Desde
Sermos Galiza:
Este discurso foi pronunciado por Xosé Manuel Sánchez Rei, presidente da A. C. Alexandre Bóveda, durante o acto do Día da Galiza Mártir realizado na Coruña, no Paseo Alexandre Bóveda, o pasado 14 de Agosto.
“Amigas e amigos da Agrupación Cultural Alexandre Bóveda, socias e socios da entidade, Sr. Concelleiro de Cultura do Concello de Coruña:
Douvos a benvinda a este acto convocado, como cada ano, para lembrarmos a memoria de Alexandre Bóveda e, por extensión, a de todas aquelas persoas que pagaron coa vida ou coa represión o amor pola súa patria. Hoxe é, con efecto, un día para nos non esquecermos deses homes e mulleres que en épocas convulsas tiveron a coraxe de alzaren a súa voz para reivindicaren os dereitos nacionais do país desde esferas tan diferentes, mais tan estreitamente vinculadas, como a lingua, a literatura, a organización política, a cultura ou os sectores estratéxicos para o desenvolvemento social e económico da nosa terra, un territorio onde o mundo adopta diferencial mais non caprichosamente o nome de Galiza. Falamos, centralmente, de Alexandre Bóveda, mais tamén de Pedro Galán Calvete, de Ánxel Casal, de Xoana Capdevielle ou dos operarios paseados nos bairros coruñeses de Cances, da Silva ou da Infesta, como ben nos lembraba o noso veciño do bairro da Fontenova, Antón Patiño, no seu libro Memoria de ferro. Falamos de todas aquelas xentes torturadas, represaliadas, silenciadas ou desposuídas violentamente da súa dignidade, unicamente por manifestaren o seu compromiso cos valores da igualdade, da liberdade e da súa benquerenza co país. Elas e eles enforman o noso “valeroso clan”.
E referímonos tamén a aquelas mulleres que tiveron o infortunio de saberen que os seus compañeiros e fillos e pais e irmaos e amigos e avós e veciños e curmaos foran asasinados nos valos dos cuarteis e nas gabias do campo, ficando así soas perante a vida. Falamos tamén daqueloutras que foron sometidas ás máis horríbeis barbaries contra o seu xénero, quer de modo efémero ou duradoiro, quer de maneira esporádica ou constante, por aqueles que, coa cruz nunha man e a espada machista chea de sangue noutra, reclamaban xustiza, segundo se narra, por exemplo, na obra de Xosé Fernández Ferreiro Agosto do 36. Temos connosco, pois, os nosos mártires, as nosas mártires, aínda hoxe moitos deles desaparecidos en foxas comúns ou atirados, como sacos, ao mar, ás lagoas, aos cantís, aos ríos máis caudalosos. Está aquí connosco, igualmente, o espírito de Moncho Reboiras, patriota galego asasinado tamén un día de agosto, o 12, asasinado polos mesmos seres, que, con fatos diferentes, con rostros diferentes, até con identidades distintas, fusilaron Bóveda na Caeira no día 17 agosto de 1936.
Por todo iso estamos aquí a estas horas. A Agrupación Cultural a que dá nome o egrexio nacionalista naceu no ano 1976 e ten nos estatutos, cal unha das súas finalidades máis transcendentes, a promoción da lingua e da cultura galegas, mais tamén a promoción da figura e do pensamento de Bóveda. É unha honra para min, pois, presidir unha entidade que persegue tales metas e que conta con arredor de duascentas cincuenta persoas asociadas que partillan idénticas ou similares vontades. Bóveda representa indubitabelmente un dos persoeiros que o pobo galego non debería sentir como case un descoñecido, como unha persoa allea que aparece, ocasionalmente, nalgún libro de texto ou nalgunha efeméride de xornal. Asasinado polo chumbo da intolerancia só por defender a súa patria desde a razón e desde a palabra, desde a democracia e desde o compromiso, silenciado de maneira consciente polos poderes públicos mesmo na actualidade, ocultado o seu contributo profesional para o desenvolvemento económico da Galiza, faise preciso que o seu pensamento e a súa personalidade deixen de engrosar as sombrías gavetas da amnesia colectiva para así faceren parte da nómina daqueles homes e mulleres que levan construído a contemporaneidade do país.
Máis un ano, por tanto, xuntámonos para reivindicarmos a figura de Alexandre Bóveda e a de todas aquelas persoas que coadxuvaron na rexeneración da Galiza e que perderon a vida por esa nobre encomenda. Foron mártires, con efecto, mais o seu martirio non foi en van, o seu esforzo non foi de balde: á súa sombra, coa súa inspiración, naceron colectivos e organizacións de diversa índole que recolleron a luz do seu pensamento e a forza da súa verdade e que o proxectan na sociedade galega para aprimoraren o país. Pensamos en organizacións sindicais, partidos políticos, asociacións culturais etc., que levantan a bandeira da dignidade no nome de Bóveda, Galán Calvete, Casal, Reboiras e no nome de todas as mulleres e homes asasinados ou represaliados polos fascistas a partir do ano 1936.
