Entrevista de Montse Dopico a Afonso Becerra en Praza:
“(…) – Praza (P): A hegemonia na arte da palavra é da literatura. Nesta órbita, o teatro fica reduzido a adereço decorativo para ilustrar ou traduzir ao pé da letra, porque é a letra a que manda. Dessa perversa conceção logocêntrica, consciente ou inconscientemente, deriva a dificultade para se abriren caminho as teatralidades pós-dramáticas, afastadas da hierarquia triangular que situa a palavra no cume divino. Começa o livro [Confio-te o meu corpo. A dramaturgia pós-dramática] com reflexões coma esta. Como começa, em geral, o projeto de escrevê-lo?
– Afonso Becerra (AB): Este livro foi uma encarga da Teresa Moure na que, mais ou menos, me pedia que intentasse explicar as claves fundamentais do teatro contemporâneo. Isso que, desde a perspectiva da dramaturgia, chamamos teatro pós-dramático, para diferenciá-lo do modelo compositivo do drama realista de base aristotélica. Não há muitos livros, que não sejam estritamente académicos, dedicados às artes cénicas contemporâneas em geral e na Galiza ainda menos. A ideia, ademais, era fazer um livro de ensaio divulgativo, acessível, que se afastasse dos tecnicismos e formalismos académicos.
Sobre este tema eu tenho refletido muito, tanto na praxe, com algumas das minhas peças, nas que o texto só é um material de composição mais e não ostenta uma hegemonia nem se articula arredor da representação de uma história, por exemplo na peça Crio-Xénese (Laiovento, 2007), ou em peças breves dentro de Textículos dramáticos e posdramáticos (Laiovento, 2013), mas também tenho refletido muito em artigos de análise de espetáculos e, por suposto, nas minhas aulas de Dramaturgia na ESAD de Galiza, onde, ademais de exercícios práticos de análise e composição, acompanho processos de criação.
– P: A dramaturgia pós-dramática não tem necessidade de submeter-se ao império do significado, do tema, do assunto e da história, dizes. Em que se assemelha, então, à poesia?
– AB: Assemelha-se na importância radical da forma, por riba dos conteúdos ou da mensagem, na busca da plasticidade na produção de imagens, na musicalidade com a que se fiam os elementos compositivos, na sua capacidade evocadora, no reforço do nível sensorial, na sinestesia, no seu ímpeto por romper as linguagens comuns e transcender os limites… Também na capacidade de tocar às pessoas emocionalmente sem necessidade de desenvolver um relato nem sujeitar-se à esperança da resolução de uns conflitos, ou seja, sem sujeitar-se à intriga.
– P: De que jeito o pensamento binário e a unidade aristotélica como sinónimo de homogeneidade e equilíbrio podem limitar a nossa recepção do teatro? Por quê dizes que o teatro convencional é apolíneo, pelo contrário das tragédias de Esquilo, que defines como dionisíacas?
– AB: A unidade aristotélica, por si mesma, põe ordem ao caos e corrige moralmente, aí aparece o binário, o bom e o mau, o homem e a mulher, cada cousa no seu lugar, com a sua etiqueta. Mas a vida e os impulsos criativos e artísticos necessitam um campo sem cancelas.
As tragédias de Esquilo narram a história quase sem representa-la senão através de uma espécie de melopeia musical, uma rapsódia lírica, plena de invocações. O pensamento mágico está por cima do pensamento lógico e racionalista. Os estudos ao respeito indicam que aqueles espetáculos eram uma apoteose de dispositivos cénicos de alta plasticidade. (…)”
“Conversa con Ledicia Costas sobre as súas mulleres revolucionarias”, por Manuel Bragado
Desde Brétemas, de Manuel Bragado:
“Resultou excelente a conversa que na Feira do Libro de Vigo mantiveron onte o editor Fran Alonso e a escritora Ledicia Costas sobre as mulleres revolucionarias na obra da escritora viguesa. Tres cuartos de hora de amena reflexión literaria, onde non faltaron as anécdotas e o humor, sobre as protagonistas da literatura de Costas, mulleres revolucionarias, rebeldes, empoderadas; unha conversa na que se percorreu toda a obra literaria, xa unha ducia de títulos, dunha autora que en apenas seis anos se convertiu nun referente da literatura galega do noso tempo.
