Manuel Esteban: “A novela xorde como un berro a raíz dunha inxustiza, a da discapacidade intelectual”

EntrevistaManuel Esteban Premio Xerais a Manuel Esteban en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): Non podiamos comezar a entrevista doutro xeito, Manuel. Como recibe un a noticia de que foi recoñecido co Premio Xerais [por A ira dos mansos]?
– Manuel Esteban (ME): Pois… a verdade é que resulta un impacto, un shock… Unha sorpresa. De feito, aínda non cheguei á fase de alegrarme, aínda estou na fase de sorpresa, sobre todo porque non escribín a novela como un fin en si mesmo -imaxino que un escritor ao uso aborda a escrita con esa perspectiva-, senón que, no meu caso, escribín a obra como un medio. Tamén é certo que cando un presenta unha novela a un premio faino pensando na posibilidade moi remota de recoñecemento pero iso non o contemplaba… pois eu non teño táboas como escritor, non creo que a novela brille nin que a súa virtude sexa unha prosa literaria fantástica. A obra sae das tripas, dunha necesidade concreta, a raíz do nacemento do meu fillo maior. Ten unha finalidade terapéutica e non literaria. Por iso, a sorpresa, se cabe, é dupla.
– SG: Que o levou a escribir?
– ME: A min levoume a escribir a necesidade de expresar certo sentimento de inxustiza. Era unha especie de berro gritado entre nós, da miña xente, a raíz dunha inxustiza, a da discapacidade intelectual. Un cae do cabalo a través do que lle vai pasando na vida, e eu cheguei á discapacidade intelectual co nacemento do meu fillo. Entón, comprendín a situación que sofre ese colectivo, un exilio amábel, pero un exilio ao fin e ao cabo. Hai unha tendencia ao paternalismo e, no mellor dos casos, ao ninguneo deste tipo de persoas. E iso, cando o vives co teu fillo cando nace, é moi duro. Quería, en definitiva, facer de altofalante de quen ten dificultades para facer valer a súa voz.
– SG: Como definiría a obra?
– ME: Amais de médico, son docente. Non quería resultar demasiado ofensivo ou sesudo e tiña certo afán didáctico. Quería presentala nunha armazón atractiva e interesante. Son lector compulsivo e gosto moito da novela negra. Pensaba que podería ser interesante a vía de abordaxe a través da narrativa e, en concreto, da novela negra. Pareceume bo xénero para irmos á fronteira da moralidade da sociedade. Contar unha historia cotiá para resaltar aspectos da hipocrisía a respeito dun colectivo era difícil. Con todo, na novela negra, onde os matices contan e onde o bo ten que facer cousas malas, nesa sopa moral máis ambigua e gris, pareceume máis fácil contar o que eu quería contar, que non deixa de ser a miña visión, sobre unha situación asimétrica. (…)”

Entrevista a Raúl Gómez Pato

Desde Raúl Gómez Patoa revista Palavra Comum:
“(…) – Palavra Comum (P): Como é, no teu caso, o processo de criação literária?
– Raúl Gómez Pato (RGP): O meu proceso de creación literaria é moi lento e sucede sobre todo antes de durmirme. Escribo na miña cabeza, tumbado na cama, e deixo que os versos formen parte desa especie de transo que é o espacio temporal que vai da vixilia ao sono. Despois póñoos a macerar un tempo. Máis tarde, ás veces días, ou semanas, ou meses, escribo. Logo sempre corrixo. Corrixo moito, trato de que as palabras vaian un pouco máis alá do que nun principio ían, como preparalas para un camiño longo. E entón comezo a compor un libro, con fortes nexos de unión entre os poemas. Eu concibo libros, fundamentalmente, non poemas soltos.
– P: Que representa para ti a tradução? Como é o teu processo (re)criativo, neste caso?
– RGP: Para min é fundamental, persoal e colectivamente. Persoal, porque me sinto tremendamente cómodo traducindo. É un labor arduo, pero acarrea tamén enorme satisfacción cando te dás conta do que realmente significa o texto escrito por outra persoa. Traducir é a mellor forma de achegarse ao coñecemento total dunha obra, que, por outra banda, nunca é total. É un camiño cheo de atrancos, pero moi enriquecedor para o tradutor ou tradutora. (…)
– P: Qual consideras que é -ou deveria ser- a relação entre a literatura e outras artes (música, fotografia, artes plásticas, etc.)? Que experiências tens, neste sentido?
– RGP: A relación é absoluta en todos os sentidos. No deseño, no proceso e mesmo na connotación e na denotación. A arte, en termos globais, é un proceso de elaborar, de crear. Que relación hai entre cores, formas, notas musicais ou palabras? Aquí está a diferenza, só nisto. É o medio, non é outra cousa. Ademais, se partimos da base de que a arte actual é un gran mosaico de interinfluencias, pois non queda moito máis que dicir. A relación é total.
Respecto da miña experiencia nesta relación, é abundante. Eu pinto (agora menos), e gustaríame moitísimo ser capaz de crear música, tocar un instrumento, esculpir ou facer fotografía; claro, facéndoo ben.
Polo demais, teño moi boa relación con algúns músicos, actores e actrices, fotógrafos, videocreadores… e comparto con eles moitos sentimentos e preocupacións, co cal pódese dicir que a influencia é mutua.
Ademais, teño algúns poemas publicados que xa foron musicados, e, en setembro Xerais publicarame un libro de poemas, titulado Cousas de papá, destinado ao público infantil, ilustrado marabillosamente por Blanca Barrio, e que leva un cd con varios poemas do libro musicados por Héctor Lorenzo, que conseguíu que participasen neste fermoso proxecto Ana Domínguez Senlle, Lucia da Fonte, Manolo Carballo, Paulo Silva, Sérgio Tannus, Quim Farinha e Uxía. Estou desexando que saia porque estou moi orgulloso dos traballos da ilustradora e dos músicos e músicas. (…)”

