“Un percorrido polos cen anos de edición moderna en Galicia”

Desde o Diario Cultural da Radio Galega:
“A Asociación Galega de Editoras organiza o XIX Simposio O libro e a lectura, que este ano fai un percorrido pola historia da edición moderna en Galicia. Henrique Alvarellos, presidente da entidade, fálanos do evento, e Encarna Otero, dános un par de pinceladas máis acerca de figuras como Ánxel Casal ou María Miramontes. A entrevista pode escoitarse aquí.”

Carlos Callón, autor de O libro negro da lingua galega: “A un taxista déronlle 48 horas para cambiar Rianxo por Rianjo”

Entrevista de Sandra Faginas a Carlos Callón en La Voz de Galicia:
“(…) – La Voz de Galicia (LVG): No libro constatas que ao longo de cinco séculos falar e escribir en galego foi unha heroicidade. Que anécdota che sorprendeu máis?
– Carlos Callón (CC): Eu non sabía que os fascistas profanaran a tumba de Alexandre Bóveda para cambiarlle o nome na lápida que el mesmo deixara disposta antes de que o asasinasen, porque el quería que puxese Alexandre en galego. E houbo franquistas que entraron na tumba e lle puxeron un iota por riba. Tamén me sorprendeu que non estivesen recollidas en ningún libro a cantidade de multas que se poñían por falar galego en público, ou ese expediente que se abriu a un funcionario da Deputación de Lugo por «exagerado acento gallego». Sorprendéronme moitas anécdotas.
– LVG: Ti partes de varias premisas ou falacias. Unha delas é que o galego non só foi perseguido no franquismo.
– CC: Si. Hai quen pensa que a situación do galego actual de perda de falantes é debida a que a xente espontaneamente non o ama ou porque non se reclamou a súa extensión social, pero o franquismo só aplicou unha política que xa era habitual. Durante a Segunda República o galego non foi lingua oficial non porque non cumprise os criterios, como foi o caso catalán, senón porque se lle puxeron paus na roda. Castelao pediu nas Cortes Constituíntes en 1931 que non se obstaculizase o uso do galego na Administración e votouse en contra. E antes, en 1910, pediuse a cátedra de galego para Santiago e o gobernador civil interveu parando esas mobilizacións. Hai moitos exemplos.
– LVG: En que época houbo máis represión?
– CC: Hai tres momentos traumáticos: a finais do século XV, coa doma do reino de Galicia por parte dos Reis Católicos, outro coa chegada dos Borbóns no século XVIII, que significou a agresividade escolar e as tentativas de desgaleguización. É cando se publica algún regulamento que di que hai que perseguir aos nenos na escola que falen galego. E o terceiro foi o franquismo.
– LVG: Cal foi a maior multa por defender o galego?
– CC: Se non me falla a memoria, foi para La Voz de Galicia. Nos anos 60 permitiuse utilizar na misa a lingua que a xente falaba, e no Estado español foi así para o castelán, o vasco e o catalán, pero non para o galego. Entón empezou unha mobilización en defensa da lingua, que penso que foi a maior do século XX, na que La Voz tivo un papel destacado. Deulle un premio Fernández Latorre a un artigo que defendía a misa en galego e por esa causa impúxoselle unha multa de 50.000 pesetas. Tamén á mestra Pepa Baamonde deixárona medio ano sen soldo por falar en galego a nenos de 4.º de primaria. Hai moitos casos.
– LVG: Como o do taxista.
– CC: Si, foi en 1972. Déronlle 48 horas para rotular o seu coche co nome de Rianjo en lugar de Rianxo. Se non o facía, quitábanlle a licenza. Eu agradecinlle en persoa a ese taxista, que puido asistir este verán ao acto de presentación do libro e contou alí mesmo a historia. Un relato que di moito porque son historias de xente que levantou a voz e non quixo asumir esas prohibicións como algo natural. Persoas que querían poñerlle nomes galegos aos fillos e non podían, ou aquelas ás que obrigaban a castelanizarlle o apelido, como esa señora que de golpe pasa de ser Meixide a Meigide. (…)”

