“O 
director xeral do Libro, Bibliotecas e Arquivos presentaba o martes 3 de xaneiro as propostas da Consellaría de Cultura para celebrar o Ano Celso Emilio. No programa que se adiantou destacan as iniciativas de divulgación a pé de rúa. A iniciativa 100 poemas para lembrar a Celso Emilio exhibirá mostras da súa poesía nos escaparates de Celanova, mentres a acción Vivo na rúa Celso Emilio Ferreiro repartirá poemas nas caixas de correo dos habitantes das rúas que leven este nome en todo o país. Tamén se desenvolverán dous concertos con versións musicadas das súas obras. Cultura apoiará tamén a edición en inglés de Longa noite de pedra, así como unha versión bilingüe en galego e castelán sobre o escritor e unha escolma dos artigos que realizou para ABC desde 1973 e ata o seu pasamento. Unha homenaxe na Cidade da Cultura completa, polo momento, as iniciativas presentadas.” Vía Cultura Galega.
Arquivo da categoría: Aniversarios e efemérides
Ramón Nicolás: Descubrir o iceberg Ferreiro
Artigo
de Ramón Nicolás en La Voz de Galicia, desde o seu blogue Caderno da crítica:
“Participo da idea de que un pobo que non honra a memoria dos seus escritores, que non espalla os valores que a súa achega supuxo leva camiño de perder a memoria de si mesmo. Por iso entendo como acaído que este novo ano que xa case asoma a cultura galega vaia centrarse en dous poetas que son símbolo do noso pasado máis recente: Valentín Paz-Andrade e Celso Emilio Ferreiro, irmandados os dous por protagonizaren, respectivamente, o Día das Letras o primeiro e o mais o Centenario do nacemento o segundo. Ambos os dous personaxes exhiben un perfil que vai alén do estritamente literario o que posibilita afondar nas vizosas vertentes de actuación cultural, xornalística ou política que representan. Respecto de CEF, ademais, cómpre non perder de vista que tamén se conmemoran, neste 2012, os cincuenta anos da primeira edición de Longa noite de pedra.
Alén dunha homenaxe que se lle tributou na súa vila natal, por volta dos anos cincuenta, con escasos documentos testemuñais, da que se lle rendeu en Pontevedra cando abandona a cidade para radicarse en Vigo no ano 1949 e a que tivo lugar en maio de 1966 nos baixos do Hotel Roma de Ourense, derivada da decisión de autoexiliarse por mor das duras circunstancias que o rodeaban, entre as que a persecución policial non era a menor (un banquete considerado como a primeira manifestación pública de oposición ao franquismo na posguerra ao acoller as reivindicacións dos labregos polo asolagamento do val de Castrelo de Miño), non sei de ningún outro recoñecemento que CEF recibira en vida, máis ou menos colectivo e á marxe do que lle puideran tributar pequenos círculos de amigos. Resulta rechamante en alguén que levou a cabo un intenso labor por Galicia en moitas e distintas ordes e, aínda máis cando, desde a súa morte para acó, foron e son torrenteira os recoñecementos dedicados á súa memoria. Non se cumpriu a sentenza que se recolle nunha nota final do epitafio de Ben-Cho-Shey e que de certo CEF asumiría: “Quedan suprimidas tódalas homenaxes postmortem porque as cousas ou se fan ao seu tempo ou non se fan”, mais ese “lume que alampea xamais o veredes morto” que se consigna no seu epitafio semella ser profético. (…)
E el sería precisa esta nova vaga –conxecturo- de recoñecementos á obra e á figura de CEF? Sen dúbida. Malia os actos, de filiciacón institucional ou non, que neste espazo de trinta e tres anos se viñeron sucedendo, o certo é que aínda hai tanto o traballo por facer, no que se refire á catalogación dos seus fondos, á divulgación da súa obra ou á investigación dos seus diversos perfís, que teño a firme convicción que será ben difícil que neste ano se esgote todo o que arredor da súa obra ou da súa personalidade se poida dicir. (…)
Queda por facer aínda moito máis: proxectar internacionalmente a súa poesía, rescatar prosas aínda dispersas en numerosas cabeceiras, a edición dun epistolario que considero un auténtico patrimonio pola súa riqueza e importancia documental -tamén porque é clave para coñecer máis intimamente ao home, quen foron os seus auténticos amigos, a quen recorría cando o precisaba e como foron os “traballos e os días” tal e como dicía o seu amigo X. Mª Álvarez Blázquez-; queda a edición de textos aínda descoñecidos –boa proba diso son os poemas rescatados neste xornal hai poucas datas, os dous de inusitada modernidade- e, sobre todo, hai moito que facer para teimar na popularización e divulgación da súa obra literaria, axudándose desas innumerables versións musicadas dos seus poemas. Iceberg Ferreiro, para este 2012.”
