O Día do Libro máis crítico

Artigo de Irene Pin desde Nós Diario:
“O Día do Libro chega este 23 de abril en pleno confinamento, coas librarías fechadas nunha das datas máis representativas do ano. Algunhas, con todo, manteñen abertos os envíos. É o caso de Bahía (Foz), que ofrece servizo sobre todo na zona da Mariña, procurando manter a relación máis persoal cos clientes habituais.
Outras empresas tomaron a decisión de paralizar tamén esta actividade. A Libraría Paz (Pontevedra), a Libraría Pedreira (Santiago de Compostela) ou a Livraria Suévia (A Coruña) non atenden pedidos. O dono da primeira, Cano Paz, explica que non consideran “imprescindíbel” que a xente reciba libros nestas datas, sobre todo pensando nos riscos que implicaría para as persoas encargadas de facer o reparto. “Sería inxusto”, considera a dona de Suévia, Ermitas Valencia. “O libro é un ben esencial, pero é o momento de subir aos faiados e abrir as caixas, de redescubrir o que temos, non de pór un capricho persoal por diante das vidas humanas”, argumenta.
O que si están a manter é a actividade en redes, sobre todo de cara ao Día do Libro. A libraría Paz, inspirada na campaña estatal “Todos tus libros”, facilita descontos de compra anticipada ou cheques-regalo para “cando todo pase”. Do mesmo modo, procura dinamizar a oferta con distintas suxestións baixo a tópica #oquenosquedaporler. Igualmente, Suévia anima as súas clientas habituais a facer unha listaxe e agardar a que a situación se normalice.
A libraría Pedreira tamén puxo especial énfase no virtual esta semana coas “lecturas fuxidas”, nas que xa participaron autoras como Marta Dacosta, Gonzalo Hermo ou Aurora Marco. O seu dono móstrase sorprendido polo éxito da iniciativa, así como “orgulloso” da extraordinaria acollida que tivo por parte das creadoras. Doutra banda, a aposta de Bahía foi implicar as lectoras, convidándoas a partillaren fotos cun libro que estean a ler ou que as acompañase especialmente durante o confinamento, co cancelo #DiadoLibronaCasa, conta Cielo Fernández.
Para as libreiras galegas o Día do Libro constitúe unha data importante, se ben non pode compararse á relevancia que ten para o sector noutros países, con outra tradición. “Xa nos gustaría que fose coma o Sant Jordi”, comenta Pedreira, “o certo é que aquí supérao o Día das Letras”. “Como gremio poderiamos facer máis”, opina Paz. Con todo, os ingresos desta celebración, que adoita estenderse durante toda a semana, son importantes tanto no libro adulto como no infantil, apunta Valencia, cun “volume de venda que supera entre 60% e 70% a un día calquera”, concreta Pilar Rodríguez, presidenta da Federación de Librarías da Galiza. Malia terse adiado ao 23 de xullo, considera que “cada cousa ten o seu momento”, e a resposta das lectoras non vai ser a mesma.
Isto súmase “á perda doutras datas importantes, como é a Semana Santa” para Bahía, explica Fernández, que ademais do económico destaca o valor simbólico do evento. Moitas librarías saen ás prazas, procurando a visibilidade e un contacto coa sociedade que non é posíbel nestes momentos.
A tendencia doutros países apunta cara ás librarías como uns dos primeiros comercios en subir de novo as persianas na desescalada. “Que volvamos abrir non significa que vaiamos vender”, advirte Paz resumindo a desesperanza do sector. “Aínda que é mellor estarmos abertas, a economía vai ficar moi feble”, observa Valencia. “Nós aínda non nos recuperamos da crise”, engade. Nese senso, Paz, Fernández e Rodríguez consideran fundamental unha inxección de capital na sociedade, para garantir a liquidez. (…)
Pedreira móstrase preocupado por como se poida ver afectado o libro de texto: “Non é o noso caso, mais hai moitas que sobreviven grazas a el”. De facto, Valencia coloca aí as súas esperanzas. Desde a AELG, Cesáreo Sánchez convoca a xente a acudir ás librarías “en canto sexa posíbel”. Apela á memoria para “non esquecer a súa importancia como elementos dinamizadores determinantes na construción do noso sistema literario”, agora especialmente o “elo máis fráxil nunha cultura sen normalizar coma a nosa”.”

