Arquivo da categoría: Comunicados e manifestos
Canta, miña compañeira. Proposta para honrar a tradición oral das mulleres. Manifesto da Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG
Destacado
Nas Letras Galegas do 2025 honraremos a oralidade: recoñecer a poesía da tradición oral das mulleres como elemento fundamental na transmisión da cultura e língua galegas supón unha validación longamente agardada por un amplo tecido cultural de base do país. Tamén supón un recoñecemento ao importante traballo de investigación e divulgación realizado á marxe das institucións oficiais por numerosas persoas particulares, asociacións e colectivos que permitiron que esta herdanza do pobo galego chegase ata nós hoxe.
A Sección da Literatura de Tradición Oral da AELG ten unha ampla traxectoria en relación coa recuperación e estudo destas manifestación literarias, que deberan ter a mesma consideración que a produción escrita. Froito da experiencia, propoñemos unha reflexión previa sobre o xeito de abordar a celebración das nosas letras, de cara a futuras programacións institucionais, presencia nos medios e divulgación nos centros de ensino.
Neste ano que dedicamos á memoria das que nos precederon no verso musicado, a RAG personificou de xeito audaz a tradición oral feminina en 3 figuras: a muller, na persoa de Eva Castiñeira de Muxía; a complicidade do par de mulleres en Rosa e Adolfina Casás de Cerceda, e a pequena comunidade das veciñas da bergantiñá Mens representada por Prudencia e Asunción Garrido e Manuela Lema.
A oralidade das pandereteiras demostrou ser eficaz na transmisión da cultura e língua, tamén na conformación da identidade e sentido de pertenza, e merece ser tratada con rigor para tirar o máximo proveito deste ano de recoñecemento e divulgación que temos por diante.
Ademais a coralidade nas letras do 2025 vén dada non só polas 6 mulleres nomeadas, senón por todas as que foron parte da cadea de transmisión oral: todas elas contribuíron ao legado deste imbricado patrimonio inmaterial, que son as cantigas tradicionais e populares. Implicitamente legáronnos o xeito, ese construír comunidade a través da palabra, do verso rápido, da lingua viva.
CONTEXTO: A MÚSICA VOGAL EN COMUNIDADE
As polavilas, seráns, filandós ou ruadas eran puntos de encontro naturais da comunidade nos que a oralidade transitaba múltiples camiños: contos, cantigas, romances, traballos, xogos e demais lerias. Nestas xuntanzas a interacción no baile era tamén un fin en si mesmo, e as cantigas coa pandeireta o medio máis rápido, común e económico para que acontecese. A súa expresión é popular, cotiá e vulgar, e o seu ámbito privado.
Enunciamos estas condicións a modo de valorización: desa cotiandade e repetición nace a mestría na interpretación vogal, percutiva e na composición, do popular vénlle ser fiel reflexo de tantos elementos da súa sociedade e da vulgaridade vén a súa frescura e atrevemento (fronte ao distinguido ou extraordinario). Na excepcionalidade, no momento que a veciñanza podía xuntar cartos contratábase un gaiteiro, un dúo, cuarteto, posteriormente acordeonistas, charangas e finalmente orquestras.
Celebrando as pandeireteiras honramos á música vogal feminina, e debemos facer unha lectura en clave de xénero, pois tradicionalmente as formacións musicais de maior prestixio e recoñecemento social nin foron as pandeireteiras, nin incluíron pandeireteiras.
As mulleres cantadoras estiveron tradicionalmente ausentes da esfera pública, e foron as grandes esquecidas nos diferentes procesos de patrimonialización de elementos da nosa cultura. De xeito tardío acadaron recoñecemento a través da espectacularización do folclore, para finalmente chegar ao punto actual: unha resignificación da súa figura e reificación do seu legado facendo un xusto recoñecemento a elas como piar na transmisión de lingua e cultura, e conformación de identidade.
Tamén se observa nos últimos tempos certa renaturalización na súa práctica, grazas á remuda da oralidade.
Non precisamos vestir de gala nin de acompañamentos e artificios a música das pandeireteiras para celebrar a poesía de tradición oral. O minimalismo musical é aconsellable, e a voz da muller debe ser a protagonista. Temos un nutrido sustrato sociocultural do que botar man para iso, e pensalo de abaixo a arriba semella o máis honesto neste ano de celebración.
SOBRE O CONTIDO FORMAL DAS CANTIGAS HERDADAS
Un xeito de abordar o estudo de tipoloxías na poesía de tradición oral son os ciclos do ano ou os ciclos vitais:
– Arredor do ciclo do ano temos cantigas de Nadal, Panxoliñas, aninovos e xaneiras, Reis, entroidos, cantos de pascua, maios, cantigas de traballos, segundo a zona ou a estación, etc.
– Arredor do ciclo vital temos os arrolos, primeiros xogos e cantigas, xogos de roda e recitados, rondas e namoros, cantos de voda, brindos, romances e responsos, etc.
Mais debemos entender que as mulleres cantaban e compoñían versos non só nestas ocasións, senón en calquera momento ou con calquera motivo, acompañando calquera traballo ou tarefa repetitiva e pesada. Así temos labradas, cantos de segas, mondadeiras de millo, mazadeiras de liño, cantos de mazar o leite, de andar os camiños, etc.
