Luz Pozo Garza: “Un verdor de beleza cubría o pazo”

Desde El Progreso:
“Sendo nova un mozo preguntou a Luz se ía querelo “para sempre”. Ela botouse para atrás. Estaba asustada imaxinando anos e anos formando unha ringleira sen final no horizonte. Pero tamén estaba namorada. “Para sempre? Prefiro entregarche a miña alma”. Foi unha forma lírica e menos comprometida de prolongar o seu amor ata a eternidade.
Dende aquela, Luz Pozo Garza (Ribadeo, 1922) atravesou océanos de tempo. Tanto no seu corazón, que acolle 96 anos, como a través da súa estirpe materna, que se fixo patente no século XIV coa construción do pazo de Tor. Vén de dedicarlle un poemario, Pazo de Tor (Alvarellos), a ese palacio monfortino.
O tempo parece unha abundancia para Luz Pozo, pero non tivo ocasión de visitalo ata hai oito anos. “Estaba dando clase, non podía collerme uns días”. Cando o coñeceu valorou que “estaba moi ben porque había pouco que marchara a familia que o habitaba. Quedaban uns restos da torre da homenaxe. Estaba cuberto dun verdor que eu recordo como beleza”. A memoria pode quitar brillo mesmo á decadencia máis miserable. O pazo foi rehabilitado pola Deputación de Lugo.
“A miña nai foi a última descendente”, asegura a escritora. A nai era Luz Garza Feijoo, de quen Dolores Elvira Pozo Garza colleu o nome para dedicarlle libros. Un antepasado materno da autora era medio irmán do Padre Feijoo. “O seu pai recoñeceuno, pero despois casou cunha señora importante e tivo esoutro fillo”.
A nai deulle a liñaxe e a poesía. “Escribía poemas. Gustáballe lérnolos”. Tamén lle deu o mundo. “Era de Allariz. Os seus pais morreron cando era unha nena. Estudou en colexios de elite de Alemaña, Bélxica e Estados Unidos”. Notábaselle na presenza e nos idiomas falados. (…)”

Questionário fou(cinha): Verónica Martínez Delgado

Entrevista a Verónica Martínez Delgado na Sega:
“(…) – A Sega (S): Escribes para mulleres, sobre “temas de mulleres” ou a crítica falou da túa obra como “literatura feminina”?
– Verónica Martínez Delgado (VMD): Escribo para mulleres e sobre temas de mulleres. Que outra cousa podería facer se son muller? Acaso hai algo máis arredor do que escribir sendo muller? (retranquísima on).
A crítica, feita maioritariamente por homes, como era de agardar, non entendeu ren. Comentaron que era «literatura feminina» ou que nin a literatura chegaba; iso si, houbo tamén que usou cualificativos como feminazi, ou que todo era moi «fem» ou «moi extremista». En fin, o habitual. (…)
– S: Cantas veces che preguntaron que escritorEs son unha referencia para ti?
– VMD: Sempre que me preguntaron polOs meus referentes, eses que estudamos, porque non había mulleres cuxa obra se incluíse na educación formal. Así que tiven que ilas descubrindo pola miña conta ou coa axuda de compañeiras que andaban na mesma procura. Por sorte para min, tiven a oportunidade de coñecer a moitas delas en persoa. Dende entón, cando me preguntan polOs meus referentes, explico cales son esAs autorAs de referencia para min.
– S: Cantas veces te chamaron poetisa (se escribes poesía)?
– VMD: Moitas, e ata me hospedei nun hostal que se chama deste xeito por aquilo de seguir coa brincadeira. Entendo que ten que haber diversidade no uso da linguaxe e non todas falamos igual. Gusto de todas as diversidades, incluída a estupidez humana, daqueles que usan «poetisa de xeito consciente e despectivo». (…)”

Ursula Heinze: “Teño máis de setenta libros publicados, pero nunca percibín un recoñecemento”