As historias ocultas no Cancioneiro Galego

Artigo de Irene Pin en Nós Diario:
“A musicóloga suíza Dorothé Schubarth chegou de ferias á Galiza por volta de 1978, coa intención de coñecer a nosa música popular. O que ía ser unha estadía breve transformouse en anos de pescudas e viaxes polo territorio que darían lugar, en 1984, á publicación, xunto a Antón Santamarina, do Cancioneiro popular galego.
Sete volumes froito dun intenso traballo de recollida, análise e clasificación das cantigas tradicionais manteñen vixente o valor desta obra, considerada aínda a día de hoxe a biblia da lírica de tradición oral galega, o máis amplo repertorio musical popular. Un traballo só posíbel grazas aos testemuños das persoas depositarias de todo ese saber popular que tiveron a ben partillar coa investigadora.
Esas son as auténticas protagonistas de Dorothé na vila, un documental que, actualmente en fase de montaxe, está a piques de ver a luz, respaldado co premio Luísa Villalta á promoción da igualdade. Tres son as súas promotoras: Olaia Tubío, Rubén Gasalla e Alejandro Gándara, cuxo interese pola música tradicional bebe da práctica de pandeireta e baile a nivel amador.
En parte, xa traballaran asuntos como a transmisión do patrimonio oral ou os roles de xénero en proxectos previos como Punto e volta. Porén, quedaron coa idea de realizar un documental sobre a situación da música tradicional, mais “era unha idea un pouco vaga, non tiñamos un fío claro nin sabiamos moi ben que queriamos contar”, explica a Nós Diario o propio Gándara.
Foi daquela cando ouviron falar dunhas historias que arrodeaban as gravacións que fixera Schubarth. “Nós coñeciamos o nome de Dorothé, pero practicamente non sabiamos nada dela”, confesa. A raíz daqueles relatos, comezaron a preguntar a persoas que foron recoller. Saían teorías e rumores, “pero sábese moi pouco de por que veu aquí”, explica misterioso o realizador.
Entón acudiron ao propio Cancioneiro, un documento que de entrada impresiona, pois non é un texto doado de comprender. Todo era eminentemente musicolóxico: un sistema de clasificación temático e musical, comparación de variantes de melodías, clasificación de xéneros da música de tradición oral… En xeral, botaban en falta a pegada máis humana.
“Nas letras si que transcenden elementos de como vive a xente que canta, pero botabamos de menos coñecer máis”, comenta Gándara. Tampouco nas gravacións, que consultaron no Arquivo do Patrimonio Oral da Identidade (APOI) do Museo do Pobo Galego —polo fondo compromiso da musicóloga con facer accesíbel o seu traballo—, hai conversas, senón que se focan no musical. Investigando, Tubío, Gándara e Gasalla descubrirían que hai detrás moitas historias, fermosas ou duras, que merecían ser contadas. E até aquí podemos ler.
“Tivemos bastantes complicacións no camiño, que tamén aparecen reflectidas” nun resultado final que se debulla en primeira persoa. Iso si, “o documental non vai ser super divulgativo, sobre como é o cancioneiro e o traballo científico, senón que se centra nunha serie de viaxes e experiencias das que foi gravada”, advirte Gándara. Da acción ineludíbel da escolla, elas ficaron coa parte máis emocional, máis humana, máis social.
Pórlle face a estas persoas non sempre foi doado. Schubarth, moi rigorosa no seu traballo, deixou escritos os seus nomes, idades, lugares de procedencia… “Ás veces hai notas que che contan un pouquiño de como puideron ser as gravacións, pequenos detalles cos que quedou ela”, engade Gándara. Foron eses apuntamentos os que lles chamaron a atención para pór o foco nesta historia.
“Podes imaxinar que moita xente hoxe en día xa non está, pero algunha fomos atopando”, confirma. A primeira, que aparece no teaser, é Vitorina de Vilar de Parada, unha cantareira da zona de Carnota. O documental outorga especial importancia ao proceso de relación coas entrevistadas, moitas delas mulleres. Ademais, colgarán outros vídeos de xente que traballou co cancioneiro, explicando aspectos máis técnicos para enmarcar o traballo de Dorothé.”