Manuel Bragado: Ano Ferreiro
Artigo 
de Manuel Bragado no Faro de Vigo, a través do seu blogue, Brétemas:
“Este ano 2012, que agardamos sexa ventureiro e sereno, será o do poeta Celso Emilio Ferreiro. Celebraremos o centenario do seu nacemento, o 4 de xaneiro 1912 en Celanova, e o cincuentenario da publicación na colección Salnés da editorial Galaxia da primeira edición de Longa noite de pedra, o seu poemario esencial e libro insignia da memoria cívica e literaria de varias xeracións. O poeta que reclamou voz e voto, o grande poeta político e social da Galicia contemporánea, o poeta galego do século XX, probablemente, máis querido e popular volverá ser lembrado e apupado en Galicia e fóra dela.
O primeiro obxectivo da celebración de ambas as dúas efemérides debe ser ampliar a divulgación e o estudo da obra ferreiriana. Tras a reedición anotada de case todos os seus libros en lingua galega dentro da Biblioteca das Letras Galegas de Xerais, de varias antoloxías ilustradas dedicadas ao público infantil e das novas edicións en Xerais da súa obra poética e narrativa en galego completas, así como parte da xornalística, aquela que inclúe os artigos publicados na sección La jaula de los pájaros raros, recuperada no volume titulado Semblanzas, crónicas e artigos, ao longo deste 2012 publicaranse os seus textos literarios no xornal ABC e unha edición bilingüe galego e castelá de Longa noite de pedra por parte de Auga edicións. No entanto, será a agardada publicación da monumental biografía literaria do poeta, que está preparando Ramón Nicolás, tras unha minuciosa consulta dos arquivos familiares, a que probablemente desvele aspectos até agora privados do autor de O soño sulagado. A descuberta recente por parte de Nicolás de dous poemas inéditos en libro, Mozo (un texto que data nos anos 60) e O atraco (publicado na revista Correo de Galicia de Buenos Aires en 1969), adianta algunhas das novidades que coñeceremos dun autor insuficientemente estudado do que faltan aínda por descubrir cuestións relevantes na súa actividade política ou no seu traballo como editor e promotor cultural.
Unha ferramenta esencial para a popularización da figura de Ferreiro no centenario será a nova páxina web na que por vez primeira se presenta cos recursos hipertextuais (arquivo fotográfico e fonoteca incluídos) a súa traxectoria biográfica e cronoloxía literaria. Un recurso didáctico moi valioso para achegarse a unha figura sempre moi valorada no eido educativo, que contará, ademais, cunha exposición multimedia que percorrerá centros escolares e bibliotecas e coa fermosa iniciativa didáctica Cen anos, cen poemas en Celanova, apoiada pola asociación de comerciantes da súa vila natal. Os concertos que se están preparando axudarán a poñer en valor os textos dun autor presente en máis de trescentas cancións, traducidas a máis de vinte linguas e musicadas por autores das máis diversas procedencias e estéticas. Non se pode esquecer que Ferreiro –o letrista máis prolífico da música de noso– continúa presente na conciencia da sociedade actual por medio dos ritmos rap de Dios ke te crew, como noutrora o fixera da man de Voces Ceibes, Benedicto, Bibiano, Fuxan os Ventos, Pucho Boedo, Luís Emilio Batallán, Amancio Prada, Jei Noguerol, Xocaloma, A Quenlla, Astarot, Pilocha ou Suso Vaamonde, entre outros.
Coa maior parte da obra traducida ao castelán, a celebración do centenario debería contribuír a proxección internacional de Celso Emilio. O goberno da municipalidade de Caracas aprobou colocar unha placa co texto El poeta que sintió a su pueblo na Cuarta transversal, a rúa onde Ferreiro viviu os sete anos da súa estancia en Venezuela. A publicación da edición en inglés de Longa noite de pedra, traducida por Jonathan Dunne, coincidindo no mes de agosto cos actos de celebracion en Vigo do cincuentenario da publicación deste poemario, suporá outro pequeño milagre nesa difícil estratexia de visibilizar a literatura galega no mundo.
