Entrevista de Laura Veiga a Álex Alonso en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Que significou gañar o Premio Manuel Lueiro Rei?
– Álex Alonso (AA): Foi unha sorpresa. Considero que o meu é un texto que tiña bastantes dificultades para gañar polo seu ton cómico. Penso que son un tipo de textos aos que se lles dá menos valor. Con todo, eu digo que é humorístico desde o meu punto de vista. Lémbrome perfectamente de rir mentres escribía ou repasaba, mais tamén hai que esperar a interpretación que faga a persoa que o le, que pode dicir que non lle parece así. É un texto que, baixo esa capa cómica, está tratando temas serios como a relación cun mesmo cando morre un ser querido, a xustiza… É un texto que pode ter un abano moi amplo de interpretacións.
Aliás, este é un premio moi prestixioso que ademais está conformado por xente moi técnica, que pertence ao mundo da literatura, a diferenza igual doutro tipo de premios onde o xurado varía máis, polo que foi unha inmensa alegría coñecer este resultado.
– ND: Por que decidiu utilizar este ton cómico para tratar os temas serios dos que fala?
– AA: Saíume así. Cando cheguei a O Estranxeiro de Camus chamoume a atención porque era un texto moi ambiguo onde hai un personaxe que é deste tipo de persoas que cando falan non se sabe se o di en serio ou está de broma. É un personaxe que tamén é moi ambiguo, que de súpeto asasina unha persoa, mais que pode dar lugar a múltiples interpretacións. Como me chamou tanto a atención este texto, púxenme a facer unha especie de versión, O estranxeiro á miña maneira, e nada máis comezar xa derivei cara ao humor.
En moitas ocasións a historia depende do inicio, da deriva que tome a historia a medida que vas construíndo personaxes e neste caso todo se foi movendo cara a aí. Lembro que o pasei moi ben escribindo e que sentín unha cousa que non sentira nunca en ningún outro texto: había momentos nos que parecía que quen escribía o texto non era eu, senón que o meu personaxe, Manuel María, ía ditando o argumento e a acción.
Eran como ideas que aparecían de súpeto e, como é un texto que escribín hai tempo e está gañando agora, só podo dicir que me alegro de que saíra á luz. Creo que moitas veces é cuestión de algo que te chama a atención e a partir de aí ir probando e ver o que ocorre. (…)”
Arquivos da etiqueta: Laura Veiga
Sue Camaño: “Os poemas non son unha lectura fidedigna dos clásicos, son unha versión persoal e introspectiva”
Entrevista de Laura Veiga a Sue Camaño en Nós Diario (foto do mesmo medio):
“Sue Camaño, filóloga e profesora, foi galardoada co Premio de Poesía de Vilalba polo seu poemario As feridas dun amor efémero. Camaño aborda as obras e mitos clásicos que inspiraron os seus versos así como os temas máis presentes na historia da literatura que, como ela di, “autoras e autores intentamos replicar en maior ou menor medida”.
– Nós Diario: Como xurdiu As feridas dun amor efémero?
– Sue Camaño (SC): Comecei a escribir sen ningún tipo de pretensión, simplemente por facer algo. Parecíame mellor escribir que estar mirando a televisión e cando vin o anuncio do Premio de Poesía de Vilalba decidín intentalo, tamén co pensamento de que se daba escrito o texto estaba ben, e se non era quen, non pasaba nada.
Eu estudei Filoloxía hispánica e o que fixen durante os dous meses que durou a escrita do poemario foi unha reelaboración deses clásicos e dos temas de sempre: o amor e o desamor, a morte, o paso do tempo, a angustia existencial… Unha sorte de literatura comparada. E por iso tamén bebe moito de Federico García Lorca, de Rosalía de Castro, de Antonio Machado, de Garcilaso de la Vega, de Francisco de Quevedo, de Jorge Manrique… E podería seguir até o infinito.
É o que me gusta ler e por iso penso que é o que me gusta escribir, o que me sae. Claro, como digo, eu escribino sen maior pretensión, nunca pensei que fose gañar nin que se publicaría o libro. Agora, se o penso, vexo que hai moita introspección e subxectividade. Non sei se escribiría algo así agora, xórdenme sensacións como de vergoña porque parece que é espir a alma, falar de sentimentos moi profundos. (…)”
Manuel Esteban: “Quixen plasmar o transo fermoso, misterioso e por veces doloroso da infancia á adolescencia”
Entrevista de Laura Veiga a Manuel Esteban en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Como comezou a historia de Setestrelo?