Calidoscópico Carvalho, após trinta anos

Artigo de Irene Pin en Nós Diario:
Ricardo Carvalho Calero faleceu o domingo 25 de marzo de 1990. Por iso, como naquela altura -igual que acontece con esta cabeceira- nas segundas feiras non saían os xornais, as necrolóxicas non apareceron até a terza feira seguinte. Nelas, persoeiros como Carlos Casares, Constantino García ou Domingo García-Sabell loubaban a figura. Trinta anos despois do seu pasamento, Calero recupera a actualidade coa dedicación do Día das Letras Galegas.
“Carvalho Calero foi o maior e mellor polígrafo da súa xeración”, ditamina María Pilar García Negro, afirmación que cobra todo o sentido se analizamos as seis décadas de vida nas que o ferrolán combinou produción literaria e investigación científica, na estela dos que foran os seus mestres, como Ramón Otero Pedrayo. A segunda dimensión, que a investigadora trata en Ricardo Carvalho Calero. A ciencia ao servizo da nación, recentemente reeditado por Laiovento, arrincou sorprendentemente cedo, xa con colaboracións na época de estudante en publicacións como A Nosa Terra ou Nós.
A Guerra Civil sorprendeu Carvalho Calero en Madrid, que foi incorporado ao exército republicano como oficial, pasando por Valencia e Andalucía, onde sería detido e xulgado “por adhesión á rebelión” a 12 anos e un día de reclusión. En 1941 retornou a Ferrol coa obriga de se presentar ante á autoridade militar periodicamente.
Após o “terríbel hiato” e malia as difíciles condicións dos anos seguintes, retoma o seu labor “cunha fe enorme na existencia do pobo galego e na necesidade de continuar significando a súa cultura”, explica García Negro. Da recuperación da dedicación intelectual xorden múltiples artigos quer na Galiza quer na emigración, así como toda unha serie de resultados entre os que García Negro cita, por dar algúns exemplo, a súa tese de doutoramento, o discurso de ingreso na Real Academia Galega ou a preparación da obra completa de Ramón Cabanillas. Director do colexio Fingoy de Lugo desde 1950, traballa arreo para desenvolver unha experiencia pedagóxica no centro.
Calero publicou en Galaxia a Historia da Literatura Galega Contemporánea, o seu macroproxecto profesional, en 1963. Trátase dunha obra que “aínda non foi superada”, comenta Xoán Costa, bo coñecedor da traxectoria do ferrolán. Nela fixo un descomunal exercicio de síntese con absoluto rigor científico, incluíndo auténticos modelos de ensaio literario. Ademais, formulou a definición fundamental da propia literatura galega baixo o criterio básico de “escrita en galego”. Así, “Valle-Inclán ou Torrente Ballester non forman parte dela, por máis que sexan galegos de nacemento”, explica Costa.
A realización non estivo exenta de dificultades, pois as malas comunicacións da cidade de Lugo, onde residía, complicaron o proceso, o que se reflicte na correspondencia que mantiña con Fernández del Riego, o seu principal enlace con Galaxia naquela altura. O resultado serviría de base para a revisión que a Asociación Socio-Pedagóxica Galega desenvolveu en fascículos en colaboración con A Nosa Terra.
Após o paso por Lugo, en 1965 incorpórase como profesor de Lingua e Literatura Galegas na Universidade de Compostela. En combinación coa docencia, desenvolve estudos nos eidos lingüístico e literario. Desta época parte a Gramática Elemental del Gallego Común (1966), obra que tivo moito uso, como constatan as sete reedicións feitas até 1979. Esta foi fundamental á hora de estabelecer un “criterio normativo de mínimos”, que definiría o uso da ortografía galega. A pesar da constatación lingüística de que galego e portugués son un mesmo sistema lingüístico, “Carvalho foi utilizado como lanza”, di Costa, para separar as dúas posturas enfrontadas. Mentres as partidarias da norma oficial o acusarían de propiciar o afastamento, desde parte do movemento reintegracionista pretendían ir máis lonxe.
Aínda que as circunstancias o levaron a consagrarse á produción ensaística e investigadora, “Carvalho sempre se reivindicou como poeta”. Porén, é este aspecto da súa produción unha das súas facetas menos coñecidas. A comezos deste ano vía a luz Beleza, Verdade, un libro no que Pilar Pallarés recolle a poesía do que fora o seu mestre.