Cómpre destacar que debido á espectacularización do folclore, nos últimos anos fóronse seleccionando para expoñer e perdurar cantigas de/para contextos festivos. Estas non son necesariamente representativas da riqueza herdada: temos un complexo emocionario explicitado nas cantigas de transmisión oral, e este é o momento de reivindicalo. Temos cantigas que falan e transmiten tristura, soidade, pranto, esperanza, xúbilo, medos, arelas… e que coa súa entoación e interpretación adquiren unha dimensión que transcende a escrita: a consonancia como esencia da comunidade.
A CREACIÓN E COMPOSICIÓN COMO EXPRESIÓN DE COMUNIDADE
As músicas de tradición oral son unha expresión colectiva do pobo: hai cantigas que son flor dun día e outras que se repiten e mesturan coas seguintes. Sempre hai unha mestura entre o herdado e o que xorde pola necesidade de narrar algo novo, ou polo mero gosto de xogar coa linguaxe e a sonoridade.
A propia comunidade regula o que perdura: o que se escolle para seguir cantando, o que vai de boca en boca e percorre distancias e tempos, o que o pobo vai facendo variar para preservar o sentido. Sen creación e actualización, só nos queda recreación: un cativo atisbo da riqueza doutrora. Honrar a oralidade é necesariamente traballar na creación e expresión orixinal e propia, e vivir a experiencia de entoalo en comunidade.
O POUSO DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER NAS CANTIGAS
Moitas coplas de tradición oral reflexan o que hoxe denominamos violencia contra as mulleres. O adoutrinamento está implícito, mais non implica necesariamente aceptación das violencias, pois as coplas contan aquilo que queremos que sexa escoitado a modo de denuncia, burla/caricatura, ensinanza ou advertencia.
A poesía popular ten tamén linguaxe retórica e figurada, os seu propios códigos e tamén contextos: non é o mesmo unha copla insidiosa nun contexto de entroidada ou desafío entre iguais que noutra cantiga.
As nosas cantigas son reflexo do tempo e sociedade que as compón, e non xurdiron con vocación de trascender. Por isto mesmo, non semella pertinente tildalas simplemente de machistas e relegar á propia muller ó papel de vítima. Isto sería xulgar coa moralidade do presente elementos do pasado.
Pero sendo nós quen as elevamos a canon cando as seleccionamos para cantar ou espectacularizar, si é nosa, entón, a responsabilidade de explicar debidamente os contextos e tamén as modalidades de violencia. Non aconsellamos obvialas nin censuralas, senón que recomendamos promover a reflexión e debate sobre elas. Poden ser poderosa ferramenta de educación social, e espertar conciencia crítica cara a outros tipos de violencia.
Especial mención merecen tamén tódalas cantigas herdadas que falan dos oficios de mulleres: muiñeiras, costureiras, panadeiras, taberneiras, criadas… incluso pandeireteiras foron historicamente vilipendiadas pola súa condición de mulleres traballadoras. É tempo de falar de memoria, e explorar posibilidades na busca de certa reparación.
O CASTELÁN NAS CANTIGAS
A presenza do castelán nas cantigas de tradición oral ten múltiples causas.
A oralidade é permeable e faise eco de modas e influencias no rural e urbano, e arremedar o castelán foi unha delas. Isto documentouse abondosamente no caso das parrandadas, petitorios ou testamentos de entroido (sarcásticos) ou no romanceiro vulgar. Máis tamén temos cantigas chegadas de outras zonas da península ou da emigración que foron naturalizadas, xunto coas súas melodías, cadencias e ritmos.
A oralidade transcende fronteiras, e o seu carácter lúdico fai que acepte influxos regularmente. Non podemos pensalas simplemente como froito dunha subordinación política ou cultural, e tampouco ten sentido negalas ou desbotalas, pero si podemos e debemos facer unha escolla.
Pese á presenza destas cantigas en castelán, as aulas e espazos da música tradicional foron nestes anos bastións de sensibilización e normalización do galego, e un medio natural no que mocidade puido aprender e practicar a língua, e finalmente soltarse a falala de xeito habitual.
Promoveremos a creación en galego. Tamén podemos seleccionar ou desbotar libremente as cantigas herdadas para traballar a nosa lingua. Incluso podemos traducir ao galego coplas que atopemos en castelán, e dicilo con honestidade: son camiños que se percorreron en ambos sentidos en diferentes momentos da historia.
O importante é non desaproveitar este ano de celebración da tradición das pandeireteiras para crear novos espazos de normalización lingüísitca e consolidación de falantes.
O PERIGO DA FOTO FIXA
A oralidade nútrese do cotián, é lixeira e fugaz. Non sente o peso da relevancia ou a coherencia perpetua, pois non ten vontade de trascender. Ten sentido no aquí e agora.
Chegaron a nós na cadea de transmisión versos sublimes en significante e significado.
