Arquivo da categoría: Entrevistas

Cuestionario Proust: Alfredo Ferreiro

Publicado o por

Desde o blogue de Ramón Nicolás, Caderno da crítica, este Cuestionario Proust a Alfredo Ferreiro:

«1.– Principal trazo do seu carácter?
– Atopar as virtudes dunha decisión e tamén as da súa contraria. Un defecto á hora de ser pragmático e unha virtude que evita caer no simplismo.
2.– Que calidade aprecia máis nas persoas?
– A boa intención, desde logo.
3.– Que agarda das súas amizades?
– Sinceridade nas opinións e paciencia para tolerar os meus erros.
4.– A súa principal eiva?
– A constancia no traballo é o meu reto principal. Mais cando o solucione sen dúbida hei percibir outras.
5.– A súa ocupación favorita?
– Escribir e pensar en novos proxectos.
6.– O seu ideal de felicidade?
– A plenitude que se sente durante a escritura dun texto cando se atopa unha imaxe poética satisfactoria.
7.– Cal sería a súa maior desgraza?
– Que me vise impedido para soñar, tanto de noite como de día.
8.– Que lle gustaría ser?
– Unha persoa que foi capaz de cumprir o seu destino.
9.– En que país desexaría vivir?
– Neste mesmo en que vivo, mais nun ambiente de democracia non simulada.
10.– A súa cor favorita?
– Sempre foi o vermello, se cadra porque o sangue semella o máis auténtico que hai.
11.– A flor que máis lle gusta?
– Non hai unha. O que me gusta delas é inmensa variedade da súa beleza.
12.– O paxaro que prefire?
– Calquera que me permita aproximarme del. Cando isto acontece gusto de pensar que non foxen porque o meu corazón está libre de sombras.
13.– A súa devoción na prosa?
– Estilisticamente, os narradores que son mesurados na frase e inspirados na imaxe. Un caso patente foi a descuberta nos últimos anos da francesa Catherine François, unha autora nada divulgada. Hai traballos de Manuel Rivas que tamén chegan lonxe nesta dirección.
14.– E na poesía?
– En galego, Manuel Antonio e Eusebio Lorenzo Baleirón; en portugués, Herberto Helder e Natália Correia; en castelán, Octavio Paz e Antonio Gamoneda; en francés, René Char e André Breton.
15.– Un libro?
– Antecedentes criminais, unha antoloxía persoal do poeta portugués Amadeu Baptista.
16.– Un heroe de ficción?
– O pequeno dos irmáns dos contos infantís ou a criada dos contos orientais que salva os señores dun engano, é dicir, aqueles máis humildes e con menos recursos que non teñen o corazón abafado pola vaidade e son capaces de percibir mais nitidamente a verdade.
17.– Unha heroína?
– Calquera persoa que logra vencer o medo e se enfronta ao seu própio dragón.
18.– A súa música favorita?
– O jazz e o blues, se é cantado en galego coa calidade de Sés, mellor; tamén hai música folque e clásica que merecen doses periódicas. A criatividade e a aproximación lusófona de Narf tamén me resultan imprescindíbeis.
19.– Na pintura?
– Aínda que os surrealistas sempre foron os meus preferidos, agora estou aberto moito máis á arte abstracta en xeral. Entre a xente próxima desfruto moito con Carlos Botana e con Roge Fernández, entre moitas outras obras.
20.– Un heroe ou heroína na vida real?
– As persoas que arriscan a súa vida salvando outras a nado no mar. Non concibo maior medo que o que me producen os abismos mariños (>3 m.).
21.– O seu nome favorito?
– O nome completo do meu defunto padriño: Manuel Salgueiro Castro. Pura música popular.
22.– Que hábito alleo non soporta?
– Creo que o descontrol etílico. O tabaco cada vez menos, desde que logrei desvincularme del, aínda que procuro non virar demasiado maniático.
23.– O que máis odia?
– A mentira. Non hai egoísmo nin desprezo maior que ocultar o coñecemento da verdade a xente que o precisa.
24.– A figura histórica que máis despreza?
– Os conquistadores, da nacionalidade que foren, tomando as terras en nome do rei a sangue e lume. Tamén as forzas represoras do franquismo, armadas ou con sotana.
25.– Un feito militar que admire?
– A troca dun fusil por un sacho.
26.– Que don natural lle gustaría ter?
– O ouvido musical e o canto.
27.– De que maneira lle gustaría morrer?
– Coa sensación de que os meus se gobernan ben sen min e de que o meu país fica unha miga mellor despois do meu esforzo.
28.– Cal é o seu estado de ánimo máis habitual?
– Optimista mais de amplo espectro, o que me fai experimentar non poucas aventuras emotivas.
29.– Que defectos lle inspiran máis indulxencia?
– Os que denotan pouca intelixencia. Os peor dotados son os que precisan máis axuda.
30.– Un lema na súa vida?
– Podo citar unha revelación que me chegou unha noite en forma de verso: “A miña esencia é alén da miña pel”. Mais a sabedoría que se precisa para asumila aínda non chegou.”

