Entrevista 
de María Obelleiro a Xosé Manuel Sánchez Rei en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): É posíbel unha restauración social cando o que se pretende restaurar está fortemente erosionado polo español?
– Xosé Manuel Sänchez Rei (XMSR): Eu penso que o único camiño para avanzarmos na normalización asenta nunha restauración seria e destonada, na medida do posíbel, de influencias do español gratuítas e desnecesarias.
– SG: Unha restauración que pasa por?
– XMSR: Suprimirmos todo aquilo foráneo e potenciarmos o que é máis noso. Humildemente, considero que eses modelos híbridos que se escoitan na televisión ou na radio, en programas con persoas que comen do galego e que propositadamente o destrúen, non constitúen avanzos para normalizarmos a lingua nin para a dignificarmos. A xente non pode verse reflectida nese galego barbarizado, híbrido, vulgarizado, e quizais sexa certo que non se vexa noutro máis culto, mais con aquel, con total seguranza, tampouco se identifica. En confronto, tamén acontece que en ocasións cando alguén di “Cómpre irmos traballar” unha persoa pode comentar “Así dicía o meu pai antes”; agora é moito máis común “Hai que ir traballar”. Lembro que na Fonsagrada, hai uns anos, unha moza de 90 anos, cando escoitou falar dun prato nun encontro familiar, ponderou sen dubidar: “Ai, así se falaba antes”.
– SG: Dentro do debate sobre a preferencia na escolla de estruturas morfosintácticas e repertorios lexicais debemos decantarnos polas construcións máis xenuínas e diferenciais, aínda sendo de escaso uso, ou polo máis común nos hábitos orais e escritos dos nosos días?
– XMSR: É un debate que ten suscitado certa controversia. O que se considera máis culto ou máis confluente coas outras variedades do noso sistema lingüístico pode estar presente en modalidades de diversa procedencia (locais, contextuais etc.). En ocasións, acontece que ao aprofundarmos na fala de xente de idade aparecen construcións máis xenuínas, documentadas no ámbito galego-portugués xa desde hai centos de anos.
– SG: Para termos unha lingua de calidade debemos acudir a esta tradición galego-portuguesa?
– XMSR: Sen dúbida, e non só a ela, mais tamén á nosa literatura contemporánea, ao portugués actual, ao falar das persoas de idade, etc. Hai xente que é lusista e non o sabe, moitos avós e moitas avoas son “reintegratas” e non o saben [ri].”
Arquivos da etiqueta: Sermos Galiza
“O Casares por (volver) ler”
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“A compilación de máis de 400 artigos en 800 páxinas de, segundo o editor Xosé Soutullo, “letra apretada”, dedicadas á lectura, ao libro e á lectura conforma A ledicia de ler. O limiar é da profesora Dolores Vilavedra. Textos que viron a luz entre 1975 e 1982 no xornal La Voz de Galicia, recollen “a súa maneira de entender a literatura, fixa a súa ollada literaria”. E se nesta existe unha liña de forza, indica Soutullo, é aquela que critica “a literatura posta ao servizo da política”.
Casares, que acompañara o antifranquismo e se comprometera en organizacións como a Asociación Democrática de Estudantes e a Frente de Liberación Popular, “non negaba que a política estivese presente na literatura, mais non quería que esta se sometese a un programa político”. A ledicia de ler, con todo, ía máis alá da autopoética e aínda hoxe serve como rexistro dunha época chave para a literatura galega.
“Neses anos hai un aumento considerábel da produción literaria”, lembra Soutullo, “e os seus artigos recóllena. Ao tempo, percibimos como se van incorporando novas xeracións de autores”. A Transición, engade, non era unicamente política. As letras tamén entraban en metamorfose. O escritor Casares estaba atento ao libro galego en sentido amplo: narrativa, ensaio, historia. “Nos últimos anos incorpora novos temas e comeza a falar de literatura universal. É como un aviso do que fará despois na sección Á marxe”. Que empeza en 1982 e que Galaxia xuntou en dez volumes.