Os gobernos español e galego teñen provocado que os tempos actuais constitúan unha época de retrocesos en materia social, cultural e política, calibradamente pensados polos poderes económicos que obedecen a diversos nomes: a Troika, o Eurogrupo, o FMI, a Eurozona… Amparándose nunha selvaxe crise socioeconómica que reflicte o insuceso do sistema liberal e as súas consecuencias máis daniñas para as maiorías sociais, eses gobernos tencionan varrer de vez todo aquilo que nos diferencia como integrantes do pobo galego. Así, no referente ao trato coas organizacións de cultura de base, e ao mesmo tempo que nos últimos anos se levan concedendo subvencións a asociacións culturais e veciñais de máis que dubidosa existencia e traxectoria, foron invalidados acordos e convenios consensuados hai ben tempo para desta maneira tentar que agrupacións como a nosa, como a A. C. Alenxadre Bóveda, deixen de facer labor sociocultural, embora sen o conseguiren: aí é onde lles proe, aí é onde lles máis doe. Esperamos que esta situación de recoxía intelectual e ética poida mudar nos próximos tempos e que poidamos recuperar o que merecemos polo noso traballo como A. C. Alexandre Bóveda.
Hai uns instantes falamos de mártires representados na figura de Alexandre Bóveda desde o ano 1936, desde a sublevación asasina contra a legalidade democrática refrendada nas urnas. Mais tamén, presentemente, hai outros martirios que o pobo galego sofre e que tampouco poden ficar no esquecemento social. Un deles é o da súa lingua, martirizada con leis e decretos lesivos proxectados polos mesmos gobernos que teñen a obriga de a defenderen e de a promocionaren; como di a profesora María Pilar García Negro, “a lingua galega non está morta, está mortificada”, martirizada, e queremos, como pobo galego, como A. C. Alexandre Bóveda, que deixe de o estar de vez; queremos a nosa lingua gastadiña polo uso, en todos os recunchos dos corazóns, en todas as esquinas do noso país. Outro dos martirios actuais na Galiza é o que sofren as mulleres que non poden decidir o que faceren co seu corpo para conciliaren en liberdade a súa sexualidade coa vontade ou non de seren nais, vetándoselles o dereito á interrupción da gravidez cando quixeren e infantilizádoas conscientemente para non poderen exercer o tal dereito. Esas mesmas mulleres sofren un outro martirio, cal é o da violencia machista, que cada ano deixa sen vida moitas persoas ás maos de homes de mentira, co corazón laminado de carraxe e de odio, como os fascistas do ano 1936, porque, como dicía o meu avó, “Quen bate na muller nin é home nin é nada”. Martirio singular é, tamén, o que padecen a nosa cultura, a nosa música, os nosos produtos audiovisuais, practicamente inexistentes para algúns organismos gobernamentais, máis interesados por outras manifestacións culturais que nada ou moito pouco nos din, mesmo en termos de beneficios económicos para a sociedade galega. A nosa toponimia, por súa vez, leva sofrendo tamén un especial martirio, tanto na Coruña canto no resto do territorio: aínda hoxe lemos e escoitamos na nosa localidade barbarismos cal *Avenida de Arteijo, *Camiño da Jouxa, *Peñamoa, *La Moura, *La Silva etc., en que se patentea propositadamente a hibridación co español; e aínda hoxe tamén achamos no rueiro coruñés outros microtopónimos que honran os amos da barbarie fascista, como Alférez Provisional, Cabo Santiago Gómez, General Mola etc. (a A. C. Alexandre Bóveda ten unha rica traxectoria na reivindicación e recuperación dos nosos nomes de lugar tradicionais e, xa que contamos coa presenza neste acto co Sr. Concelleiro de Cultura, quero aproveitar para pedir que o goberno municipal volte a colocar o indicativo do “Paseo Alexandre Bóveda” no lugar en que antes estaba e non no sitio en que foi chantado hai algún tempo; e, xa de vez, tamén gostaría de solicitar que se lle conceda unha rúa de verdade, a que xente poida dirixir cartas e da cal se poida dicir que “Moro na Rúa Alexandre Bóveda” ou “Vou para a Rúa Alexandre Bóveda”). Máis un martirio actual é o que leva desangrado o país en forma de emigración cualificada, isto é, millares de mozas e mozos cun alto nivel de formación académica que se ven na obriga de iren procurar un medio de vida a outros países porque neste, entanto que colonia do Estado español, non conseguen un posto de traballo. Igualmente, martirizan a nosa sociedade as decisións adoptadas en España ou en Bruxelas destinadas a acabaren cos nosos sectores produtivos estratéxicos, tales como o leite, a pesca, a construción naval e aínda outros que poderiamos citar aquí; por acaso non enforman tamén mártires actuais esas labregas e labregos aos cales lles poñen unha multa por traballaren, por produciren leite? Non son igualmente mártires esas xentes do mar que teñen de sofrer, por exemplo, non poderen pescar xarda, mais que presencian como entra xarda norueguesa nos portos galegos até un total máximo de 500.000 toneladas?