Non era a primeira vez que Pallarés escolmaba a obra poética de Carvalho Calero. Xa en 1992, por encarga da sociedade Valle-Inclán, editou o volume Fillo de Eva. Esta supuxo para ela “unha descuberta” desta cara máis descoñecida, mais que chegaría a admirar profundamente. Cando Antón Lopo lle encargou para Chan da Pólvora unha segunda antoloxía (aínda non por motivo das Letras Galegas), “parecíame difícil facer unha escolla diferente”, comenta.
Pero a distancia, a perspectiva dos anos, déixase ver nas decisións que se agochan tras este novo libro. Dunha banda, desde a posición creadora, optou agora por respectar os desexos do profesor, recollendo só o que na década dos 80 el mesmo editou. “Non son ninguén para seleccionar de maneira diferente a como o fixo el”, confesa Pallarés.
Doutra banda, fronte á primeira antoloxía, en Beleza, verdade “descubrín un Carvalho autor de poesía de carácter político”. Na primeira escolma, di Pallarés, “talvez pola xuventude, deixeime levar por liñas de fondo moi contundentes”. Así, fixo caso das definicións de Carvalho da súa propia poesía recollida en textos en prosa, como o publicado a respecto de Cunqueiro na revista Grial, ao que o propio título da antoloxía fai referencia na concepción dos “fillos de Eva” como “fillos da culpa”, produto do ser humano na sociedade occidental, fronte aos “fillos de Lilith”, anterior ao pecado orixinal e, polo tanto, alleo a el.
“Hoxe poríao en cuestión. Carvalho é un relativista”, explica Pallarés. Así, trata de reflectir a dimensión múltipla do poeta como ser humano: “Non existe unha única verdade. Carvalho é moitas cousas, é simultaneamente un fillo de Eva e un fillo de Lilith”.
A do ferrolán, “sendo unha poesía esteticamente moi diversa e heteroxénea, ten pouca relación formal” entre as distintas achegas. Desde a vangarda ao existencialismo, pasando polas abordaxes do mito ou a proximidade ao cotián, Calero móvese no poético coa mesma multidisciplinariedade que o distinguiu noutros eidos. Se nos últimos libros podemos atopar unha poesía “moi fermosa”, que chega se cadra “máis facilmente ao lector”, outras obras presentan un verso de carácter siloxístico, narrativo ou mesmo antipoético.
“É como se fose moitos autores”, resume Pallarés. Non obstante, desde a poesía da adolescencia de Vieiros (1931) até a edición póstuma de Reticências… (1986-1989) “hai unhas liñas de forza e visión da existencia que están sempre presentes”. É unha ollada de carácter reflexivo, cunha loita entre “lanzarse a vivir e o peso da razón e a culpa”, que define unha poesía “aparentemente estraña” no panorama galego, mais “perfectamente inserida nas correntes do século XX a nivel europeo”, do que o propio Calero se definía como “fillo perfecto”.
Os catro relatos de A xente da Barreira constitúen a primeira novela publicada en galego tras a posguerra, mais se cadra a súa obra en prosa máis celebrada é Scórpio (1987). Nela salienta a técnica, formulando unha personaxe protagonista que nunca aparece, senón que tanto ela como o contexto se presentan a través dos demais, nun relato que disecciona a sociedade dos primeiros anos da década dos 30.
Así mesmo, a súa vertente teatral foi pouco representada, en boa medida por mor da censura, reducindo a posibilidade de que obras como Farsa das zocas subisen ás táboas practicamente ao grupo de teatro do colexio Fingoi.
Na súa derradeira etapa vital desenvolveu unha actividade incesante, entre a que tamén destaca a divulgación en artigos en prensa diaria ou publicacións de asociacións culturais. “A súa produción cuantitativamente fecunda, mais dunha calidade incomparábel, non ten parangón”, afirma García Negro. E o que é máis importante: relida hoxe conserva o atractivo, cunha “erudición que demostra o entusiasmo e o afán por dignificar a lingua e transmitir sempre, a pesar das condicións tan desfavorábeis, a esperanza de que veremos rectificar a historia”.”

