Entrevista de Montse Dopico a Uxía Casal en Praza:
“(…) – Praza (P): Ao mesmo tempo, había xa, claro, unha tradición de relato de medo na nosa literatura, (penso en Ánxel Fole, por exemplo), e por suposto unha tradición oral do mesmo. De que maneira poden estar os teus relatos conectados con esa tradición oral? (Que non é só galega, claro, senón de todo o mundo). Algúns dos teus relatos son moi axeitados para ler en voz alta…
– Uxía Casal (UC): Ás veces sinto non responder ao estereotipo de escritora “galega” que bebeu desde o principio da literatura do país, pero non é o meu caso. Nacín en 1957 nunha casa na que había moitos libros e, daquela, poucos estaban escritos en galego; formeime como lectora cunha mestura curiosa: Enid Blyton, Malcom Saville, Tagore, Jules Verne, Hermann Hesse… En fin, ao principio os autores e autoras que, a medida que ía medrando, coidaban axeitados para min na casa.
Peteirei de aquí e acolá, case todo o que tiña ao alcance da man e o que fun escollendo eu co paso do tempo. Lin, iso si, moitísimos contos, desde os marabillosos ou de fadas ata os de autoría individual, e como, por riba, sempre me gustou ler en voz alta, cando me puxen a escribir busquei sempre a cadencia e o ritmo, que soase ben e harmónico, que tivese música. A literatura galega de medo coñecina bastante máis tarde. Algo influíu en min, claro, pero a semente xa estaba botada.
– P: Hai, nos 14 relatos deste libro [Saturno tamén é deus], medo, terror ás veces, angustia, desacougo… María Reimóndez comentou nunha crítica doutro libro teu, Vidas exemplares, que é na “normalidade do cotián” onde “o terror e a violencia amosan a súa cara máis sinistra”, exercida por persoas “normais”. Por que sitúas o terror, a violencia, precisamente no cotián, na “normalidade”? (Aínda que en Saturno si hai algún elemento de fantasía).
– UC: Houbo unha época na que accedín a relatos que se baseaban nese terror que partía do cotián, nese medo que xurdía do que en aparencia era seguro, pero que agachaba sorpresas inquietantes; quizais non haxa nada máis inquietante que iso que coidamos familiar se transforme en pavoroso dun momento para outro. Gustoume xogar con iso, se cadra porque é o que máis nos pode trastornar: perder a seguridade no familiar e cotián.
Tamén influíu, claro, a miña imaxinación ardente que me levou a experimentar episodios de auténtico pavor, cando era aínda unha adolescente, ao ocorrérseme ideas que lle daban a volta á realidade. Saturno contribuíu moito, moito, a que eu perdese os meus medos “irracionais”.
– P: Os relatos tecen, en Saturno, relacións entre si. É evidente no caso do primeiro e o último, nos que hai continuidade no personaxe. Mais logo pode haber nexos, por exemplo, entre o segundo -un home solitario e machista ao que acaba saíndolle unha muller de dentro-, e o 12º, no que unha muller maltratada loita, como pode, contra o seu maltratador. Es consciente destes nexos? Tiñas, na época, intención de denunciar a violencia machista e, en xeral, o machirulismo, ou é unha lectura que podemos facer máis ben desde a perspectiva de hoxe?
– UC: A relación entre o primeiro relato e o último está buscada, é evidente. Entre o segundo e o duodécimo, non. O segundo naceu dunha teima que tiña eu daquela: para min estaba claro que o feminino e o masculino eran as dúas caras dunha mesma moeda; supoño que escollín un home como protagonista porque me parecía que eran máis remisos a aceptar os aspectos femininos da súa propia psique.
Pareceume unha especie de vinganza poética que fose xusto a el –un home gris e convencional– ao que lle ocorre unha transformación que o leva, non só a aceptar os aspectos femininos dentro de si, senón tamén a desexalos para sentirse un ser humano completo. O duodécimo foi máis un desexo de querer xogar coa ambigüidade, de despistar o lector para facelo dubidar entre a realidade e a imaxinación. Creo que ese xogo non o conseguín moi ben, se cadra porque me deixei levar polo meu aborrecemento cara aos maltratadores.