“As nais saen do armario e elevan a literatura galega”

Artigo de Ana Abelenda en La Voz de Galicia:
“A reflexión en torno á maternidade, a escolla de ter ou non ter fillos, é xa un relato central nas nosas letras. Hai desexo, conciencia, reflexión e debate. Elas aleitan outra forma de rebeldía. (…)
Ser nai ou non ser nai é a cuestión, é cuestión candente na literatura. Como muro para conter a forza das novas propostas en torno a ela, resiste ben armado o canon dun sistema que mira para outro lado ou observa, ollos mouchos, como se afonda no discurso. Elas seguen no seu, creando, desbotando o canon.
Nos últimos anos, a maternidade botou a andar pasiño a paso cara ao centro do relato, a defender o seu oco sen ollarse no espello doutros, sen temer a represalia, sen pedir permiso. Ese lugar é un útero, que se dilata e dá vida a unha diversidade de fillas, visións sobre a muller en relación coa súa liberdade, co embarazo, o parto e a crianza, dende a descuberta á fin de que a realidade supera toda ficción herdada e os ditames ata a reflexión sobre novas formas de crianza ou a decisión de non traer fillos ao mundo.
As nais e as non nais non se perden no backstage literario, saen ao encontro, cunha literatura diversa. Só para nais e non nais, de mulleres? Non debera… (…)”

Marcos Calveiro: “A masa crítica de lectores en galego é a que é, haberá que buscar outros a través de voces máis novas”

Entrevista de Ana G. Liste a Marcos Calveiro en Praza:
“(…) – Praza (P): Porque dicir que un é de profesión escritor, non ten que supoñer que un vive diso; pero cando a profesión é editor si, non?
– Marcos Calveiro (MC): Evidentemente, si. Eu exercín de avogado moitos anos, logo deixeino. Logo me fixen escritor profesional e duroume dous anos porque escollín os anos da crise de 2008, cubrinme de gloria. E logo coa miña parella –que tamén quedara sen traballo– acabamos montando un bar. Ela é filla de taberneiros e eu son neto de taberneiros polas dúas bandas. Ao final era un mundo próximo, criámonos nas tabernas.
– P: Chegou a comentar nas redes sociais que case non volve á literatura.
– MC: É que foi certo. Pasei case seis anos de seca. Recuperei a escrita en Curros & Holmes e outras novelas que escribín foi durante a pandemia. Entre os tres meses confinados e os oito que practicamente tivemos o bar pechado ou con horario reducido, recuperei moitas horas mortas na casa. Recoñezo que escribín moito durante a pandemia, ou escribía ou non sei que facía. Hai xente que se dedicou a cociñar e esgotar a fariña, outros fixeron pilates na casa ou se dedicaron á horta. Eu volvín ao que sabía, que era escribir. Pero publicada só está esta novela.
– P: E esta historia de Curros & Holmes. No misterio d′O kapital xa a tiña previamente na cabeza?
– MC: É unha desas frikadas que teño desde hai anos na cabeza. A mítica viaxe de Curros a Londres, de oito meses ou un ano –os biógrafos discuten a data e algún incluso nega a súa existencia–, sempre me chamou a atención. Que faría Curros en Londres despois de fuxir das gadoupas do pai por unha mala relación ou buscando aventuras? Tampouco se exiliou por motivos políticos porque non coinciden as datas da represión polos seus artigos, isto parece que foi antes. Como son fan desas frikadas históricas galegas deses persoeiros un pouco cultos, pois cando foi o confinamento abrín un cartafol que teño alí no portátil de ideas e pinchei no arquivo de Curros. Comecei investigar, empecei a ler cuestións da época vitoriana inglesa e iso levoume a Sherlock, a Marx… É que son uns anos londinenses nos que hai un feixe de xente coñecida alí.
– P: Desde o principio ía ser unha saga?
– MC: Si, a idea cando falei con Francisco Castro antes de incorporarme aquí era que fose unha saga. Sae fóra de colección e cun deseño específico, agardo que haxa máis. Agora tería que estar entregando unha segunda, pero o traballo como editor impídeme totalmente poñerme a escribir. Supoño que contra o final do ano, cando me libere dos premios, poderei volver escribir.
– P: Porque mentres le por traballo, é imposible escribir?
– MC: Si, non leo como ocio nin escribo. É imposible. Ademais, cheguei aquí –e faleino con Fran como director– co compromiso de responderlle a todo o mundo. E ata o de agora respondín a todos, xa aceptei un montón de novelas e xa rexeitei outro feixe de orixinais educadamente. Acuso recibo de todo e contesto a todo. Estiven na outra banda cando comecei e nada me horrorizaba máis que mandar un texto a unha editora e que nin se molesten en contestar.
– P: Desde a posición do ata agora escritor, como pensa que quere actuar como editor?
– MC: A ver, hai un criterio obxectivo da calidade dos textos comezando pola calidade da lingua. Logo hai criterios subxectivos dos meus gustos persoais, pero evidentemente hai criterios persoais e eu o que quero é que se vendan os libros. Logo hai un criterio de Galaxia como institución que se teñen que publicar, somos –por así dicilo– o repositorio fundamental da cultura galega e hai cousas que tes que editar para que queden para as xeracións futuras. O difícil e casar todo iso, pero aí estou, comezando. (…)”

