa obra. Hai unha narrativa máis do eu pero menos ficcional, o que pode convertelo nunha cousa a medias entre a biografía e a autoficción pero está claro que crea unha ponte, pola temática e o ton, con aquel outro libro, co que dialoga moitas veces.
– P: Defíneste como lectora serodia. De nena non che gustaba ler e ademais facíanche limpar o po dos libros do avó. Por que cres que nese momento os libros non che chamaban a atención?
– EP: Creo que obrigarte a facer unha cousa mata a túa curiosidade e converte a cousa nun obxecto de odio. Por iso a rapazada identifica ler (e sobre todo en galego) cos textos das aulas, cun libro de texto máis, e non con lecer, con escolla persoal, con pracer e liberdade.
Se no lugar de limpar os libros tivese que ordenar os clixés e as fotografías do meu avó, se cadra odiaría o fotográfico, igual que de nenas odiamos recoller o cuarto, encartar a roupa ou facer a cama. Vémolo como algo imposto que nos resta tempo de facer o que nos gusta. Cando puiden escoller, volvín a eles, pero cando quixen, como quixen e aos que quixen. (…)”
Virxinia Pereira ou o compromiso galeguista e antifascista: alén dos tópicos sobre a esposa de Castelao
Desde Praza:
““A maioría da xente non sabe como se chamaba a muller de Castelao, e entre a xente que si o sabe, prevalece a idea errónea de que Virxinia Pereira Renda -que así se chamaba- non era máis ca unha señorita conservadora, relixiosa e algo superficial da Estrada”. Así comeza A vida incerta, a biografía de Virxinia Pereira escrita por Montse Fajardo que vén de publicar Edicións do Cumio. En realidade, sen esta muller, explica a autora, o legado de Castelao non estaría hoxe a disposición do pobo galego. Ademais, Castelao era o máximo representante da Galiza democrática e Virxinia seguiu defendéndoa aínda cando “boa parte do antifranquismo, mesmo dentro do galeguismo”, se resignara á restauración borbónica decidida polo franquismo.
A biografía titúlase A vida incerta debido, precisamente, ás incertezas que caracterizaron o periplo dunha muller que en principio parecía destinada a unha vida máis doada, xa que nacera no seo dunha familia adiñeirada. Castelao estaba na Universidade cando Virxinia e el se coñeceron. Non era el, tampouco, a opción favorita dos pais dela, pois Castelao fora mozo dunha das irmás de Virxinia, a súa vocación parecía ser a de debuxante e ademais pertencía a unha familia conservadora, de ideas en principio contrarias ás liberais da de Virxinia.
Finalmente, a decisión de Castelao de montar unha clínica en Rianxo axudou a que o pai de Virxina o aceptase. Castelao e Virxinia terán pouco despois de casar o que será o seu único fillo, Alfonso. Axiña comezarán tamén os problemas de vista de Castelao, que o levan a preparar unhas oposicións para funcionario. Obtida a praza, Virxinia e el trasládanse desde Rianxo a Pontevedra, onde el terá unha intensa vida social -con faladoiros, actos políticos e encontros culturais- da que ela non participará.
Tras a morte do fillo por mor dunha enfermidade, Virxinia e Castelao atopan algo de paz na Bretaña francesa, destino da segunda bolsa da Junta de Ampliación de Estudios que consegue Castelao. “Esa viaxe”, explica Fajardo, “supón para ela un punto de inflexión respecto á vida anterior e pode que tamén, logo de tantas horas de charlas, respecto á súa propia implicación na ideoloxía de Daniel, que se ve moi influída polo exemplo bretón”. Pouco despois Castelao implicarase máis nas Irmandades da Fala, das que xa participara anteriormente. No 1934 é trasladado forzosamente a Badaxoz en castigo polas súas ideas políticas.
O bienio negro, explica Fajardo, suporá un novo paso na implicación política de Virxinia, que comeza a usar o galego na súa correspondencia co seu home. No 1936 Virxinia apoiará a Castelao na súa postura en favor de integrar o Partido Galeguista na Fronte Popular. Cando el obtén a súa segunda acta no Congreso, ela vaino acompañar algunha vez a Madrid nas súas viaxes e nalgúns actos de campaña a favor do Estatuto. O golpe do 36 colleunos en Madrid, desde onde partirán a Barcelona e Valencia, encargándose Virxinia de todos os trámites relativos a viaxes e novos fogares e mesmo de axudarlle a debuxar, pois os problemas de vista de Castelao avanzaban.
Ao ser el suspendido de emprego e soldo en represalia pola súa ideoloxía e, coas contas bancarias intervidas, o matrimonio comezará a ter máis problemas económicos ca nunca. No 1938, Virxinia acompañará a Castelao na súa viaxe pola URSS e despois polos Estados Unidos e por Cuba para defender a causa da República. Instalados máis tarde en Nova York, ela seguiu, tal como sinala Fajardo, ocupándose de todo o cotián para que el puidese dedicarse a recadar fondos. A parella agardaba poder pasar Arxentina, pero os trámites burocráticos demoráronse máis do previsto. Virxinia e Daniel quedaron nunha situación económica moi precaria, como inmigrantes ilegais en Estados Unidos e sen traballo. Virxinia facía milagres para aforrar o pouco diñeiro que Castelao gañaba como artista. Finalmente puideron trasladarse a Bos Aires.