Aurora Marco: “Síntome transmisora da historia das mulleres silenciadas”

Publicado o por

Entrevista de Carme Vidal a Aurora Marco en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): A súa implicación na recuperación da memoria de investigadora pasou a persoal. Que supuxo para vostede ese traballo?
– Aurora Marco (AM): De todas as investigacións que levo feito en 43 anos, hai moitas que me encheron de satisfacción como o libro dedicado a Carvalho Calero, o de Avilés de Taramancos ou o Diccionario de Mulleres Galegas mais o traballo para min máis importante é das mulleres na guerrilla. Foron catro anos nos que me impliquei persoalmente porque comecei a coñecer as súas historias, as traxedias, os traumas e adoptei a decisión de que, mentres teña azos, vou continuar nese camiño, achegándome ás memoria das mulleres represaliadas. Desde o ano 2006 centreime na recuperación e divulgación da súa historia en xeral e das guerrilleiras en particular e é por iso que agora digo que a homenaxe é a todas elas.
– SG: A súa investigación foi reveladora para descubrir o papel das mulleres na guerrilla antifranquista, un tema nunca antes tratado.
– AM: Na bibliografía que coñecía sobre a guerrilla había unha monografía sobre Enriqueta Otero e algúns artigos sobre Josefina Abeledo ou Consuelo, mais a descuberta de que esas mulleres foron a columna vertebral da guerrilla foi o que me levou a continuar. O traballo comezou sendo menos ambicioso, pensei facer unha pequena monografía centrándome en determinadas familias, na Rodríguez López, na Gallego Abeledo e nunha de Cabanas na que había varias mulleres que estiveran encarceradas mais nunca pensei que tomaría esta dimensión. Foi tirar do fío e unhas persoas foron levándome a outras e así comecei a percorrer toda Galiza en busca de informantes. Foi un traballo moi gratificante porque comprendín que aquelas traxedias ficaron non só nas persoas senón tamén nas xeracións seguintes. O outro día lía unha entrevista coas psicanalistas Anna Miñarro e Teresa Morandi, que acaban de publicar unha recompilación do seu proxecto “Trauma e Transmisión” na que dicían que esas situacións se transmiten até a cuarta xeración. Salientan que o esquecemento non é posíbel e iso tamén eu o comprobei en primeira persoa. (…)”

Ledicia Costas: “A represión social e política non poden quitarnos a fantasía e a capacidade de soñar”

Publicado o por

Entrevista de Montse Dopico a Ledicia Costas en Magazine Cultural Galego:
“(…) – Montse Dopico (MD): En Recinto gris as persoas diferentes son enviadas a un campo de concentración. Xa en Unha estrela no vento tiñas un personaxe que se sentía diferente aos demais…
– Ledicia Costas (LC): Teño debilidade polas persoas que son diferentes e por iso socialmente discriminadas. Por iso sempre acaban estando nas miñas novelas, dun xeito ou doutro. En Recinto gris están dun modo máis explícito: un neno albino, unha nena con síndrome de Asperger, unha muller con síndrome de Dióxenes… Hai un personaxe que está inspirado nun home que vive nun portal na rúa Urzáiz, en Vigo, e que pasa o día aferrado ao seu transistor. (…)
– MD: A literatura infantil e xuvenil é moi importante nas vendas das principais editoras, ás editoras especializadas vailles ben…
– LC: Pois eu sinto que para moita xente aínda segue a ser unha literatura de segunda categoría. Aínda é bastante habitual que che pregunten cando vas facer unha novela de verdade. Eu esfórzome o mesmo coa literatura xuvenil que coa literatura de adultos. O 35 por cento da produción galega é LIX, así que, si, é bastante. Ademais unha das funcións da literatura xuvenil é crear lectores.
– MD: Dicías antes que era máis difícil ter visibilidade se eras muller. Se cadra na poesía iso non pasa tanto.
– LC: Porque para esas mentes de elevado nivel intelectual das que falabamos antes que unha muller faga poesía está ben, pero a parte da literatura que consideran “seria”, a narrativa, é cousa máis ben de homes. Poesía si porque o que consideran volátil e fráxil, a poesía, parécelles axeitado para mulleres. (…)”