Con todo, presinto que o máis importante deste centenario será volver a comprobar a actualidade dos poemas de Celso Emilio Ferreiro. Mergullada nas incertezas tremendas desta crise do capitalismo financeiro, sometida a retallazos dolorosos que amplían inxustamente as desigualdades, a cidadanía galega do século XXI precisa enxergar luces. Aí reside unha das funcións desa poesía necesaria, a que alenta na loita contra a inxustiza, o paro, a emigración, a guerra, a destrución da natureza ou a defender o tesouro da lingua de todos, temas fulcrais na obra deste noso poeta clásico, indignado e rebelde. Coma a de Rosalía, coma a de Curros ou a de Pondal, a de Ferreiro é a voz perenne do escritor nacional. Sei que neste seu centenario, a súa voz afouta continuará poñendo o dedo na chaga, investigando no coñecemento da verdade do seu tempo, do noso tempo.”
Luís González Tosar sobre Celso Emilio: Luz do canto contra a sombra
Artigo 
de Luís González Tosar en La Voz de Galicia:
“O ferreiro, símbolo clásico do demiurgo, era un ser capaz de forxar o cosmos todo porque conxugaba forza e poder. Figura temible, esta, sen chegar a deus, podía arremeter contra a divinidade ou contra os individuos, asegún. Na nosa tradición foi oficio moi respectado, fornecedor das ferramentas de labranza, tiradentes e destrutor implacable nos seus arrautos de ira. Celso Emilio, O Celso, como lle chamaban os amigos certos, foi ferreiro completo: «Amou os homes, e a forza asoballante do seu desexo levouno a querer transformar a historia, a asaltar o Pazo dos Ceos, a loitar para cambiar de base o mundo: desde Celanova, desde Galicia». Así o definiu Xosé Luís Méndez Ferrín, con quen o poeta compartiu camaradaxe, país, dialecto e as intimidades que só os amigos verdadeiros saben gardar.
Eu trateino a partir do seu regreso de Venezuela, 1973. Lérao antes, despois de asistir a unha actuación musical dos seus poemas no cine parroquial de Santiago de Vigo, 1969. Funo ver logo a Madrid e recibiume cos brazos abertos. Lembro que me levou ao seu apartamento, en Atocha, tiña a máquina de escribir pousada nunhas caixas de madeira, unha soa cadeira e o colchón no piso, sen somier. Mais nada. O que pasaba é que a Ferreiro Míguez tíñano marcado. Daquela, os cainitas bichicomas arremetían contra el pola mínima. Pero calquera que se achegase a fondo á súa obra, falareivos de min anque me doan/as escuras raíces dos meus soños, descubría nel moitas e diversas voces engaiolantes, auténticas: a tenrura, a infancia perdida, a emoción, a terra nai, a carraxe, o desengano, a sátira (Arístides Silveira). En todas brillaba o mestre liberador, a palabra intensa, valente. (…)”.
Conferencia A realidade histórica de Galicia, de Álvaro Cunqueiro, no 1971
Desde
Cultura Galega:
“Presentamos a transcrición e o audio dixitalizado do volume 10 da colección As Nosas Voces, editado polo Arquivo Sonoro de Galicia do Consello da Cultura Galega orixinalmente como cassete. Trátase da gravación dunha conferencia pronunciada por Álvaro Cunqueiro no Centro Galego de Lisboa no ano 1971.”
Cultura de facto
“Supresión das axudas ás entidades locais, rebaixa nas subvencións as industrias culturais, anuncio da posibilidade de que non se conclúa a Cidade da Cultura, queixas continuada do sector das artes escénicas e audiovisual…. Se lle aplicaramos un balance contable ás políticas culturais do ano, teriamos unha ecuación chea de restas, apuntes e números vermellos. Canda as cifras, este ano 2011, tamén deixa nomes propios: os de Álvaro Cunqueiro e o de Lois Pereiro que catalizaron boa parte das actividades. Malia que o contexto de crise económica co que comezou o ano non apuntaba grandes alegrías para o sector cultural, co caer dos días no calendario, fóronse perfilando, corrixindo e mesmo definindo algunhas políticas culturais. Un ano que pode marcar un punto de inflexión e moitas das actividades que se consolidaron nos últimos lustros. (…)” Vía Cultura Galega.