Comezou Fran Alonso preguntando a Ledicia se fora ela tamén unha nena rabuda coma o son as súas personaxes, ao que Costas respondeu confesando que fora unha nena sensible, tímida, «aprendín a ser rabuda lendo, fun unha nena moi lectora, aprendín a comprender o mundo a través dos libros». De aí a conversa pasou a falar do personaxe de Esmeraldina, personaxe que a autora considera «unha nena rabuda por excelencia, está indignada por estar morta, por ser unha fantasma». Costas lembrou que aos cinco anos visitaba o cemiterio da man do seu avó. «Alí lin nomes extraordinarios como Casimiro Blanco Blanco. Quizais por iso foime tan sinxelo construír o personaxe de Escarlatina. A rabudez e o tema macabro non foron cuestión alleas na miña infancia». «Como tampouco o foi o interese pola cociña, a pesar de que cociño fatal, a min gústame probar. Teño unha relación estreita coa cociña porque miña nai é unha gran cociñeira e miña irmán unha gran reposteira».
«Incluín a cociña en Escarlatina comprobando como as mulleres sempre estivemos relegadas na alta cociña, a pesar de ser as que se ocupan da cociña e dos coidados na familia. Observei que cando se puxeron de moda os programas de cociña na televisión todos os chefs eran homes. Ás mulleres prohibíaselle o acceso a esa posición de poder. “Diso nada”, pensei. Nos meus libros son as mulleres as que cociña e as que saben facelo. Os meus libros son unha homenaxe ás nais e as avoas que nos alegran o estómago e sobre todo, o corazón». Ledicia contou como nos centros escolares se foi formando unha auténtica comunidade gastronómica a partir das receitas de Escarlatina: «Nun IES fun recibida por catro mesas cheas de larpeiradas a partir de receitas dos libros. Pretendía que eu fose o xurado dun concurso que organizara e probase cada un dos dos 356 petiscos. Quererían matarme ou acabar comigo?». (…)”
Arancha Nogueira: “Estou facendo unha lectura militante, na que apoio a arte creada por mulleres”
Entrevista a Arancha Nogueira en Lecturafilia:
“(…) – Lecturafilia (L): Por que escribir poesía?
– Arancha Nogueira (AN): E por que non? É unha pregunta complicada, xa que polo menos no meu caso, a escolla da voz poética como a miña voz non foi algo totalmente consciente. Comecei escribindo relatos, na infancia e adolescencia, e pouco a pouco fun pasando á poesía porque me parecía que era o xeito máis honesto de expresar o meu discurso. De todos xeitos, xa falando desde a opinión, penso que a poesía é unha forma de expresión brutal (no sentido máis literal da palabra): en moi pouco, un bo poema pode remover moito. É como un trebón que te deixa no sitio. Nunca deixarei de admirar esa capacidade da poesía, que penso comparten, por exemplo, certos tipos de música. Por suposto, outros xéneros teñen outras características e conseguen outras cousas nas lectoras (ou polo menos en min). Pero non podo evitar que a poesía sexa o meu predilecto por esa capacidade de abrir en canle a quen a le. (…)
– L: Cal é o xermolo do poemario O único lugar onde ficar inmóbil?