Entrevista de Mario Regueira a Ursula Heinze en Sermos Galiza (foto do propio Mario Regueira):
“(…) – Sermos Galiza (SG): Delirios de pracer é un libro novo nunha nova editora e que ademais toca unha temática, a da sexualidade feminina na vellez, nunca vista na literatura galega. Que recepción está tendo a obra?
– Ursula Heinze (UH): O certo é que é un tema que, non sei por que, ten moi pouca repercusión. Os outros libros, que falaban da experiencia psiquiátrica, tiveron moita máis resonancia. Neste caso non foi así, non sei se é por tratar un tabú que a xente non se atreve a ler, ou por ser un libro publicado por unha editorial pequena e nova como Aira. Aínda que tamén teño que recoñecerlles que o publicasen, pois foi un libro difícil de sacar adiante. Mesmo me dixeron que o problema era que non hai ningunha editorial que se dedique á literatura erótica en galego, que en España si. Pero eu en España non pinto nada, quería sacalo en galego. Recibín moitas negativas, pero eles comprometéronse e sacaron a obra bastante rápido, ademais.
– SG: Hai moitos temas complexos e polémicos dentro da obra ademais do tema da vellez: a muller que exerce a súa autonomía respecto da súa propia sexualidade, ou o tema do traballo sexual. Cal foi a principal dificultade á hora de abordalos?
– UH: O tema da sexualidade quedaba pendente da miña novela anterior Pon un psiquiatra na túa vida (Alvarellos, 2017). Hai un momento no que a protagonista lle pregunta ao psiquiatra como pode xestionar a súa sexualidade e el non contesta, desvía o tema. Sabía que tiña que coller iso e facer algo con el, e o problema era como atacar un tema así. Dentro da trama entendín que era unha muller maior que dificilmente podía atraer unha persoa nova, así que tiña que pagar polo sexo, algo que é tamén un risco. Enfrontábame, porén, a un dobre problema, xa que eu non coñecía o mundo da prostitución e iso presentábame unha dificultade mesmo léxica. Por sorte teño unha amiga que sabe un pouco máis ca min e puiden preguntarlle e traballar as expresións, atopar os xiros apropiados. Moitas veces dicíame: “Non, non é iso o que queres dicir”. Foi problemático, pero é que tampouco hai moitos recursos que consultar á hora de traballar a expresión do erotismo en galego. (…)”

Pablo L. Orosa: “A maior derrota que sufrimos foi a perda da esperanza, a idea de que non hai alternativa posible”

Entrevista de Montse Dopico a Pablo L. Orosa en Praza:
“A Daniel Gluckmann privárao a súa propia familia, decidindo por el, da memoria do seu avó Manuel. Ninguén quería lembrar. Nin dicir. É por iso que lle pide axuda a un xornalista, Samuel, para completar o relato do seu pasado. Así comeza Fálame do silencio, a primeira novela do xornalista Pablo L. Orosa. Unha obra sobre os silencios que, tamén, nos conforman. Que son parte do que somos, contrariando, moitas veces, o que quixeramos ser. Falamos co seu autor.
– Praza (P): Fálame do silencio conta unha historia que foi bastante común en Galicia: emigrantes e/ou exiliados que marchaban e dos que nunca máis se volvía saber. (Tamén é, por exemplo, a historia que conta Borja Fernández na súa peza teatral Salvador). Como xorde a idea, no teu caso?
– Pablo L. Orosa (PLO): Supoño que a emigración é parte do que somos, do noso xeito de mirar o mundo. Penso que todas as familias teñen algunha historia da emigración, dos que marcharon mais tamén dos que quedaron, que acaba por filtrarse en nós. As ausencias e os retornos como parte da nosa identidade. Hai xente como Olga Novo que as transforma en auténticas marabillas literarias.
Eu son dunha xeración que viviu a emigración a través da boca dos outros. Das cartas que chegaban de Cuba, da prima que naceu nun barco de camiño a Santo Domingo. Aínda hai uns meses que apareceron na aldea dúas mulleres que viñan dende Cuba buscar a partida de nacemento de seu avó, que resultou ser tamén familiar noso. Aí sen dúbida hai outra historia. A do home que marchou e a desas mulleres que viñeron buscar o que tamén son.
No caso de Fálame do silencio a historia ten tamén un xermolo real: o avó de miña nai foi un deses que marchou a por tabaco e non volveu máis. Ela sempre se preguntou que fora del. Un día, cando morreu seu pai, recuperou un caderno que chegara da Arxentina con aquela historia e pasou moitas tardes transcribíndoo. Eu víaa ao volver da escola e sempre quedei coa teima de que tiña que escribirlle unha historia para completar o que seu avó non contaba no caderno.
– P: O libro ten bastante de reflexión sobre a identidade. Quen somos, en relación co que queriamos ser. Nese sentido, hai un paralelismo entre Manuel Gluckmann, o emigrante que marcha e non regresa, e Samuel, xornalista ao que o neto de Manuel, Daniel Gluckmann, lle pide que complete a historia do seu avó. Que quixeches dicir sobre a identidade?
– PLO: Entendo que a literatura son preguntas. E esa, somos o que queriamos ser, é unha das que formulo na novela. E probablemente unha das que non chego a responder. Ao longo da vida todos imos tomando pequenas decisións que marcan o que somos. Eu discrepo moito de quen di eu son así ou doutro xeito, penso que somos as decisións que tomamos. Todas elas, as súas consecuencias, debuxan a nosa identidade.
Eu ando un pouco obsesionado cos tempos “nos que creban as conciencias”. Tocoume vivir profesionalmente varios destes momentos, como a transición democrática en Birmania, nos que de súpeto veciños que non se falaban dende había anos volven recuperar as conversas e outros que pasaban o día a asasinar e torturar inimigos do Estado son agora cidadáns exemplares aos que os nenos soñan con parecerse. Mais co tempo, coa “anatomía dese momento”, xorde a pregunta da que falabamos antes. Somos o que soñamos ser? É unha pregunta individual mais tamén colectiva. No libro, todos os personaxes andan á procura desa resposta. (…)”