É recomendable facer pequenos achegamentos ao corpus folclórico e familiarizarse coa linguaxe deste arte da man das mulleres de referencia: coñecer coplas, entender cómo se constrúen métrica e musicalmente, os ritmos bailables que as acompañan, algunhas das figuras poéticas que empregan, as posibilidades narrativas, as variedades dialectais e léxico, etc. Todas estas son cuestións relevantes, que fan rico e complexo o legado das pandeireteiras, pero nas que corremos o risco de nos perder. Corremos o risco de esquecer os principais valores da tradición oral, así que non confundamos a práctica deste arte coa mera selección e reprodución. Entidades uniformizadoras como a Sección Feminina percorreron ese camiño, e a súa selección, estandarización e espectacularización case matan por completo os valores fundamentais da oralidade. Non nos limitemos a reproducir os sucesos, ou a sesudos estudos dos procesos se contamos con pouco tempo.
A destreza na expresión oral non se adquire con tediosas explicacións e transmisión de coñecemento en vertical: practícase en horizontal. Celebrar a oralidade é outogar a palabra. Escoitar, retroalimentarse, contar e cantar libremente o que somos, o que nos move, o que nos divirte, o que nos preocupa. Facilitemos espazos e formatos para que teñan lugar experiencias significativas ao redor da linguaxe.
Coidamos que estas consideracións serán útiles de cara á patrimonialización da poesía popular de autoría feminina e a oralidade. Agardamos que traian froitos significativos para a normalización lingüística e cultural do país, rachando co desleixo institucional e dando comezo a unha nova maneira de entender a produción oral da colectividade, libre de prexuízos.
Branca Villares e Eva Teixeiro, da Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG.
Queremos Galego: “Mudemos de rumbo. O galego ten futuro”. Convocatoria Nacional pola Lingua, o 17 de novembro
Declaración da Conferencia de Asociacións de Escritoras e Escritores sobre a Intelixencia Artificial Xenerativa (IAX)
“A plataforma de asociacións de autoras/es, constituída a inicios de ano e que representa case 10.000 autoras/es en asturiano, éuscaro, catalán, castelán e galego, entre os que se atopa a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, aprobou unha declaración pública sobre a Intelixencia Artificial Xenerativa (IAX). O texto esixe que os usos dos libros e outras publicacións con dereitos de autoría e protexidas pola Lei de Propiedade Intelectual, tanto se son para probas como para a explotación comercial da IAX, se rexan polos principios de autorización, remuneración e transparencia.
A Conferencia de Asociacións de Escritoras e Escritores, en defensa dos dereitos de autoría, da remuneración polo uso das nosas obras e da transparencia perante a implantación da Intelixencia Artificial Xenerativa (IAX) por parte de empresas e Gobernos.
A Conferencia de Asociacións de Escritoras e Escritores, que integran 15 organizacións autorais e case 10.000 creadoras/es literarias/os (escritoras/es e tradutoras/es), quere trasladar á opinión pública, aos partidos políticos e aos gobernos locais, autonómicos e estatal, a profunda preocupación do colectivo pola alarmante falta de recoñecemento do valor esencial (moral e xurídico) dos dereitos de autoría e dunha remuneración acaída pola utilización das nosas obras nos máis diversos ámbitos da sociedade, de xeito moi especial nun mundo dixital altamente globalizado e cunha moi precaria lexislación na materia.
A experiencia histórica demóstranos que a dixitalización incontrolada baseada no uso non autorizado nin comunicado das nosas obras causou un grave prexuízo á creación e á innovación, acentuando deste xeito a desvantaxe competitiva que padecemos con respecto ás nosas e nosos colegas da maioría dos países europeos.
Hai que salientar que as obras de escritoras/es e tradutoras/es non son simples datos susceptíbeis de se converteren en algoritmos, son a base da nosa democracia, da nosa cultura, do noso coñecemento e ciencia, e deben ser tratados, valorados e remunerados como tales. Un/ha escritor/a ou tradutor/a inviste anos estudando, analizando e consultando centos de fontes para poder escribir ou traducir unha obra, un labor que hoxe en día non é recoñecido nin é remunerado.
A modo de exemplo, o último informe da Organización Mundial da Propiedade Intelectual (OMPI) sobre a remuneración polo préstamo dos nosos libros nas bibliotecas destaca que o Estado español é, xunto con Xeorxia, onde menos se remuneran escritoras/es e tradutoras/es por este uso das nosas obras.
A esta situación temos que engadir unha realidade omnipresente: a implantación da Intelixencia Artificial Xenerativa (IAX) e a necesidade, por parte das grandes plataformas e desenvolvedores, de usar unha ilimitada cantidade de obras, como os libros, os artigos publicados en diferentes medios e, en xeral, todos os materiais derivados da actividade profesional das/os creadoras/es literarias/os, foren escritoras/es, tradutoras/es ou dramaturgas/os.
O Goberno de España, tal e como declarou no seu momento o seu presidente, traballa nun modelo estatal de linguaxe de Intelixencia Artificial testado nas linguas oficiais do Estado. É unha iniciativa de carácter público que utilizará obras literarias e xornalísticas e, por tanto, estará suxeita ás obrigas derivadas da Lei de Propiedade Intelectual e de toda a lexislación relacionada de ámbito europeo, así como doutros marcos legais aplicábeis.