Cuestionario Proust: Rosalía Fernández Rial

Publicado o por

Desde o blogue de Ramón Nicolás, Caderno da crítica, este Cuestionario Proust a Rosalía Fernández Rial:

«1.– Principal trazo do seu carácter?
– A abstracción. Así, sen concretar.
2.– Que calidade aprecia máis nas persoas?
– A Honradez, en especial na modalidade de impulso irreprimible.
3.– Que agarda das súas amizades?
– Que sexan como son. Mais, postos a pedir, “Amor” (a poder ser, platónico).
4.– A súa principal eiva?
– Pisar ás miñas parellas de tango. Coa muiñeira, o rock ou a salsa non me pasa (aclároo por se alguén que nos estea lendo me quere sacar a bailar). En calquera caso, esa debe ser unha eiva secundaria. A principal penso que é a dúbida perpetua, mais non estou moi segura.
5.– A súa ocupación favorita?
– A ningunha actividade que me entusiasme lle chamaría “ocupación”.
6.– O seu ideal de felicidade?
– Ser Feliz.
7.– Cal sería a súa maior desgraza?
– Aquela que tivera menos graza.
8.– Que lle gustaría ser?
– Un personaxe de ficción.
9.– En que país desexaría vivir?
– En Fantasía. E, de non ser posible, no das Marabillas.
10.– A súa cor favorita?
– A da Utopía.
11.– A flor que máis lle gusta?
– A das “cen follas”.
12.– O paxaro que prefire?
– A Ave Fénix.
13.– A súa devoción na prosa?
– Ser moi devota duns poucos magos. E, logo, deixarme sorprender.
14.– E na poesía?
– Aínda máis.
15.– Un libro?
– Si, por favor. Grazas.
16.– Un heroe de ficción?
– Robin Hood existiu?
17.– Unha heroína?
– A de Trainspotting parece boa.
18.– A súa música favorita?
– Sempre depende do momento.
19.– Na pintura?
– Tamén.
20.– Un heroe ou heroína na vida real?
– Mataríame se revelase a súa identidade.
21.– O seu nome favorito?
– O dese/a heroe/heroína real.
22.– Que hábito alleo non soporta?
– O de copiar e pegar sen citar.
23.– O que máis odia?
– Que o ser humano sexa capaz de odiar.
24.– A figura histórica que máis despreza?
– A de quen coartou a liberdade, en calquera das súas formas.
25.– Un feito militar que admire?
– O dos Jedis contra os Siths, son os únicos exércitos nos que creo.
26.– Que don natural lle gustaría ter?
– O das ilusionistas.
27. – De que maneira lle gustaría morrer?
– En escena, tras a mellor función da miña vida.
28.– Cal é o seu estado de ánimo máis habitual?
– O onirismo con alucinacións.
29.– Que defectos lle inspiran máis indulxencia?
– Os infantís. As cativas e cativos poden “facer de min un pandeiro”, expresión moi de Celso Emilio –de quen, si, son devota–.
30.– Un lema na súa vida?
– Miña avoa materna, Lema Touriñán.”

