Entrevista a Eloi Caldeiro en La Voz de Galicia:
“Ten querenza Eloi Caldeiro por musicar aos escritores aos que se lle dedica o Día das Letras. Xa o fixo con María Mariño, Álvarez Blázquez e Ramón Piñeiro. E agora con Xela Arias. Se ben desta volta hai connotacións que fan deste disco algo especial. Os dous son de Sarria e chegaron a coñecerse persoalmente. Lembra Caldeiro, que por entón formaba parte de Tebras, que nun recital en Salceda de Caselas no ano 93 Xela lle confesou que lle gustaría facer letras para rock. «E agora dixen: ‘Voulle cumprir o desexo’. Aínda que foi complicado por como escribe Xela. Un verso ten 3 sílabas, o seguinte 17… Buscarlle o ritmo e encaixalo nos compases non foi sinxelo».
– La Voz de Galicia (LVG): Optou por levala ao rock de vella escola.
– Eloi Caldeiro (EC): Si, a ela gustáballe moito o rock. E, dalgún xeito, os dous formamos parte daquilo que se chamou os poetas da xeración rock.
– LVG: En que se baseou para escoller os textos?
– EC: Escollín dez poemas de Denuncia do equilibrio e Tigres coma cabalos. Busquei poemas nos que non tivese que alterar demasiado a escrita para non desvirtualos. Hai xente que musica poetas, pero que para iso desmonta o poema. Eu non, eu trato de ser o máis fiel posible.
– LVG: Que quería transmitir de Xela?
– EC: Eu quería que se vise esa Xela rockeira e canalla. Por iso moitas das letras falan de ambientes de bares…, desa parte que viviu ela máis rebelde. Teñen como un transfondo medio punki. A súa non é unha linguaxe poética ao uso. Por iso tamén escollemos para a portada unha foto na que sae cunha chupa de coiro. Como se fose ela a rockeira e quen cantara.
– LVG: Sorprende o actual que semella.
– EC: Efectivamente. Son poemas escritos nos 90, pero a súa é unha linguaxe absolutamente moderna, actual e que conecta perfectamente coa xente que hoxe ten 18 ou 20 anos. Ten esa mesma actitude e un certo toque sarcástico, pero non de retranca galega. É outra historia. Poderían ser perfectamente letras que tivese feito calquera grupo de rock neste momento.
– LVG: Aínda que xa ten musicado a máis escritores, este foi un proxecto especial.
– EC: Si, claro. Primeiro, porque é unha rapaza de Sarria, que non é precisamente unha vila envorcada co galego. Grazas a ela conseguimos trocar o rueiro e a rúa José Antonio agora chámase Xela Arias. E polo feito de que fose o berce de alguén que representa o inicio da modernidade da poesía en galego. Se a iso lle sumas o feito de facelo en clave de rock, pois si, para min é un proxecto moi especial.”
Arquivos da etiqueta: Tigres coma cabalos
Darío Gil Arias: “O libro unha palabra: tenrura”
Entrevista a Darío Gil Arias en Nós Diario:
“- Nós Diario (ND): Que lembra da súa nai [Xela Arias]?
– Darío Gil Arias (DGA): Xórdenme sempre moitos recordos de moi diferentes ámbitos cando penso na miña nai. A meirande parte deles teñen que ver coa vida cotiá, coa convivencia. Porén, tamén teño recordos das viaxes que facíamos a Formentera ou a Portugal con meu pai ou das actividades que levaba a cabo miña nai na Fundación Nautilus, relacionadas cos movementos Nunca Máis e Non á Guerra.
As lembranzas do seu labor literario son algo máis borrosas para min, aínda que si lembro vela traballar en varias traducións e incluso unha vez levoume a ver como dobraban ao galego un capítulo de Shin-Chan nun estudo en Vigo.
– ND: Como influíu o legado literario da súa nai na súa vida?
– DGA: Pese a que non sinto ningunha inquedanza por comezar unha produción literaria propia, as particularidades da miña nai, así como as do meu pai, leváronme a ter un profundo respecto por todas aquelas persoas que crean ou promoven cultura, e singularmente cando falamos da galega.
Tamén as numerosas visitas a museos e galerías, que tiven a sorte de facer cando viaxabamos fóra da Galiza fixo que tivera inquedanzas culturais diversas, non enfocadas cara a unha única disciplina, polo que o seu legado en min é un pouco o reflexo da súa obra, a mestura de múltiples disciplinas culturais nun diálogo entre iguais.
– ND: Que sentiu cando soubo que lle ían dedicar o Día das Letras Galegas 2021?