Nos últimos anos, o desenvolvemento do IAX está a sentar as bases dunha nova forma de explotación das nosas creacións que afecta ao contrato social do conxunto da cidadanía, utilizando métodos e prácticas non suxeitas a ningún principio salvo o beneficio económico, nalgúns casos próximas ao saqueo masivo de contidos suxeitos á lexislación antes mencionada, cuxo uso e efectos no futuro non só ignoramos as/os autoras/es, senón todos nós.
Por iso, exiximos que todos os sectores asuman a necesidade imprescindíbel dun firme compromiso de salvagardar os nosos intereses como creadoras/es e respectar o produto do noso traballo, base fundamental do tecido cultural e da industria que o sustenta e da Lei de IA da Unión Europea, primeira normativa supraestatal que, aínda que xeito insuficiente por agora, comezou a contemplalo.
Esta esixencia non só vai dirixida ao sector privado e aos grandes operadores e desenvolvedores que actúan no espazo global de internet, mais tamén, e dun xeito moi especial, ao sector público, para asegurar que o uso de obras literarias e xornalísticas, tanto para as probas da IAX como para a explotación posterior, se basee nas recomendacións feitas públicas polo Consello Europeo de Escritoras/es (EWC) o pasado 27 de xullo, entre as que destacamos as esenciais: AUTORIZACIÓN polas/os autoras/es destes usos, REMUNERACIÓN xusta e non simbólica e TRANSPARENCIA do proceso.
Unha sociedade crítica e democrática non avala a expropiación dos dereitos do colectivo a favor de grandes multinacionais que non tributan no Estado, nin o estabelecemento de sistemas opacos que non informan sobre os usos das obras ás persoas titulares e impiden calquera tipo de negociación de boa fe. E, evidentemente, recoñece o valor das súas creadoras e creadores, proporciónalles os recursos necesarios para se desenvolveren e protexe os seus dereitos. É por iso que solicitamos ás empresas, institucións e ao Goberno que:
1. Respecten, protexan e valoren os dereitos de autoría de escritoras/es e tradutoras/es como resultado do heroico traballo de escribir hoxe en día.
2. Recoñezan dunha vez unha remuneración acaída polos nosos dereitos de acordo co seu valor e o esforzo que investimos en xeralos.
3. Teñan en consideración as dez recomendacións que, en relación cos usos das obras literarias pola IAX, o Consello Europeo de Escritoras/es aprobou e trasladou ao Parlamento Europeo.
Aprobado o 30 de setembro de 2024.
Quen fai parte da Conferencia?
Asociación Aragonesa de Escritores (AAE), Asociación Colegial de Escritores de España (ACE), Associació Col·legial d’Escriptors de Catalunya (ACEC), Asociación de Escritores y Escritoras de Asturias (AEA), Asociación de Escritores de Castilla La Mancha (AECLM), Asociación de Escritores de Euskadi – Euskadiko Idazleen Elkartea (AEE-EIE), Asociación de Escritores y Escritoras de Extremadura (AEEX), Associació d’Escriptors en Llengua Catalana (AELC), Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG), Asociación Navarra de Escritores/as – Nafar Idazleen Elkartea (ANE-NIE), Asociación Riojana de Escritores (ARE), Asociación Valenciana de Escritores y Críticos Literarios (CLAVE), Euskal Idazleen Elkartea (EIE), Nueva Asociación Canaria de Escritores (NACE) e Sociedad Cántabra de Escritores (SCE).”
Lousame: Día das Galegas nas Letras, María Mariño, o 15 de agosto
Delas é o reino perdido
A Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) celebra a atinada decisión da Real Academia Galega de dedicarlle o Día das Letras Galegas de 2025 ás cantareiras e á poesía popular oral, toda vez que a nosa asociación leva moitos anos contribuíndo modestamente, na medida das súas posibilidades, á posta en valor e visibilidade desta importante manifestación da nosa literatura de tradición oral. Esta escolla constitúe, ao noso ver, unha oportunidade de repensar a concepción da creación literaria como tal, ampliando os seus marcos e expandíndoa a outras voces que lle dan forma á nosa psicoxeografía nacional e colectiva, actualizando a valiosa proposta do Día das Letras Galegas, formulada en 1963. Ao tempo, continúa con bo criterio a reivindicar e situar no centro as achegas fundamentais das mulleres á nosa literatura.
As coplas e cantigas da tradición oral galega agromaron espontaneamente nas fendas do capital, alleas a circuíto ningún, apegadas á vida cotiá, en delicados ecosistemas que teñen a súa cerna maiormente no rural. A palabra é un lume sen dono. O tempo, unha tristeza sen nome. E o canto, na tradición oral, axúdanos a sentir que vencemos o paso do tempo. Porque coa palabra cantada centramos a mirada sobre o mundo e dámoslle un sentido que non ten por si só. Ela é a gran broma bufa e abstracta que as persoas temos para burlármonos dos padecementos e da morte. E o canto aparece así naqueles espazos tradicionalmente considerados profanos á creación literaria, maiormente da man das mulleres das clases subalternas: na fin dun labor ou no seu descanso, nun fiadeiro, nunha feira, nunha romaría. Ou recollendo as redes do mar, traballando nunha conserveira ou entre as sabas molladas e o arrecendo a xabón dun lavadoiro… Está inscrito na vida e acompañou e acompaña o noso tránsito por ela.