Cuestionario Proust: Antón Patiño

Publicado o por

Desde o blogue de Ramón Nicolás, Caderno da crítica, este Cuestionario Proust a Antón Patiño:

«1.– Principal trazo do seu carácter?
– Síntomas lixeiramente cosmoagónicos.
2.– Que calidade aprecia máis nas persoas?
– O humor libertario.
3.– Que agarda das súas amizades?
– Que de cando en vez boten un riso.
4.– A súa principal eiva?
– Humor clandestino.
5.– A súa ocupación favorita?
– Pasear-ler-nadar-pintar-escribir.
6.– O seu ideal de felicidade?
– Facer unha longa escolma na biblioteca até a reducir a uns 300 libros.
7.– Cal sería a súa maior desgraza?
– Naufragar na desorde.
8.– Que lle gustaría ser?
– Alguén con coraxe e inocencia.
9.– En que país desexaría vivir?
– Na illa de Eivisa cando estivo alá Walter Benjamin.
10.– A súa cor favorita?
– Talvez o negro un pouco brillante mesturado con vermello intenso.
11.– A flor que máis lle gusta?
– A papoula en liberdade.
12.– O paxaro que prefire?
– A pega rabilonga voando sobre eidos cor verde intensa.
13.– A súa devoción na prosa?
– Samuel Beckett.
14.– E na poesía?
– Paul Celan.
15.– Un libro?
– O livro do desassossego, de Fernando Pessoa.
16.– Un heroe de ficción?
– Heriberto Bens.
17.– Unha heroína?
– Alicia, de Lewis Carrol.
18.– A súa música favorita?
– Transportes Hernández y Sanjurjo.
19.– Na pintura?
– O Monet dos nenúfares.
20.– Un heroe ou heroína na vida real?
– Ada Colau.
21.– O seu nome favorito?
– Cora.
22.– Que hábito alleo non soporta?
– A vaidade.
23.– O que máis odia?
– O poder.
24.– A figura histórica que máis despreza?
– A un miserábel chamado Francisco Franco Bahamonde.
25.– Un feito militar que admire?
– A resistencia do Vietcong.
26.– Que don natural lle gustaría ter?
– Grandes doses de melancolía activa.
27.– De que maneira lle gustaría morrer?
-Con tempo para dicir unha grande frase: “Comentai que fun moi feliz!”
28.– Cal é o seu estado de ánimo máis habitual?
– Unha esperanzada tensión creativa.
29.– Que defectos lle inspiran máis indulxencia?
– A envexa e os que Nietzsche sinalaba como “humanos demasiado humanos”.
30.– Un lema na súa vida?
Memoria + mirada = visión.”

Cuestionario Proust: Dores Tembrás

Publicado o por

Desde o blogue de Ramón Nicolás, Caderno da crítica, este Cuestionario Proust a Dores Tembrás:

«1.– Principal trazo do seu carácter?
– Entusiasmo.
2.– Que calidade aprecia máis nas persoas?
– Bondade, honestidade e xenerosidade, por esa orde.
3.– Que agarda das súas amizades?
– Que me queiran e me deixen querelos. Lealdade.
4.– A súa principal eiva?
– O perfeccionismo con tódalas consecuencias.
5.– A súa ocupación favorita?
– Ler ou facer proxectos cos meus nenos.
6.– O seu ideal de felicidade?
– Desfrutar dos meus, sen voráxines.
7.– Cal sería a súa maior desgraza?
– Perder a miña familia.
8.– Que lle gustaría ser?
– Escritora.
9.– En que país desexaría vivir?
– No que vivo.
10.– A súa cor favorita?
– Negro.
11. – A flor que máis lle gusta?
– Lilium. A que máis me emociona as mimosas.
12.– O paxaro que prefire?
– Peizoque.
13.– A súa devoción na prosa?
– J. Berger, J. Cortázar, Arqueles Vela, P. Roth, O. Pedrayo…
14.– E na poesía?
– A. Pizarnik, J. A. Valente, A. Porchia, San Juan de la Cruz, Lew Welch, L. Glück…
15.– Un libro?
– Poesía Completa, A. Pizarnik.
16.– Un heroe de ficción?
– G. de G., John Berger.
17.– Unha heroína?
– María, de Pensa Nao, Anxo Angueira.
18.– A súa música favorita?
– Sigur Rós.
19.– Na pintura?
– Carl Larsson.
20.– Un heroe ou heroína na vida real?
– Miña nai.
21.– O seu nome favorito?
– Romeu/Duarte.
22.– Que hábito alleo non soporta?
– O egoísmo.
23.– O que máis odia?
– A soberbia ou a ruindade.
24.– A figura histórica que máis despreza?
– A de calquera ditador.
25.– Un feito militar que admire?
– Ningún.
26.– Que don natural lle gustaría ter?
– A serenidade.
27. – De que maneira lle gustaría morrer?
– De vella.
28.– Cal é o seu estado de ánimo máis habitual?
– Un estado positivo.
29.– Que defectos lle inspiran máis indulxencia?
– A ignorancia.
30.– Un lema na súa vida?
– Vivir de forma apaixonada.”