Estes son algúns dos feitos que máis dano fan ao pobo galego na actualidade. E con todos os seus mártires e as súas mártires a A. C. Alexandre Bóveda manifesta a súa máis profunda solidariedade e o seu constante compromiso. Se desde o ano 1936 e durante uns cantos a seguir a violencia se orientou contra Bóveda e outros moitos correlixionarios galegos, observamos como presentemente existen outras estratexias que traen consigo consecuencias terribelmente negativas para a Galiza, desenvolvidas con outros tipos de violencia.
Mais as dificultades con que batemos no día a día do noso labor como A. C. Alexandre Bóveda non implican de seu unha derrota perenne, ben antes o contrario: tornan necesaria a reafirmación nos sinais identitarios do pobo galego, no orgullo de levarmos a bandeira da razón, na reivindicación constante de todo aquilo que se nos tenciona ocultar. No Día da Galiza Mártir, nesta cidade ártabra da Coruña (localidade en que, lembremos, naceron as “Irmandades da Fala”, a “Biblioteca Gallega”, a “Sociedad del Folk-lore Gallego”, a Real Academia Galega etc., e cidade que foi, ao mesmo tempo, residencia derradeira de Manuel María, socio de honra da nosa asociación e activo colaborador dela), honramos, como ficou dito antes, a memoria da xente que deu a súa vida polo país. Honremos tamén a súa lembranza e o seu compromiso e non permitamos que os conxunturais empecementos que achamos diariamente na defesa da lingua e da cultura galegas nos transporten a unha singradura do desánimo. O futuro dará a razón a aquelas persoas que, como Bóveda, traballaron para construíren un país mellor, máis próspero, soberano, solidario e politicamente maduro, sen dependencias externas, nin de Madrid nin de Bruxelas, para decidiren e tracexaren o seu futuro. O futuro, por tanto, non pode ser máis que noso, porque canto maior for o inimigo maior será tamén a vitoria.
Máis nada e moito obrigado.
Viva a nosa Patria!”
Sanxenxo: presentación de O meu pesadelo favorito, de María Solar
Paula Carballeira: “Nos meus personaxes está toda Paula Carballeira”
Entrevista
de Carlos Loureiro a Paula Carballeira en Noticieiro Galego:
“(…) – Noticieiro Galego (NG): Canto de Paula Carballeira hai nas túas personaxes? -ti mesma tes confesado que te “disfrazaches en peles de personaxes”-…
– Paula Carballeira (PC): Nos meus personaxes está toda Paula Carballeira, só que selecciono dentro de min os rasgos que mellor lles van e intento ver cara a onde me levan. Interpretar un personaxe é toda unha aventura, tes que arriscarte e deixarte ir da man da persoa que dirixe, explorando as túas posibilidades como intérprete de emocións, de movementos, de ficcións. (…)
– NG: Escribir e contar contos para idades máis temperás require imaxinación, compromiso… pero cando falamos de versos, iso xa é outra cousa, e estamos a nos referir ás túas obras poéticas de Contatrás…
– PC: A poesía require se cadra maior imaxinación, maior compromiso, como dis, hai que seleccionar moi ben as palabras, escoitar a súa música, debuxalas no papel. Para min a poesía sería a linguaxe universal, porque nela se crean xogos, melodías, imaxes, todo un mundo.
– NG: E para amosar unha vez máis a interdisciplinariedade entre xéneros, achamos a versión teatralizada das anteriores obras poéticas so o título de A folla máis alta… Sería buscando unha maneira mellor de chegar ao publico máis novo ou foron outras as circunstancias?
– PC: Con A folla máis alta pretendemos demostrar que ás veces a nosa condescendencia co público infantil non nos deixa descubrir que a súa capacidade de evocación, de entrar na ficción do xogo teatral, lles permite atopar respostas para desenvolverse no mundo que nos rodea. Desde a poesía, os ritmos, as coreografías de movementos e o humor, sorprendémonos coa boa acollida que o espectáculo tivo por parte do público e, ao mesmo tempo, puxemos o noso gran de area para contribuír ao emprego de formas teatrais contemporáneas tamén para público infantil e familiar. (…)”
A Sega homenaxea Mª Victoria Moreno para visibilizar as escritoras
Desde
Sermos Galiza:
“O Parque dos Gafos de Pontevedra foi o escenario do acto de homenaxe da plataforma de crítica feminista A Sega á escritora María Victoria Moreno con motivo do II Día das Galegas nas Letras. O acto comezou cun paseo literario pola beira do río Gafos até Campolongo, unha metáfora dos paseos que acotío daba a escritora homenaxeada, e continuou cun xantar popular compartido. Fontes da organización salientan que o “Tendal de María Victoria” foi o que máis interese espertou, pois neste tendal expuxeron as obras da escritora e libros con dedicatorias.