Un artigo dunha revista describiu entón a Virxinia como esposa abnegada, sempre ao lado do seu home. Montse Fajardo matiza ao respecto que este texto “deixaba atrás moitas outras facetas dunha muller que permaneceu rexa durante o tempo en que padeceu os rigores do exilio coa mesma intensidade ca Castelao, e aínda así puxo por riba de todo a defensa dos valores galeguistas, republicanos e antifascistas que pode que lle transmitise el pero que ela asumiu como propios e defendeu ata o final da súa vida”.
En Bos Aires a vida de Virxinia respondía menos aos roles tradicionais do seu xénero, a compartir vida social co seu home, ao contrario de como fora durante a súa etapa de nai en Pontevedra. Daniel, explica Fajardo, xa non era Daniel senón Castelao e, sendo Virxinia consciente da tarefa vital del, facía todo o posible por axudarlle na mesma. Non habería así, probablemente, Castelao sen Virxinia, porque o traballo del non sería posible sen o dela. Castelao seguía traballando como creador, mais a parella recibiu tamén a axuda do exilio galego para que el puidese seguir a ser o voceiro da Galiza herdeira do Estatuto do 36.
A partir de novembro de 1944 Castelao será o presidente do Consello de Galiza e Virxinia “non só o acompañará na nova loita pola Terra, senón que asumirá de xeito definitivo e absoluto un ideario que seguirá defendendo sempre, tamén cando el xa non estaba, como amosará a súa correspondencia de viúva”, ademais de seguir asumindo a tarefa de acompasar a axenda familiar coa vida política. Pasarán despois un tempo en París no que volven as privacións máis elementais, como a falta de alimentos.
Virxinia non só asume entón as tarefas do coidado de Castelao, que volve estar enfermo, senón que será quen procure os víveres e administre os poucos cartos dos que dispoñían. Ao mesmo tempo ían disipándose as esperanzas dunha intervención aliada contra o franquismo para restaurar a legalidade republicana e o galeguismo do interior, liderado por Ramón Piñeiro, comezaba a ver con bos ollos a restauración da monarquía borbónica como un xeito de acceder de novo ás liberdades democráticas, aínda que finalmente Franco ocupouse de deixar todo “atado e ben atado” para asegurarse a continuidade do réxime. (…)”
Ledicia Costas: “Quería escribir unha novela de luz e bos momentos que conseguise arrincar algún sorriso”
Entrevista de Ana G. Liste a Ledicia Costas en Praza:
“(…) – Praza (P): Van 21 anos desde que se publicou Unha estrela no vento e xa vas camiño dos 30 libros editados, quen contaba daquela, verdade?
– Ledicia Costas (LC): Era imposible. Empecei a escribir sendo adolescente. A primeira novela que me publicaron escribina sendo alumna de instituto, entón, estaba todo por facer. Non sabía nada do sistema literario galego. Non sabía absolutamente nada, só que me gustaba escribir. E tiven a fortuna de que Xerais me publicou moi cedo pero, a partir de aí, tiven que construír unha carreira literaria pouco a pouco. E aquí está sobre a mesa!
– P: Botando a vista atrás, que é o que máis che sorprende de todo isto?
– LC: Chegar a converter aquilo que me gustaba facer na miña profesión, sorpréndeme. E tamén, desde o galego, estar traducida a linguas doutros sistemas literarios como o persa, o italiano, o portugués, o romanés ou o checo –ao que me están traducindo agora–. A medida que pasaban os anos fun sorprendéndome de chegar a outros sistemas literarios sen renunciar nunca ao galego. (…)
– P: E Golpes de Luz foi unha sorpresa para ti? Tes comentado que segues o teu instinto para priorizar o que queres escribir en cada momento.
– LC: Son moi visceral escribindo e con Golpes de Luz fun a primeira sorprendida. Non esperaba atreverme a escribir unha novela na que unha das protagonistas fose unha muller de oitenta anos e conseguir que fose carismática. Estou moi satisfeita e moi orgullosa, creo que é moi difícil construír un personaxe como Luz, desa idade e cunha demencia, e que sexa icónica. Tamén por escribir unha novela para adultos onde hai unha voz infantil e unha voz dunha muller de avanzada idade e que teñan tanto peso.
– P: A novela colle moita forza nos diálogos entre os personaxes, somos quen case de escoitalos falarnos. Como se consegue iso na escrita?