Neste camiño conxunto a AELG vén desenvolvendo de xeito regular a través da súa Sección de Literatura de Tradición Oral –creada en 2007– diversos proxectos e iniciativas encamiñadas a recoller, conservar e divulgar a poesía popular oral e o noso patrimonio inmaterial. Un valioso traballo participado por un nutrido grupo de persoas, entre as que emerxen de maneira especial Antonio Reigosa e Isidro Novo, gravado e transcrito, dispoñíbel integramente na web da AELG. Testemuños impagábeis da xente maior dos lugares en todos os recunchos do país, dende o Baixo Miño á Mariña Lucense, dende a montaña de Ourense á Costa da Morte a través das Polafías, sesións de recollida oral abertas ao público; das Xornadas de tradición oral (polas que levan desfilado especialistas nas coplas, no Cancioneiro, nos roles da muller na tradición oral…) e que, dende hai 16 anos, se veñen celebrando puntualmente en Lugo e das que se derivan outros tantos libros de Actas dispoñíbeis na nosa web; da Gala dos Mestres e Mestras da Memoria, que distinguiu ao longo dos anos a cantareiras como Dolores Macías Pose (Mestra da Memoria 2010), Elba Requeijo Barro (Mestra da Memoria 2014), as Pandereteiras da Alén (Orosia e Alsira Gil Ramos e Ólida Diz Ramos, Mestras da Memoria 2017), as burelenses Batuko Tabanka (Mestras da Memoria 2020), Teresa dos Cucos (Mestra da Memoria 2021), musicólogas fundamentais como Dorothé Schubarth (Mestra da Memoria 2019) ou poetas populares como Luz Fandiño (Mestra da Memoria 2018). Tamén, a través doutras actividades como os Faladoiros, a Escola de Narración Oral, A Letra das Festas e unha inxente serie de publicacións e unidades didácticas.
As coplas e cantigas das cantareiras, que celebraremos nestas Letras Galegas de 2025, conteñen, si, unha intención informativa: a contemplación da paisaxe, a evocación dun amor ou unha amizade, un conflito, unha mágoa, unha chanza ou unha perda, unha inesperada ledicia… Pero non só. É o relato da complexidade dos sentimentos e as relacións humanas, afiado pola tensión musical que contén o canto, a arpa do vento. Moitas destas pezas, por desgraza, perdéronse. Pero afortunadamente consérvanse moitas outras, transmitidas a través de varias xeracións de mulleres. Trátase, daquela, dun acto consciente, colectivista e xeneroso, aberto e plural. Elas subliman o seu carácter casual, transcéndeno e adquiren tamén categoría literaria e artística. Pasan a incorporarse entón ao inconsciente colectivo e fixan parte da identidade dun pobo. Transitan así da tradición oral ao que Malraux, segundo Deleuze, define esencialmente como arte. O que resiste o paso do tempo.
Delas é, como no Romance de Gerinaldo recollido por Dorothé e que cantaba a Concepción do Courel, o reino perdido.
Cantemos.
Lois Pérez, Vogal de Literatura de Tradición Oral.
Cesáreo Sánchez, presidente, en representación do Consello Directivo.
A AELG reivindica o respecto á memoria literaria e persoal das persoas homenaxeadas nas Letras Galegas fronte a calquera intento de manipulación da súa obra
A AELG, da que Luísa Villalta fixo parte e mesmo integrou o seu Consello Directivo entre 1993 e 2002, manifesta que debe prevalecer o respecto á memoria literaria e persoal das persoas homenaxeadas nas Letras Galegas.
Recuperamos este artigo da compañeira Luísa como a mellor maneira de expresar tamén nós hoxe a nosa oposición a calquera intento de manipulación ou distorsión, e reivindicar a lectura atenta da súa obra posta, integramente, a disposición de todos e todas.
PARA QUE SERVEN OS LIBROS
Luísa Villalta
Xa está. Xa pasou o Día. Antón Avilés de Taramancos xa ten a merecida restitución do seu nome, reincorporado por vía da súa propria obra aos fundamentos máis sólidos do noso progreso como pobo. Xa se enteirou todo o mundo, quen nada disto sabían e quen, sabendo, temían, porque é condición dos febles temer mesmo a forza que os vén axudar.
E o noso é un país, se non feble de todo, si desigualado, como esas mesas ancadeiras dunha pata, nas que non se pode a xente debruzar a xeito, porque sempre esvara o prato, cando non emborca o viño e iso si que non ten remedio. Eis para que serven os libros, sobre todo aqueles definitivamente pechados, clasificados e bendecidos co marchamo institucional de benfeitores da patria: póñense baixo a pata problemática, se dan a medida xusta, mellor, e se sobra volume, quítaselle o que faga falta, porque, de non chegaren, abondaría cun prólogo do señor Fraga Iribarne.