Armando Requeixo: “No centenario de Cunqueiro”
Artigo 
de Armando Requeixo no seu blogue, Criticalia:
“Con motivo da conmemoración do nacemento de don Álvaro Cunqueiro, fixo onte un século, inseríronse en varios medios colaboracións nas que me ocupei de diferentes cuestións referidas á súa vida e obra. Nos vindeiros días ireinas incorporando ao blog. Velaquí a primeira entrega, aparecida onte no xornal Faro de Vigo, onde exhumei un poema do autor ata hoxe descoñecido e que nunca antes fora impreso.
No meridiano do pasado século Álvaro Cunqueiro atopábase en Mondoñedo, a cidade natalicia á que regresara tras o seu periplo madrileño logo de perder o favor das autoridades que ata entón o uparan como a case ninguén.
Son tempos de desconcerto e infinda soidade para o xenial escritor. Aos amigos escríbelles dende a cidade da Paula confesándolles que se sente “canso, soio, triste” e que mal atura o grisallo daqueles días nos que “chove, chove e venta o vendaval, ese vendaval mouro que muxe como unha vaca: estou vello e canso”.
Recluído naquela illa de incomunicación cultural, sen apenas ninguén con quen departir á súa altura no día a día das rúas da vella cidade episcopal, Cunqueiro sobrevive, soña esperto e, sobre todo, imaxina, febril, páxinas e máis páxinas. Daquel fervedoiro de fantasías ían nacer pouco despois os personaxes do Merlín e familia (1955) e As crónicas do sochantre (1956) e, non moito máis tarde, O incerto señor don Hamlet (1958). Mais en 1950 o escritor segue a procurar, devecidamente, a súa voz, o vieiro a seguir tras da ruína vital e autorial que vén de padecer.
Nese particularísimo contexto, non debe estrañar que Cunqueiro volva ás raíces, que indague na tradición e o alento dos devanceiros para ver iluminado o camiño. E, ¿que mellor guieiro para un mindoniense que a alba de gloria dos escritores que no pasado da cidade foron? Máxime se un foi amigo de boa parte deles, se sempre amosou por estes admiración e respecto. (…)”.
Posteriormente publicou a segunda e terceira parte deste artigo: No centenario de Cunqueiro (II) e No centenario de Cunqueiro (III).
Daniel Salgado: Cunqueiro para ben e para mal
Reportaxe 
de Daniel Salgado sobre Álvaro Cunqueiro en El País:
“(…) “A narrativa de Cunqueiro revalorizouse, sobre todo, nos noventa, grazas ao labor teórico de Xoán González-Millán”, considera a profesora Dolores Vilavedra, que recentemente publicou un mapa da cuestión, A narrativa galega na fin de século (Galaxia, 2010). E engade: “Esa revalorización tardou en producirse en parte por prexuízos ideolóxicos, en parte porque non había ferramentas teóricas para enxergar unha obra así, deuse unha incapacidade hermenéutica”. O paradigma dividíase, na atoutiñante prosa de posguerra, entre o existencialismo rebelde de Blanco Amor -non conceptualizado dese xeito- e o relato de fonte popular e tendencia fantástica de Ánxel Fole. Cunqueiro non cadraba en ningures. “O seu programa está fóra do tempo, tampouco ten relación coa literatura española”, explica Vilavedra, para quen o achegamento ao escritor dende a dicotomía realismo / fantástico “encorsetou a súa obra”.
Na súa gran triloxía en galego, esa que vai de Merlín e familia, pasa por As crónicas do sochantre e desemboca en Se o vello Sinbad volvese ás illas, non existe o eixo temporal, a mestura indiscriminada de tradicións culturais avanza estratexias melting pot, un pouso melancólico percorre todo o seu espiñazo e nas ansias por ser outras vidas e explorar outros mundos sedimenta o edificio narrativo. “O Sinbad é un libro para montar a vida nel, é para namorarse e é unha cabronada para un escritor”, sentencia Darío Xohán Cabana, aínda sinceramente abraiado, moitos anos logo do seu contacto cos repertorios do mindoniense, “pola capacidade de evocación da súa linguaxe”.
Mais o propio Cabana, que asegura volver unha vez e outra aos poemas de Herba aquí ou acolá, é consciente dos riscos de Cunqueiro. “A súa narrativa ten unha influencia enorme na literatura posterior”, di, “pero posúe uns xeitos que, se te achegas demasiado a el, podes acabar sendo unha caricatura”. O perigo do manierismo, do que tamén alerta a crítica Dolores Vilavedra e no que sitúa o menos produtivo da herdanza cunqueiriá. Non dubida en poñer exemplos: “O Xentiario (Galaxia, 2009) de Carlos Reigosa ten unha vontade de homenaxe explícita aos libros de semblanzas, pero se cadra aí se atope o menos interesante”. Pero tampouco detecta alternativas a esa liña, pegadas sutís, asimilacións fértiles: “Non as vexo”. (…)”.