Gonzalo Hermo: “De non ter atopado un marco espacial e temporal, seguiría sendo só poeta”

Entrevista de Irene Pin a Gonzalo Hermo en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Aínda que os poemarios parten dunha experiencia biográfica moi forte, a poesía tende a abstracción. No caso desta narrativa [Diario dun enterro], acontece ao contrario, todo parece moi identificábel. Dá vertixe espirse desa maneira?
– Gonzalo Hermo (GH): O certo é que non me sinto moi espido. Sei que se está lendo así e para min é marabilloso porque implica que o xogo autoficcional que propoñía funciona. Pero eu non me sinto nu porque non son Xacobe, é algo que teño moi claro. Agora ben, que se lea nesa clave dálle unha dimensión interesante á novela.
– ND: No final, perfílase a orixe do libro como que o Xacobe-autor vai escribir algo arredor da vivencia do enterro. Nunha entrevista, vostede dicía ser “un narrador frustrado”. Por que se decantou pola prosa?
– GH: Levo desde moi longo intentando escribir narrativa de maneira paralela á poesía. Contra o que moita xente propón arredor da inexistencia dos xéneros, eu creo neles e penso que ofrecen a posibilidade dunha comunicación literaria diferente (refírome á poesía e á prosa). Sempre os quixen aproveitar, o que acontece é que no caso da narrativa nunca encontrei o marco. Faltábame achar unhas coordenadas temporais e espaciais nas que situar os temas dos que quería falar. Se conseguín escribir esta novela foi porque as atopei: unha fin de semana, practicamente longa, e un enterro. Se non dese con ese marco, seguramente seguiría sendo só poeta. Esa é a chave.
– ND: O protagonista confesar ter escrito o seu último poemario por diñeiro, para presentalo a un premio. Hai tamén aí unha identificación persoal?
– GH: Non, nunca escribín un libro de poesía por cartos e paréceme un pouco iluso querer gañar diñeiro a través da poesía, por desgraza. O que se presenta aí é unha reivindicación, que parte do autor, de que o emprego literario e cultural ten que ter unha compensación económica, precisamente porque é un traballo. Ás veces parece que as persoas que nos dedicamos á cultura vivimos do aire e non é así. Penso que o modelo neste eido mudou nos últimos anos. A xente da miña xeración ten moi claro que quere ser profesional. Outra cousa é que as condicións do sistema nolo permitan.
– ND: Cal considera que é o sentimento principal que atravesa Diario dun enterro?
– GH: Penso que é unha certa estrañeza. O protagonista está moi marcado polo feito de vivir en dúas realidades que son moi diferentes. Ademais, hai unha certa sensación de estranxeiría en relación á familia, porque non acepta o rol que se lle asigna dentro dela. Isto concíliase, paradoxalmente, con certo sentido do humor ou necesidade de desdramatizar as situacións. (…)”