– Manuel Esteban (ME): Como todo o mundo sabe, porque xa é un lugar común, eu comecei a escribir con A ira dos mansos inspirándome na miña vivencia cun fillo maior que ten síndrome de Down. Mais eu teño dous fillos e, aínda que o máis novo era moi pequeno cando isto ocorreu, chegou un momento no que confluíron esas dúas circunstancias: a de pai e a de escritor. Nós liamos xuntos desde que el era moi pequeno, e chegou un punto no que el me miraba preguntando se eu non podería escribir para el un libro así. E de feito, Setestrelo é un libro que case podería dicir que comezamos a escribir medio man a man.
Tamén teño que confesar que o inspector Manso é un personaxe moi atormentado e eu como escritor tiña ganas de deixalo descansar. Por iso me pareceu a ocasión ideal para escribir algo máis destinado ao público xuvenil. O que ocorre é que supoño que o tormento está dentro de min, porque ao final un tampouco pode librarse do que é.
– ND: Como foi ese proceso de escrita xuntos?
– ME: El daquela non tiña nin dez anos, así que participou o que participou. Eu ía escribindo e léndolle e el ía dando a súa opinión e aportando pequenas suxestións. É un libro, na capa máis superficial, de ciencia ficción, é unha especie de space opera para a cativada onde hai unha parte de imaxinar os seres que poboan a nosa Vía Láctea. Aí participaba el coa súa imaxinación de neno e me axudaba a tirar ideas para esas creacións. Tamén era o supervisor do proceso, porque ía sendo o meu lector cero a medida que eu ía escribindo.
Aínda que está pensado para os 12 ou 13 anos, eu non fago ningunha concesión: falo de astronomía, computadores, telescopios, linguaxes de programación, física cuántica, partículas entrelazadas… Mais debaixo dese pano tamén hai ese tormento que comentaba, un certo desacougo que vai comigo. O que quixen plasmar foi ese transo fermoso, misterioso e por veces doloroso que vai desde a infancia até a adolescencia, que non deixa de ser a antesala da vida adulta.
É algo polo que pasamos todas as persoas, mais que non é doado. É un paso complexo e cheo de contradicións e no que tamén poño un pouco enriba da mesa cousas que apreciei cos meus fillos.
Os seres humanos somos animais gregarios e debido a iso e a certos patróns, entendo que de supervivencia, tendemos a premiar a conduta adaptativa. A parte mala é que tendemos a castigar o diferente, o disruptivo. Diso é algo que tamén falo en A ira dos mansos. Tendemos a domesticar: o monte, a auga, os alimentos, os animais… (…)”
Xoán Carlos Domínguez Alberte: “Queriamos reivindicar un espazo cultural singular como é a área histórica arredor de Celanova”
Entrevista de Laura Veiga a Xoán Carlos Domínguez Alberte en Nós Diario:
“- Nós Diario (ND): Como xurdiu o obradoiro de poesía en Celanova?
– Xoán Carlos Domínguez Alberte (XCDA): Arredor da primavera ou do verán do ano pasado chamáronme da AELG, da que eu formo parte como membro do Consello Directivo, coa intención de que fixese un obradoiro de creación literaria no ámbito de Ourense. Despois de meditalo, fixen a proposta de levalo a cabo en Celanova e centralo na poesía. Para nada tiñamos a idea de publicar, mais o que ocorreu foi que a medida que se foron desenvolvendo as sesións de traballo pensei en facerlles un agasallo cos textos que fóramos creando.
Fun madurando a idea e conseguimos a colaboración de empresas locais como foi a imprenta Celanova e o propio Concello e así naceu esta edición limitada que quedará para a historia cultural. Ademais, o libro foi enriquecido coas colaboracións gráficas de Baldo Ramos.
– ND: Como foi o proceso de escrita entre autoras e autores tan diversos?
– XCDA: As idades do alumnado do obradoiro están entre os 16 e os 60 anos aproximadamente. Son homes e mulleres con perfís e expectativas moi diversas, entón o fío condutor do obradoiro ten moito que ver cos obxectivos principais que eu concibín. Por unha parte, reivindicar un espazo cultural singular como é o territorio situado historicamente arredor da área de Celanova, dando a coñecer e profundando nalgunha vertente a obra creativa de autores significativos desta área, e por outra, fomentar a creatividade literaria e poética a partir dos modelos propostos.