Sobre a segunda parte da pregunta, hai trinta anos –cando eu comecei a escribir estes relatos– o mundo era, creo, máis machista ca agora, aínda que non se falase tanto do tema. Recoñezo que este é un tema do que non me gusta demasiado comentar, quizais porque teño moi presentes os machirulos cos que me topei –sen ser xa unha nena- e que teñen nomes coñecidos, ás veces valorados (mesmo idolatrados) por unha crítica da que chegas a pensar “pero, como?, como pode este ou aquel verlle valor a este libro escrito por A ou por B e que a min me parece mediocre?”, “como pode considerarse este autor marabilloso se non é máis ca un foguete de feira?”. Claro que é a miña visión e, polo tanto, única e intransferible. (…)”
Arquivo da categoría: Entrevistas
Antonio García Teijeiro: “É moi bonito escoitar os aplausos a un libro de poesía escrito en galego”
Montse Pena Presas: “O feminismo é o movemento que máis influíu na literatura neste século”
Entrevista a Montse Pena Presas en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): Ten a LIX (Literatura infantil e xuvenil) en galego un peso máis importante e unha calidade maior que a que se fai noutras linguas da Península?
– Montse Pena Presas (MP): Eu non estou moi de acordo, a LIX en xeral no ámbito peninsular e ámbitos veciños viviu unha experimentación moi importante nos últimos anos. Sobre todo polas súas capacidades para hibridar con outras artes, como a ilustración mais tamén a pintura, a fotografía ou tamén a música. No panorama galego o da música é unha característica propia, porque noutras literaturas fixéronse libros infantís de ópera ou música clásica pero aquí tirouse moito da música tradicional e das súas renovacións e relecturas. A LIX é un ámbito moi vizoso para experimentar con outras artes e iso foi motor da literatura infantil nos últimos 15 anos.
Agora ben, na LIX galega como na das outras linguas, continúa a haber prexuízos, esa idea de que son libros facilóns, de menor calidade. Esa idea de que os libros xuvenís, por estar protagonizadas por pandas de rapaces e rapazas non teñen calidade literaria. Nalgúns casos pode que sexa así mais noutros son os libros que constrúen alguén nunha lectora ou nun lector.
– SG: Acreditas que a literatura ten un papel á hora de conformar unha persoa, tamén unha sociedade?
– MP: Para min o máis importante da literatura e da lectura sempre será a compoñente ética. Quizás sexa utópico, eu sempre digo que a literatura pode ser un motor de cambio social e que ademais empeza por un mesmo. Os estudos sobre a lectura indican que o primeiro que fai a lectura é que nos coñezamos mellor a nós propios e a partir de aí podemos comprender mellor ao outro ou outra. En todo caso, eu sempre entendo a LIX e así o farei cos libros que recomende, como libros de calidade literaria. Libros que nos axuden a activar a conciencia crítica e que teñan esa calidade.
– SG: Tes analizado polo miúdo o tema dos feminismos na LIX galega [Feminismos e literatura infantil e xuvenil en Galicia, Edicións Laiovento, 2018]. Até que punto existe, de habela, esa pegada da visión feminista na literatura galega?
– MP: Haina. Pódese dicir que o feminismo é o movemento social que máis ten influído na literatura no último século e por varias cuestións: a recuperación de autoras, e relectura que se fixo de historia tradicional e como se puxo en solfa os papeis que se atribuía ás mulleres e nenas, nesa reivindicación de personaxes como bruxas e meigas… O feminismo é o movemento social que abre a porta a outros movementos, interacciona moi ben con eles: o multiculturalismo, as outras masculinidades, as identidades sexuais non normativas…”
Cándido Pazó: “O teatro tamén pode ser xogar por xogar e divertirse, contar historias por contalas”
Entrevista de Montse Dopico a Cándido Pazó en Praza:
“(…) – Praza (P): Como decidiches volver facer Commedia 25 anos despois? Se cadra xa o pensaras antes…
– Cándido Pazó (CP): Si, xa o pensara para os 15 anos e para os 20, pero non se deu a conxuntura. Cando se cumpriron os 15 anos eu non tiña unha compañía abondo potente para amparar un proxecto coma este, e cando se fixeron os 20 andaba con outros proxectos… Cando viñeron os 25 dixen: ou agora ou nunca. E así foi. O teatro é ao vivo, non é coma unha película, que se pode repoñer. E hai certos espectáculos, como lle pasou a Chévere por exemplo, que teñen que tomar vida outra vez, e a única maneira é, -non vou dicir repoñelos porque non é palabra-, revisitalos. Isto é, ademais, o normal nos países cunha tradición teatral madura: revisitar éxitos teatrais cada certo tempo. (…)