Máis isto non se pode facer cos libros de Antón. A memoria está viva e moitos de nós aínda temos na retina o braceo indócil das súas palabras, que digo, do vento tan arrasador como xeneroso que era a súa idea da patria. Pero, por se non se nos crese ou fósemos vítimas dunha raiba irredenta, aí están os escritos dun home que non era un home, que “é un pobo e ninguén o pode domear”. Testemuña, claro, dos tempos en que a palabra “liberdade” non desertara aínda do seu significado máis sincero, aquel que se fixo cromosoma nas células de noso e que desde a Fusquenlla irmandiña se foi transmitindo polos sempre escuros corredores da Historia en que moramos como toupas, para aflorar de cando en vez en bandeiras neboentas como a que hoxe terma da non menos histórica consigna de Nunca Máis.
É certo que defenderse e proxectar o noso futuro nos termos exactos da erudición simbólica que Antón Avilés tece sobre todo no seu último libro, o da fuxida a Harar ou salvación definitiva, é nestes momentos anti-publicitario. A presente histamina primaveral contra un poder abusón non dá para unha revolución. Pero aí está tamén para que serven os libros, para levar as contas pendentes, para poñer ao ar as feridas. Temos no conxunto da obra de Avilés a épica escura dunha vitoria difícil, unha historia colectiva na que ficou encerrada a súa historia persoal, co corazón aínda en vilo, en espera sempre dun capítulo decisivo. Unha historia así non vale para calzar unha mesa.
A Nosa Terra, nº 1.083, páx. 34. Do 22 ao 28 de maio de 2003″
Muxía: Paz e Liberdade. Galiza con Palestina, o 10 de maio
Plataforma de Demandas da Conferencia de Asociacións de Escritores e Escritoras
Aquí poden consultarse os principais contidos da Plataforma de Demandas aprobada e feita pública pola Conferencia de Asociacións de Escritores e Escritoras.
A Conferencia de Asociacións de Escritores e Escritoras, como froito da reflexión colectiva e dos debates que viñeron celebrándose, desde decembro de 2016, nos Encontros anuais das entidades que a integran, aproba a seguinte Plataforma de reivindicacións e demandas do noso colectivo profesional. dirixidas ás administracións responsábeis, de xeito moi especial ao Ministerio de Cultura e Deporte, ás Consellarías de Cultura dos distintos gobernos autonómicos e, dada a complexidade e a transversalidade das solucións, aos Ministerios de Facenda, Seguridade Social e Traballo do goberno central.
A. MEDIDAS PARA MELLORAR A SITUACIÓN PROFESIONAL DE ESCRITORAS/ES, TRADUTORAS/ES E DRAMATURGAS/OS
1. Lei de Propiedade Intelectual e novo contexto tecnolóxico e dixital: a actual lexislación estatal precisa adaptarse á normativa internacional e europea e apostar claramente pola defensa das/os titulares dos dereitos de Propiedade Intelectual, no actual contexto de implantación e transposición da Directiva Europea sobre Dereitos de Autoría no Mercado Único Dixital e de articulación de medidas legais, nos ámbitos europeo e estatal, para salvagardar os dereitos das/os escritoras/es e tradutoras/es en todos os planos ante a implantación da Intelixencia Artificial (IA). Os obxectivos son: 1) Garantir que as Administracións se doten de medios e recursos suficientes para impedir a copia ilegal e a pirataría. 2) Remunerar as/os autoras/es polas reproducións das súas obras levada a cabo no ámbito educativo e universitario, así como no empresarial. 3) Incorporar, na transposición da citada directiva, que as/os autoras/es percibirán a “parte axeitada” dos ingresos que as/os editoras/es de prensa perciban das Plataformas polos usos de contidos autorais en Internet e redes. O 15% será o importe ao que aspiramos. 4) Protexer as obras de autoras/es e tradutoras/es e a súa orixinalidade, así como a súa xusta remuneración polos usos que poidan facerse das mesmas por parte das plataformas de IA, sempre coa autorización das/os mesmas/os e garantindo en todo momento a identidade das fontes. Traballar por lograr que a Lei Europea en fase de elaboración recolla eses principios.
2. Estabelecemento de medidas que garantan unha xusta e proporcionada remuneración dos dereitos de autoría polas editoriais, garantindo, salvo acordo en contrario, o aboamento do correspondente anticipo na sinatura do contrato. O anticipo sobre dereitos, aínda que sexa mínimo, debería ser norma e non excepción, salvo acordo en contrario entre editor/a e autor/a.
3. Exixencia de remuneración do traballo do/a escritor/a nos medios de comunicación, dixitais ou en soporte papel. Os artigos e outro tipo de colaboracións realizadas en diarios e revistas han ter sempre unha compensación económica.
4. Aprobación dunha normativa concreta que estabeleza sancións exemplares ás editoriais que estabelezan contratos abusivos sobre a obra dun/ha autor/a, ou que vulneren o principio de remuneración xusta polos dereitos da obra contratada ao/á escritor/a, ou que incumpran artificial e unilateralmente os plazos estabelecidos no contrato ou pola Lei. É imprescindíbel a subscrición dun Acordo marco entre a Federación de Gremios de Editores e as/os escritoras/es representadas/os polas asociacións asinantes.