O que facía era ofrecer uns textos ao comezo de cada sesión, que están detallados no libro, para analizalos e, a partir de aí, facer nós ese tipo de texto. Por exemplo, inspirándonos na poesía narrativa de Curros ou na poesía épica de Ferrín.
– ND: Neses textos empregados, todos os autores son homes. Cal foi o criterio para escollelos?
– XCDA: En primeiro lugar, procurei que houbese complementariedade nas temáticas e nos enfoques, que no obradoiro houbese pluralidade de voces, procurando sempre dar a coñecer unha faceta máis ou menos coñecida dos autores máis representativos ou máis significativos. O feito de que todos sexan homes é así por imperativo. A realidade non a podemos ocultar e a maior parte da produción poética deste territorio, até o de agora, estaba feita por homes, que como digo afortunadamente xa non é o caso.
No obradoiro si que había mulleres, como se pode ver na relación de poemas producidos nese marco. Por outra parte, hai un novo libro que está a piques de saír editado no que incorporo e reivindico a poesía de moitas mulleres. Este libro chámase Aires de poesía. Escolma de poetas da bisbarra de Celanova e recolle tanto homes como mulleres que se quixeron vincular porque teñen algo da súa obra relacionada co noso territorio ou porque, pola súa orixe ou por outras diversas razóns, están relacionadas con el.
Desta maneira, se houbese outros obradoiros en sucesivos anos, poderíamos xogar cun campo máis grande por esta descuberta de voces en feminino, moitas das cales están producindo agora mesmo.
– ND: Que diría que lle achega ás persoas acudir a este tipo de obradoiros?
– XCDA: Iso igual é algo que debería contestar cada persoa, mais polo que fun vendo no meu alumnado, o primeiro, evidentemente, é a oportunidade de mergullarse de cheo e estar en contacto con textos literarios diversos. Por outra parte, diría que tamén lles achega certa confianza, seguridade e ganas. De feito, algunha destas persoas agora está traballando en proxectos que tiña pausados e está avanzando neste traballo editorial. E sobre todo, contrastar perspectivas, que para quen somos creadores é algo que nos vai moi ben, ver outros puntos de vista.”
Carme Adán: “Entendemos o pensamento de Rosalía porque somos quen de ver onde se xera a inxustiza”
Entrevista de Laura Veiga a Carme Adán en Nós Diario (foto desde a Wikipedia):
“- Nós Diario (ND): Que quería transmitir co manifesto do Día de Rosalía?
– Carme Adán (CA): Foi unha proposta que me fixeron desde a AELG e que aceptei a pesar de que me parece dunha responsabilidade enorme. Que podo dicir eu de Rosalía que non estea dito? Porque eu nin son especialista nela nin son escritora.
Quixen falar da dimensión de Rosalía como pensadora porque é algo que nos serve no presente. É dicir, ante que inxustizas estamos, por que non escoitamos os berros da xente que sofre ou os nosos propios, como nos absorbe o mundo tecnolóxico até o punto de non permitirnos compartir…
Isto era o que quería pór enriba da mesa, especialmente de cara á mocidade porque este manifesto se vai ler fundamentalmente nos centros educativos. Parecíame que reflexionar desde o mundo no que estamos a través de Rosalía podía ser algo que lles achegase.
– ND: Cre que están aumentando as desigualdades?
– CA: É unha pregunta complexa. Acrecentan as desigualdades económicas? Todo apunta a que si, porque a concentración de capital en mans duns poucos é cada vez maior e só hai que mirar as ganancias da banda nestes momentos e as dificultades das persoas para pagar as súas hipotecas.
Por outra parte, tamén é certo que avanzamos na igualdade entre homes e mulleres, se ben todo apunta a que o machismo está a alza. Temos máis conciencia de que as persoas migran? Si, mais ao mesmo tempo deixámolas morrer sen case deternos a pensar en Melilla ou no Mediterráneo. Como se iso non fose con nós. Importounos moito a guerra de Ucraína hai un ano, mais que espazo informativo ocupa hoxe?