Non hai espellos nos manicomios, unha historia de superación

Desde Sermos Galiza:
Non hai espellos nos manicomios é unha obra multimedia arredor da historia de superación persoal do escritor Antonio Tizón, diagnosticado cun trastorno bipolar. A parte audiovisual ten na dirección a Aser Álvarez (Arraianos Producións) e a música orixinal foi realizada por Miro Casabella.
A iniciativa xurdiu para dar saída a unha idea persoal de Tizón: “Xa levo varios anos con este proxecto, que é máis ambicioso”. A obra completa pasa por un conxunto de cinco novelas, das que xa foron publicadas dúas en Xerais: A antesala luminosa e Un home estraño. A seguinte verá a luz o ano que vén. “Aspiro a facer un proxecto completo, que teña unha dimensión social e artística”, pois como afirma o escritor a Nós Diario, a literatura “non ten por que ser útil, pero se o é, moito mellor”.
Nun comezo, a iniciativa ía ser un poemario con CD e música, acompañado dunha longametraxe de ficción. Porén, as restricións temporais, que condicionaron a realización a mes e medio, obrigaron a facer un libro máis sintético e transformaron o filme nun documental autobiográfico de 18 minutos. Un relato en primeira persoa, “desde a honestidade e moi artesanal”, comenta Álvarez. A escolla deste formato, segundo explica, foi que o tema “se presta a unha achega multidispciplinar, na que cada medio aporta unha dimensión distinta”.
Para alén de se enmarcar nunha folla de ruta máis ampla para Tizón, Non hai espellos nos manicomios seguirá “alimentándose e medrando”, sinala Álvarez. Quedan aínda pendentes por colgar na rede algúns materiais extras que non entraron no documental. Ademais, a idea tamén inclúe realizar unha peza máis longa e que sexa propiamente transmedia.
Álvarez considera fundamental contar esta historia para concienciar a sociedade en xeral e para que as persoas que padecen algunha enfermidade mental teñan “ese espello que non existe nos manicomios”. A vida de Tizón convértese de tal xeito nun referente de como vivir con ese “problema que non ten cura”, advirte Álvarez, un reflexo que demostra que “se pode ter unha vida plena”. Ese é o obxectivo de Tizón, que manifesta expresamente do seu relato que “o termo superación non equivale a curación, senón que ten máis que ver coa normalización e a integración”.”

Anselmo López Carreira: “A presenza da Galicia medieval quedou marxinada”

Entrevista de Irene Pin a Anselmo López Carreira en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): É posíbel unha consideración e categorización axeitada da nosa produción cultural medieval sen ter en conta a existencia do reino da Galiza?
– Anselmo López Carreira (ALC): Evidentemente, non. Ese é quizais o aspecto máis importante do traballo que se acaba de publicar. Máis que sentar teses estilísticas acerca de cal tipo de arte había, ou renomear a letra –aínda que á visigótica non ten sentido chamarlle así–, a reflexión que fago de base é que desde o momento en que se centra a nosa historia en nós mesmos e se recupera a existencia dun reino da Galicia, todo o que se move ao seu redor, no que se inclúe a produción cultural, hai que observalo desde ese punto de vista. Polo tanto, cómpre recuperar a nosa entidade e, unha vez feito iso, recolocar todo o demais, é dicir, cambiarlle as coordenadas.
– SG: A que se debe daquela a resistencia da historiografía oficial a asumir Galiza como unha realidade política diferenciada durante a Idade Media?
– ALC: Xustamente estamos un colega e mais eu reflexionando sobre ese asunto neste momento. Eu creo que á hora de buscar as causas faise bastante complicado, porque non podemos caer na simplificación de que desde fóra nos maltratan. Desde logo, se tivésemos producido de maneira continuada unha historiografía potente, teriamos os elementos de defensa da nosa propia historia. Hai un proceso en conexión dialéctica, por iso é moi difícil saber que é antes. Ao longo dun período, Galicia entra nunha situación de dependencia que se manifesta a todos os niveis: político, económico e, naturalmente, tamén cultural e historiográfico. Porén, a razón pola que se produce ese fenómeno é unha interacción entre fenómenos externos e internos. Desde Castela, expoñámolo desta maneira, que ademais é correcta, hai a partir do século XV un proceso de expansión do Estado coa lingua como compañeira do imperio, e na Galicia vai haber unha serie de sectores hexemónicos que se acoplan a esa situación de dominio. Á hora de repartir responsabilidades e identificar causas temos entón que mirar dentro e fóra. A min paréceme determinante o feito de que na Galicia non tivese existido desde a Baixa Idade Media (séculos XIV‑XV) un grupo ou clase social –primeiro nobreza, despois burguesía–, que fose capaz de asumir un proxecto de país. No entanto, pregáronse a unha nova organización na que a Galicia quedaba nunha situación dependente. Houbo unha fidalguía que se adaptou e unha burguesía que despois reclamou o poder proteccionista do Estado español, e ningunha delas foi quen de producir unha cultura e unha historiografía propias. Ao contrario, son as grandes receptoras dos modelos culturais importados.
– SG: E esta dinámica mantense na actualidade?
– ALC: Si, continuamos até hoxe. Inclusive cos medios de comunicación masivos, nos que se percibe moi ben na actualidade que aquí hai unha gran maioría da poboación que vive arredor desa mensaxe cultural, ou moitas veces infracultural, importada e dominante. (…)”

