Artigo de Xesús González Gómez en BiosBardia:
“Antes de continuarmos, vaiamos por outros canons. Vimos o dos editores, que é o canon das vendas. Existe tamén un canon dos clubs ou grupos de lecturas, que agora están a se pór de moda no noso país. As súas eleccións, que interesan moito a editores e xornais e que intentan guiar, son significativas: ficción, máis precisamente novelas, e máis precisamente aínda novelas “lexíbeis”; nada de “clásicos” (xa non estamos na escola), tampouco de vangarda (lectura demasiado difícil). Semellante canon é derivativo e dominado polo dos editores.
Existe outro grupo de canon que non pasa, ou non tan evidentemente, polos procesos de fetichización mercantil: os canons comunitarios. Non se negará a súa grande utilidade (en Galicia, en certa maneira, a colección, patrocinada no seu día pola Xunta, ‘As letras das mulleres’). Ora, tampouco se debe esquecer que este tipo de canons teñen unha serie de limitacións, sendo a principal, como veremos, que calquera reivindicación dunha identidade fetichiza e exclúe (fetichiza o que pertence á comunidade, o que porta reivindicación de identidade, e exclúe o que non pertence). Exemplos hai, mesmo dentro da nosa pequena literatura; e, hai un tempo, respondendo a un artigo de Manuel Veiga en BiosBardia, alguén escribiu cousas como: “A min fáiseme difícil entender como escritor galego aquel que, escribindo en galego, deámolo por sentado, na súa obra só fai referencias a outras culturas, mentres se esquece que na Galicia tamén houbo cultura, tamén houbo e hai literatura. Esta desinserción, esta deserción, é moi significativa”. Responder a estas palabras levaría moito tempo. Demasiado, e non estamos seguros de que convencésemos o máis mínimo a quen tales palabras escribiu ou aquel(es) outro(s) que concorda(n) con elas. Xa non se trata de afirmar, como escribía Otero Pedrayo hai, exactamente, cando eu estou a argallar este artigo, 89 anos e 11 días: “Pódese pensar e sentir en galego nun coarto de hotel de New York ou de París sin preciseón de que a fiestra se franquee sobre un tremelocer de ría nin a un saloucar de piñeirales. Aturúxase demasiado nas corredoiras dos libros galegos. A salvaceón virá cando os galegos podamos pornos diante a verdade ceibe do noso esprito” (“Arquivolta frolida”, El Pueblo Gallego 14-IV-29, recollido en Prosa miúda, Sada, Ediciós de Castro, 1988, edición de Aurora Marco). Otero escribiu, penso, o devandito artigo, cuxa visita recomendamos encarecidamente, contra aqueles outros escritores galegos, que tamén colaboraban en El Pueblo Gallego, que “cuestionaban” os que hoxe coñecemos como “homes de Nós”: Felipe Fernández Armesto, Otero Espasandín, Rafael Dieste, Xesús Bal e Gay e mesmo, naqueles anos, Johan Carballeira –que asinaba artigos contra a introdución do galego na escola–, etcétera. [Sería interesante facer un estudo comparado, ou, ao estilo de Plutarco, unhas “vidas paralelas” para sabermos os camiños que seguiron uns e outros. Mais estoume a afastar do tema.] Otero vía ben, como se di. E así poucos anos despois entregaría unha das súas mellores novelas onde Galicia, as referencias a Galicia, non aparecen: Fra Vernero. Como tampouco existen as referencias a unha posíbel tradición narrativa galega: inventouna el. Ora ben, nesta novela, como en Cara a Times Square, de Camilo Gonsar, ou Se o vello Sinbad…, e algunhas outras que non citarei, se ben non existen referencias a Galicia, nin á súa cultura, nin á súa literatura, nin á súa paisaxe, etc., o referente é Galicia, evidentemente. E iso é o que importa, o demais son bromas. Mais hoxe debemos ir alén, no que poidamos, de Otero. (…)”

Artigo de Xesús González Gómez en BiosBardia:
“Desde que hai xa anos Harold Bloom (cóengo maior da crítica literaria occidental) deu ao prelo o seu malfadado O canon occidental, os libros sobre o canon ou os canons –en cuxa produción Bloom é un stakhanovista–, os comentarios sobre o canon, o uso da palabra canon, etc., nos “medios literarios” (académicos e/ou xornalísticos) disparouse (…)