Anxo Fariña: “É o primeiro libro no que os Megatoxos non viaxan no tempo, senón a unha realidade paralela”

Entrevista de Laura Veiga a Anxo Fariña en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Os Megatoxos e o reto de Internet é a sétima entrega desta serie, mais como comezou todo?
– Anxo Fariña (AF): Quería facer unha historia para adolescentes, de aventuras, mais na que puidese falar das miñas paixóns como a historia ou a ciencia ficción.
Agora as viaxes no tempo están máis de moda, pero desde logo cando comecei con isto non. E sobre todo a literatura para a adolescencia non tocaba este tipo de temas. O feito de escoller o toxo é unha homenaxe aos cómics de súper heroes que lin de neno e tamén por ser unha planta común, que coñecemos ben, e que aquí se converte no extraordinario. Un pouco o que ocorre cos protagonistas: teñen habilidades extraordinarias, mais tamén fan exames e van a clase.
– ND: Mesturar o cotián co fantástico.
– AF: É o que me divirte, pensar coa miña alma de neno que podo atopar algo marabilloso agochado tras unha pedra ou unha fervenza, misterios por descubrir. Iso é o que quero transmitir cando escribo para que as crianzas lle collan o gusto a lectura. Aliás, as viaxes no tempo permítenme tratar diversos temas como a ecoloxía ou o patrimonio cultural.
– ND: Ou Internet.
– AF: Este é o primeiro libro no que os Megatoxos non viaxan no tempo, senón a unha realidade paralela. Eu tamén fago actividades para crianzas relacionadas coa creatividade e recentemente estiven estudando sobre educación e novas tecnoloxías. Este libro naceu no medio da pandemia coa intención de ser máis transcendental e, aínda que manteño temas como o uso e abuso das redes sociais e os videoxogos, finalmente é moito máis divertido.
Non quero destripar a historia, pero a idea é un mundo que cumpre todos os teus desexos, mais pode facelo porque recolle e analiza os teus datos. E as persoas que están aí, están felices, ou aparentemente felices. Neste libro quería facer referencias a filmes, libros e videoxogos actuais e tamén antigos como A historia interminábel ou SuperMario. As ilustracións tamén son algo diferentes do habitual, porque nun mundo dixital hai máis liberade de facer outras cousas, unha maior saturación das cores e outros detalles. Estou moi contento con este libro.
– ND: Por que mudar o ton serio por un máis divertido?
– AF: Son dos que pensa que igual que falamos unha lingua diferente cando estamos no estranxeiro, por exemplo, no Xapón teño que falar xaponés para que me entendan, ás veces hai que facer o mesmo segundo a idade.
Non é o mesmo falar para crianzas de cinco anos, rapazada de doce, persoas de corenta anos ou de oitenta. Aínda que contemos o mesmo, como argallamos o noso discurso e como utilizamos as palabras non é igual.
Quería que sexa a persoa que le o libro a que sacara as súas propias conclusións, porque as redes sociais e os videoxogos teñen a súa parte negativa, pero tamén unha positiva. Isto tamén se ve coas personaxes, porque Ninfa por exemplo está máis preocupada pola natureza, mentres que Ruxe é quen pon a atención no resto dos amigos e da xente, e a súa forma de relacionarse e de socializar tamén é diferente. Ninguén é totalmente perfecto ou imperfecto, inclusive os que se supón que son “malos”, non o son tanto.
– ND: Haberá máis aventuras para os Megatoxos?
– AF: Cando comecei xa o fixen cunha idea de colección. Evidentemente, nestas cousas nunca sabes se van ir ben, mais tiven sorte e puiden seguir facendo libros. A idea é que continúe, aínda que é unha serie finita e de feito xa ten un final pensado. Con todo, antes escribía máis rápido e agora vou máis lento e vivimos tamén nun mundo moi acelerado, con moita présa por ter todo xa. Se todo vai ben, o ano que vén ou dentro de dous haberá unha nova entrega.”