Na xornada da tarde, en que se leu o manifesto da Sega, interviñeron, entre outras, Andrea Nunes, que leu un poema escrito para a ocasión para recoller os títulos das obras da homenaxeada, Carmen Penim, que musicou dúas pezas de María Vitoria e interpretou “A xustiza pola man”. Tamén participaron Laura Cuba e As Boubas. A actuación sorpresa chegou con Mercedes Peón, que asinou o final de festa.
No remate, a sección xuvenil da Sega sorteou entre as persoas participantes a boneca coa figura da escritora doada por Actante Dorado.
O obxectivo da homenaxe que tivo lugar o sábado 15 de agosto é, principalmente, reivindicar a obra das escritoras galegas. “Queremos visibilizar as autoras nas letras, xa que até o de agora a oficialidade homenaxeou 52 homes fronte tres mulleres, xa contando Rosalía”, sinala Susana Sánchez Arins, membro da organización. “Queremos reivindicar que as mulleres escritoras existen e, xa que a oficialidade non as festexa, homenaxeámolas nós”, conclúe.”
Fina Casalderrey: “As novelas de María Victoria eran inxeccións intravenosas directas de sentimentos para a xente nova e non tan nova”
Entrevista
de Lara Rozados a Fina Casalderrey en Sermos Galiza:
“- Sermos Galiza (SG): Como coñeceu a María Victoria Moreno e como foi a súa relación persoal con ela?
– Fina Casalderrey (FC): Todo comezou naqueles primeiros cursos de galego no ensino. Xa ves, veu unha extremeña aprendernos galego. Veu falarnos con paixón de Cabanillas e de todos os autores que permanecían para nós tapados con quilos de mala pintura. Veu ela falarnos deles neses primeiros cursos de galego, en Pontevedra e noutras zonas. Ela foi unha das nosas mestra de mestres. Lembro que ela falaba a moita velocidade, case aprendín a ser taquígrafa tentando non deixar atrás nada do que contaba. Pero relendo despois os apuntamentos, as cousas que dicía non só eran amenas e interesantes, senón que contaxiaban aquela paixón que ela poñía no que contaba, de Na noite estrelecida (de Cabanillas), e das pequenas cousas que ela sabía e che ía debullando. Despois fixémonos amigas pouquiño a pouco…
Lembro unha crítica que fixera, sen ter aínda confianza comigo, de O misterio dos fillos de Lúa, que remataba “O defecto que lle vexo é que me gustaría telo escrito eu”. Lembro tamén ler poesía xuntas… Canta poesía sabía esa muller! Sabía atopar versos para todo, sabía mirarlles as tripas… Nesa profundidade serena da amizade, sen ter que dar contas a ninguén… Aprendín tanto dela…
– SG: Notábaselle esa sensibilidade na escrita.
– FC: Na escrita e na vida. Ata o seu xeito de lear os cigarros tiña un rito poético. Dunha volta, viñamos de Santiago, dun acto, as dúas na súa “Teresita” (só a ela se lle puido ocorrer poñer ao seu coche -vermello, por certo- un nome de muller), ela conducía e pediume que lle lease un cigarro. Eu, que tantas veces a vira facelo, tentei imitala, pero cando llo entreguei, dixo “Isque é un vurullo de cuspe!”
Sabía moitísimo de literatura! Eu dicíalle “Es tan sabia que ata es quen de aparentar impertinente”, con todo o cariño do mundo. “Si?”, respondía cun sorriso pillabán que pretendía inxenuidade. E non se cortaba cando alguén dicía unha incorrección ou unha mentira, ou mesmo unha frase mal construída… Rebentábana eses usos do infinitivo “Dicir que…”, ou o abuso dos xerundios… mesmo lles dedicara un soneto aos xerundios. Tería merecido máis recoñecementos… Dos lectores e lectoras, do alumnado… tenos, pero pola parte dos premios…
– SG: Se cadra por esa parte dos premios, da crítica, máis institucional, foi algo esquecida… Pero que significou para a LIX galega?
– FC: Pois ela foi das pioneiras, cando escribiu Mar adiante (1973), por exemplo, nese momento en que esta literatura estaba nacendo. Unha escritora galega, porque escribía en galego, amaba Galicia e, como ela mesma dicía, “Eu nunca lle puxen os cornos a Galicia”; de certo, defendeu Galicia coma unha Galega “da tribo”. Foi, cando aínda eran moi poucos/as quen facían literatura infantil e xuvenil de forma continuada, alá polos setenta, das que estaban aí. Tamén entrou na literatura xuvenil cando aínda non había en galego moito onde escoller, velaí aquela Anagnórise tan potente destinada á xente moza, e non tan moza, que afonda nos sentimentos que xorden nunha conversa entre unha muller madura e un rapaz nunha simple viaxe en coche. (…)”
Entrevista a Iván García Campos no Diario Cultural
Desde
o Diario Cultural da Radio Galega:
“O escritor Iván García Campos fálanos do libro de relatos Cuestións vitais secretas, publicado en Galaxia. A entrevista completa pode escoitarse aquí.”