– DGA: Foi un orgullo tremendo. Aínda que esta época está irremediabelmente marcada pola pandemia e podíase pensar que iso desluciría o seu ano, o gran traballo das institucións e editoriais en tan pouco tempo, e cos condicionantes sanitarios tan restritivos, está facendo que todos os proxectos saian cara a adiante e se lembre e celebre o ano da miña nai o mellor posíbel. Toda a familia está encantada.
– ND: Que podemos agardar deste novo libro de Xela Arias [Non te amola!]?
– DGA: É algo especial publicar un inédito de modo póstumo, mais decidimos dar o paso porque ela xa o quixera publicar no seu tempo e por circunstancias externas non se deu.
Ela estaba orgullosa do seu traballo e consideraba que estaba á altura precisa para ser publicado, polo que nos permitimos de boa gana que vise a luz. É algo moi distinto aos seus outros traballos, xa non só por ser prosa, senón porque se trata de contos infantís, que pouco ten que ver coa súa temática habitual. Se houbese que resumir nunha palabra o libro, eu quedaríame con tenrura.
– ND: Como animaría o público a que afonde no traballo de Xela Arias?
– DGA: Por sorte, e grazas ao traballo de moitas persoas e editoriais, hai moita obra da miña nai dispoñíbel. Quizais a poesía non é o estilo máis popular á hora de escoller lectura, pero para todo aquel que lle queira dar unha oportunidade recomendaríalle que comezase con Darío a diario, xa que é un poemario curto, sinxelo, cunha visión diferente da maternidade e que pode servir de primeiro chanzo para familiarizarse coa obra de miña nai, e posteriormente seguir avanzando nela.
Con todo, para todas aquelas persoas afeitas a ler poesía, coido que Tigres coma cabalos é unha obra moi valiosa xa que pon en diálogo os poemas coas fotografías, sendo toda unha pioneira no seu momento.”
Xela Arias: “O meu compromiso comigo está en escribir desde min. E eu son muller, miope e galega”
Desde a Real Academia Galega:
“A Real Academia Galega publica en edición dixital o artigo sobre mulleres e literatura que Xela Arias (1962-2003) presentou no Encontro de escritores galegos e portugueses, celebrado en Santiago de Compostela en setembro de 1991. A escritora referíase neste texto á escrita como un acto de liberdade que exercía sen pensar en que era unha muller, como tampouco pensaba ao sentar diante dun papel que era miope e galega. “Pero tamén sei que só podo escribir desde muller, desde miope e desde galega”, reflexionaba. A protagonista do Día das Letras Galegas 2021 criticou ademais a recepción nesgada que sufriu como autora polo feito de ser ela muller. Entrementres, escritores “pretendidamente feministas” seguían a facer “poemas amatorios onde eles son o lobo e elas as estáticas, inútiles e estúpidas carapuchiñas desexantes de sempre”.
“Tres décadas despois, o panorama que describe Xela Arias neste texto mudou. Pero aínda queda camiño por percorrer, e hai que darlle as grazas a ela por nos axudar a percorrelo”, valora a académica Marilar Aleixandre. O artigo da escritora, tradutora, editora e docente á que a Real Academia Galega lle dedica este ano o Día das Letras Galegas fora publicado por Camiño Noia tras o seu pasamento no libro colectivo de homenaxe Xela Arias, quedas e nós (2004). A catedrática emérita da Universidade de Vigo gardara durante anos as follas que a propia Xela Arias lle entregara tras a mesa que compartiran no Auditorio de Galicia, o que permitiu conservar esta achega agora dispoñible en versión dixital na sección de publicacións de academia.gal.
Cando Xela Arias presentou este traballo no devandito congreso, fíxoo no marco dunha mesa sobre mulleres e literatura, tras a celebración en días anteriores de dúas xornadas sobre poesía e narrativa sen voces femininas. A autora criticou entón o que ilustra este feito e insistía en que para ela a escrita era “un acto de liberdade” que non asumía pensando na súa condición de muller. Mais Xela Arias recoñecía deseguido que o feito de ser muller e consciente da desigualdade de xénero está irremediablemente presente na súa ollada: “O meu compromiso comigo está en escribir desde min. E eu son muller, miope e galega. Só cando esqueza iso deixarei de ser fiel ó feito das mulleres, das miopes e das galegas”.