– AN: O xermolo deste poemario foi, realmente unha desilusión tremenda con practicamente todo: comecei a escribir os poemas que agora conforman o único lugar onde ficar inmóbil nun momento duro na miña vida: de depresión, de incertidume e de soidade, e continuei escribindo sobre iso a medida que pasaba o tempo, a pesar de atoparme mellor, xa que estes últimos anos, a nivel social, foron tamén un enorme foco de desilusión. Iso tamén me axudou a comprender que ese estado de desesperanza non era só meu, senón algo compartido. Se ben comezou como unha decepción profunda por unha perda emocional, pronto esta se universalizou (se podo definilo así) como unha decepción xeral, con respecto ao que acontece ao noso redor, a como avanza o mundo, a este capitalismo e patriarcado salvaxes que nos oprimen, nos silencian, nos deprimen, nos angustian. E que están en todas partes, irredentos. Por iso penso que é un poemario moi deste momento, moi xeracional, se podemos definilo así. (…)
– L: Como ves o panorama poético a nivel mundial e galego? Cres que as novas voces farán que a poesía chegue a máis persoas?
– AN: A verdade é que vexo o panorama poético excelente, non tanto a nivel de visibilización como de produción. No caso galego, creo que a pesar de tratarse dun sistema literario minoritario e periférico, a situación da poesía é marabillosa. A produción é grande, estanse a facer moitas cousas que eu cualificaría como vangarda poética e que me interesan moitísimo e ademais penso que as novas poetas mulleres galegas teñen unha calidade excepcional. Vivimos tamén nun momento no que estas novas poetas se entrecruzan con aquelas que levan escribindo desde mediados do século pasado, e esa intersección paréceme tamén moi interesante. Mágoa que moitas desas persoas que están a día de hoxe producindo moito e moi interesante non cheguen aos circuítos das grandes editoras, que publican basicamente os mesmos nomes e que silencian a unha parte da poesía galega actual que eu considero moi válida (e aí entra o tema da visibilización). Porén, tamén me interesan as estratexias de representación que se empregan alén do circuíto editorial, que á fin é un negocio: desde o mundo do fanzine á autoedición, a aposta por editoras pequenas (como é o meu caso), a poesía oral, a performance… Moitas das autoras que nomeei anteriormente nesta entrevista utilizan estes medios para espallar a súa obra, e penso que tamén a súa existencia fai que a poesía se estenda para alén do reducido público tradicionalmente lector de poesía. Polo tanto, si, penso que as novas voces están facendo moitísimo polo rexurdimento da poesía e por desencaixala do seu nicho, o cal sempre é favorábel (nada peor que facer sempre o que se fixo sempre). (…)”
Casilda Alfaro e Adrián Ríos: “Silda & Hadrián é un agasallo de Manuel Lourenzo sobre dúas formas de ver o teatro”
Entrevista a Casilda Alfaro e Adrián Ríos en Erregueté:
“Casilda Alfaro e Adrián Ríos presentaron no Salasón de Cangas, Silda & Hadrián, unha micropeza escrita por Manuel Lourenzo e dirixida por Salvador del Río e na que conflúen dúas xeracións e dúas formas de ver o mundo e o teatro. Conversamos cos dous intépretes do Morrazo para coñecer un pouco máis sobre este proxecto que convida a reflexionar sobre o oficio actoral. |Vanesa M. Sotelo|
– Erregueté: Que é e como nace Silda & Hadrián?
– Adrián (A).- Nace con Manuel Lourenzo durante o Festival Internacional de Outono de Carballo ao descubrir que Silda e mais eu nos coñeciamos desde había tempo. A el fíxolle ilusión atopar a dúas xeracións dispares no tempo que estaban conectadas a través do teatro e aos poucos días recibín no meu correo un texto como homenaxe a esa descuberta. Manolo escribiu unha pequena parodia para os dous como un agasallo. Tanto a Silda como a min dábanos mágoa que ese detalle quedase na bandexa de entrada do correo e atopamos na Mostra de Cangas o espazo ideal para darlle forma. Sabemos que é unha parodia e que é unha peza moi breve pero que agocha certa complexidade. Nela está o encontro entre dúas xeracións, entre dúas formas de ver o teatro: o dunha actriz que leva moitos anos máis traballando nisto e un actor que comezou nunha etapa diferente e con outros referentes. O que se reflicte no texto é ese encontro desde o amor, desde o cariño, desde o coñecemento e desde a amizade.