Mercedes Queixas: “A Coruña, cidade das palabras e memoria dos días”, pregón da Feira do Libro da Coruña 2015
Texto
de Mercedes Queixas publicado en Sermos Galiza:
“Autoridades do goberno galego e coruñés, deputados do Parlamento galego, membros da directiva da Federación de Libreiros de Galicia, dirección e interpretación musical da Banda Municipal, familia e amigos, veciñas e veciños, curiosos visitantes e amantes dos libros, recibide a nosa benvida!
Deben ser estas primeiras palabras de sincero agradecemento para a Federación de Libreiros de Galicia por pensar en min, como unha veciña máis desta cidade, para compartir convosco este acto de apertura da feira que, con profundo orgullo cidadán, sabemos que é a máis agardada de todas as feiras do libro que se espallan polo noso país entre os meses de abril e agosto.
É honra ser nomeada para inaugurar un evento literario maduro e consolidado coma este, de forte impacto socioeconómico na vida da nosa cidade, pois os libros, xa se sabe, axudan a crear sociedade desde a cohesión e fan parte dunha das industrias culturais máis importantes e solventes de calquera país que acredite en si propio.
No entanto, non sería de todo honesta se non recoñecese hoxe que apenas cinco minutos despois da chamada de Antonio Fernández Maira, o reto e a responsabilidade tentou ceder o paso á inseguridade da vertixe e privarllo á ilusión e á emoción de vivir este momento que, desde hai anos, procurei partillar desoutra posición, con miraxe de aprendiz e, sobre todo, co sistema nervioso moito máis acougado e as mans menos suorentas do que agora.
Mais de aí a empezar a pensar nestas palabras que pretenden ser saúdo de benvida e porta de entrada á sempre sorprendente e agardada Feira do Libro da Coruña, coido que non trascenderon nin outros cinco minutos.
Nada máis cortés que unha mínima presentación que xustifique a miña presenza aquí.
Son veciña do barrio dos Mallos-Estación, desde onde de cando en vez baixabamos á Coruña. Filla de nai e pai traballadores con horario interminábel, que defenderon a vida familiar no mostrador dun pequeno negocio familiar, vindos á cidade procedentes do éxodo rural de finais dos 60, á procura de mellor futuro para os seus fillos. Acontecemento este nada extraordinario, senón ben común á maioría veciñal desta cidade península, nada entre o salitre do Parrote e o labradío das hortas lindeiras, que a fixeron medrar nas mans que a traballaron.
Filla de barrio, dun de tantos barrios que construíron a cidade, coñecín a vizosidade dos días das cigarreiras e dos traballadores do muro. E transitei rúas que, daquela inconscientemente, me iniciaban nun sutil percorrido polo libro da cidade que, co tempo, se convertiría en eixo de rotación persoal: a lectura, o estudo, a docencia de lingua e literatura galega e, por último, a escrita.
Desde a rúa Puerto Rico até a rúa Noia, desde Víctor López Seoane até a Avenida de Arteixo, fun percorrendo camiños aprendidos en rutinaria memoria topográfica por Francisco Tettamancy ou Sofía Casanova; de nena acudía á mercería da rúa Ramón Cabanillas, mercaba zapatillas en Eugenio Carré, saudaba diariamente o busto de Luís Seoane de camiño ao instituto de Monelos, esa cerna formadora onde o galego se manifestou en min por primeira vez como lingua de e para a aprendizaxe global e onde a formación literaria nesta lingua me aprendeu a ler entre liñas e no encabalgamento do verso, ademais de interpretar silencios e palabras roubadas doutrora.
Sen saber, lía a historia literaria galega nas rúas que habitaba, moito antes de chegar a razoalas na teoría dos libros de texto escolares que aínda non viran a luz.
Todos aqueles nomes semellan hoxe, desde a distancia, semente para o tempo persoal que estaba por chegar.
Ao igual que o fío dun libro vai nacendo devagar para ser escrito, esta cidade con memoria axudoume a tecer o amor pola lectura.
A propia biblioteca da casa foise facendo modestamente a partir das primeiras lecturas escolares e, como non!, da suma de fascículos que puntualmente me mandaba miña nai recoller no quiosco Barrasa e que acabaron por conformar todos os volumes da completa Gran Enciclopedia Gallega.
A importancia da lectura, desde os primeiros anos da infancia escolar, é incuestionábel na actualidade, ao meu ver irrenunciábel, mais non lembro ningún episodio lector na miña primeira escola da década dos 70. Canto tempo ben aproveitado desde aquela na formación de novo público lector ao redor das bibliotecas escolares e da exemplar rede de bibliotecas municipais que nos reafirmou con aquel feliz lema: A Coruña, a cidade que le!