– P: O texto contén chiscadelas á actualidade, referencias ao lugar… Supoño que fóra de Santiago non se cita o cemiterio de Boisaca…
– CP: Non, claro, en Olmedo preguntamos polo cemiterio e dixéronnos que o estaban ampliando. Metemos iso no texto e non debía ser un feito moi coñecido porque só riu o alcalde… E o Dottore non recitou Negra Sombra, senón El caballero de Olmedo…
– P: Outro detalle que é do teatro contemporáneo é iso que chaman ruptura da cuarta parede. Os actores diríxense directamente aos espectadores ao principio e ao final e algunha vez polo medio, saen e entran do personaxe diante de nós…
– CP: Pois en realidade iso se facía nos séculos XV, XVI e XVII, o que pasa é que despois perdeuse, e retomouse no XX. Lembra que o teatro facíase na rúa, así que era doado que os actores falasen co público… O que pasa é que o teatro tivo, no XIX, unha fase realista na que se trataba de “reproducir” a realidade. Pero despois veu o cine e viuse que mellor que o cine non ía facelo… E acabouse entendendo que o teatro é unha mentira marabillosa, que se non se trata tanto de verosimilitude senón de xogo, dunha convención que o público acepta. Por iso non é tanto facer algo “natural” ou “realista” senón facer algo que funcione, algo no que o público acepte xogar. (…)”
Antón Riveiro Coello: “Non concibo un gran escritor se non hai detrás un enorme lector”
Entrevista a Antón Riveiro Coello en La Voz de Galicia:
“(…) Asegura que aprendeu o oficio pola súa conta e non o tivo nada doado: «Non nacín nunha casa chea de libros nin tiven un mestre que me guiara. Un día púxenme a escribir un relato e gañei un premio, escribín outro e volvín gañar. Foi entón cando descubrín que non se me debía dar tan mal». Tiña 23 anos cando viu claro que a literatura marcaría a súa vida: «Sempre me pregunto que ocorrería se eu nacese nunha casa con libros, seguro que descubriría moito antes esta paixón».
Precisamente, un dos cometidos do boirense no curso que impartirá en Rianxo é darlle aos participantes ese pulo que ás veces falta: «Quero que a xente lle perda o medo a empregar as palabras. Escribir é un dos oficios máis democráticos que hai, pois só se precisa un folio e un lapis como materiais, pero hai que ter ollada». Pero, que é esa ollada á que se refire unha e outra vez Antón Riveiro? «Consiste en ser capaz de ver o que non ven outros, incluso nun feito cotián. Hai quen fai unha novela dunha conversa nunha cafetería, mentres que outros precisan vivir unha aventura completa con mortes incluídas». Tamén enumera, como calidades que debe ter un bo escritor, a imaxinación e a afección pola lectura: «Non concibo un gran escritor se non hai detrás un enorme lector. É importante aprender do que escriben os demais». (…)
E precisamente nese comezo, nesas letras iniciais, radica o que para este escritor é a parte máis complicada do proceso de creación literaria: «A chispa pode xurdir en calquera momento, pero non é doado identificar ese punto de partida dunha novela. Hai quen parte dunha frase, hai quen ten que ter claros o principio e o final desde o comezo, pero eu parto dunha idea e logo busco documentación, tomo notas, desboto outras… Case sempre me imaxino toda a historia no esqueleto inicial, xusto antes de empezar a escribila». (…)”
Antonio Tizón: “En todas as miñas novelas aparece A Coruña como escenario fundamental”
Desde Xerais:
“A emisora da Cadena SER na Coruña emitiu unha entrevista con Antonio Tizón sobre a novela Un home estraño e a visita guiada que o autor realiza o sábado 8 de setembro dentro da iniciativa Paseos pola Coruña Literaria organizada pola AELG.
A entrevista pode escoitarse nesta ligazón.”
Antón Riveiro Coello fálanos do Obradoiro de creación literaria da AELG en Rianxo
Desde o Diario Cultural da Radio Galega:
“As historias no espello. Antón Riveiro Coello fálanos do Obradoiro de creación literaria da AELG que impartirá en Rianxo. A entrevista pode escoitarse aquí.”