Dorothé Schubarth: “O pulso do canto galego é como un péndulo”

Entrevista de Irene Pin a Dorothé Schubarth en Sermos Galiza:
“Entrevistamos Dorothé Schubarth (Basilea, 1944), co gallo da recollida do Premio Mestra da Memoria, outorgado pola AELG en Lugo. Musicóloga, compositora, editora e estudosa do Cancioneiro Popular Galego, publicado ao carón de Antón Santamarina. Unha obra imprescindíbel da lírica de tradición oral, que conta tamén con gravacións únicas agora auspiciadas polo Arquivo Sonoro de Galiza. Eis un estrato da peza publicada no número 370 do semanario en papel Sermos Galiza. (…)
– Sermos Galiza (SG): De onde lle vén o interese pola música tradicional?
– Dorothé Schubarth (DS): De onde? Iso non o sei. Crieime con moita tradición, era o que había antes, moita consciencia da tradición.
– SG: E como veu dar a Galiza?
– DS: Sempre me preguntan iso. Podes ir a todos os sitios, o feito importante é quedar. Cheguei a Galiza de vacacións, pero fiquei porque me resultou moi interesante, máis que outras rexións. Por iso estou aquí. Ademais, atopei o apoio e a axuda de xente como Antón Santamarina, iso fai moito.
– SG: Desde a cátedra de harmonía e contrapunto da Academia de Música de Lucerna, desenvolveu pescudas sobre a música dos Balcáns e do Cáucaso. Presentan semellanzas coa galega?
– DS: Nesas rexións do bordo aparecen melodías moi sinxelas, digamos que primitivas, nun sentido de respecto pola palabra. Isto é bastante común nestes lugares, mentres en sitios do centro, onde hai máis evolución, mesmo unha tradición distinta como acontece coa música dos Alpes, non se atopan tan facilmente trazos unitarios. O que pasa é que moitas veces cadaquén quere ver o individual, o del, e esquecemos que estamos conectados dende antano.
– SG: A ordenación do Cancioneiro é fundamentalmente temática, mais ten sinalado que se volvese comezar non o faría do mesmo xeito. Que mudaría?
– DS: Iso sempre acontece, cando rematas un traballo desta envergadura pensas que poderías empezar de novo doutro xeito que che parece mellor. No caso do Cancioneiro, hai un problema de clasificación que xorde cando un canto pode estar en dúas categorías diferentes. Por exemplo, un canto de seitura pode ser un romance e un canto de labor. Que se pode facer con iso? Non teño solución para o problema. Loxicamente, unha vez rematado o traballo tes máis vista sobre o conxunto. Neste sentido, encaixa o que se fixo no sétimo volume, que practicamente constitúe un índice de melodías. Isto quere dicir que, como nun alfabeto, buscas un sistema para xuntar as melodías que son familiares, o que implica unha procura bastante intensa e metódica. Xa se fixo en cada volume e ao final elaborouse un que inclúe todas as melodías, pois vexo que para os que traballan na música é práctico. Se se entende o sistema, permite chegar a unha melodía e ver onde aparece, en distintas formas: como un canto de traballo, como unha copla, como un baile… pero é sempre a mesma. En realidade, é un pouco máis que un índice, mesmo dá algunha información a maiores, porén, debido á gran cantidade de datos que aparecen, igual esta dimensión non se percibe. O obxectivo era ser o máis fiel posíbel ao orixinal na transcrición musical da cantiga, mais tamén lingüísticamente, atendendo ás variantes dialectais.
– SG: Foi isto dificultoso sen dominar totalmente a lingua galega?
– DS: A transcrición faise ao pé da letra, tal como o dixeron as informantes. O sabio está alí [referíndose a Antón Santamarina], e tamén é unha posibilidade de ver as diferentes formas de falar.
– SG: Que método empregou para a catalogación?
– DS: As coplas puxéronse cada unha nunha ficha e as melodías tamén. Despois coloqueinas e no caso da música fixen dous sistemas e decidinme por un, pero copiei cada texto e experimentei con el. O primeiro de todo foi ver o número de versos, sen contar as repeticións, que non se teñen en consideración na música, por exemplo, cando o primeiro está repetido e logo veñen dous novos, ou ao revés. A este respecto hai moitas variantes. Para catalogar úsase en primeiro lugar o sistema básico, sen as variacións. Despois hai que prestar atención á melodía: se son poucas notas, se vai máis arriba, máis abaixo… Iso é outro parámetro. En resumo, dito isto, abárcase todo.
– SG: Estamos vivindo un proceso de recuperación, especialmente acentuado nos últimos anos, da música tradicional non só como folclore, senón como organismo vivo. Que papel pode xogar o Cancioneiro?
– DS: É difícil. Tampouco me preocupei moito do asunto, só observei que a dinámica do cancioneiro vai por aí. O problema durante moito tempo, aínda que agora vai diminuíndo, é que a xente só o mira de fóra, porque non sabe ler a música. O 90% lese ben, só algunhas pezas son complicadas, para min tamén. Mais cando a xente sabe un pouco de solfexo, xa de entrada fica estrañada porque non hai raias de separación de compás.
[Podes ler a reportaxe íntegra no número 370 do semanario en papel Sermos Galiza, á venda na loxa e nos quiosques]”