“Escribir é un acto de liberdade e moitas veces preténdese falar de cousas universais. Pero tamén é certo, como Xela Arias apunta, que escribimos dende a nosa experiencia de mulleres”, coincide Marilar Aleixandre. “E ao facelo invadimos o territorio masculino da escrita e abrimos outros novos onde eles non entraran. Xela Arias é un bo exemplo: aí temos Darío a diario (1996), onde fala da experiencia física do embarazo, do parto, da relación entre nai e fillo; e outras obras nas que fala da sensualidade, do amor ou da vida doméstica tamén desde a experiencia de muller”, expón a académica. No artigo aparecen ademais –engade– a “ledicia, a rebeldía e a liberdade que están presentes na súa poesía”.
As reflexións de Xela Arias sobre as mulleres e a literatura viron a luz un ano despois da publicación de Tigres coma cabalos (1990), un libro con 48 poemas da autora e 48 fotos de nus en branco e negro. A poeta referiuse á recepción desta obra como exemplo ilustrativo dos prexuízos de xénero, tamén entre a intelectualidade da época: “Somos moi hipócritas porque vivimos nunha sociedade da que a súa parte que se di culta comenta as tetas antes có significado, e mesmo só. (…) O morbo está en que eu saia entre as espidas? Falacia; poñamos un poeta, os seus textos, el como parte dos modelos, e o libro ten acollida nos seus termos de valía ou non valía, mais non de morbo. Aposto”.
Xela Arias tamén puxo como exemplo da desigualdade de xénero na literatura un dos comentarios sobre a súa contribución ao volume Contos eróticos / elas, un relato protagonizado por unha muller que mantén relacións superficiais con varios homes. A autora da crítica preguntábase escandalizada que imaxe se podía dar das mulleres “presentando unha ninfómana”. “Este tipo de críticas que negan as mulleres seren suxeitos que desexan, e non só obxectos de desexo, chegan ata hoxe”, lamenta Marilar Aleixandre.
Alén do mundo literario, o artigo de Xela Arias censura outras manifestacións da desigualdade que perduran, como segue a ser preciso denunciar cada 8 de marzo e todo o ano. Desde prexuízos relativos á imaxe feminina ata a escasa corresponsabilidade masculina no ámbito privado. “Pertencemos a unha raza que precisa Instituto [da Muller], que precisa cota. O modelo segue sendo boa presenza, bos modais, e agora engádeselle: traballe coma un home, non querían ser iguais? E si, rendemos coma un home. Pero iguais quere dicir iso, iguais, e eles —na maior parte dos casos— esqueceron que deberían achegarse ao noso mundo —ese que representamos durante miles de anos como sustento afectivo da familia—. (…) Iso si, triunfan deseñadoras, cantantes e actrices. Á fin, andouse un montón para estar no mesmo sitio”, denunciou.”
“Achegamento a ese desequilibrio necesario nun tempo de tigres e cabalos”, por Rosa Enríquez
Artigo
de Rosa Enríquez na Plataforma de Crítica Literaria A Sega:
“A contemplación e vivencia da fláccida realidade, esa observación atenta do que sucede. Tamén a maneira de experimentar a pesadez das horas, sentir o seu transcurso ata o delirio mentres un manto invisíbel envolve as cousas mínimas: a simplicidade dunha flor calquera, dun insecto, dun corpo espido… A importancia do desexo e da entrega. A negación ante o devandito espasmo das horas a abrirse paso. A deconstrución da idea que se acepta porque si. Sen máis xustificación que a propia recorrencia que parece conferirlle un pouso de verdade, como iso de ver algo limpo no amor e pensalo sempre inocente. A pregunta. As preguntas. Todo ese ronsel de cuestións que nos coloca en lugares difíciles, porque introducir a dúbida pode provocar un descenso en picado e non nos gusta nada iso de darnos un golpe duro e desfacer o que somos, ou pensabamos ser, en anacos. Entendo que caer así é un xeito de morrer. Hai que ser moi forte para saber abandonarse. O máis fácil é resistirse ao golpe. Evitalo. Como deixarse ir sen perderse?. Velaquí a cuestión. Para Xela Arias esa caída en picado era algo necesario. Non quixo permanecer varada e interpretarse incapaz de renovación. Sabía da flaccidez da realidade e aceptaba estar en guerra. Tigres coma cabalos é un reflexo desa tensión interna que non desexaba evitar. Amosar o seu corpo espido ante unha comunidade lectora máis afeita á poesía da paisaxe ao xeito dos románticos ingleses, por exemplo, foi a maneira que atopou de expresar o seu bramido e provocar a explosión. Quería escribir algo diferente, textos