Cuestionario Proust: Antón Cortizas

Publicado o por

Desde o blogue de Ramón Nicolás, Caderno da crítica, este Cuestionario Proust a Antón Cortizas:

«1.– Principal trazo do seu carácter?
– Pregunteille ao espello: E ti de quen vés sendo? E non mo soubo dicir.
2.– Que calidade aprecia máis nas persoas?
– A bondade.
3.– Que agarda das súas amizades?
– Só amizade.
4.– A súa principal eiva?
– Ser eu mesmo, talvez?
5.– A súa ocupación favorita?
– Escribir o meu mundo e argallar trebelladas no obradoiro.
6.– O seu ideal de felicidade?
– Ter e dar o agarimo necesario cando o necesitas e cando o necesitan.
7.– Cal sería a súa maior desgraza?
– Que lle pasase algún mal á miña muller e fillas.
8.– Que lle gustaría ser?
– Bon.
9.– En que país desexaría vivir?
– Neste, pero habitado por galegos con dignidade, amantes do propio e que non estivesen dia tras día tirando pedras contra o propio tellado, como acontece.
10.– A súa cor favorita?
– A verde, será por algo que descoñezo.
11. – A flor que máis lle gusta?
– Calquera que florece libre.
12.– O paxaro que prefire?
– A merla e mais o merlo, e logo todo o resto.
13.– A súa devoción na prosa?
– Non son devoto de ninguén.
14.– E na poesía?
– Tampouco son devoto, mais podo citar a Miguel Hernández, Lorca, Celso Emilio, Benedetti, Neruda, Rosalía…
15.– Un libro?
– Talvez o que aínda non lin.
16.– Un heroe de ficción?
– Robin Hood… Era un que facía xustiza porque a xustiza non a facía?
17.– Unha heroína?
– A vendedora de mistos, do conto de Andersen, que foi quen de vencer coa fantasía e a esperanza, aínda que apenas durante o tempo de calor dunha caixa de mistos, a miseria dos miserábeis que viven a consta da miseria dos demais.
18.– A súa música favorita?
– A que consegue emocionarme, que é moita. A de Zeca Afonso, e a de tantos galegos que están facendo coa súa música que o noso país sexa un chisquiño máis fermoso.
19.– Na pintura?
– Favoritos non teño, porque non son moi experimentado neste terreo, mais podería citar a Brueghel, Van Gogh, e tantos máis; e acó, a carón, o Leandro…
20.– Un heroe ou heroína na vida real?
– Toda a xente do común que sobrevive acotío os asaltos e roubos do Capital e os seus secuaces, e que sabe onde é que está o mal que nos afoga.
21.– O seu nome favorito?
– Son tres: Catarina, Rosalía e Antía.
22.– Que hábito alleo non soporta?
– Tres: que a xente falemos a berros esteamos onde esteamos, o incivismo de tirar papeis ou lixo ao chan e a tala indiscriminada de árbores.
23.– O que máis odia?
– A soberbia e a cobiza e, madia leva, o odio.
24.– A figura histórica que máis despreza?
– Os ditadores todos e os que usan a democracia, mellor dito, o sufraxio universal -que a democracia aínda non chegou-, para armárense en ditadores, e a xente que lles fai a reverencia. Non habería ningún ditador, se non houbese xentiña, armada ou desarmada, que os defende.
25.– Un feito militar que admire?
– Ningún.
26.– Que don natural lle gustaría ter?
– A bondade.
27.– De que maneira lle gustaría morrer?
– De morte morrida de vez, e a ser posíbel que a morte me pille xa morto.
28.– Cal é o seu estado de ánimo máis habitual?
– Talvez a saudade.
29.– Que defectos lle inspiran máis indulxencia?
– Os ocasionados pola ignorancia, mais non os causados pola estupidez.
30.– Un lema na súa vida?
– Outro mundo é posíbel, mais está neste.”