Francisco Rodríguez, ensaísta: “O grao de autonomía e o peso político do reino son incuestionábeis até finais do século XIV”

Entrevista de Xoán Costa a Francisco Rodríguez en Nós Diario:
“A Asociación Socio-Pedagóxica Galega (AS-PG), coa colaboración da Fundación Galiza Sempre, publica o segundo volume do libro Unha etapa estelar e conflitiva de Galiza (a segunda metade do século XIV). Tomo II. Un reino con clase dirixente, da autoría do ensaísta e historiador Francisco Rodríguez. Abordamos nesta entrevista algunhas cuestións fulcrais analisadas no volume que ten a súa primeira presentación hoxe en Compostela.
– Nós Diario (ND): Como caracterizaría a situación da Galiza na segunda metade do século XIV?
– Francisco Rodríguez (FR): Aclararemos que, desde 1230, o reino da Galiza estivo integrado, dunha forma inestábel e conflitiva, nunha monarquía con base plurinacional de cerne castelán e mesmo castelanista. Porén, esta integración non significou subordinación absoluta nen unha dependencia consumada. O grao de autonomía e o peso político do reino son incuestionábeis até finais do século XIV, con dinámicas específicas e relación coa Coroa propia de quen actúa con independencia de criterio. Non é de estrañar, pois, que houbese desde intentos de recuperar unha monarquía propia, producíndose así unha conflitividade dura, con confrontación bélica nos anos finais do século XIII e comezos do XIV, até outra máis soterrada e continua, en procura dun acomodo máis favorábel. Naturalmente, isto é así por existir unha clase dirixente propia e unha realidade económica, social, política, relixiosa e institucional con grande dinamismo, específica, que non desapareceu coa integración.
– ND: Que caracterizaba esa clase dirixente, en concreto de Fernando de Castro e o seu papel?
– FR: Fernando, ou Fernán, é un home carismático e con grande capacidade de aglutinar. Representa o líder indiscutíbel da Galiza nun contexto moi conflitivo e decisivo, que considero tamén estelar e responde á conduta e moral da saga familiar á que pertence, unha liñaxe que se considera, a falta de monarquía propia, no deber de representar o reino. Esta tendencia, que é notoria nos seus antergos, faise nel un deber inescusábel nesta situación conflitiva. Ademais, representa a asunción dun pacto social entre a nobreza e a burguesía que lle dá ao movemento que el encabeza unha dimensión nacional.
– ND: E con el, a Galiza é o epicentro do petrismo.
– FR: No conflito interno á monarquía plurinacional, o reino da Galiza sitúase como apoio fundamental ao rei Pedro I e como oposición frontal aos falsos Trastámara. Baixo o liderado de Fernando, a Galiza ficará fóra do dominio trastamarista, unha vez instaurada a monarquía bastarda no resto dos reinos da monarquía plurinacional. Serán os castristas galegos os que designan Fernando I de Portugal rei da Galiza. Portugal, tradicional aliado de Pedro I e con forte influencia dos Castro, e a Galiza serán invadidos por un exército multinacional con mercenarios de toda procedencia e o apoio do Papa. A batalla de Porto de Bois, perto de Pambre, obrigou os castristas a se protexeren en Portugal e logo ao exilio forzado a Aquitania e Inglaterra, onde moitos, entre eles Fernando, morreron. (…)”