Antía Veres: “É un labor das tradutoras eliminar o machismo da linguaxe”

Entrevista de Irene Pin a Antía Veres en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): Que a motivou a dedicarse á tradución literaria ao galego?
– Antía Veres (AV): Dende a carreira empecei a entrar en contacto coa tradución literaria e paréceme a máis satisfactoria desde o punto de vista do tradutor, porque é máis creativa e require un coidado especial das palabras. Por outra banda, unha persoa que non teña compromiso coa lingua non se dedica á tradución literaria ao galego. Para min é unha ferramenta de normalización, traendo todos estes libros ao sistema literario trato de aportar o meu gran de area. A tradución, ao che permitir acceder a obras que noutras culturas e sistemas literarios levan dispoñíbeis moitos anos, recoñece a nosa lingua como válida para transmitir estes coñecementos.
– SG: Como se sitúa Unha Muller Perdida dentro da produción literaria de Willa Cather?
– AV: Ten outras obras máis famosas, como My Antonia ou One of Ours, pero A Lost Lady é tamén un libro moi recoñecido, sobre todo porque chegou xusto despois de que Cather publicase One of Ours, que a pesar de recibir o premio Pulitzer non tivo moi boa acollida. Despois publicou A Lost Lady e xa recuperou o bo ver de crítica e lectores.
– SG: Que achega a tradución ao sistema literario galego?
– AV: O sistema literario galego xa ten bastantes eivas pola situación do galego. Daquela estamos nunha situación bastante anómala, no senso de que outros sistemas teñen xa traducidos moitos clásicos desde hai moito tempo e nós non. A Lost Lady é unha obra clásica, de comezos do século XX. Mentres que outros sistemas literarios agora se están a centrar en traducir obras que son novidosas, nós temos que buscar clásicos que aínda non foron traídos aquí.
– SG: Que foi o máis complicado na tradución da obra?
– AV: Realmente pareceume bastante complicado o tema da paisaxe. É unha obra moi descritiva do entorno dos Estados Unidos. Iso resultoume moi difícil porque en galego, en xeral, hai unha falta de recursos, a pesar de que moitas institucións traballan continuamente para paliala, enchendo glosarios e corpus literarios. Aínda falta moito. A autora describía herbiñas ou animais que se callar non son tan comúns aquí na Galiza, e para atopar un equivalente foi onde máis atrancos atopei. Pero pouco a pouco, traballando con afán, ao final funo conseguindo. (…)”