No entanto, si teño ben gravada en min a impresión ao tocar na casa un libro aparentemente vello intitulado Memorias dun neno labrego, de Xosé Neira Vilas. Véxome sentada esa noite, na cama do meu cuarto, empezando a ler aquelas páxinas que, por primeira vez, me descubrían que o galego que até entón eu só coñecía como lingua oral, mais alleo a min no uso individual, e polo tanto ágrafa-nunca antes a vira escrita!- tamén podía traspasar a capa dun libro, ergo era unha lingua importante!!!
A sorpresa medrou cando, ao recolocar o exemplar no seu sitio, descubrín outro do mesmo autor intitulado Cartas a Lelo. Concluín que aquilo xa non era unha simple anécdota, senón que o galego pasaba a ser reincidente en importancia!!!
Esta cidade recoñécese, a través do seu rueiro, nunha identidade literaria que fai parte dun construto maior inserido na súa esencia propiamente galega. Os anos fóronmo aprendendo nesas placas azuis que nos ubican, nun lugar da cidade, para o encontro do presente coa historia das nosas letras: a rúa Rosalía de Castro, Curros Enríquez, Manuel Murguía, Padre Feijoo, Galo Salinas, Castelao, Álvaro Cunqueiro, Lois Peña Novo, Ánxel Casal, Luz Pozo Garza, etc.
Inicio e remato esta lembranza nominal con dúas voces poéticas femininas referenciais, Rosalía de Castro e Luz Pozo Garza, veciñas desta cidade tamén en tempos históricos ben diferentes, mais con raíz na palabra da terra ben semellante, para facer reparar que o nome das mulleres tamén segue a ser materia pendente na identificación dos nosos lugares urbanos, ocultas na sonoridade pública coma o curso do río Monelos. Sabemos que está, por onde transitan os seus pasos líquidos a través do veo da invisibilidade.
Podería lerse a Coruña, cidade emblema de memorias, en verso de Luz Pozo, como un libro aberto. Marineda, en palabras de Emilia Pardo Bazán na novela do XIX ou Cristamar, cidade de cristal e mar, arestora no relato da escritora e veciña Chelo Suárez.
Ilha ventureira e nua, NAU ENFEITIÇADA, así a define hoxe poeticamente José Mª Monterroso Devesa; Cidade-Barco foi a metáfora escollida por Wenceslao Fernández Flórez; cidade tatuada na pétrea pel do mar son os versos retrato de Luísa Villalta para esta cidade, onde os ventos respiran e abaten forte para protexer o legado histórico e literario da nación toda nese auténtico museo de memoria viva que é o Cemiterio de Santo Amaro, en conversa diaria co mar coruñés que leva nome de muller, o mar de María Antonia, tal e como nos conta o cronista maior das voces baixas de alén e aquén mar, Xurxo Souto.
Na Coruña, o libro conviviu coa pel das mans da cidade desde o século XIX cun alto valor engadido, nomeadamente o libro e a edición galega, como corresponde a unha cidade que sempre tirou de si panos cegadores para mirar lonxe e sen complexos.
Desde a primeira editora moderna, a Biblioteca Gallega, de Martínez Salazar, até a editorial Lar, con Leandro Carré como director e a editorial Nós, baixo a responsabilidade de Ánxel Casal, no número 36 da Rúa Real, todas elas constituíron acontecementos relevantes na historia da edición galega e en galego, na medida en que construíron a contrafío pontes de aculturación social desde e na propia lingua marxinal e negada, publicando un rico repertorio literario sen o cal sería moito máis difícil construírmos os piares da historia literaria galega máis recente.
Xa antes teceran na nosa cidade os primeiros pousos a Cova Céltica, a Real Academia Galega ou as Irmandades da Fala, indisolubelmente asociadas ás rúas Rego da Auga, Real e Tabernas.
O vindeiro 2016 será ano de dupla celebración nacional co gallo do centenario da constitución das Irmandades da Fala, en que Antón Vilar Ponte tivo protagonismo principal nesta cidade, e mais coa dedicación do Día das Letras Galegas a Manuel María, o poeta chairego veciño do barrio de Monte Alto. Que boa oportunidade para os honrarmos coa luz oceánica deste concello, epicentro cultural das dúas efeméredes, coa inauguración de senllas rúas!
Cada espazo desta cidade convértese nun Km. 0 para o inicio dun paseo literario da man dos moitos escritores que viven perto de nós, compartillando barrio e vida de creación literaria. Algúns deles ben recoñecidos alén do noso país, en todo o Estado e mesmo con obra traducida, o que ensancha o alto valor da literatura galega toda, como son os Premios Nacionais de Literatura nos diferentes xéneros: Manuel Álvarez Torneiro (poesía), Manuel Rivas (narrativa), Xabier P. DoCampo (LIX) e Manuel Lourenzo (teatro). Ilustre veciñanza!