“Incansábel explorador do próximo”

Desde Sermos Galiza:
Antonio Fraguas. O bo mestre, o mestre bo é unha das primeiras achegas á figura homenaxeada no Día das Letras Galegas de 2019. Nesta biografía orientada a lectoras novas, Héctor Cajaraville rescata quen, ao seu ver, “foi o personaxe de maior repercusión do mundo da cultura no século XX”.
Cajaraville (Compostela, 1974), novelista e profesor, explícase. “Hai dúas razóns. A primeira, a súa lonxevidade. Fraguas naceu en 1905 e morreu en 1999. Atravesou o século. A segunda, o seu vínculo con todos os movementos importantes de Galiza e o seu carácter de elo entre o moito que había antes de 1936 e o pouco que quedou despois”, afirma. O seu paso polas Irmandades da Fala, a súa proximidade á Xeración Nós, o seu traballo no Seminario de Estudos Galegos ou a súa militancia no Partido Galeguista certifícano.
Represaliado polo fascismo, que ademais de expulsalo da docencia pública obrigouno a borrar pintadas a prol do Estatuto republicano, foi máis tarde parcialmente restituído. “Pero a el non lle gustaba falar do tema, non lle daba importancia. Centrou todos os seus esforzos en construír un legado cultural do que era perfectamente consciente”, sinala Cajaraville. E que consistiu, sobre todo, en observar o próximo, dignificar o popular, rexistrar o que se esvaecía, analizar o desprezado.
Máis de 300 referencias bibliográficas e o que, talvez, foi a grande obra da súa vida iniciada xa na etapa serodia -a fundación do Museo do Pobo Galego- enmarcan a súa produción intelectual tanxíbel. Porque a intanxíbel atópase nos centos de alumnos aos que lles aprendeu o valor do que os rodeaba. “Fraguas era un descubridor. Non foi un erudito de despacho. Botábase a andar e dar con castros, con xacementos megalíticos… Alguén o definiu como un Indiana Jones das corredoiras”, lembra o autor de O bo mestre, o mestre bo (Xerais, 2019). (…)”

Xavier Alcalá: “Penso que paga a pena vivir en Carballo só por dispor desta biblioteca”