En Galicia, como en todos os lugares, existen, evidente, diversos canons. Hai un canon dos editores, un canon dos críticos (?) –que dá a impresión que coincide co dos editores–, un canon dos profesores de instituto: as lecturas recomendadas e/ou obrigatorias: que coincide case punto por punto, é dicir, libro por libro, autor por autor, cos dos editores e os dos críticos, un canon dos escritores (que, en realidade, nunca o fan público), un canon da universidade, un canon da Real Academia Galega (o día das letras é o seu “índice”), etc. É dicir, canons para todos os gustos. [Como afirma Wendell V. Harris, non existe un único Canon (el escribe a palabra con maiúscula), senón que existen diversos tipos de canon que responden a diferentes propósitos: o potencial, o accesíbel, o selectivo, o oficial, etcétera.] E cada variedade, é dicir, cada editor, cada crítico, cada profesor, cada escritor, cada universitario, e mesmo cada lector, teñen diversos canons. Hai, claro, certos nomes que son máis ou menos indiscutíbeis en todos estes canons (estamos a falar de literatura galega): Rosalía, Curros, Pondal, Castelao, Otero, Risco (?), Blanco Amor, Manoel-Antonio, Cunqueiro, Cabanillas, Amado Carballo, Méndez Ferrín, Celso Emilio Ferreiro, Carlos Casares (?), Novoneira e algún máis. Estes son os indiscutíbeis ou, mellor dito, os indiscutidos –agás os que engadimos un interrogante entre parénteses, que son discutidos máis por tomas de posición política do que por valor literario; e viceversa, algún dos nomes que anotamos son indiscutíbeis, e nada discutidos, polas súas posicións políticas. Logo, cada colectivo ten o seu libriño, é dicir, outros nomes que engade a conveniencia, táctica ou política, nunca estratéxica.
Podiamos comentar un a un estes canons, talvez sería un pouco aborrecido, así que fagamos un achegamento parcial a algúns dos libros que máis “influencia” tiveron nos últimos anos na conformación de obras e autores “canónicos”, ben que son consciente de que esquezo algunhas outras obras significativas e de ampla difusión, mais non se trata de analizarmos unha a unha estas obras, senón de dar unha, digamos, visión xeral. (…)”

Artigo de Xesús González Gómez en BiosBardia:
“A literatura galega só se diferencia das outras literaturas nun pequeno, ou grande, matiz: está escrita en galego. Todo o demais, son ganas de lle buscarmos cinco pés ao gato. Nin ten trazos diferentes das outras literaturas europeas (onde cabe inscribirnos), nin se define a nosa literatura por elementos determinados que a farían diferente ou distinta das outras literaturas europeas (ou occidentais): á parte da lingua, o único trazo diferenciador da nosa literatura é o cambio de escenario e a grandeza, ou pequeneza, dos actores. Diferente é, claro na súa historia, nos seus momentos socio-politico-económicos e, ás veces, culturais ou de civilización: nunha palabra, no seu desenvolvemento “integral”, que é o noso escenario. A pequeneza ou grandeza dos actores entra dentro duns, digamos, cálculos máis subxectivos. Mais este problema ten a ver máis co desenvolvemento histórico-político que coas características dos textos.
Clarificado (?) este primeiro punto, vaiamos polo segundo. A literatura galega foi “historizada” por diversos estudosos, foi “conxelada” en dicionarios de obras, autores, etc.: xa que logo, quen queira coñecer a súa “historia”, a grandes trazos, teno máis ou menos doado. Os nomes “canónicos” e menos “canónicos” están aí. E co paso dos días vanse incorporando novos nomes, mais é evidente que nunha historia da literatura dun país determinado, aínda que sexa de tamaño (físico) reducido –como acontece coa galega– non aparecen todos os nomes, todos os escritores/escritoras desa dada literatura. Sempre, en todas as literaturas, hai centos, ás veces miles, de nomes que nunca aparecerán nas historias “canónicas” da literatura, nin mesmo, infelizmente, nas máis ou menos sociolóxicas. Con sorte, en monográficos dedicados a unha póla ou outra desa literatura. Un exemplo, dunha literatura “normalizada”, da literatura francesa: en ningunha das grandes e pequenas historias da literatura francesa que eu coñezo aparecen os centos, os miles de nomes, que censou e comentou no seu día Michel Ragon na súa xa clásica, e que necesita urxentes revisións, Histoire de la litérature proletarienne en France (París, Albin Michel, 1974). E así podiamos ir país por país até chegarmos a Galicia. (…)”