O Padre Rubinos dedicara á cidade o seu libro O poema da Cruña, publicado en 1933. Desde aquela a intrahistoria da urbe que medrou vizosamente liberal, republicana e galeguista, acubillou múltiples escenarios literarios decorados entre a ficción e o rescate do non contado, da verdade sempre silente.
Aprendemos, así, como foron os duros comezos coruñeses no S. XVIII coa novela Costa do Solpor de Xosé Mª Lema; da man de Manuel Rivas comprobamos que Os libros arden mal para evitar o triunfo da barbarie após 1936; sentimos, acompañados de Xavier Seoane, os pasos de Rosalía pola cidade vella e o Parrote n´A dama da noite ou asistimos ao curioso proceso investigador para desvelar algunhas incertezas biográficas rosalianas con´A memoria da choiva de Pedro Feijoo; recuperamos, asemade, a Coruña dos anos 30 protagonizada por Ánxel Casal, María Miramontes ou María Casares desde a novela Memoria das cidades sen luz de Inma López Silva.
O señor Lugrís e a negra sombra de Luís Rei Núñez lévanos de viaxe pola biografía do gran pintor do mar e escritor Urbano Lugrís, mentres que n´A viaxe de Gagarin Agustín Fernández Paz retrotráenos á crónica coruñesa dos anos 60 no Barrio da Falperra, ou, para amantes da novela negra, n´A antesala luminosa de Antonio Tizón, ábrese unha investigación para determinar a identidade de dous cadáveres calcinados que aparecen nas inmediacións da praia do Matadoiro en plena madrugada de San Xoán do ano 2000.
Unha cidade para ollar tamén entre liñas á luz sempre puntual do noso facho principal, aliado resistente para anular as tebras da ignorancia, desde a arquitectura da palabra onde cada libro se converte en porta que abre unha nova porta cara á liberdade.
Se somos o que comemos, somos o que lemos, escribiu a poeta desta cidade Estíbaliz Espinosa. Con todo, tamén somos o que non lemos, engadimos nós.
Eis a excelsa razón de ser das librarías que nos acompañan como principais mediadoras entre o nacemento da creación e a súa entrega nas mans lectoras. A elas agradecemos o apoio e a entrega como axentes visualizadores do libro, nomeadamente aquelas comprometidas co libro galego, ben necesitado aínda de esforzo visibilizador, ao cederen con fachenda cómplice os seus escaparates á expresión literaria máis nosa para a tirar das tebras de quen quere practicar a ignorancia e a negación da identidade propia. Para todas elas reivindicamos, asemade, estímulo e apoio institucional comprometido nestes tempos de mudanzas en que as librarías están a se reinterpretar á luz da tecnoloxía dixital.
A palabra é vida e vai ao lonxe.
Unha palabra enxéndrase na tebra
e, como un fillo, párese con dor
e con amor.
Sirvan estes versos de Manuel María para agradecer o amor das libreiras e libreiros por nos axudaren a aleitar e facer medrar con boa saúde os nosos libros-fillos.
Non perdamos a ocasión. Celebremos a lectura como alimento principal, como alento e como sosego, como pregunta e como resposta, como mazá aberta en provocación, como sinfonía con varios movementos, desde o noso epicentro radial, como símbolo maior de resistencia activa, como semente de futuro.
Como se unha única sílaba furtada do silencio
xustificase a vida
e mantivese a roda do tempo no seu eixo.
Estes versos da poeta coruñesa Pilar Pallarés marcan o principio da fin deste pregón co que quixemos brindar pola memoria literaria desta nosa cidade das palabras e memoria dos días, de onte a hoxe, sabéndomos que son aínda moitas as páxinas que están por escribir e imprimir e que a nosa actuación non será allea nin imparcial, senón comprometida, pois debémosllo ao futuro.
Cedemos agora a palabra á poeta, amiga e veciña, precozmente ausente da cidade, Luísa Villalta, para sempre rememorada en vida na súa casa da rúa Vila de Laxe, coa lectura deste descritivo poema do libro En concreto, que remata coa lenda inscrita na fronte do pazo de María Pita para explicar a importancia da cidade coruñesa na historia de Galiza.
Moitas grazas e boas lecturas!