Entrevista a Xavier Alcalá en La Voz de Galicia:
“(…) – La Voz de Galicia (LVG): ¿A nosa cinza marcou un pouquiño a súa carreira?
– Xavier Alcalá (XA): Voulle dicir a verdade, e que non nos escoite ninguén. Estou farto de que a xente me recoñeza por dúas cousas [ri]: por A nosa cinza e pola letra de Teño saudade, de Andrés do Barro. ¡Fixen bastante máis cousas! En realidade estou moi agradecido por esta resposta do público: os escritores somos moi vaidosos e o recoñecemento agradécese. A nosa cinza produce unha identificación inmediata da miña persoa. E tamén se fala de quen é quen dos que aparece no libro… Na biblioteca fixémolo sobre un médico de Carballo que exerceu hai moito tempo e que pode ser perfectamente unha das personaxes da novela, porque foi compañeiro meu dende a primaria. Quedou a xente algo sorprendida e dixo unha señora: «Pois foi o meu médico!».
– LVG: E entre as moitas que fixo está a súa obra máis recente, The Making Of. Tamén disto falaría no seu paso por Carballo.
– XA: Si, e vano ler a continuación. Fíxenlles un adianto desta historia de cacos e xente mala que, no fondo, é unha novela negra. Mostreilles unhas transparencias de fotografías dos anos 30, en pleno nazismo, en Buenos Aires. A xente dicía: «¿Pero isto é posible?». Pois si. Hoxe botamos as mans a cabeza e pensamos que o nazismo é algo terrible. É máis, vivimos en Europa baixo a ameaza de fascismos e neofascismos. Pero daquela era unha cousa moi prestixiosa. O libro conta unha visión da emigración que é épica, pero tamén antiépica. Conta cousas de cacos galegos e nazis alemáns, todos revoltos nun merengue.
– LVG: ¿Como de importante considera estas xuntanzas literarias?
– XA: Hai que recordarlle á xente o que eu lles dicía aos meus alumnos de Ciencias da Comunicación: non hai medio máis multimediático que a literatura. Punto. Cando un vai ver unha película de guerra, non cheira a que cheira a guerra. Pero se alguén le, por poñer un exemplo, a primeira novela da triloxía Evanxélica memoria, na que se conta a batalla do Ebro, pois o narrador está continuamente contando a que cheira estar nunha trincheira. A pólvora. A volta á literatura é algo socialmente necesario e os clubs convértense nunha especie de sistemas de difusión do que o autor fai. Teñen unha posición crítica. Nalgún tenme pasado de ter que discutir con xente. Tómase nota para na seguinte facelo mellor. Por iso son fundamentais. Dos labores máis satisfactorias que pode ter un escritor é enfrontarse ao crítico que todos levamos dentro, como fixen en Carballo. O que pasa é que quedei impresionado: o sitio a onde me levaron é un grande teatro, e nunca mellor dito.”

Pilar Pallarés: “O poemario é unha nova versión da miña obsesión polos procesos de destrución e rexeneración, ou talvez outra tentativa de que a palabra salve”

Entrevista de Montse Dopico a Pilar Pallarés en Praza:
“(…) – Praza (P): “Da ruína da razón nace a palabra/ que busca regresar, romper o cerco”. Por que nace a palabra da ruína da razón [Tempo fósil]? Que relación hai entre estes versos e a túa decisión de publicar pouco (pasaron 7 anos desde a última vez)?
– Pilar Pallarés (R): A palabra esixe nacer “da ruína da razón” para non estar predeterminada por esta, isto é, coutada pola lóxica das relacións causa-efeito, polos límites espaciais e temporais, pola moral de todo tipo. Ten que ver con escreber, (máis que publicar) pouco?
Seguramente, porque non é doado para min libertarme da razón. Deixo que ideas, sensacións e intuicións vaian levedando até que unha imaxe que parece chegar por si soa de algures ou un ritmo sexan o detonante do poema, co mínimo control da razón. O discurso que desta xorde é sempre previsíbel.
– P: Neste mesmo primeiro poema do libro pode lerse: “o incendio da memoria/ mentres se parte o esternón da casa”. O libro nace do feito da destrución da casa familiar con motivo da ampliación do aeroporto de Alvedro. Que te impulsou a escribir nese momento?
– R: A casa foi derrubada, con outras setenta, a finais de 2011. Eu acababa de publicar naquel momento Leopardo son e literariamente andaba noutros territorios, mais escrebín entón tres poemas que co tempo foron o xerme do libro. Un deles é o que o abre, e non tiña outro obxecto que fixar na memoria, para min, algo do que desaparecía coa casa, neste caso as árbores e plantas da horta e do xardín, seres vivos ignorantes da destrución á que estaban destinados.
Outro é o que comeza “Soña / un fémur co seu can”. Ten a ver cun texto en prosa que perguntaba “onde estarán os ósos dos animais da casa?”, os que facían da horta un pequeno camposanto. Os dous poemas ficaron aí, e só varios anos despois deron orixe ao poemario.
– P: “Aquí os nenos nunca xogaron a atopar tesouros./ Eles eran os primeiros poboadores/ e este só chan de exilio./ Raíces, como moito”, di o terceiro poema. Por que era aquel lugar “chan de exilio” para os nenos?
– R: Porque a construción da casa nun terreo herdado, nunha leira na aba dun val, sen viciños, sen outros nenos, foi o primeiro desterro. Talvez por iso non hai nostalxia no libro, porque o que desaparece é un lugar en moitos aspectos odiado.
Doi a “morte” da casa porque é o soño dunha vida mellor para os pais, porque apenas fundada xa é condenada á desaparición, porque nada parece deixar rasto. Doi tamén a condena de todos os seres vivos non necesariamente humanos que a poboan e que son arrasados. (…)”