Carlos Quiroga: “Portugal foi um signo potente no imaginário galeguista, talvez fundamento até da própria natureza dele. Mas temo que hoje, se ocupa algum lugar –no que seja possível chamar de galeguismo atual– é apenas retórico ou residual, zero”

Entrevista Carlos Quirogaa Carlos Quiroga no Portal Galego da Língua, sobre A imagem de Portugal na Galiza:
“(…) – Portal Galego da Língua (PGL): Contudo, é inegável que, polo menos para certa parte da população, Portugal tem significado um fetiche de cultura e custódio da língua. Poderíamos falar de termos pecado de certo sebastianismo?
– Carlos Quiroga (CQ): Certo. Os ‘Iagos’ da peça, a outra ponta da polaridade, é a minoria que gosta de «portuguesadas» e para quem Portugal tem sido uma espécie de Paraíso perdido. Parte da consciência da Galiza, pequena, teima em reverter as consequências de circunstâncias históricas concretas que a separaram de Portugal. Uma minoria que tem achado nessa ligação um ponto de apoio fundamental para construirmos a nossa identidade. E aí ativa-se realmente e de novo, mas à inversa, a mesma chave: Portugal recorda para essa minoria a ancestralidade das marcas em que está interessada, e talvez tenha esperado de Portugal cumplicidade, entendimento, olhar redentor. Mas obviamente o estado lusitano está noutra, esquecediço de um passado histórico e ciente dos seus problemas atuais –que qualquer iniciativa de proximidade da sua parte à Galiza, fora do quadro euro-regional, só poderia incrementar! (…)
– PGL: Dadas estas relações, que lugar ocupa hoje Portugal no imaginário galeguista?
– CQ: Portugal foi um signo potente no imaginário galeguista, talvez fundamento até da própria natureza dele. Mas temo que hoje, se ocupa algum lugar –no que seja possível chamar de galeguismo atual– é apenas retórico ou residual, zero.
– PGL: Neste sentido, o galeguismo histórico, antes do regime franquista, tinha com Portugal as mesmas relações que apresenta agora?
– CQ: Um século atrás, como já apontaram bastantes trabalhos sobre o assunto e se resume na epígrafe “Portugal redentor na lusofilia de princípios de século”, o galeguismo incipiente entusiasmou-se com Portugal. É o tempo das «Irmandades da fala» (1916), de Nós (1920), do «Seminário de Estudos Galegos» (1923), é a altura de Risco, Viqueira, Vilar Ponte, Pedrayo. O movimento procede de finais do século XIX e podem-se discutir intensidades, mas todos os estudos coincidem em que nunca como neste momento se tinha feito um esforço deste tamanho. As duas primeiras gerações de intelectuais galegos do século XX voltam os olhos para Portugal encarado em prolongamento fraterno. Nesta altura histórica existe ademais reciprocidade, por coincidir e sintonizar com a geração portuguesa organizada à volta da A Águia, que acaba por gerar o movimento Renascença Portuguesa de grande amplitude. A correspondência intensa entre Teixeira de Pascoaes e Risco, as visitas, o saudosismo, representam não só afinidades individuais, pois a proliferação de declarações públicas a favor da aproximação e conhecimento das duas culturas, a organização de eventos conjuntos, as homenagens cruzadas a personalidades galegas e portuguesas, os atos de confraternização, o estabelecimento de intercâmbios e acolhimento de intelectuais como membros de número em instituições de um e outro lado, ilustram o início de uma aventura de entendimento coletivo inédito entre os dois povos. Jornais e revistas portuguesas recebem colaboração galega e o mesmo acontece nas publicações deste lado. Enfim, uma época seguramente irrepetível. (…)”