Se o xornalismo resulta indispensábel para enxergar a dimensión do escritor e o intelectual Carlos Casares, O suicidio de Jonas Björklund e outras historias ofrece unha concisa panorámica sobre a súa obra narrativa. Trátase de 20 relatos aparecidos en revistas, na prensa, en libros colectivos ou mesmo de maneira independente, e escritos entre 1965 e 2001. “Os temas principais da súa literatura están neste volume: a violencia, o dogmatismo, a tolerancia. E todo atravesado polo humor”, considera Xosé Soutullo. (…)”
“Poemas atravesados de baleas”
Entrevista 
de Daniel Salgado a Eduardo Estévez en Sermos Galiza:
“A balea é un animal mitolóxico. Mais materia e mito son, por veces, dificilmente distinguíbeis. E as baleas existen. O poeta Eduardo Estévez (Buenos Aires, 1969) viunas na Patagonia, navegou entre elas, sentiunas falar. Agora atravesan o seu último libro, de baleas (Caldeirón), no que regresa ás orixes do seu labor como lector e escritor de poesía. “A certa tradición cultural arxentina que tiña esquecida”, engade.
“unha balea varada na praia / estarrece como a ruína dun imperio // é unha postal imposíbel / no centro da paisaxe”, escribe Estévez. “As baleas son unha escusa. Hai textos sobre ellas, é certo, pero en xeral andan por aí”, explica. Ao poeta interésalle máis a “carga simbólica”, a potencia metafórica do mamífero: “É a memoria, a viaxe, a paciencia, moitas cousas bonitas”. E que lle permiten escavar, como quería Seamus Heaney para a súa pluma, na propia biografía.
“Antes de chegar a Galiza, vivín en Venezuela catro anos. Nunca conseguín integrarme. Relacionábame cun grupo do que chaman alí sureños, chilenos, uruguaios, arxentinos”, relata, “por iso cando viñen aquí pelexei por integrarme. Tapei todo o arxentino, non quería unha tribo”. Mais a paternidade mudou o seu punto de vista. “Decateime de que o meu fillo non sabía nada desa cultura e decidín recuperala”. Esa decisión coincidiu con outra epifanía, a visita a Galiza do gran poeta arxentino Juan Gelman (1930-2014).
“cando o río era opaco e a esperanza / non minguaba / juan poeta”, di no poema e volveu macarena na inundación. Gelman e Raúl González Tuñón (1905-1974), aquel escritor comunista de enorme estatura na Arxentina, actúan como presenzas fundantes en de baleas. Mesmo comparecen con nome e apelidos nalgús textos. “Busco que o diálogo que estabelezo con outras voces ao ler sexa explícito”, indica Estévez, “aínda que non sempre estea de acordo con elas e as contradiga”. (…)”
“A indestrutíbel poesía popular”
Entrevista
de Daniel Salgado a Xosé Manuel Sánchez Rei en Sermos Galiza:
“Nin “as profundas transformacións que sofreu a sociedade galega” e que modificaron as condicións de existencia da propia poesía popular conseguiron acabar con ela. Así o explica Xosé Manuel Sánchez Rei (A Coruña, 1973), que esta terza feira, na Agrupación Cultural Alexandre Bóveda, presentou a escolma Cantar na Coruña. Cancioneiro coruñés dos séculos XVIII e XIX (Laiovento).
Máis de 400 cantigas “de vidas, amores, ironías, traballos” debuxan un mundo extinguido pero que sobrevive en verso. “Lembro unha muiñeira, O quer que lle quer, que aparece recollida no cancioneiro de Ballesteros a finais do XIX”, explica Sánchez Rei, “e que lle sentín cantar á miña avoa na casa. Ou en coros e corais do tipo Cántigas da Terra”.
As estrofes compiladas no volume foron extraídas doutros cancioneiros, facturados entre o séculos XVIII e XIX. “Eran magníficos, como o de Saco Arce ou o de Ballesteros, pero xerais, de todo o país ou, como no caso deste último, da provincia da Coruña”, engade, “eu escolmei aquelas pezas relativas á cidade e ao seu ámbito de influencia”. Arteixo ou o desaparecido Concello de Oza, por exemplo.
O esforzo ilustrado foi pioneiro en revalorizar a lírica popular. O Padre Sarmiento ou Cornide Saavedra apañaron as maneiras de cantar do pobo e axudaron a que constase a súa “capacidade de se expresar”. Na introdución do libro, o autor expón como durante os denominados Séculos Escuros e o “Século da Ilustración Galega” a poesía tradicional “consolidouse”. Ademais, continúa “dada a escaseza de textos cultos conservados neste período, a literatura oral conforma unha das principais mostras lingüísticas e literarias”.