Vivimos nun mundo cheo de contradicións escoitando só aquilo que parece que nos afecta directamente. E iso que nos afecta dura moi pouco nas cabeceiras porque constantemente hai noticias novas. A lectura de Rosalía obríganos a deternos e pensar: por que sempre existen persoas que non son escoitadas? Quen son as persoas que non son escoitadas? Pobres, mulleres, persoas fóra das nosas fronteiras ou da nosa pantalla do ordenador, as que non teñen móbil, das que non fala o youtuber de moda.
Rosalía ten sempre esa dimensión aberta para unha nova lectura que fagamos do seu pensamento porque é este o que alimenta a súa poesía e os seus versos.
– ND: Ese pensamento propio e crítico é ao que fai referencia no manifesto.
– CA: Penso que un escritor ou unha escritora, para que se considere un clásico, debe apelar a algo no que nos poidamos sentir reflectidas.
Cando Rosalía fala da xustiza e da inxustiza, da lingua galega ou das mulleres, está apelando a nosa comprensión sobre iso, non soamente como algo antropolóxico ou histórico dese momento, senón tamén da nosa realidade. Entendémolo porque somos quen de ver onde se xera a inxustiza.
Cando ela se reivindica como unha muller que pensa libre é unha forma de posicionarse. O pensamento crítico é algo que utilizamos como unha frase feita, por exemplo no ensino, mais realmente non o fomentamos. Diría que inclusive o desprezamos.
A potencialidade de Rosalía, entre moitas outras cousas, está nesa defensa do ser fiel ao que se pensa e desas ideas que van contracorrente. Unha cousa que me dá medo é que entendamos por pensamento dicir o que nos dea a gana, fomentando o odio e o rexeitamento ao outro, en lugar de promover o respecto e a comprensión. O pensamento propio non é para botar por fóra, é unha reflexión a respecto de como nós nos situamos no mundo e intentamos vivir en sociedade.
– ND: Nese sentido, que destacaría do Día de Rosalía?
– CA: Creo que é moi importante celebrar o Día de Rosalía, animar a que a xente a lea desde si, porque podemos sacar lecturas propias e diferentes do que outras persoas nos contan sobre o seu discurso. Esa é a mellor proposta que podemos facer polo seu día: deixarse levar pola lectura de calquera dos seus textos.”
Xosé Antón Cascudo: “As personaxes de Mad Men encarnan moitos dos problemas que relatou Betty Friedan”
Entrevista de Laura Veiga a Xosé Antón Cascudo en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Como xurdiu A mística da feminidade en Mad Men?
– Xosé Antón Cascudo (XAC): Eu estaba interesado en estudar os cambios que se están producindo a todos os niveis no ámbito da ficción televisiva: relato, produción, distribución. Porque desde 2000 houbo unha eclosión de series paradigmáticas como Os Soprano, The Wire ou A dous metros baixo terra.
Fun afondando na historia de Mad Men porque me parecía unha obra moi complexa, con moitas capas, e na que se trataba un momento histórico que tamén me interesaba: os 60, a pegada da contracultura e os cambios a nivel musical ou cinematográfico. Tamén había outros aspectos que me resultaban rechamantes, como o uso da publicidade ou a construción de personaxes.
Paralelamente, comecei a ler A mística da feminidade de Betty Friedan por curiosidade, porque nunca o lera. As personaxes de Mad Men encarnaban dalgunha maneira, ou correspondíanse, con moitos dos problemas que Friedan relataba nesa obra. Eran problemáticas que estaban aí latentes para as súas concidadás estadounidenses e que se poñían de manifesto en case todas as figuras femininas de Mad Men.
– ND: Cal foi o proceso de construír o ensaio?
– XAC: Basicamente, meterme a fondo nas tramas, facer escaletados de capítulos da serie que me interesaban moito, relacionar unhas cousas con outras e analizar o enorme subtexto que hai. É unha serie que se constrúe moito polo poder da suxestión e da imaxinación; de feito, ten unha posta en escena que podería ser catalogada como exuberante. É moi interesante como nas tramas está habendo un proceso de cambio que case non é percibido polos ollos da persoa que ve as escenas, senón que está agochado por un deseño de produción moito máis evidente.