Beatriz Maceda: “Man ensinounos a poder vivir con moito menos do que vivimos”

Publicado o por

Entrevista a Beatriz Maceda en La Voz de Galicia:
“(…) – La Voz de Galicia (LVG): Era Man tan especial?
– Beatriz Maceda (BM): Era unha persoa que non pode ser esquecida. Unha das funcións da literatura é a de reivindicar e comprometerse. Moitos nenos de agora xa non coñecen a Man, e para iso fixen o libro [Man, o Alemán de Camelle]. (…)
– LVG: Chegou a coñecer a Man?
– BM: Un amigo faloume del e fun a coñecelo. Nunca estivera en Camelle. Cando o coñecín non só me pareceu interesante como artista, senón que tamén ten moitos valores positivos para transmitir. Demostrou que se pode vivir con moito menos do que vivimos. E sobre todo, admíroo pola súa coherencia. (…)
– LVG: Que tal foi a acollida do libro?
– BM: Moi ben, xa vai pola segunda edición. Pero co que me quedo, sobre todo, é coas historias que me ocorreron. Non tiña experiencia en presentacións literarias e pasoume de todo. Na Feira do libro de Cee houbo un home que veu falar comigo e acabou chorando ao lembrar a Man. Viñeron a verme dúas mestras xubiladas que deron clase en Camelle, que o coñecían e tamén falaron del moi emocionadas. (…)”

Ramón Nicolás: “A formación do bo lector. Conversa con Xabier P. Docampo”

Publicado o por

Entrevista de Ramón Nicolás a Xabier P. DoCampo na revista Qué leer, na versión en galego publicada no seu blogue, Caderno da crítica:
“(…) – Ramón Nicolás (RN): Que cambiou na LIX galega dende os seus inicios como narrador?
– Xabier P. DoCampo (XPD): A LIX en Galicia é un fenómeno literario que se inicia como tal ao comezo dos anos oitenta. Nese tempo comezamos a publicar unha serie de escritores e escritoras da miña xeración, e facémolo como resposta á carencia de obras na nosa lingua que se poidan propoñer como lectura nas aulas. Esta necesidade continúa, pero superouse a urxencia daquel momento.
– RN: Sempre conxugou, na súa obra, a calidade literaria co interese argumental…
– XPD: É certo que se trata de contar historias, pero a literatura faise na linguaxe, ela é quen xera o elemento artístico da obra. Importan as historias, pero máis importa contalas ben, conxugar eficacia narrativa e beleza literaria.
– RN: A súa última obra: A illa de todas as illas, é unha homenaxe indubidable á mellor literatura….
– XPD: É o meu tributo á literatura que nos converteu en lectores, a aquelas obras que na infancia e adolescencia, debuxaron na nosa alma o mapa do arquipélago onde habitan as palabras. Mais tamén é un libro sobre a lectura. Ler é unha aventura, a de buscar en cada libro o que nos di de nós mesmos. É un camiño de formación do individuo, porque lle vai dicindo de si e da súa relación co mundo. Eu non nego o que a lectura ten de pasatempo, esa é unha forma de ler, pero non a única, porque hai esoutra: a de saber de min. Esa é a que eu quero para a LIX, xa que a ela, sempre que sexamos esixentes coa súa calidade literaria, está encomendada a formación do lector literario. A LIX fai lectores, pero máis debe facer bos lectores.
– RN: Como acolle o recoñecemento próximo que lle tributan dende a AELG?
– XPD: Estas cousas hai que acollelas sempre como algo que nace no cariño e na xenerosidade dos que deciden que sucedan. Eu recíboo con agradecemento a esas persoas e a todas cantas se alegran de que isto aconteza.
– RN: A súa loita pola defensa do idioma galego é insubornable. Que é o máis necesario hoxe para asegurar a súa continuidade?
– XPD: Se a alguén, individuo ou pobo, o despoxan da súa lingua aniquilan a súa capacidade de recoñecerse no mundo e na historia. Xa sempre vagará como un ser adimensional. Todos os idiomas son igual de importantes, de grandes e, mesmo, de extensos, porque todos chegan aos confíns das persoas que os falan e os entenden, e os confíns da alma están alá onde o universo se curva e se fai infinito. Tan difícil é de entender que somos galegos porque falamos galego?
– RN: E para aumentar a base lectora?
– XPD: Os lectores e lectoras fanse na escola. A educación debe consistir en ler e escribir (e despois todo o demais, pero despois). En aprender a facelo con criterio persoal, pero harmónico coa historia. Ler axúdanos a facernos sabios e o ser humano naceu destinado ao saber.”