– LC: É difícil explicar ese proceso. Eu sento diante do ordenador e paso moitísimas horas pensando, sen avanzar, simplemente dedicada a iso: a pensar. E logo hai un traballo moi forte de pulir o texto, de ler en voz alta e eliminar cousas que son inverosímiles, por exemplo nos diálogos. A primeira escrita, máis en bruto, é unha cousa; despois vén ese traballo de revisión e de renuncias: porque ao mellor hai frases que che parecen moi bonitas, ou que son case máxicas, ás que tes que renunciar porque non resultan cribles na voz dese personaxe ou no rexistro no que te estás expresando. É unha cuestión de pulir, revisar e reescribir. Non hai outra maneira. Como cando unha escultora ten unha pedra de granito –ou de mármore– e ten que comezar a darlle forma a iso. Como se fai? Pois hai moito de emoción e de técnica. É unha combinación de todos eses elementos. (…)”
Miguel Anxo Seixas Seoane: “Castelao é unha liña recta. Eticamente non hai nada que reprocharlle”
Entrevista de Ana G. Liste a Miguel Anxo Seixas Seoane en Praza:
“(…) – Praza (P): Por que non existía un traballo coma este sobre Castelao?
– Miguel Anxo Seixas Seoane (MAS): Iso era o que me sorprendía a min. Temos a avenida de Castelao, a praza Castelao, o instituto Castelao, medallas Castelao, pastelería Castelao… Somos un país que moitas veces recoñecemos as persoas con monumentos ou rúas, porque estamos en débeda e somos prestameiros desa xente, pero á hora da verdade non sabemos por que lles debemos tanto. Como llo agradezo eu neste caso? Pois cunha biografía para que a cidadanía saiba quen é Castelao. Neste mundo tan intercomunicado, e con tantas identidades, dilúese un pouco máis a nosa identidade galega. E prevalecer con ela é importante.
Eu creo que esta biografía era importante porque se trata dunha persoa que está no panteón de Galicia e que é indiscutible, xunto con Rosalía, como símbolo do país. Eles son as persoas ás que máis lle debemos. Que non tivese ningunha biografía cando se vas ao mundo vasco ou catalán non é que teñan unha, é que teñen moitas! De Companys ou Aguirre hai moitas biografías. Hai máis agradecemento por parte da cidadanía a estas persoas.
E cando digo biografía non me refiro a un texto canónico, poden ser textos divulgativos, en banda deseñada, películas, documentais… Un neno pequeno ten que ter a súa biografía de Castelao contada polos Bolechas e terá que ter outra, máis adiante, cando sexa adolescente. Creo que moitas veces a cidadanía non recibe esa información, ou non somos quen de darlla, para que teña armas para defenderse, para saber quen son. Unha das miñas reflexións era que quería facer algo moi ben feito universitariamente, pero que fora transferible á cidadanía. Non ten sentido facer teses na universidade se non acaban na xente, en calquera soporte, pero que chegue. Hai unha gran devoción a Castelao en rúas, prazas, monumentos, premios… pero non había ese libro no que xustificar o por que de todo iso. Un libro no que ver que aínda nos quedamos escasos en agradecementos a Castelao porque se hai un Parlamento galego, case llo debemos a el; se hai unha Autonomía, só lla debemos a el; se temos clases en galego é en parte grazas a el… É moito o que se lle debe, case todo.
– P: Despois de todo o tempo que leva pasado con Castelao –figuradamente– para preparar esta biografía, ten a sensación de que o coñece?
– MAS: Tratei a algunhas persoas que si o coñeceron e hai cousas que son reiterativas: todo o mundo conta o bondadoso e o entregado que era. Era un tío que emocionaba. Unha cousa era escoitar a Otero Pedrayo, que era un home máis erudito e con moita retórica na súa oratoria, e, sen embargo, o sinxelo que era Castelao e como emocionaba. Axudan moito as cartas, non é o mesmo velo a través da súa parte pública. No íntimo tamén se ve a súa grandeza e como el se entregaba á cidadanía, e como loitou para que Galicia non perdera a súa identidade. Ese esforzo e comportamento ético si que os notas a medida que vas lendo.
Hai persoas que teñen altos e baixos, pero Castelao é unha liña recta. Ves que unha vez que toma un posicionamento, sempre é recto. É un exemplo dun grande intelectual, cunha gran calidade como persoa, e ao mesmo tempo, é un gran pensador, un home de acción, un gran debuxante… E unha persoa á que, ademais, eticamente non hai nada que reprocharlle. É honesto. Ten unha integridade que non teñen outros personaxes. Penso que só se lle podía comparar Alexandre Bóveda. O de Bóveda é admirable porque deu a vida, non entra na farsa nin na mentira. Eticamente, a actitude de Bóveda é insuperable, pero Castelao dá a vida doutra maneira. Ten un comportamento moi valente e irreprochable. Para min era importante dicir que a súa obra como persoa é exemplar, é un home cunha actitude que hai que valorar: como se esforza a pesar de que está enfermo, no exilio, case cego, sen recursos, que chega ás Cortes de México no ano 1945 para que aproben o Estatuto de Autonomía no último minuto, como fala cos vascos… E todo iso el só, sen un peso, porque non é o Goberno catalán ou vasco no exilio con moitos recursos e contactos. (…)”