5. Estabelecemento de mecanismos técnicos eficaces (desde a numeración de exemplares á certificación polo/a impresor/a e o/a editor/a) que permitan un estrito control de tiraxe dos seus libros aos/ás autores/as, utilizando os instrumentos que ofrecen as novas tecnoloxías da información, que permiten mesmo un coñecemento “en tempo real” das vendas por parte do/a editor/a e do/a autor/a, desenvolvendo unha política de acordos con CEGAL e con outras instancias, tanto de carácter dixital como físico, que interveñen no derradeiro elo da cadea do libro, quer dicir, no proceso de compra por parte das/os lectoras/es.
6. Garantías reais de execución das sentenzas condenatorias de calquera tribunal ás editoriais por impagamento de dereitos, ora mediante a subscrición de seguros “ad hoc”, ora mediante a creación dun Fondo Común Editorial.
7. Acompañamento da articulación e desenvolvemento, a través dos Institutos Oficiais que teñen como obxectivo a promoción tanto interna como externa das súas respectivas linguas e literaturas ou doutras institucións que poidan cumprir esa función, dos necesarios instrumentos para a tradución e edición no exterior das obras de autoras/es que escriben nas distintas linguas presentes no estado.
8. Potenciación e incremento das subvencións e axudas de ámbito estatal e autonómico á edición. Consolidación e ampliación das axudas á tradución e á creación literarias adaptándoas á nova realidade tecnolóxica.
9. Modificar o Real Decreto Lei de abril de 2019 sobre compatibilidade entre pensión de xubilación e percepción de dereitos de autoría ou ingresos derivados de actividades contempladas baixo o epígrafe de actividades artísticas, de tal xeito que se contemplen todas as modalidades de xubilación e prexubilación: as pensións por incapacidade laboral permanente, as non contributivas, as pensións con complementos a mínimos ou as resultantes dunha xubilación anticipada.
10. Exiximos unha rápida adaptación dos procesos administrativos e da formación do funcionariado dos organismos responsábeis de aplicar o citado Real Decreto de 2019 e os seus desenvolvementos. Non é tolerábel que autoras/es con dereito á compatibilidade teñan que recorrer en distintas instancias e someterse a demoradas esperas por puro descoñecemento das novidades por parte do funcionariado.
11. Adaptación do Réximen Especial de Traballadores/as Autónomos/as ás características do traballo do/a escritor/a naqueles casos en que este/a opte polo desenvolvemento do seu labor baixo ese réxime, vinculando as súas cotizacións ao nivel de ingresos anual e ao carácter intermitente do seu labor. A cota reducida á Seguridade Social estabelecida para “Artistas” debe ser estendida na súa aplicación ás/aos autoras/es literarias/os (escritoras/es, tradutoras/es, dramaturgas/os). Creación da epígrafe AUTORES/AS LITERARIOS/AS no IAE, e dunha casa específica para RENDEMENTOS DE PROPIEDADE INTELECTUAL na declaración do IRPF.
12. Regular, de acordo coa normativa europea, a remuneración do préstamo bibliotecario ás/aos autoras/es, centralizando a obriga de pagamento no Goberno do Estado e nas Comunidades Autónomas e estabelecendo unha tarifa xusta. Deuse un paso importante situando ese pagamento nas Deputacións Provinciais, mais é fundamental simplificar o proceso na dirección apuntada.
13. Estabelecer un acordo que garanta a participación de autoras/es literarias/os e xornalistas nunha porcentaxe xusta dos ingresos que as/os editoras/es de prensa perciban en concepto de copia privada da entidade de xestión colectiva dos dereitos correspondentes (CEDRO).
14. Acadar unha relación permanente e estruturada das entidades autorais co Instituto Cervantes e cos organismos difusores e promotores das distintas culturas e linguas peninsulares como poden ser o Institut Ramon Llull, Etxepare Euskal Institutua ou o Consello da Cultura Galega, entre outros, nos seus correspondentes ámbitos de competencia, co fin de participar na proposta de actividades no exterior e na presenza de escritoras/es, tradutoras/es e dramaturgas/os nos programas literarios dos centros das citadas entidades fóra do Estado.
15. Articular medidas eficaces contra a pirataría, garantindo a seguridade xurídica á comercialización da obra das/os autoras/es en Internet e a axilización dos procedementos para salvagardar os dereitos de Propiedade Intelectual contemplados no artigo 158 da Lei.
16. Tratamento fiscal á venda de libros en dominio público. Estudo da creación dun gravame dunha porcentaxe a determinar sobre cada libro vendido ou prestado cuxos dereitos xa sexan parte do dominio público co que crear un Fondo de Solidariedade para o colectivo de escritoras/es, de cara a atender posíbeis situacións de exclusión social.
17. Creación, por parte do Goberno do Estado ou, no seu caso, do Parlamento, dunha Xurisdición da Propiedade Intelectual, co correspondente Xulgado Central, algo que por experiencia se sabe que é unha necesidade obxectiva, dadas as limitacións existentes no ámbito xurídico en todo o referido á propiedade intelectual.