Uxía Casal: “Unha cousa é dignificar a lingua e outra, a pedantería”
Entrevista a Uxía Casal en Adiante.gal:
“(…) – Adiante (A): Que significa para vostede que esta obra [Saturno tamén é deus] teña tan boa recepción?
– Uxía Casal (UC): Supón a confirmación de que é boa. Desde hai vinte anos para acá leuna moitísima xente e todo o mundo, todo, dicía que era moi boa. Considero que teño un ego bastante pequeno e por riba son perfeccionista, terriblemente esixente respecto do que escribo… creo que efectivamente é boa. Estou notando ese recoñecemento.
– A: Son uns relatos escritos desde a angustia…
– UC: Adoitamos a falar pouco dos sentimentos. Creo que é do que temos que falar porque os sentimentos son o que nos conforma. Falo da angustia vital, si. Eu tiña trinta anos e unha doenza… e padecía doutra aínda sen diagnosticar, pero ambas estaban relacionadas. Para min, escribir era un escape tremendo. E é inevitable que nos relatos aparezan estados de ánimo, e máis cunha imaxinación turbulenta como a miña. (…)
– A: Supoño que tamén aprecia a concisión no que le. Cales son os seus referentes?
– UC: Non me gusta esa palabra: referentes. E que eu son rato de biblioteca e na miña casa sempre houbo libros. Tiña case todo ao alcance da man. Estaba prohibido, iso si, O Decamerón. Pero en canto meus pais saían, alá ía eu… E vaia aburrimento para unha nena de dezaseis anos! Debín ler milleiros de contos. Lin de todo, pero non lía libros de medo até que superei meus propios medos. (…)”
Relatos de amores primeiros na nova obra de Helena Villar Janeiro
Desde o Diario Cultural da Radio Galega:
“Relatos de amores primeiros na nova obra de Helena Villar Janeiro. Galaxia publica na colección Costa Oeste Amor por catro. A entrevista pode escoitarse aquí.”
Alberto Ramos: “A simetría das bestas é unha obra sobre a integración ou, en realidade, sobre a falta dela”
Entrevista a Alberto Ramos en Lecturafilia:
“(…) – Lecturafilia (L): A simetría das bestas é o título da túa última novela, como a definirías e que supuxo para ti gañar con ela por segunda vez o Premio Vicente Risco de Creación Literaria?
– Alberto Ramos (AR): En 2012 gañei o Premio Vicente Risco de Creación Literaria con Todos os días. O texto foi editado por unha Sotelo Blanco xa en estertores finais coma quen di, polo que o libro probablemente esmoreceu coa súa vida útil antes do que debería. Decidín presentarme novamente por ter a oportunidade de publicar unha obra premiada cunha editorial como Urco, que está a traballar de forma interesante nos últimos anos. Por outra banda, os premios literarios significan varios meses de alugueiro.
– L: Os protagonistas son dous seres que se atopan nese espazo de imperfección e marxinalidade. Que simbolizan?
– AR: Son dúas persoas con certo grao de bestialidade. Non o digo por fealdade nin por violencia, senón pola súa capacidade de adaptarse ao medio hostil que é a sociedade que nos envolve, onde a imperfección e a asimetría poden levarte ao ámbito de inivisibilidade. Sobre todo no caso de Caridad Verdet, a escritora protagonista, esa é a súa realidade. Ela é a maior das bestas, porque dende o momento en que naceu tivo que adaptarse ao medio para sobrevivir. Para min, esta é unha obra sobre a integración ou, en realidade, sobre a falta dela. (…)
– L: Na túa biografía literaria contas xa cuns cantos premios. Cal cres que é o papel que xogan estes á hora de escribir?
– AR: Os premios literarios serven par acadar unha sorte de difusión, para publicar con maiores garantías e acelerar os procesos de edición. Ademais, como che comentaba, no meu caso garante uns cantos meses de alugueiro.
– L: Estás traballando actualmente nalgún proxecto, literario ou doutra índole, do que nos poidas adiantar algo?
– AR: Normalmente nunca lle digo a ninguén, ou case, cando estou a escribir algo novo ou non. Mesmo o nego, afánome en ocultalo. É unha sorte de comportamento neurótico, pero é a verdade. En calquera caso, pódoche dicir que non estou agora mesmo embarcado na escrita de ningunha obra. Palabra.”