No mesmo medio, pódense ver artigos de Quico Cadaval, Suso de Toro, Daniel Salgado e Iago Martínez.
Manuel Rivas: “O xornalismo que solta segredos”
Artigo 
de Manuel Rivas sobre Álvaro Cunqueiro en El País:
“O primeiro que facía cun tolo era cambiarlle de nome. Despois inventáballe unha vida nova. Ese era o método curador de Borrallo da Lagoa, un dos personaxes máis inesquecíbeis de Escola de menciñeiros. E na breve e intensísima estampa, aparece a mellor loanza que se pode facer dun terapeuta popular: “Valía máis que Conxo!”. Aínda máis: “A Borrallo bótano moito en falla”. Álvaro Cunqueiro enxerta no texto un dato histórico, unha espiña dramática da realidade, que semella insólita neste retablo con primeira edición en 1960: “O Borrallo, polo verán de 1936, apareceu morto nunha cuneta cun tiro na cachola”.
Imos aló, sen medo ao que dirán: Álvaro Cunqueiro era un tolo e un menciñeiro a un tempo. Dito ao seu xeito, nun autorretrato preferido: “Un escritor da imaxinación”. O que non quere dicir desmemoriado. Un erro de lesa incompetencia crítica é esgazar na literatura o eido da imaxinación do da memoria. Do mellor e máis atinado que se escribiu sobre Cunqueiro está nesta frase de Francisco Fernández del Riego: “Ao cabo chegaba a noite e penduraba todo o seu feitizo nunha lámpada eterna, a memoria”.
A imaxinación fai levedar a memoria. A esa re-lembranza chamaba el “a memoria deformante”. Un tecido de reminiscencias, un urdido que enfía con visión exacta o coñecemento escuro, o visíbel co invisíbel. El dixo un día no Ribeiro d’Avia (Avia-Avon, como gustaba de xogar con Shakespeare!) que hai “viños que soltan segredos”. Así catamos os seus artigos, en prensa ou lidos na radio. A partir do pequeno detalle, ou dun asunto común, todos conteñen unha revelación. Como viños que soltan segredos.
Houbo varios Cunqueiro dentro dun. Tamén como xornalista, o mellor xornalista foi “o xornalista da imaxinación”. Mais esa foi unha segunda vida. E mesmo unha terceira. Como facía cos seus tolos Borrallo da Lagoa, o menciñeiro Álvaro Cunqueiro deulle unha nova vida ao doente Cunqueiro. (…)”.
María do Cebreiro: “Mapa e melancolía”
Artigo 
de María do Cebreiro sobre Álvaro Cunqueiro en El País:
“Pensaban os antigos que a memoria era un mapa. Non unha facultade da intelixencia humana, senón un espazo onde procurar cousas útiles e valiosas. O traballo dos escritores non consistía en reinventar o mundo. Consistía en transportar o saber común da lingua para alén do coñecemento das persoas.
Nin tan sequera a modernidade foi quen de tronzar esta cadea. Non a crebou Bernardo de Chartres, remoto inspirador do buscador do Google: “Os modernos somos ananos que subimos ao lombo dos xigantes”. De aparencia humilde, a frase é un prodixio de soberbia. Somos pequenos en comparanza dos antigos. Pero teñen a obriga de nos levar ao lombo, por iso podemos ver mellor ca eles. Se a Álvaro Cunqueiro lle deixasen elixir, non querería ser o anano empoleirado, senón o xigante que non ve. A diferenza dos escritores pedantes, Cunqueiro nunca utilizou as fontes literarias no seu proveito, senón no común. Como dixera Borges de Quevedo, a súa obra equivale a unha literatura. De que nación? De todas.
Existe con frecuencia o prexuízo de que é imposible dedicarse con proveito a máis dun xénero literario, pero hai tres escritores galegos que foron, simultaneamente, poderosos novelistas e grandes poetas: Rosalía de Castro, Álvaro Cunqueiro e Xosé Luís Méndez Ferrín. A capacidade dos tres para atravesaren as fronteiras literarias é paralela ao seu interese por atravesar as fronteiras espaciais. Un movemento intelectual que, dalgún xeito, implica un regreso á concepción antiga da memoria como unha xeografía imaxinaria. (…)”.
