Discursos de Cesáreo Sánchez Iglesias, presidente da AELG, na Homenaxe O Escritor na súa Terra – Letra E a Xosé Manuel Beiras

Aquí poden lerse os discursos de Cesáreo Sánchez Iglesias, presidente da AELG, na Homenaxe O Escritor na súa Terra – Letra E a Xosé Manuel Beiras, o 14 de xuño de 2025.

Discurso lido no descubrimento do monólito conmemorativo e plantación da árbore escollida polo autor, un teixo. Pode lerse e descargarse aquí, ou ben ser lido a continuación:

“Sra. Alcaldesa e membros da corporación municipal de Santiago de Compostela; representantes das institucións políticas, culturais e sociais; Sras. deputadas do Parlamento Galego; deputadas da Deputación Provincial.

Querido Xosé Manuel Beiras, querido escritor.

Amigas e amigos.

Chantamos o monólito do escritor como unha porta que se abre aos lugares onde a palabra será anainada, lugares que son territorio de tenrura onde a dor sosega.

Das canteiras do Deza, da variedade silvestre, chegou o granito que dará acougo ao verso insculpido na pedra que o canteiro Gumersindo vén de tallar con sabia e cálida mao.

Coa pedra, sementamos palabras orballadas que se acollerán, rumorosas de silencios, na noite que escoitará os sinos da Berenguela: os que marcarán o nacer do tempo que aínda non existe.

Chantamos o monólito que sostén o verso, o poema, a pedra onde fai niño. E da súa lectura, nacerán outros poemas que nos convoquen á tenrura, que convoquen a amar e ser amados entre a luz que nace da noite e a luz que nomea o día que virá. É cando vivimos os momentos que fundan o soñar. As palabras insculpidas na pedra darannos arrimo, darannos a capacidade de amar e ser amados en cada amañecida.

Vivimos un tempo no que as imaxes de dor estarrecedoras magóannos, férennos, derrótannos como seres humanos. Precisamos do poema que nos rescate da dor, que sexa construtor de esperanza, creador de conciencia.

Abrimos hoxe esta porta que constrúe territorios de tenrura.

Si, é a porta que dá entrada á cidade, a que se alimenta do mundo sensíbel que habita territorios de tenrura, lugar da beleza do efémero, que acolle aquilo que non permanece porque é eterno. Esa cidade que é creadora da luz e das súas caligrafías, que vive nos tránsitos da luz, que vive todo albor, que está a nacer. É a cidade que é alicerce de todas as cidades que habitan a cidade de Compostela: raios de sol que se filtran a través das follas dos ameneiros que acompañan o transcorrer do rio Sarela.

Neste lugar lembramos as maos das lavandeiras e elas convócanos ás maos das costureiras, as que tecían os soños da pintora Aurichu Pereira, querida e admirada amiga, que vestiu de liño e satén o corpo andariño de quen lles fala para andar os camiños da vida.

Facemos renacer da terra fértil o teixo coma árbore, para así crear o lugar do poema, para que soñe e se faga substancia, ánima. Para que cante o malvís e arrecenda a macela.

Acompáñanos no seu humilde transcorrer, o rio Sarela, de efémeros espellos. Leva unha luz que peneiran as follas a través dos pradairos, no seu latexar en ritmos vitais, acompañará a nosa vida.”

***

Discurso lido na entrega da Letra E. Pode lerse e descargarse aquí, ou ben ser lido a continuación:

“Sra. Alcaldesa, membros da corporación municipal

Autoridades das institucións políticas, sociais e culturais do noso país,

Moitos son os motivos para que hoxe celebremos esta entrega da letra E de escritor ao profesor Xosé Manuel Beiras.

Un deles foi a súa participación no Consello Directivo de AELG como vicepresidente, sendo presidente na altura, o querido poeta Uxío Novoneyra. Eramos vogais do Consello Directivo entre outros Xosé María Álvarez Cáccamo, Miguel Anxo Fernán-Vello e quen lles fala.

Eran tempos complexos nos que o seu peso no mundo da cultura e o prestixio de Xosé Manuel Beiras como home de escrita e de consenso, axudou a que fose consolidando a AELG, e que dese os seus primeiros pasos cos necesarios e sólidos alicerces. Como moitas asociacións e colectivos nacéramos hai 45 anos na idea de termos institucións galegas propias, tamén no colectivo de escritoras e escritores, coa vontade de permanecer. Na actualidade somos 560 asociados e asociadas.

E permitídeme que lembre que no 1936 nacera a nosa antecesora Asociación de Escritores Galegos, tendo sido secretario xeral Álvaro das Casas, formando parte dela, entre outros, Otero Pedrayo, Gonzalo López Abente, Fermín Bouza Brey, Castelao, Aquilino Iglesia Alvariño, Carvalho Calero, Roberto Blanco Torres, Francisco Fernández del Riego, Vicente Risco, Ramón Vilar Ponte, Valentín Paz Andrade, Ánxel Fole… Relación publicada en El Pueblo Gallego. Tiñan unha cota anual de 5 pesetas.

Entre as razóns do Consello Directivo e da Asemblea Xeral de celebrarmos o Escritor na súa Terra na persoa do Xosé Manuel Beiras, está fundamentalmente a súa obra, e non só na súa condición de ensaísta. Cunha moi sólida formación literaria, escribiu libros que foron determinantes para andar os camiños que fixesen a Galiza dona do seu futuro.

A súa escrita transcendeu o ámbito dos proxectos persoais, sendo libros que sustentaban e alimentaban proxectos colectivos, ferramentas fundamentais para entender o noso país e que posibilitaron buscar alternativas que contribuísen ao avance do coñecemento sobre a realidade económica social e cultural da nosa nación.

Nos seus saberes profesionais como Catedrático de Estrutura Económica, sempre hai un fondo humanista que sustenta a súa obra. Sempre me produciu unha certa fascinación que desde os saberes da economía, en concreto do profesorado de Estrutura Económica, habendo unha solidez cultural e unha fértil transversalidade de escrita literaria, asente unha dimensión humanista. Lembro ao seu colega de profesión no ensino universitario José Luis Sampedro, grande escritor tamén a quen recoñecemos como Escritor Galego Universal, aínda que o seu falecemento nos privou de lle entregar en persoa o noso agasallo.

Desde a súa infancia, nun ámbito familiar onde se valoraba a importancia da cultura e da creación cultural como parte da súa formación, a comprensión da realidade galega tivo un peso moi importante.

Afortunadamente para a súa formación como galego consciente, conviviu con escritores que de xeito natural formaban parte do seu entorno familiar culto e de amizades da familia, que viñan de atravesar a longuísima noite de pedra coa dignidade dos bos e xenerosos que sostiña a chama do nacionalismo e do galeguismo anterior ao 36. Escritores como Ramón Otero Pedrayo, Paco del Riego ou Ricardo Carvalho Calero, desenvolvían as actividades posíbeis nuns tempos de posguerra franquista e a sombra da ditadura cubrindo todo, afogándoo.

Dalgunha maneira, Xosé Manuel Beiras foi o elo que nos comunicou cunha parte da xeración Nós ás novas xeracións que tiñamos unha certa orfandade do nacionalismo histórico que a sublevación franquista e a caída da Segunda República nos negou.

Afortunadamente para todos nós, a súa formación, todo o que lle achegou a cultura francesa nun momento no que era a cultura referente no mundo, sexa no eido artístico ou literario, fixo que Xosé Manuel Beiras posuíse unha cultura que o converteu nun mestre para moitos de nós, creando unha relación que enlaza coa xeracións poéticas de escritores e escritoras que estaban a se desenvolver.

Esta confluencia co escritor e co profesor exerceu sobre moitos e moitas de nós o seu maxisterio como construtor da nación.

Ler os seus libros de conversas cos escritores Francisco Pillado e Miguel Anxo Fernán-Vello, así como as entrevistas que forman parte xa da videoteca do noso Centro de documentación, en concreto a feita por Xosé María Álvarez Cáccamo, achéganos o relato dunha existencia que tivo a Galiza como referente vital.

A importancia da cultura na súa formación e a posta en valor da cultura que el fai non se refire só aos froitos que puidesen estar a ser producidos, senón tamén ás creadoras e creadores.

Digo isto desde o máis profundo agradecemento, como autor.

Creo que a música que formou parte do seu entorno familiar máis próximo, e a súa formación musical, é unha das causas de ter desenvolvido unha sensibilidade diante de todo o que teña a ver coa creación cultural, nos máis diversos ámbitos.

Nunha viaxe a Vigo a A Nosa Terra, Aurichu formaba parte do Consello de Administración de Promocións Culturais Galegas, lembro velo emocionarse até a bágoa cos catro lieders de Strauss, por Jessie Norman, dirixida por Kurt Masurt.

Velaquí dous parágrafos que eliximos na AELG do libro A Nación Incesante: “…non se trata de que soñe unha Galiza cualitativamente mui diferente da Galiza que eu levo incorporado na miña própria existencia. Non se trata de converter Galiza nunha realidade que hoxe aínda non existe. Trata-se simplesmente de que sexa normal aquilo e que nós temos vivido constantemente.

Eu sempre digo que, en definitiva, Galiza ten que ser aquilo que realmente é no fondo do seu ser ou na súa própria entraña, no seu cerne non só máis profundo, Senón no seu cerne máis xenuíno… Eu coido que iso está perfectamente ao alcance da man deste povo como tal povo, o que non significa, polo tanto, que estexa necesariamente ao alcance da man dunha xeración como pode ser a miña.””

Ourense: Abril Oteriano 2024

Pontevedra: Culturgal 2023, actividades do 2 de decembro

Este é o programa do Culturgal 2023. As actividades do 2 de decembro son:

Escudeiros (Ramirás): presentación de Francisco Fernández del Riego, de Ramón Nicolás, e Aires de poesía, coordinado por Xoán Carlos Domínguez Alberte

Ramón Nicolás: “Malia que non nos decatemos, hoxe beneficiámonos de moitas iniciativas que ideou Del Riego”

Entrevista a Ramón Nicolás en A Movida:
“(…) – A Movida (AM): Como resultou a tarefa de condensar todo o traballo e o que foi Paco del Riego nunha biografía tan divulgativa e amena como Francisco Fernández Del Riego. Vida e obra dun obreiro do galeguismo?
– Ramón Nicolás (RN): Pois foi, como é doado de imaxinar, todo un desafío. Unha vida, por un lado, tan longa e, por outro lado, tan fértil en actividades políticas, literarias ou culturais resultaba difícil de sintetizar nunha monografía divulgativa -exactamente o que se me solicitou desde Edicións Xerais- que estivese dominada pola brevidade, a concisión e que se destinase a un público amplo que podía serlle familiar a figura de Fernández del Riego ou mesmo que podía descoñecelo totalmente. O reto arrincou tamén desde esas instancias: ofrecer algún dato ou reflexión pouco coñecida ou nalgunha medida nova e conxugalo cunha visión máis xeneralista e informativa tanto da súa biografía como da súa obra, inxente por certo.
– AM: Aínda hoxe, e a pesar do enorme labor levado a cabo por Del Riego, continúa a ser descoñecido por moitas persoas, principalmente das máis novas. A que cres que se debe isto?
– RN: É probable que así sexa. A difusión ou coñecemento das figuras da nosa cultura vincúlase estreitamente co legado literario que deixaron e a súa inclusión no canon. Malia ser a súa tarefa intelectual, no caso de Don Paco, moi vizosa o certo é que os xéneros polos que transitou -basicamente o ensaio de carácter divulgativo, a crítica literaria, mesmo os seus aínda pouco coñecidos libros de viaxes- non se contemplaron nunca como xéneros de maiorías. Por outro lado, a súa presenza no currículo do ensino da literatura galega limitábase, no mellor dos casos, a apuntar o seu labor como ensaísta, ás súas actividades no nacionalismo de preguerra o á reconstrución do galeguismo na posguerra, a carón do papel que desempeñou no suplemento de La Noche, na editorial Galaxia, na revista Grial e na Biblioteca Penzol, estas últimas actividades contempladas máis como tarefas que se abordan desde o estudo da socio-lingüística do século XX que desde o punto de vista estritamente creativo. De feito, a súa vida estivo sempre ao servizo de Galicia, sen querer ostentar ningún tipo de protagonismo e en moitas ocasións situouse, conscientemente, nun segundo plano. De aí que a súa personalidade, pasados certos anos desde a súa desaparición física, fose esvaecéndose nun ámbito máis bretemoso e, teño para min que hoxe, malia non decatarnos, nos beneficiamos de moitos dos proxectos e iniciativas que el ideou, abrazou ou abandeirou. (…)
– AM: Despois de ter investigado tanto, cal é para ti a maior achega de Del Riego á sociedade galega?
– RN: Podía apuntar moitos extremos. Desde a intensísima actividade cultural e política que levou a cabo da República, pasando polo papel na reconstrución do Partido Galeguista na posguerra, o que significou o seu traballo en Galaxia cando esta botou a andar, a Biblioteca Penzol, a súa obra literaria e tantas e tantas cousas…, pero quedo, sobre todo, cun aspecto que se deriva da súa personalidade: a súa xenerosidade, a rectitude, a lealdade: pórse ao servizo do seu país cando isto era moi complicado e podía arrastrar graves consecuencias. A isto incorporo que era consciente da relevancia do papel de transmisor da memoria do nacionalismo da República e da posguerra que, dalgún xeito, a súa lonxevidade lle permitiu realizar: velaí dous libros de memorias aínda hoxe esenciais, outros volumes de carácter semellante e tantas e tantas horas compartidas con xornalistas, investigadores, etc., que o abordamos unha e outra vez case sempre coas mesmas preguntas. A súa foi sempre unha paciencia ilimitada cando se trataba de dar conta do que sabía porque o experimentara. Nese sentido creo que nunca quixo prescindir dalgunhas das dinámicas que imprime unha que foi unha das súas profesións como foi a docencia: paciencia, bo talante, comprensión… (…)”