Varsovia: XIII Congreso da Asociación Internacional de Estudos Galegos, do 21 ao 24 de setembro de 2022

Montse Fajardo: “O machismo está tomando forza como resposta á loita feminista”

Entrevista a Montse Fajardo no Diario do Salnés:
“(…) – Diario do Salnés (DS): Publicou en 2017 o libro Invisibles, sobre as historias de mulleres maltratadas. Achegáronse mulleres a vostede a falar sobre a súa experiencia tras ler o libro?
– Montse Fajardo (MF): Ao principio eran sete mulleres, engadimos a octava na última edición, porque foise achegando xente a contar historias que a elas mesmas ou a persoas queridas lles pasaran. Viu a nós unha rapaza moza, que nos parecía que faltaba. Que se achegasen as mulleres foi para nós moi impactante. Ías ao instituto e había unha rapaza que che contaba que lle pasara á súa nai, ou incluso a ela. Tamén a técnica de son dun Concello, mentres eu estaba entrevistando a unha muller, achegouse ao rematar para falarme de que ela pasara por unha situación así… Era unha constante. É un problema que está moito máis estendido do que pensamos.
– DS: No libro deixa claro que o asasinato é a punta do iceberg, pero hai moito detrás. Cales son os tipos de maltrato que non identificamos de forma tan clara que o son?
– MF: Dúas das mulleres ás que entrevistei facendo Invisibles contáronme que cando lles pegaron por primeira vez, foi cando se disiparon as dúbidas. Elas levaban meses sendo menosprezadas, insultadas, obrigadas a poñer determinado tipo de roupa… Hai determinadas conductas de menosprezo que se van normalizando. Se te preguntas, “estarei sendo unha muller maltratada?”, probablemente a resposta sexa que si.
– DS: Están cambiando a formas de maltrato entre os adolescentes?
– MF: Coas novas tecnoloxías, aínda que teñen cousas boas, é moito máis fácil manter o control sobre a túa parella. Cando eu era unha moza, se alguén quería falar pola noite tiña que chamar a miña casa e que o collera meu pai, había un filtro parental. A través do móbil tes unha especie de control sobre a túa parella 24 horas ao día. Tes que ter unha individualidade e ninguén ten dereito a controlar a túa vida privada.
– DS: Están tomando conciencia sobre os malos tratos as novas xeracións?
– MF: Si, as nenas teñen moito máis claro que cousas non se poden consentir. Pero as novas xeracións teñen que ser conscientes de que os dereitos que teñen, que conquistaron as xeracións anteriores, non son algo permanente. Estes avances do feminismo están provocando respostas moi reaccionarias, o machismo está tomando forza como resposta á loita feminista. Hai que manter a loita, non se pode dar un paso atrás. A violencia machista ten moito que ver cos afectos, a persoa que te fai dano é a que queres, é moi difícil romper ese sentimento, aínda que saibas que tes que deixar de estar con esa persoa.
– DS: Moitos homes con comportamentos machistas están radicalizando a súa ideoloxía ao ver que, co avance do feminismo, están perdendo poder sobre as mulleres…
– MF: Cando ti consegues dereitos é a costa de alguén que os perde. O peso da vida familiar estaba nas mulleres, e hai algúns homes que reaccionan ante iso, non queren perder o que tiñan as xeracións anteriores. Iso significa que estamos avanzando no feminismo. A violencia machista non é unha cousa de homes contra mulleres, é de maltratadores contra o resto da sociedade. (…)”