Outro aspecto interesante son as personalidades tan fortes que hai, por exemplo a de Don Draper, o protagonista, e foi un proceso de descuberta, de ver unha e outra vez a serie. Son arredor de 70 horas de metraxe, polo que unha única visualización son tres días da túa vida que estás dedicando a isto. Probabelmente eu fixen dúas visualizacións enteiras, de principio a fin, e logo bastantes máis de capítulos soltos e secuencias concretas que me interesaban. (…)”
María Canosa: “Sempre me chamou a atención o que a sociedade intenta converter en uniforme”
Entrevista de Laura Veiga a María Canosa en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Como foi saber que gañara o Premio Carlos Mosteiro?
– María Canosa (MC): Chamáronme cando eu comezaba a actuar nunha obra, polo que non atendín o teléfono en dúas horas. Foi moi especial porque estaba alí a miña familia, a da casa e a do teatro, polo que en canto me puxen en contacto co xurado e me comunicaron que fora a gañadora puidemos celebralo no momento. Penso que foi mellor así, igual se tivese collido o teléfono antes de comezar teríamos que ter agardado para que eu puidese actuar.
Un premio sempre axuda a que sigas, porque o oficio da escrita non sempre é sinxelo e fai moita ilusión que se recoñeza que, cando menos, o que estou facendo está ben. Penso que é especialmente importante con esta obra, non só por tratar un tema delicado, senón tamén porque eu buscaba transmitir unha historia realista, que non se dulcificase en exceso.
Aínda que eu en parte escribo porque me gusta, por outra parte tamén penso que teño que facelo e síntome cunha certa responsabilidade de contarlle á rapazada historias que se teñen que contar, que mostran as arestas da realidade. Que o xurado destacara precisamente o realismo faime moita ilusión. Ás veces unha intenta transmitir algo, mais non sabe se a persoa que le a historia está entendendo xustamente iso.
– ND: Como xurdiu a historia de Teño un volcán dentro?
– MC: Eu teño dúas nenas e cando es nai observas as crianzas dunha maneira moito máis minuciosa, tanto as túas como o comportamento que teñen as da súa contorna. Sempre me chamou a atención os comportamentos das persoas e o que a sociedade etiqueta e intenta converter en uniforme. É algo que sempre levei bastante mal, precisamente porque eu mesma tamén me sentín diferente en moitas ocasións en diferentes aspectos e etapas da miña vida.
Intentando protexer as miñas rapazas e explicarlles desde moi novas que a diversidade sempre suma e que temos que aprender dela e entendela como algo positivo, esta era unha historia que tiña ganas de escribir. Ao final é a historia dun rapaz que ten unha diferenza con respecto a outras persoas e quería explorar como se sentiría el e como o farían sentir as persoas da súa contorna.
De feito, cando estou en grupos con moita diversidade, preocúpame moito máis como me comporto eu que como se comportan as persoas que teñen estas diversidades. O que ocorre é que ás veces tardas en informarte, en recoller textos e valoracións de persoas entendidas no tema, entón é algo que eu precisaba repousar para sentirme preparada para contar esta historia. (…)”
Antón Cortizas: “No xogo tradicional hai un valor moi importante: os roles sempre son cambiantes”
Entrevista de Laura Veiga a Antón Cortizas en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Como foi saber que ía recibir o Premio Arume por Os versos da mariola?
– Antón Cortizas (AC): Resulta moi agradábel ver que algo que ti fixeches gusta, máis se é un premio que leva detrás o nome de Neira Vilas. Xa recibira unha mención de honra polo poemario Cando as follas voan. Nos premios literarios hai que ser insistente porque teñen que darse unha serie de circunstancias como ter unha obra dunha certa calidade e que lle guste a ese xurado concreto, porque sobre gustos non hai nada escrito.
Os versos da mariola é un capítulo máis da miña obra dedicada ao xogo e ao brinquedo tradicional. Na miña xuventude comecei a describir os xogos do meu barrio en Ferrol e de investigacións posteriores xurdiron Chirlosmirlos (Xerais) e Tastarabás (Xerais).
A mariola é un xogo universal con moitos nomes e que podemos ver nos parques debuxada de diversas formas, mais infelizmente non vemos moitas crianzas xogando nela. Aquí, eu decidín xogar coas palabras e co xogo mesmo da mariola. Son 26 poemas que se van colocando de forma que a propia lectura é un xogo en si.
Ademais, intento valorizar precisamente o xogo tradicional, así como escapar un pouco das pantallas e das novas tecnoloxías.