que non se limitasen a unha creación vicaria, dacabalo da literatura exterior malia alimentarse dela. Podemos respirar a frescura nos seus poemas, algo que non pasou desapercibido polas lectoras, que, pouco tempo despois, iniciarían a súa andaina literaria. O escrito por Xela, do mesmo xeito que o traballo de Lois Pereiro ou Chus Pato, constitúen un legado importante para toda a xeración dos 90 que nos deixou eses textos revitalizantes, vigorosos e rompedores que tanto compraceron ás máis audaces lectoras un pouco cansas do academicismo culturalista da xeración anterior. Xela Arias envolveu entón un contido potente nun continente atractivo, porque si se pode tratar asuntos “serios” cun enfoque absolutamente moderno sen renunciar a intensidade expresiva, que, ao meu ver, devén maior. Máis demoledora. Esa singularidade de Arias, que conseguiu mediante a desvirtuación da sintaxe e un xogo lingüístico estilizado, atrapa. Denuncia do equilibrio (1986) dá boa conta disto con versos sorprendentes, que, alonxados de calquera manierismo ou afectación, transmiten a súa visión da soidade, do amor ou do propio tempo, sen que teñamos a sensación de que “chove sobre mollado” ao lelos. Iso de que posuía, por exemplo, un “corazón de auga derretida desbordando/ vasos e piscinas” e a sensación de asfixia, porque “se non che falo non collo no cuadrilátero da habitación”, ou aquela rotundidade de que “só ningures país da decapitación non ten leis/ para amarrarte”, revelan esa visión do amor como algo que se derrama por todas partes, que nos lembra tamén a nosa condición humana, profundamente fráxil, por efémera, malia toda a ardentía que tal sentimento suscita… Talvez por iso introduciu ese famoso verso de Rimbaud – “apprécions sans vertige l’étendu de mon innocence”-, que ela mesma traduciu ao galego con algunha variación na persoa do verbo -“aprecio sen vértigo a extensión da miña inocencia”- para dar conta desa vivencia apaixoada, tantas veces voraz, que nos permite vivir coma quen anda suspendida polo aire e camiña delicadamente, subida a unha estrada invisíbel polo baixo da que se pode observar o conxunto do real como algo alleo. Esa sensación de alienación á que nos deixamos inducir pola efervescencia amorosa, dado o desexo que interpretamos irrenunciábel, é algo que Arias nos describiu, divertida, coma unha tempada no inferno -clara alusión, unha vez máis, a Une saison en enfer, 1873, de Rimbaud- metida entre as súas pernas: “ti espiába-la miña falda e eu/ nela escondía unha tempada no inferno”. (…)”
Dez anos sen Xela Arias
Artigo
de Marga Do Val en Sermos Galiza:
“Hai dez anos a morte de Xela Arias con só corenta e un anos, moitas ganas de vivir e quizais no mellor da súa vida, nai dun fillo, conmocionaba o mundo cultural galego. Unha delegación de escritores e escritoras atopábase no marco da reunión anual da Federación Galeusca, en concreto no Museo da Paz de Gernika, cando esta mala nova chegou a través dunha chamada telefónica do poeta Xosé María Álvarez Cáccamo á escritora Yolanda Castaño, a noticia batía coma un mazazo.
Profesora de literatura de ensino medio nos últimos tempos, ligada desde o inicio a Edicións Xerais de Galicia, onde realizara traballos de corrección de estilo, poeta e recoñecida tradutora, nacera en Lugo en 1962, aos sete anos trasládase cos seus pais a Vigo que será xa o seu lugar de residencia. Xela Arias tamén foi un dos rostos que se levantou contra a burla negra do Prestige a súa voz estivo presente en moitos actos de protesta e queda reflectida en publicacións como Alma de Beiramar (2002).
Desde unha perspectiva actual aínda sorprende no panorama literario o poemario publicado en 1986 Denuncia do equilibrio, innovador de forma e transgresor de contido, como abraia en 1990 Tigres coma cabalos, quizais un dos libros máis fermosos como obxecto da poesía galega, quizais un dos espellos-pozos nos que caer ou dos que fuxir para indagarmos sobre a dependencia e a liberdade, o ser ou non ser, unha ousadía.
En 1994 ofrécenos a súa experiencia da maternidade e preséntanos unha nai inédita no seu entrañábel Darío a diario. Todos estes poemarios circulan hoxe de man en man, ás veces en exemplares fotocopiados, hai quen aínda consegue dar con algún en librerías de vello, todos, agardan unha reedición. Unha autora que xa cumpre todos os requisitos para ser homenaxeada co día das Letras Galegas, incluso o das obras esgotadas. (…)”