– Casilda.- Silda & Hadrián ofrece dúas formas distintas de ver o teatro, de ver o mundo, de ver a vida e de ver o amor. É unha parodia que reflicte eses dous mundos tan diferentes de dúas persoas que se aprecian, que se coñecen moito, que son da mesma zona: el é un galán e ela é unha muller que o observa desde a fiestra do Tostadeiro (bar), que segue a súa traxectoria, que vai a todas as funcións. Ela é a súa espectadora fiel pero tamén é actriz.
– A:.- É unha relación moi bonita que garda un paralelismo coa realidade. Eu comecei neste mundo grazas a Casilda: foi a miña mestra durante dous anos e axudoume a preparar as probas de acceso para a ESAD. Ela foi a que me deu o empurrón final para meterme no camiño da interpretación e o texto agocha tamén esa idea de querer ver que estamos facendo agora. (…)”
Quiosco: Clave Orión números XVI-XVII
Desde Cultura Galega:
“É a revista que creou a poeta Luz Pozo Garza despois da súa “aventura” na revista Nordés. Clave Orión acolle nos seus números XVI-XVII, editados nun único volume, o noveno. Contou como interventores con Luís Alonso Girgado e Armando Requeixo. A revista realiza un percorrido pola poesía galega actual entre 2009 e 2017. Conta coas colaboracións de Manuel Álvarez Torneiro, Carmen Blanco, Gabriel Bussi, Alex Evangelista, Cristina Fiaño, Arantxa Fuentes, Jacques Prévert e outros. A revista está editada co apoio do Centro Ramón Piñeiro e da Xunta de Galicia.”
Pilar Pallarés: “Falo sobre a aniquilación e a derrota dunha clase social”
Entrevista de Laura R. Cuba a Pilar Pallarés en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): “O incendio da memoria / mentres se parte o esternón da casa”. Así acaba o primeiro poema, que marca o ton do resto do libro [Tempo fósil].
– Pilar Pallarés (P): Esa casa, en Culleredo, fíxoa o meu pai coas súas propias mans e traballamos nela absolutamente todos. Foi derrubada xunto con outras 70 en decembro de 2011, na terceira ou cuarta ampliación do aeroporto de Alvedro. Eu daquela acababa de publicar Leopardo son, entón estaba noutra cousa. Coincide cunha época na que me entrou moito a teima de anotar para gardar na miña memoria circunstancias ou persoas que coñecín, sen pensar en leitores nin en literatura. A finais dese ano escribín tres poemas. O primeiro ten a ver con ese feito. É como enumerar o dafne, a roseira brava… existían todos na horta, non hai nada inventado. E o segundo poema non tiña tampouco que ver de inmediato, era só pensar onde estaban os ósos dos animais da casa: son destruídos, remexidos, mesturados… Os poemas ficaron alí e un ano ou dous despois escribín o terceiro. A partir de aí, lentamente, continúo o libro. A destrución da casa é un punto de partida e vaise mesturando cun proceso de aniquilación dunha familia moi pequena, unha que non está desde hai moito tempo. Non é un pai simbólico, é o meu pai, que morreu hai 25 anos e que agora mesmo está soterrado no cemiterio de Culleredo, nunha igrexa románica preciosa que ten enriba un terraplén inmenso. Entón o pai está aí, como unha presenza…
– SG: A morte, o paso do tempo e a irreversibilidade son constantes nas súas obras. En Tempo fósil, porén, esta visión é distinta, se callar máis en comuñón con outros seres?
– P: Chámame moito a atención que sempre se observe a morte como unha constante na miña poesía, porque para min o sorprendente é que a morte non estea presente. É unha constante na vida, está aí, todos os días. Vivimos nunha sociedade onde todos facemos como que non existe, e para min tampouco é algo especialmente dramático… Non creo en nada transcendente, mais si creo nunha especie de continuidade na materia. O libro leva unha cita de Jean Rhys de O Mar dos Sargazos no que fala de que as persoas que teñen sorte morren dúas veces, as que non morren, moitas máis. Está facendo mención aos mortos vivos, aos vivos mortos… desde unha perspectiva non negativa.