“Lingüísticamente resultan moi interesantes”, di Sánchez Rei, profesor na Facultade de Filoloxía da Universidade da Coruña, “porque estas cantigas, cantadas maiormente por mulleres, a todo isto, reflicten o galego da época”. Adaptadas dentro do posíbel -cómpre conservar as rimas- á ortografía actual, un completo aparello de notas indica lugar de recollida, cancioneiro orixinal ou os cambios introducidos por Sánchez Rei. (…)”
Margarita Ledo, primeira muller premiada co Otero Pedrayo nos seus 40 anos de historia
Desde
Sermos Galiza:
“Margarita Ledo Andión é a primeira muller que recibe o premio Otero Pedrayo nos 40 anos de historia deste prestixioso galardón. A proposta, que saíu da Deputación de Pontevedra, de que a catedrática, académica e cineasta fose galardoada con este recoñecemento foi aprobada por unanimidade. A presidenta da Deputación, Carmela Silva, e o responsábel de Cultura, da entidade provincial Xosé Leal, foron os encargados de transmitirlle telefonicamente á propia Margarita Ledo ao remate da xuntanza do xurado reunido en Pontevedra baixo a presidencia do secretario xeral de Cultura, Anxo Lorenzo.
Poeta, narradora, xornalista, investigadora, directora de cine, feminista, galega,… Margarita Ledo Andión (Castro de Rei, 1951) recibe así máis unha merecida homenaxe como recoñecemento da súa obra, froito dunha traxectoria que vai da literatura ao audiovisual, da docencia á implicación co noso país.
No informe da súa proposta, a Deputación de Pontevedra destacou especialmente de Margarita Ledo “a súa traxectoria vital, profesional e intelectual marcada pola súa temperá militancia política, o exilio e o lectorado de galego na Facultade de Letras da Universidade de Porto, o xornalismo comprometido e as primeiras investigacións sobre as relacións dos intelectuais republicanos portugueses e galegos”.
Tamén salientou que foi “pioneira en centrarse en investigacións e xéneros audiovisuais que non estaban desenvolvidos na Galiza e sempre tendo presente a perspectiva de xénero en todos os seus traballos, investigacións e intervencións públicas”.
Ademais, destácase que foi unha defensora, “a través de toda a súa traxectoria, do idioma galego con valor identitario e cultural de seu, e en pé de igualdade cos demais idiomas da península Ibérica e do mundo”.”
Montse Fajardo: “O culpábel só é o que mata, non a vítima nin a súa contorna”
Entrevista
de María Obelleiro a Montse Fajardo en Sermos Galiza:
“Ao seu pesar, Eva, Mariluz, Tina, Ana, Irene, Marga e Begoña son as protagonistas de Invisibles, un libro impulsado polo Concello de Pontevedra e escrito pola xornalista Montse Fajardo que recolle os relatos destas mulleres maltratadas a mans das súas parellas. Unha obra necesaria que pon o foco sobre os agresores. Entrevistamos a súa autora no Sermos275. Eis un avanzo da conversa.
– Sermos Galiza (SG): Faste eco do maltrato físico, mais tamén do psicolóxico. É moi revelador que unha das vítimas aluda ao “mexo baixando polas pernas”, cando sente pánico. Outra di, “que me mataba tíñao clarísimo, nin sequera sentía medo”. Estarrecedor.
– Montse Fajardo (MF): Isto non o reflicten as estatísticas nin os estudos. Téñenme dito, “Montse, non é nada a malleira comparándoa coa devastación do psicolóxico”. Tamén me chamou a atención o caso de Ana, que tiña claro que non ía sobrevivir, mais que quería esperar a que os nenos fosen maiores, e a súa dúbida era se o home metería os restos na fosa séptica da súa casa ou da casa dos pais del. O libro recolle dous casos de actuacións diferentes cando hai nenos polo medio, o de Ana –que permanece durante anos co seu maltratador para defender as súas criaturas– e o de Irene –que decide romper e sofre o calvario, un dos máis importantes do libro, de levar os nenos co home que te maltratou cando eles che están dicindo non nos leves con el que nos fai dano–.
– SG: A culpa tamén desenvolve un papel central no libro. De feito, unha das vítimas di “non foi a Miguel ao único que xulgaron”. Por que?