POEMA DA CIDADE ALTA
O meu nome é o da Cidade Alta
nacido onde a luz e o mar se están orixinando
mutuamente
nacín enfrente de min mesma
cando a Pescadería era un leito de sereas
e a serpe demorada na voz dos meus avós
vento dos ventos
Veño de aquí
unha historia de palabras
nas casas da cabeza e nos chanzos do corazón
palabras que son xente a murmurar de lonxe
desde Santa Lucía
épicas antigas de bailes no Gurugú
insultos pelexas e disparos
e percorren no meu sangue o Camiño Novo
para coller un barco que se marcha
como se xa nunca tivese existido
e sen embargo dou fe, que son verdade
e van a Santa Margarida de merenda
onde unha vez alguén de noso se enforcara
alguén de quen só coñezo aquela rama
partida pola ausencia
non podendo tolerar o día e o cambiante
do vento, sempre, outra vez o vento
a picar na pel fría do verán canicular
o mozo vento grande que trae cartas de Ámerica
e tamén o pequeno que rechea os baleiros do tempo
Érgome dragón todos os meus corpos posíbeis e brutais
para gardar a esencia
esa que me dixeron construtores campesiños
un a un e cada un polo seu lado
sen que o ruído se puxese de acordo debaixo das formigoneiras
nen o silencio dos ríos subterráneos se fixese posíbel
Arrímome a elas, lavandeiras de Monelos
na luz agora das altas aulas do milenio
para deixalas preñadas dunha pequena memoria como o martes
E ao saír deixo comigo a porta aberta
escadas arriba Porta de Ares escadas abaixo Porta Real
e levo a chave enferruxada do salgado das ondas
onde fluctua no horizonte o meu país reflectido
a prostituta sagrada
que desabrocha o corsé das gargalladas de ouro
e finxe que sabe finxir
mentres os taxis na noite se cruzan contraseñas
as rúas se volven anónimas entre os escaparates
e as xentes xogamos coas últimas moedas
de sexo lixeiro e cansado entre os dedos
Forza, para que? Se viver é tan doce
como a area do Orzán e deixar ir o sol polo monte de San Pedro
Pero remar nas pegadas dos outros, uliscarnos no avance dos povos
repartir o dosel das tormentas gritándonos os nosos nomes de abaixo?
Coñecín ventos suaves que nunca máis se daban detido
outra vez, sempre o vento dos ventos
rodeando este ponto no mundo:
Cabeza, Garda, Chave, Forza e Antemural do reino renacido.
(Pregón Feira do Libro da Coruña (01-08-2015)”
Bases do XXVIII Premio Nacional de poesía Xosemaría Pérez Parallé
Pontevedra: II Día das Galegas nas Letras, dedicada a María Victoria Moreno
O sábado 15 de agosto, no Parque dos Gafos (Rúa da Estación), en Pontevedra, terá lugar a II edición do Día das Galegas nas Letras, convocado pola Plataforma de Crítica Literaria A Sega.
Este é o programa:
– 12:00 h. Paseo con Leonardo. Punto de encontro: entrada ao Parque dos Gafos na Rúa da Estación.
– 14:00 h. Xantar no Parque dos Gafos.
– 16:00 h. Homenaxe a Mª Victoria Moreno.
Carmen Penim
Laura Cuba
Cristina F.
As Boubas
Habelas Hainas
Micro aberto: lemos María Victoria Moreno.
Sorteo da boneca de María Victoria Moreno entre as persoas participantes. Doazón de Actante Dorado.
– Durante todo o día: O Tendal de Mª Victoria. Exposición da súa obra.
A FORZA DA VONTADE
“Hai lugares onde nos nacen e lugares onde escollemos nacer. Hai familias que nos veñen dadas e outras que creamos para nós. Hai linguas que se nos falan e outras que coa determinación obstinada de quen se quere poñer do lado que máis o merece, escollemos para nós. Se cadra o accidente do noso nacemento pode determinar abondas cousas na vida, pero a escolla e a vontade teñen a forza mesmo de cambiar o lugar co que se asociará por sempre o noso nome, a lingua na que se falará de nós, o pobo que ha de celebrarnos para sempre.
Esa lingua, ese pobo e ese nome somos neste II Día das Galegas nas Letras todas nós segando para recoller as gavelas de María Victoria Moreno. Ela que escolleu o lugar onde vivir cada minuto, ela que escolleu a familia dos afectos, ela que escolleu a lingua e a comunidade á que pertencer. Tamén ela que escolleu as historias que quixo contar, aquelas nas que cada unha, coma unha gavela única, brilla na súa complexidade, na súa letra diáfana e motivadora. María Victoria Moreno escribiu para todas nós dende o espírito máis abranguente, máis total. Para nosoutras que buscamos nos relatos nenas que nos expliquen a vida nos nosos termos, á nosa idade. Para nosoutras que, adolescentes, procuramos descubrir o desenlace sen saber que o importante está se cadra no camiño. Para nosoutras que padecemos nos nosos corpos a dor mais tamén a esperanza. Para nosoutras que queremos saber doutras vidas aparentemente próximas pero ao tempo moi afastadas.
María Victoria representa para nós a forza da vontade fronte á desidia e o accidente, a decisión consecuente da palabra xusta. E con esa mesma vontade facémola nosa e pertencémoslle nunha celebración á que estades todas convidadas.”
Limodre, Fene: conversa con Xavier Alcalá