Morremos, mais como materia continuamos. En certa maneira, nunca chegamos a estar completamente mortos. Unha persoa ou outros seres non morren se os gardamos na memoria, se están presentes na nosa vida, ou non morren se están soterrados e lles nace nova vida. Non é unha visión negativa da morte, para min é parte dun ciclo. En Tempo Fósil é unha casa, a aniquilación dun lugar… Téñenme dito que é no que o eu está menos presente. No fondo, estou eu completamente, o que pasa é que é unha experiencia moi persoal, un eu que está completamente formando parte dunha cousa. Penso que en ningún momento fago mención á desaparición das outras 70 casas que caeran coa miña porque dese núcleo de 70 casas non formabamos parte. Por iso non fago mención aos veciños, que tamén son exiliados e tamén perden, mais porque iso non existía na miña experiencia.”
Montse Pena Presas: “Gustaríame pensar que María Victoria Moreno me contaxiou algo da súa rebeldía, esa marca insurrecta”
Entrevista a Montse Pena Presas en Lecturafilia:
“(…) – Lecturafilia (L): Do teu libro da homenaxeada nas Letras Galegas deste ano transpírase unha fonda paixón. Cando comezaches a admirar a María Victoria? Que che parece que por fin se lle dedicasen as Letras?
– Montse Pena Presas (MP): Supoño que esa paixón é froito, en xeral, do meu amor polos libros. Aínda así, eu fun unha das tantas lectoras adolescentes de Anagnórise e coido que de nena tamén lera A festa no faiado. Logo perdinlle un pouco a pista á autora ata que, cando escribín a miña tese (que se centra na influencia do feminismo na LIX), volvín sobre a súa novela xuvenil e puiden comprobar que, realmente, seguía sendo de moitísima actualidade. Por isto, e porque MVM foi todo o que unha persoa pode facer en relación á literatura (escritora, tradutora, libreira, editora, conferenciante e profesora) creo que ben merecidas son estas Letras.
– L: Como foi o proceso de recompilación de documentación para este libro?
– MP: Preocupábame moito saber como pensaba, como falaba, que lle interesaba, a que dedicaba os seus escasos momentos de lecer. Por iso tentei acudir moito á hemeroteca, á familia, os amigos e amigas que a coñeceron… A abordaxe da obra inquietábame menos, porque tiña máis ou menos claro o que quería resaltar, xa que coñecía moito mellor á MVM autora que a MVM persoa. (…)
– L: Es amplamente recoñecida por ser crítica sobre todo de literatura infantil e xuvenil galega. Poderías realizar unha radiografía dela?
– MP: É imposible radiografiar con precisión un eido tan vizoso nun espazo limitado, pero aínda así, direi que coido que é un momento inmellorable, tanto no que se refire ao texto como na ilustración. Cada vez hai máis autoras e autores que publican fóra das nosas fronteiras, os ilustradores e ilustradoras continúan experimentando coas formas e hai un público lector fiel máis alá do ensino. Pola contra, necesitariamos unha maior variedade editorial e, dende logo, máis espazos para a súa divulgación e visibilización que axude a que non sexamos unha literatura gueto, unha literatura tan só para uns poucos. (…)”
Iolanda Zúñiga: “Nós tamén somos portadoras desa construción cultural que é o machismo, por iso temos que comezar identificando esa pegada en nós para poder reaccionar contra el”
Entrevista a Iolanda Zúñiga en Palabra de Gatsby:
“(…) – Palabra de Gatsby (PG): Como xorde Noites de Safari (Xerais, 2018)?