– ND: É unha forma de transmitir estes xogos a crianzas que non os viviron pola falta de transmisión xeracional, non?
– AC: Claro. Si que temos iniciativas, como o Observatorio do Patrimonio Lúdico Galego, no que se intenta divulgar precisamente isto para que as crianzas gañen os beneficios tan fantásticos que ten o xogo tradicional. Como docente que fun toda a miña vida, a educación ten un papel fundamental aquí, mais a escola non está facendo moito por este labor. É dicir, si que hai algunhas escolas que brillan pola divulgación e polo estímulo do xogo tradicional, en Ferrol e en Santiago mesmo hai, mais en xeral parece que por parte do profesorado non se lle dá demasiada importancia, cando ten bastante máis que outro tipo de cousas que se tratan nos centros.
O xogo tradicional leva miles de anos entre os seres humanos e é unha forma natural do desenvolvemento humano porque serve para interiorizar as capacidades físicas do corpo e o movemento, así como de aprendizaxe das normas de grupos.
Claro, estas normas moitas veces tamén aparecen terxiversadas a través da ideoloxía ou do sistema dominante, porque os valores están aí. Eu lembro ter xogado ás guerras e agora pénsoo e é unha burrada, algo totalmente evitábel. Con todo, tamén é certo que no xogo tradicional hai un valor moi importante: os roles son cambiantes. A persoa xefa de equipo nun determinado xogo, na seguinte partida non o será.
Algo que non se dá na sociedade, porque acaba mandando a xente de sempre, mais no xogo tradicional vaise desenvolvendo a convivencia e apréndese a valorar as demais persoas, dándonos de conta de que sen outra xente non podemos xogar nin dirixir un equipo. Isto para min é importantísimo. (…)”
Inma López Silva: “Franco morreu na cama e no Goberno galego tivemos moitos anos un ministro franquista”
Antón Riveiro Coello: “Son relatos duros porque pretendo chegar ao fondo da condición humana, sen enganos”
Entrevista de Laura Veiga a Antón Riveiro Coello en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Como xurdiu Días de intemperie?
– Antón Riveiro Coello (ARC): É un libro que compila unha serie de relatos que fun escribindo estes últimos anos e que pretende fechar un ciclo de catro libros que teñen de fondo a guerra: As rulas de Bakunin, Laura no deserto e O paraíso dos inocentes. Son libros que me fixeron medrar como autor e tamén como persoa porque me situaron en lugares que me eran alleos e que parten da dor, polo que tamén requiriron un maior esforzo de documentación.
A particularidade que ten este libro é que hai varios conflitos presentes ao longo dos relatos. Son relatos duros porque dalgunha maneira pretendo chegar ao fondo da condición humana sen enganos, porque a natureza dunha guerra estraga todo o que sería unha vida normal e civilizada mesmo en comunidades que nunca imaxinarían que ían vivir un inferno semellante.
Tamén era facer de espello, porque nós tamén estamos nos outros e moitas veces non nos gusta escoitar destas experiencias extremas porque nos perturban e porque tamén nos obrigan a repensar capitalmente as nosas vidas, mais esa tamén é unha función da literatura, non só entreter.
– ND: Por que centrar este ciclo nos conflitos armados?
– ARC: A paz debería ser o ben máis prezado para o ser humano e debería ser impensábel que no século XXI continúe a haber guerras en distintas partes do planeta ou que se destine unha parte importante dos orzamentos a armarse militarmente. O máis terríbel das guerras dos últimos dez anos é que o 80% das vítimas son persoas civís, sendo unha porcentaxe altísima delas mulleres, crianzas e persoas maiores. Precisamente, o libro comeza co relato dunha nena en Ucraína e remata con outro relato de crianzas en Vietnam e non é gratuíto. Os relatos actuais da guerra non teñen nada que ver cos relatos das guerras de retagarda.
Por outra parte, eu tamén quería colocarme na perspectiva das vítimas para facer ver que temos esa tendencia a convertelas automaticamente en heroínas cando non sempre é así. Quería reflexionar sobre a responsabilidade que teñen todas as persoas sobre os seus actos, porque non asumir isto tamén sería renunciar á súa parte humana. Primo Levi dicía que os monstros existen, mais que son demasiado pouco numerosos para ser verdadeiramente perigosos, mentres que as realmente perigosas son as persoas que están no mundo. (…)”