– MF: O tema da culpa é unha constante en todos os capítulos. Hai culpa na muller que non denunciou; hai culpa na muller que denuncia… e non só elas senten a culpabilidade, no caso das mulleres asasinadas tamén queda coa culpa a contorna que as rodea. Intentamos enfocar a culpa no maltratador, porque a culpa nunca a ten a vítima nin a súa contorna. O culpábel sempre é o que mata, non quen está a ser vítima nin quen a rodea. (…)”
Xeopoética de Cunqueiro
Entrevista
de Daniel Salgado e Armando Requeixo en Sermos Galiza:
“A xeografía da literatura é ambigua. O mundo real do escritor e os seus mundos imaxinados manteñen estrañas relacións. Por veces, a conexión entre eles resulta directa, evidente. Outras, semellan compartimentos estancos. A exploralos con vocación didáctica e proselitista dedica o crítico Armando Requeixo (Mondoñedo, 1971) a súa última monografía, Álvaro Cunqueiro e Mondoñedo. Guía Literaria.
Un dobre propósito alimentou o proxecto. “Dunha banda, responde ao que é propiamente unha guía, procurar cubrir as expectativas para a xente que chega a Mondoñedo”, explica Requeixo, “e que mellor embaixadora que a voz do poeta”. Ao mesmo tempo, os “cunqueiriófilos tamén poderán ler o libro con sabor. Quería que o acrisolado espazo creativo de Cunqueiro, a súa xeopoética, quedase recollido”.
A obra preséntase como un itinerario pola histórica vila e a súa contorna. Trinta e cinco puntos xeográficos cosen as historias e os días do autor de Merlín e familia. “Cunqueiro deixou dito algunha vez que, independentemente do lugar de que estivese a falar, sempre estaba falando das rúas e os tipos de Mondoñedo”, sinala Requeixo.
A zona da obra cunqueiriá máis celebrada a día de hoxe ten a ver coa fantasía e un singular realismo máxico avant la lettre. Mais o Mondoñedo material está tamén aí. “É case unha redundancia. Todo o seu universo creativo atópase en Mondoñedo”, engade.
Entre o Campo da Feira ou a Nosa Señora dos Remedios e a Cova do Rei Cintolo ou a Taberna de Póngalas, a guía de Requeixo procura cumprir coa cita de Cunqueiro que a encabeza: “Eu non me cansaría de recomendar, se fixese unha Guía de Mondoñedo para poetas, que o visitante se mesturase co silencio enorme da cidade e do val e da pausa do noso cotián vivir”. Por Álvaro Cunqueiro e Mondoñedo, dotado dun frondoso e completo aparato gráfico, desfilan ademais os outros “príncipes” das letras mindonienses, “sempre á luz da súa relación con el”: Leiras Pulpeiro, Marina Mayoral, Antonio Noriega Varela ou Xosé Díaz Jácome.
A esa prescrición remite Armando Requeixo para expoñer as razóns do seu traballo. “Eu entendo que Cunqueiro soñou escribir algo así, e prefigurouno dun xeito disperso en artigos e relatos”, di, “porque na súa obra xa hai unha guía de Mondoñedo. Pero non estaba callada”. A que callase contribuíu o concello da vila -coeditora, coa Xunta, do volume-, que agora prepara audioguías para poñer a disposición de visitantes e interesados.”
Estevo Creus gaña o Lorenzo Baleirón cun libro sobre a dimensión fantasmal da realidade
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“A práctica poética de Estevo Creus (Cee, 1971) vén delimitando un territorio singular, estrañado. A súa mirada entende a realidade como algo á marxe da percepción común. O mundo revela as súas outras verdades grazas ao poema. O lugar que non hai titúlase o libro co que vén de gañar a 30ª edición do premio Eusebio Lorenzo Baleirón. Nel investiga a dimensión fantasmal do real e os baleiros do idioma.
“A obra fala fundamentalmente sobre lugares que non existen”, explica ao teléfono. A imposibilidade da propia percepción, cómo se constrúe a forma de mirar ou os ocos da linguaxe son eixes polos que discorre a escrita de Creus. Que para esta ocasión, seis anos despois de Balea2, desprégase por páxinas “moi descritivas”. É dicir, a obxectivos en aparencia abstractos chega por vías concretas.
“Intento nomear as cousas coas cousas”, di, “e debuxo paisaxes surrealistas co que hai”. O deambular pola cidade proporciona a materia dun traballo “un pouco filosófico”. Pero son esas “cousas” descritas o que produce “fantasmas, esperpentos”. “A xente nas rúas da cidade, por exemplo, ten unha aparencia fantasmal”, engade. Dalgún xeito, a poesía como mecanismo de desvelamento, aínda que sen invocacións á epifanía.
Por idade e experiencias compartidas, Estevo Creus aparece adoito adscrito á Xeración dos 90. A súa obra, porén, foise afastando de formulacións iniciais –Poemas da cidade oculta (1996), Areados (1997)- e adquirindo forte conciencia da crise da linguaxe. En O lugar que non hai, esta é elemento central. “Hai unha crítica feroz á linguaxe proposicional”, esténdese, “a linguaxe é un cabalo de Troia no ser, a linguaxe impide”. O poeta enfróntase a unha ferramente incerta, “inimiga”, nun libro “bastante contemplativo”.
Os poemas cos que Creus gañou un dos certames literarios máis veteranos de Galiza foron “concibidos para a oralidade”. “Non estaba moi seguro de se funcionarían como texto escrito, por iso o premio foi unha sorpresa”, admite. Que devolve a Estevo Creus ás librarías logo dun demorado silencio. “A razón”, expón divertido, “é que non lle atopaba moito xeito ao que estaba facendo”. O seu método, ademais, contribúe a estes longos períodos sen publicar: “Escribo de cando en vez, e dun tirón. Obedece tamén ao azar”. (…)”
Unha obra que reflicte “a entrada do século XX de Galiza” gaña o Manuel Murguía de Ensaio
Desde
Sermos Galiza:
“Os investigadores Raúl Soutelo Vázquez e José Manuel Vázquez Lijó son os gañadores do XI Premio de Ensaio Manuel Murguía da Deputación da Coruña – dotado cun galardón de 6.500 euros e a edición da obra gañadora- coa súa obra O son que coñeceu Ramón Caamaño.
O xurado estimou a “contribución social á historia da fotografía galega e da modernidade” ao combinar “fontes orais e arquivísticas, facendo unha descrición con mestría e amenidade, que parte do local para dirixirse a un público xeral. Desta maneira mesmo coas raíces do traballo no concello de Porto do Son, o ensaio acada unha dimensión moito máis abranxente e vincúlase ao conxunto do país
Destaca tamén que o traballo “combina dun xeito acertado o ensaio e a reportaxe fotográfica, tocando distintos planos e sectores, como a demografía, o mundo do traballo, os conflitos sociais ou mesmo a rede viaria”. Así mesmo, O son que coñeceu Ramón Caamaño reflicte, para o xurado, “a entrada do século XX de Galiza”.
Ademais da obra gañadora, o xurado decidiu destacar como finalista o traballo de Ana Naseiro Ramudo, titulado Revisión da Historia da Coruña. A fábrica de tabacos e a fábrica de mistos.
O xurado estivo presidido pola vicepresidenta e responsable da área de Cultura da Deputación da Coruña, Goretti Sanmartin, e composto pola doutora en Filosofía África López, a psicóloga e orientadora educativa Ana Torres, o historiador Uxío Breogán Diéguez, a filóloga Helena Miguélez e o gañador da última edición do certame, o catedrático de Filosofía, Marcelino Agís,”.
Raúl Soutelo é doutor en Historia pola Universidade de Vigo, profesor de ensino secundario e de didáctica das Ciencias Sociais na Universidade de Santiago de Compostela. Especializado en historia social contemporánea. Pola súa parte, Vázquez Lijó é doutor en Historia pola Universidade de Santiago de Compostela. Ademais é profesor asociado da área de Historia Moderna da Facultade de Humanidades e Documentación da Universidade de A Coruña dende 2007 ata a actualidade, unha plaza que compatibiliza coa de técnico de xestión do Museo marea do Porto do Son.”
Historia da literatura para a infancia
Desde
Sermos Galiza:
“País das Letras é un mecanismo pedagóxico para achegar a infancia á historia da literatura. Editado pola Mesa pola Normalización Lingüística e dirixidos a pequenas e pequenos a partir dos tres anos, procura o seu interese conectando autoras, personaxes e escenarios.
“Detectamos a falta de materiais didácticos para o ensino infantil en galego”, explica o presidente da Mesa Marcos Maceira, “e para contrarrestalo, publicamos obras como o Abecedario, o Libro dos peixes ou o Libro das aves. Non existía nada para achegar o coñecemento da literatura nas idades máis novas e decidimos facelo”.
País das Letras consta dun pasquín de pequenas biografías de escritoras e escritores. Entre Martín Codax (século XIII – XIV) e Begoña Caamaño (1964-2014), entre Breogán e Morgana, a literatura galega ábrese en toda a súa pluralidade. Unha lámina de Miguel Cuba sitúa cada autor e cada unha das súas creación nos escenarios da súa vida e das súas peripecias. A versión sen cor da mesma servirá para que o alumnado infantil pinte e coloree.”