– Iolanda Zúñiga (IZ): Xorde como vinganza e, por extensión, como terapia. Alá polo ano 2012 coñecín un tipo egocéntrico, irrespectuoso e desorientado en materia amatoria e decidín escribir un relato vomitando as dores psíquicas que me causara ter sucumbido a el. Pero quedárame un texto moi dramático e nada atraente, semellante a un folletín de autoaxuda, mediocre para ser obxecto de consumo de futur@s lector@s. Así que anos despois decidín darlle un xiro, brusco, e tinguín o relato de humor. Intuín entón que esa fórmula si podía funcionar e foi aí cando a historia de Marleen comezou a engordar: engadín outros personaxes masculinos -algúns roubados á realidade e a maioría tirados da ficción- ata completar un libro, que finalmente resultou traxicómico. (…)
– PG: Entre o humor, a sátira e a crítica social máis mordaz tamén atopamos unha reflexión sobre todos o daño que fan as mulleres todos eses comportamentos herdados da estrutura heteropatriarcal…
– IZ: Nós tamén somos portadoras desa construción cultural que é o machismo, por iso temos que comezar identificando esa pegada en nós para poder reaccionar contra el. A baixa autoestima que padecemos, como resultado do heteropatriarcado feroz ,está presente nestes textos, si. O estrañamento ao que nos somete a nosa sociedade, ou o autoflaxelo das propias mulleres ao sentir que non son quen de satisfacer o que esa mesma sociedade lles demanda, segue vixente. Sen ir máis lonxe, o meu entorno trazara para min un decorrer vital que non cumprín. Defraudei en moitos aspectos: laboral, sentimental…, e no relacionado coa procreación. Eu, como Marleen, non elixín os camiños que o capitalismo heteropatriarcal considera adecuados. É esa ollada de conmiseración dos demais a que nos fai sentir fracasadas; en lugar de sentirnos triunfadoras, por irreverentes, por libres. (…)
– PG: Para rematar. Saberemos máis de Marleen MaLone no futuro?
– IZ: Espero que non en plan literario, haha! Talvez debería de reencontrarme con ela, coa persoa que inspirou estes textos, e confesarlle que convertín a súa predación nocturna en materia literaria. Pero non creo que suceda. Ademais, seguro que lle incomoda saber que todo canto recordo dela, despois de tantos anos, sexa a súa arte para a caza; ao cabo, malia ser un asunto que envaidece aos homes, é algo ben irrelevante.”
Emma Pedreira: “Fiz Vergara debería ser tido en conta nas Letras Galegas”
Entrevista a Emma Pedreira en El Progreso:
“(…) – El Progreso (P): Como é repetir a experiencia de gañar o premio Fiz Vergara Vilariño 13 anos despois?
– Emma Pedreira (EP): De momento ben. Xa só o tema de telo gañado e volver pasar toda esa criba entre 70 obras é un orgullo. Despois, todo o cerimonial e volver a estar entre a xente da Agrupación Cultural Ergueitos vai ser unha cousa fantástica porque xa o coñezo e estou desexando volver a pasalo. (…)
– P: Con que xénero goza máis á hora de escribir?
– EP: Son escritora. Sempre se me relacionou máis ca poesía, pero eu empecei escribindo narrativa. Gústame experimentar coa hibridación entre poesía e narrativa. Se me teño que describir, digo escritora e punto porque tanto me da unha cousa ou a outra.
– P: Despois de tantos anos escribindo, como cre que evolucionou a súa literatura?
– EP: Non sabería dicir. Creo que levo 20 anos publicando, pero toda a vida escribindo. A miña literatura foi evolucionando conforme fun medrando, lendo, coñecendo a persoas, deixándome influenciar por esas persoas, coñecendo mestras e mestres… Penso que todo é un proceso vital, e aínda me queda moito por vivir e moito por evolucionar. A vida é constante aprendizaxe, e hai que mirar con humildade o que veña.
– P: No caso do Fiz Vergara, gaña coa obra Voces ágrafas. A que fai referencia ese título?
– EP: As voces ágrafas implican que non teñen unha escrita, que ninguén se ocupou de darlles un espazo literario. As miñas protagonistas pertencen a un ámbito moi próximo, non vou dicir cal é porque forma parte da sorpresa do libro, pero é moi próximo a todos nós. Podémonos ver dentro do libro e penso que esas persoas non teñen unha equivalencia literaria porque ao mellor son tan do día ao día que por iso seguen ágrafas. (…)”