18. Incorporar, na Lei de Ensinanzas Artísticas, a Escrita Creativa como unha nova disciplina e co mesmo rango de Ensinanza Artística Superior que hoxe teñen asignadas Música, Danza ou Deseño, entre outras.
B. PARA MELLORAR A INDUSTRIA DO LIBRO E FAVORECER O LABOR PROFESIONAL DAS/OS AUTORAS/ES
1. Desenvolver políticas en favor da lectura e do libro no ámbito da Educación. É preciso incrementar o gasto educativo e as iniciativas de fomento da lectura no ámbito escolar, así como desenvolver unha política activa de potenciación das bibliotecas de aula.
2. Elaborar e pór en marcha unha nova Lei de Mecenado que sirva para facilitar o desenvolvemento e o investimento nas industrias culturais, adaptada ás novas realidades.
3. Colaborar coas administracións no desenvolvemento do PLAN DE FOMENTO DO LIBRO E A LECTURA para que poida afrontarse o futuro desta decisiva actividade con perspectiva de éxito. Necesidade de coordinar o plan estatal cos das Comunidades Autónomas e dos Concellos. As asociacións que forman parte da Conferencia comprométense a exixir nos seus ámbitos territoriais o deseño e a posta en marcha dese tipo de Plans.
4. Apoiar unha campaña para prestixiar as librarías como puntos de referencia cultural. Unha campaña coa que deberían implicarse a fondo as Comunidades Autónomas e os concellos.
5. Dotar de orzamento suficiente as bibliotecas públicas e velar para que as compras das mesmas se fagan en librarías de referencia.
6. Elaborar un Regulamento da Lei do Libro que desenvolva o procedemento sancionador para as vulneracións á Lei aludida.
7. Dotar con fondos suficientes unha liña de crédito ICO para librarías. A idea é que as librarías poidan modernizarse tecnolóxica e fisicamente. Elaborar, nese contexto, un Plan de apoio e promoción das librarías no conxunto do Estado e apoiar economicamente, nas Comunidades, aquelas librarías que fomentan, de xeito especial, as/os autoras/es das mesmas.
8. Consolidar e ampliar o Bono Cultural para a xente máis nova. É un obxectivo posíbel, tal e como demostrou hai anos, nese sentido, o goberno vasco, e evidenciando coa posta en marcha recentemente dun bono cultural xove para o conxunto do estado.
9. Harmonizar as medidas adoptadas polas distintas Comunidades Autónomas para apoiar a adquisición de libros de texto e material educativo no ensino obrigatorio para o conxunto das familias, nomeadamente para as máis desprotexidas.
10. Fomentar os procesos de dixitalización dos fondos bibliográficos e a creación de plataformas de distribución de contidos dixitais. O sistema estabelecido baixo a denominación e-Biblio é un exemplo a seguir.
11. Garantir o investimento continuado e crecente no desenvolvemento de todas as redes e sistemas bibliotecarios de todo tipo de bibliotecas, cumprindo así coas obrigas legais en materia de bibliotecas e mellorando a vida da cidadanía nunha sociedade máis inclusiva e informada e proporcionando mellores perspectivas de futuro.
12. Articular a presenza do colectivo de escritoras/es, a través das súas organizacións, como instancia de interlocución coas Administracións para a resolución dos problemas que afectan o desenvolvemento do seu labor.
13. Exixencia dun maior protagonismo dos medios de comunicación de carácter público (autonómico, estatal e locais) na promoción da cultura, especialmente do mundo do libro. Os medios públicos deben ser belixerantes neste terreo.
14. Incremento dos recursos destinados ás editoriais independentes para a edición de libros, a adquisición de novos títulos por parte da rede de bibliotecas públicas e por parte dos Centros Culturais, Cívicos e Universidades Populares dependentes dos distintos niveis da administración.
ASOCIACIÓNS QUE APOIAN A PLATAFORMA DE DEMANDAS
Asociación Colegial de Escritores de España (ACE), Asociación de Escritores de Euskadi – Euskadiko Idazleen Elkartea (AEE-EIE), Asociación Valenciana de Escritores y Críticos Literarios (CLAVE), Asociación de Escritores y Escritoras de Extremadura (AEEX), Asociación Aragonesa de Escritores (AAE), Asociación Colegial de Escritores de Cataluña (ACEC), Asociación de Escritores de Castilla La Mancha (AECLM), Asociación Navarra de Escritores/as – Nafar Idazleen Elkartea (ANE-NIE), Sociedad Cántabra de Escritores (SCE), Nueva Asociación Canaria de Escritores (NACE), Asociación de Escritores y Escritoras de Asturias (AEA), Asociación Riojana de Escritores (ARE), Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG), Associació d’Escriptors en Llengua Catalana (AELC), Euskal Idazleen Elkartea (EIE)
Crónica videográfica do acto central do Día de Rosalía de Castro 2024 en Compostela (I)
Estes son algúns dos vídeos do acto central do Día de Rosalía de Castro 2024 en Compostela, que tivo lugar o 24 de febreiro no Panteón de Galegos Ilustres, en San Domingos de Bonaval, organizado pola AELG, co apoio de CEDRO. A crónica videográfica completa pode verse aquí.
– Interpretación musical da Coral da A. C. Solfa:
