Arquivos da etiqueta: Real Academia Galega

A Real Academia Galega lamenta o pasamento do expresidente Xosé Ramón Barreiro Fernández

Publicado o por

Desde Nós Diario:
“O presidente da RAG, Víctor F. Freixanes, manifesta en nome da institución o fondo pesar pola perda do profesor Barreiro. “Foi un compañeiro activo e comprometido coa institución, á que dedicou moito esforzo e moito tempo. Botarémolo moito de menos”, expresa. Xosé R. Barreiro asumiu como presidente, entre decembro de 2001 e decembro de 2009, “unha etapa moi importante de renovación e modernización da Academia, que se iniciara no período como presidente de Francisco Fernández del Riego, con quen foi tesoureiro”. Víctor F. Freixanes salienta tamén o seu papel como historiador dentro e fóra da RAG. “Foi un membro destacado da xeración de historiadores que anovaron o estudo desta ciencia en Galicia a partir de década dos 80. Prestou especial atención a capítulos importantes da historia contemporánea de Galicia e da súa cultura, e á preservación da memoria da Academia, con achegas tan relevantes como a biografía do primeiro presidente da RAG, Manuel Murguía”.
A vinculación de Xosé Ramón Barreiro Fernández coa Real Academia Galega remóntase ao ano 1971, cando foi nomeado membro correspondente da institución. O 14 de febreiro de 1997 converteuse en académico de número, a proposta de Antonio Fraguas, Xosé Filgueira Valverde e Antonio Meijide Pardo, coa lectura do discurso O liberalismo coruñés: a segunda xeración (1823-1846). Tras ser tesoureiro da institución entre 1997 e 2001, durante a presidencia de Francisco Fernández del Riego, asumiu a presidencia entre 2001 e 2009, período no que se iniciaron os procesos de dixitalización de fondos e informatización dos recursos da Academia.
Como especialista na figura de Manuel Murguía, foi ademais coeditor do seu epistolario, as máis de 1600 cartas conservadas no arquivo da Real Academia Galega. O historiador exerceu tamén dende a Academia un papel destacado na divulgación da figura de Emilia Pardo Bazán como director do grupo de investigación La Tribuna da Casa- Museo Emilia Pardo Bazán, autora sobre a que escribiu diversos artigos.

Xosé Ramón Barreiro Fernández ingresou no seminario de San Martiño Pinario e proseguiu os estudos de Dereito Canónico na Universidade Gregoriana de Roma, onde se licenciou en 1963. Dous anos despois doutorouse na mesma universidade coa tese A perpetuidade subxectiva do beneficio eclesiástico, pola que recibiu a cualificación de Summa cum laude e a medalla de ouro da universidade. De regresou a Galicia, foi profesor no seminario e en 1974 rematou os estudos de Filosofía e Letras (Sección Historia) pola Universidade de Santiago de Compostela coa memoria de licenciatura La Ilustración en la Universidade de Santiago de Compostela, que acadou o premio extraordinario. Doutorouse en 1979 coa tese El campesinado gallego en la historia contemporánea. (…)”

A Academia inaugura a Primavera das Letras de Xela Arias no colexio vigués onde estudou a protagonista das Letras Galegas 2021

Publicado o por

Desde a Real Academia Galega:
“A Real Academia Galega celebrou no CEIP Sárdoma-Moledo (Vigo) a presentación da Primavera das Letras de Xela Arias da man da súa familia e da comunidade educativa do colexio onde a autora estudou a partir dos sete anos. O proxecto dixital fornecerá os nenos e nenas de diversos recursos lúdicos e didácticos, descargables e interactivos, para achegalos á figura da escritora, editora e tradutora á que a institución dedica as Letras Galegas 2021. Coa posta en marcha desta páxina web específica para o público infantil, a Academia complementa nas vésperas do aniversario de Xela Arias –nada o 4 de marzo de 1962– a súa oferta de xanelas virtuais sobre a súa vida e obra, tras a activación o pasado mes de xaneiro da sección das Letras Galegas 2021 na web institucional, academia.gal, en permanente actualización.
“Para a Real Academia Galega, este encontro de presentación da Primavera das Letras, que facemos todos os anos cos rapaciños e rapaciñas que están descubrindo o mundo, as palabras e tamén a significación da literatura, é unha festa”, expresou o presidente da Real Academia Galega. “Nesta ocasión a figura de Xela Arias convoca todo o cariño, toda a sorpresa, toda a alegría que ten sempre a palabra da poeta nas novas xeracións, que son unha sementeira de esperanza”, engadiu.
A Real Academia Galega mantén a web primaveradasletras.gal dende o ano 2016 co apoio da Deputación da Coruña. A que é xa a sexta edición arrinca cunha ficha biográfica sobre Xela Arias e unha actividade interactiva sobre Vigo. A estes contidos sumaranse nas vindeiras semanas outras propostas para achegarlles aos nenos e nenas o mundo da poesía, da edición e da tradución a través da obra da protagonista das Letras Galegas 2021; e tamén para coñecer a súa Sarria natal, o seu compromiso co coidado ambiental ou a súa afección pola música, explicou Fina Casalderrey. O proxecto completarase co concurso Contádenos o voso Día das Letras, aberto aos centros de infantil e primaria. A académica expresou a súa satisfacción polo incremento paulatino de participantes en cada edición, mostrou o seu desexo de que esta progresión continúe e animou a todos os colexios a compartir a través deste certame as homenaxes e os traballos que lle dediquen a Xela Arias.
Fina Casalderrey agradeceu ademais a presenza no acto da familia da homenaxeada e a excelente acollida do colexio de Sárdoma-Moledo. A celebración contou con, Amparo Castaño, nai da autora; o seu fillo, Darío Gil Arias; e os seus irmáns Lois, Marcos e Xoán. Lois Arias Castaño agradeceu en nome da familia o recibimento da comunidade educativa de Sárdoma-Moledo, onde estudaron os cinco irmáns. “Temos moi bos recordos neste colexio, onde pasamos a infancia. Da nenez sempre hai boas lembranzas, pero é que ademais este colexio é moi bonito, está en Vigo pero nunha zona aberta, no medio da natureza”, gabou. (…)
A oferta de contidos dixitais arredor das Letras Galegas de Xela Arias incluirá propostas audiovisuais que poderán verse proximamente nas redes sociais da RAG e na sección das Letras Galegas de academia.gal. Neste espazo xa están dispoñibles a biografía da homenaxeada que asina a académica Ana Romaní, entrevistas –unha delas a Amparo Castaño–, e unha galería de retratos de Xela Arias realizados por Xulio Gil, entre outros contidos.”

A Real Academia Galega, a Euskaltzaindia e o Institut d’Estudis Catalans reivindican o plurilingüismo como un patrimonio común

Publicado o por

Desde a Real Academia Galega:
“A Real Academia Galega, a Euskaltzaindia e o Institut d’Estudis Catalans fan pública a declaración dispoñible nesta ligazón coa intención de contribuír a aclarar o debate público acerca da presenza das linguas na educación e no conxunto da realidade social. Nela advirten que, para asegurar o seu futuro en condicións de normalidade, o galego, o éuscaro e o catalán “precisan dunha presenza reforzada no sistema educativo, que de ningunha maneira redundou nin vai redundar en menoscabo da competencia en castelán”. “O Estado español debe considerar a diversidade lingüística como unha riqueza que cómpre preservar e non como un problema que hai que suprimir”, defenden na primeira declaración conxunta da súa historia. Os tres organismos con responsabilidades oficialmente recoñecidas na defensa e promoción dos idiomas que representan reivindican o seu papel asesor das institucións do Estado e decláranse dispostos a contribuír a “unha deliberación pública informada e racional, en beneficio do respecto mutuo e da convivencia entre as comunidades lingüísticas”.
As institucións asinantes entenden que, en coherencia co principio de autonomía, o réxime lingüístico do sistema educativo nas comunidades con idioma propio recoñecido oficialmente debe ser competencia exclusiva de cada unha delas, e que este “debe estar orientado a garantir unha competencia plena e igual en cada unha das nosas linguas e do castelán”. Porén, malia recolleren as regulacións autonómicas este obxectivo, a competencia en castelán está plenamente garantida polos distintos modelos que foron aplicados, mais non todos eles garantiron o mesmo fin para o catalán, o éuscaro e o galego. “Como demostran tanto os estudos e as avaliación máis solventes coma as diversas experiencias nas comunidades autónomas que teñen algunha destas linguas como propia, para asegurar o seu futuro en condicións de normalidade, o catalán, o éuscaro e o galego precisan dunha presenza reforzada no sistema educativo, que de ningunha maneira redundou nin vai redundar en menoscabo da competencia en castelán”, salienta o texto.
A Real Academia Galega, a Euskaltzaindia e o Institut d’Estudis Catalans, como institucións asesoras dos poderes públicos en asuntos referentes ás respectivas linguas, reclaman ser consultadas polas institucións do Estado e póñense á súa disposición. “É o noso ánimo contribuír a unha deliberación pública informada e racional, en beneficio do respecto mutuo e da convivencia entre as comunidades lingüísticas e os/as falantes das diversas linguas do Estado español, un Estado que debe considerar a diversidade lingüística como unha riqueza que cómpre preservar e non como un problema que hai que suprimir”, conclúen.”

Chus Nogueira: “Xela Arias rompeu co discurso dominante. Fixo poesía urbana e quixo levala á rúa”

Publicado o por

Entrevista a Chus Nogueira na Real Academia Galega:
“(…) – Real Academia Galega (RAG): Dicir que unha voz poética é singular pode soar a tópico. Por que a de Xela Arias o é? Que fai diferente a súa poesía da escrita por outros autores do seu tempo que tamén contribuíron a anovar as letras galegas?
– Chus Nogueira (CN): Ela mesma sentiu orfandade xeracional, manifestouna en moitas ocasións. Coido que o que marcou a súa poesía foi, por unha banda, o afán de innovación, de ruptura con boa parte da tradición que a precedía; e por outra a vontade de seguir un camiño propio, á marxe doutros vieiros que xa existían. Xela Arias mantivo distancia a respecto da estética dominante dos anos 80, non foi explicitamente culturalista, non elaborou un discurso retórico conforme aos canons do momento. Creo que todo iso fíxoa sentir entre dúas xeracións, por iso é tan difícil situala na historiografía.
– RAG: Que vieiros abriu seguindo o seu propio camiño? Adiantou o que sería máis común nas décadas seguintes?
– CN: Penso que si. Estaba a facer unha poesía urbana xa desde os primeiros poemas que publicou en revistas e fanzines a comezos dos anos 80, algo que era bastante infrecuente no momento. Abriu camiños temáticos e tamén formais, rompendo, como dicía, o discurso dominante. E sobre todo adiantouse en actitudes. Quixo levar a poesía á rúa, quitala do sillón do lector, en palabras textuais dela, mediante recitais e outras intervencións. Xela Arias anticipa a poesía, as actitudes e as consignas das xeracións dos anos 90. (…)
– RAG: Tense dito que Xela Arias é unha poeta de culto entre poetas e, ao mesmo tempo, pouco coñecida.
– CN: Produciuse un paradoxo. Por unha banda existe ese recoñecemento, pero Xela Arias tamén sufriu certa exclusión do canon. Hai unha reivindicación explícita de Xela Arias, moitas veces case como icona, como poeta de culto, sobre todo por parte das voces da poesía e das lectoras máis novas. Creo que a súa actitude rebelde e rupturista, e talvez a súa circunstancia biográfica, influíron na creación desta icona; mais tamén o seu esquecemento, porque foi esquecida precisamente pola difícil adscrición. Houbo un momento en que a súa obra estaba practicamente descatalogada, non era accesible máis alá das bibliotecas e das coleccións privadas, chegou a circular case dunha maneira alternativa, en fotocopias e a través da Rede. (…)”

“Publícase o epistolario entre Carvalho Calero e Otero Pedrayo”

Publicado o por

Desde Nós Diario:
“O Pazo do Hórreo acolleu a presentación do volume Polos camiños das horas. Epistolario de Ricardo Carballo Calero e Ramón Otero Pedrayo, editado pola Real Academia Galega co apoio do Parlamento galego.
Interviñeron no acto o presidente do Parlamento da Galiza, Miguel Ángel Santalices; o conselleiro de Cultura, Román Rodríguez González; o presidente da Real Academia Galega, Víctor Fernández Freixanes; o coordinador da obra, Henrique Monteagudo; unha das persoas responsábeis da edición, Patricia Arias; e a filla do homenaxeado, María Victoria Carballo-Calero Ramos.
Trátase, en opinión de Santalices, dun libro “necesario e esclarecedor” que contribúe a render tributo a “dous dos grandes persoeiros da nosa historia contemporánea”.
A obra compila 167 misivas intercambiadas por estas dúas figuras da cultura galega entre 1949 a 1974, que están depositadas no Parlamento e na Fundación Penzol. Foron editados por Patricia Arias Chachero, Adrián Estévez Iglesias e Nélida Cosme. Arias e Estévez asinan ademais o estudo introdutorio e as notas do libro, coordinado por Monteagudo.
Freixanes salientou a importancia das cartas para entender a historia e, sobre todo, a intrahistoria, “esa parte do iceberg que case sempre permanece debaixo da superficie da auga e que non conta, mais que explica moitas cousas”.
Así pois, “a través deste diálogo entre dous xigantes podemos reconstruír, ou cando menos enriquecer, algúns capítulos significativos na historia da cultura galega do pasado século XX”, engadiu.
Santalices aproveitou para lembrar que aínda é posíbel visitar a Mostra Bibliográfica de Ricardo Carvalho Calero no Parlamento, xa que foi prorrogada até o 31 de marzo. Na exposición, alén dos fondos propios, tamén se poden apreciar documentos senlleiros da nosa historia recente, como un exemplar do Anteproxecto do Estatuto do Seminario de Estudos Galegos de 1931, ao que deron forma Carvalho Calero e Lois Tobío.”

Conmemórase o 60 aniversario das Memorias dun neno labrego

Publicado o por

Desde Nós Diario:
“O día 5 de xaneiro de 1961 publicábase a primeira edición dun libro que faría historia nas nosas letras. Nas súas páxinas despregábanse as palabras de Balbino, que narraba, en primeira persoa, remedando a escrita nun caderno, as vivencias cotiás da infancia na aldea. Esta elemental premisa é abondo para identificar de que falamos –Memorias dun neno labrego, de Xosé Neira Vilas, por se fica alguén no despiste-, pois tal é o impacto que pasaría cos anos a converterse na novela galega máis popular da segunda metade do século XX.
En conmemoración do 60 aniversario da obra, un lustro após o falecemento do autor, tivo lugar en Compostela no auditorio que leva o seu nome (no Gaiás) un acto, que tivo lugar, puxo de relevo a importancia desta obra emblemática. A el asistiron o presidente da Fundación Neira Vilas, Fernando Redondo; o da Real Academia Galega, Víctor F. Freixanes, o da Editorial Galaxia, Antón Vidal e mais o conselleiro de Cultura, Román Rodríguez.
Era a editora Follas Novas a que sacaba esta primeira edición, a quinta da súa curta andaina, da man do propio Neira Vilas e da súa compañeira, Anisia Miranda. Sacaba unha tirada de 2.000 volumes que tivo boa acollida, vendida tamén nunha pequena porcentaxe na Galiza, mais que non chegou a esgotarse.
Un dato curioso tendo en conta a difusión que posteriormente tería, reeditada por Ediciós do Castro -logo dun intento frustrado por constituílo como o primeiro título da editora Rúa Nova- con ilustracións de Isaac Díaz Pardo, en 1968 nunha tirada de 1.000 exemplares que xa se esgotou, e que a partir da quinta edición pasan a imprimirse 5.000 ou, máis adiante, até 10.000.
As amplas vendas da primeira metade da década dos 70 anticipan así a forte demanda dun libro que se vendía “como roscas”, segundo lle contaba Manuel María ao autor nunha carta en 1971. No proemio de Alonso Montero cualifícaa de “obra máis lida da literatura galega”.
A día de hoxe cóntanse 35 edicións cun total de 700.000 exemplares, aos que se suman traducións a idiomas como o alemán, o sueco, o romanés, o ucraíno, o búlgaro, o esperanto, o checo, o maia ou o ruso, así como a publicación en braille, que o converten no libro escrito en galego máis traducido e editado. Seis décadas após a publicación, segue revalidando o seu posto entre as dez obras máis vendidas en 2020 por Galaxia.
Memorias dun neno labrego retrataba a dura realidade da Galiza rural dos anos 40, enfrontando temas como a desigualdade ou a emigración. A obra de Neira Vilas tivo precisamente neste último tema un dos piares fundamentais. Así se manifesta desde a ficción até os artigos xornalísticos, ademais de nas dúas obras que compuxeron a triloxía que abriu Memorias: Aqueles anos do Moncho e Cartas a Lelo.
Unha preocupación que bebe, en parte, da súa propia experiencia vital. Nado en Gres (Vila de Cruces) en 1928, de familia labrega, criouse na aldea e traballou a terra até os 16 anos, cando entrou como contable nun serradoiro. Aos 20 anos emigrou a Bos Aires. En 1961 trasladouse a Cuba e non sería até 1992 que volveu a Vila de Cruces.
As Memorias dun neno labrego beben, xa que logo, como o propio autor manifestou en vida, da súa biografía, que coincidía coa de tantas outras crianzas da época. “Sentía a necesidade íntima de sacar de min aquelas vivencias. Vía que na literatura galega non se trataba o tema ou facíase de esguello, por autores que non triparan lama nun sabían coller unha legoña”, admitía entrevistado por Nora Longhini en 2008, como recolle o volume de Galaxia Neira Vilas. Os anos da Arxentina (1949-1961).
A conmemoración completouse coa presentación do documental Un legado de futuro, un novo contido audiovisual que achega datos relevantes sobre o autor, a súa época e a súa obra. Aliás, houbo unha especial lembranza das numerosas adaptacións e iniciativas sociais, editoriais, teatrais, audiovisuais, musicais e pictóricas que configuran e completan o universo Balbino e que dan conta dun patrimonio que continúa vivo na actualidade.
Dolores Vilavedra denominaba Memorias dun neno labrego como “primeiro bestseller da literatura galega”, condición á que contribuíu o feito de ter acompañado a introdución da lingua galega no ensino. Con todo, non se considera de maneira consensuada unha peza de Literatura Infantil e Xuvenil, malia unha certa orientación dalgunhas edicións a este público ou a súa propia dedicatoria -“a todos os nenos que falan galego”-, senón que tende a identificarse como literatura de fronteira e mesmo asociada ao bildungsroman (novela iniciática). Sen entrarmos en tecnicismos, trátase dun relato que poden gozar crianzas e persoas adultas, que logrou manter as vendas de maneira regular durante moitos anos, polo que podería considerarse, segundo propón Iolanda Galanes, como longseller.”

Víctor Freixanes di que o Día das Letras non se dedica a Carvalho Calero por escoitar “ao conxunto da sociedade”

Publicado o por

Desde Nós Diario:
“A Real Academia Galega (RAG) estudou ampliar o Día das Letras dedicado ao autor ferrolán Ricardo Carvalho Calero pero finalmente decidiu que “estaba ben mirar cara a adiante” e non deixarse “derrotar pola propia situación” da Covid-19, que desluciu e recortou o número de actividades de homenaxe ao escritor e mesmo creou certas polémicas. A pesar da defensa da decisión que fixo este sábado o presidente da RAG, Víctor Freixanes, nunha entrevista concedida a Radio Nacional moitas entidades xa viñeron anunciando nas últimas semanas que seguirán a lembrar a Carvalho Calero.
Se ben é certo que ninguén se opón a que a poeta Xela Arias teña o seu protagonismo e un Día das Letras na súa honra, o que agardaban moitos colectivos é que se adiara calquera mudanza no homenaxeado para que este ano puidesen decorrer máis accións reivindicando a figura do ferrolán. Neste sentido, Freixanes asegurou que esa medida de ampliar a dous anos a dedicatoria estivo sobre a mesa.
“A RAG non está cega e tamén escoita”, dixo, mais puntualizou: “Pero escoita ao conxunto da sociedade, non a un sector da sociedade”. Aliás, ao seu parecer, “ningunha figura recibiu tanta atención como este ano Ricardo Carvalho Calero” porque se fixeron estudos, publicacións e outras iniciativas.
“Non sei que máis podíamos dicir del desde a Academia”, defendeu, se ben afirmou que “non enterra a unha persoa, senón que pon enriba da mesa o canon de figuras que constrúen entre todas capas sucesivas”. Polo tanto, a escritora Xela Arias será a homenaxeada nun ano no que tamén haberá que “botarlle traballo, imaxinación, entusiasmo e mesmo compresión”.
Na súa intervención radiofónica, Freixanes tamén opinou sobre o destino que se lle debe dar ao recentemente recuperado pazo de Meirás. A institución que preside é partidaria de que se compatibilice a mirada á historia apegada a Emilia Pardo Bazán coa parte da memoria histórica.
“Creo que as Torres de Meirás deben ser, por unha banda, a memoria de Emilia Pardo Bazán, porque foi a súa familia quen as construíu e, ao mesmo tempo, non podemos mirar cara a outro lado, porque aí hai un capítulo da historia da Galicia contemporánea que foi a ditadura”, explicou na entrevista recollida por Europa Press.
Respecto do debate sobre o modelo lusista do galego, do que precisamente Carvalho Calero era máximo ideólogo, Freixanes vinculou a postura reintegracionista á teoría de que “a lingua galega é un dialecto do portugués” .
“O tema do debate ortográfico está aí, encima da mesa. Segue vivo e debe seguir vivo, porque o que hoxe é, mañá pode sufrir transformacións”, engadiu. Mais “a lingua galega é a lingua galega, non é un dialecto de ninguén. Nin do portugués, nin do castelán, nin do inglés”.”

“As letras”, por Marta Dacosta

Publicado o por

Artigo de Marta Dacosta en Nós Diario:
“Hai que dicir que si, que acertaron. Que foron quen de nos poñer de acordo a moitas persoas. E iso queda no seu haber, ser quen de unificarnos no desencanto e na frustración. Iso acaba de conseguir a RAG.
Unha vez máis, desoíu as numerosas peticións que reclamaban prolongar a celebración de Carvalho Calero ao ano 2021, habida conta da excepcional situación que, sexamos realistas, fixo que a celebración deste ano nada tivese que ver coas que se realizaron nos anos precedentes. Tamén é mal fado que, despois de agardar tantos anos e votacións a que recibise a honra das letras o primeiro Catedrático de lingua galega na Universidade, sobrevivente do Partido Galeguista, fose cadrarlle este ano imposíbel que deveu nunha celebración fanada en todos os ámbitos.
Unha xa imaxinaba, con ese pesimismo que nace das derrotas diarias, que a RAG non atendería a proposta de prolongar o ano Carvalho Calero. Tamén imaxinaba que, para evitar as críticas, utilizaría o nomeamento dunha muller, a ser posíbel, unha autora que viñese sendo reclamada tamén socialmente, co que estarían en condicións de dicir que si atenderon as peticións da sociedade. E desa fórmula resulta o nomeamento de Xela Arias.
A receita para partirnos o corazón, especialmente ás persoas que coñecemos a Xela e seguimos a lembrala con afecto.
Así as cousas, conseguiron poñernos de acordo na desilusión que sentimos. Nin celebramos a Carvalho como é debido, nin celebraremos a Arias como ela tamén merece. Nos medios e nas redes, aumentan a cada pouco as voces que fan notar esta desfeita, poetas, editores, investigadoras e amigos de Xela coinciden neste diagnóstico negativo.
A RAG acaba de demostrar a súa incapacidade para dialogar co presente das letras. Semella un organismo esclerótico e insensíbel que se parapeta nunha tradición enfaixada que xa non conecta co pobo galego.
En palabras da propia Xela Arias, tomadas do seu derradeiro libro:
“Alienada morfoloxía dos deberes
tes por gloria a conquista do escaparate.””

“Xela Arias, unha elección con grande acollida e á vez con polémica”

Publicado o por

Desde Nós Diario:
“O pasado 22 de decembro, a Real Academia Galega (RAG) facía o anuncio de quen sería a persoa homenaxeada no Día das Letras de 2021, tratábase da poeta Xela Arias, a voz dunha xeración “renovadora da poética galega”, feminina e feminista, reivindicada polas autoras do seu e do noso tempo.
Na súa comunicación a Academia describía o facer de Xela Arias explicando que “concibía a poesía como un xeito de indagar e cuestionar a orde das cousas, de describir o que se aprende a ocultar”. E valoraba da autora “a pescuda do eu fonda e reflexiva, a afirmación do corpo feminino, a perspectiva de xénero e a procura de novos espazos para a poesía mediante a recitación ou o diálogo coa fotografía, coa música e coa pintura”.
Tanto os medios como as redes sociais foron reflexo, xa nestes últimos días, do valorada que é a creación literaria desta autora e o que supuxo para as nosas letras, mais tamén sacou á luz a necesidade de reivindicación do feminino nunha celebración con 58 anos de historia e que ten como día chave a publicación de Cantares gallegos, un 17 de maio de 1863, obra da muller de referencia da literatura galega, Rosalía de Castro. Desde que se lle dedicara a ela o Día das Letras, en 1963, só catro mulleres forman parte desa listaxe: Francisca Herrera, homenaxeada en 1987; María Mariño, en 2007; María Víctoria Moreno en 2018; e, agora, Xela Arias Castaño.
“Dáme rabia ter que dicir que son feminista. Pásame igual que co nacionalismo. Deixarei de ser unha cousa e outra cando as nacións soxulgadas non o sexan e as mulleres discriminadas non o estean”, dicía Xela Arias nunha entrevista realizada en 1990 polo escritor Manuel Rivas e agora recuperada.
O feminismo e a modernidade de Xela Arias multiplícanse e multiplicaranse nas redes sociais e na prensa tamén en 2021. Entre as persoas que xa manifestaron a súa alegría polo nomeamento, tamén se atopa Francisco Castro, director de Editorial Galaxia, que explicaba que se trata “dunha poeta absolutamente moderna, incluso a día de hoxe” e felicita a Academia pola elección que, consideraba “conectará coa xente nova”.
Unha conexión que pasará pola divulgación da súa obra no mundo docente, coas ferramentas e tecnoloxías que o Ano Carvalho se viu na obriga de exercitar por mor da Covid-19. E, precisamente na educación é onde Xela Arias pasou os últimos anos da súa vida, nos institutos de Chapela (Redondela), Vigo, A Sagriña (A Guarda) e Terra de Xallas (Santa Comba), Paralaia (Moaña), Valle-Inclán (Pontevedra) e Xelmírez II (Compostela).
Antes diso, a poeta xa fora traballadora de Edicións Xerais e tradutora. Un terreo no que a filóloga María Xesús Nogueira, estudosa da obra da poeta, salientaba tamén a súa importancia. “Creo que Xela Arias foi unha das primeiras tradutoras profesionais ao galego e, tanto unha persoa que fai tradución como a dedicada á edición traballa coa lingua, co discurso e, sen dúbida, tivo que influír tamén ese labor que supón unha lectura doutra literatura nos seus referentes literarios”, explicaba en conversa con Nós Diario.
Diferentes organismos culturais, xente do mundo da crítica literaria, da tradución… Comezaron a propor a Xela Arias como homenaxeada polo Día das Letras xa en 2014, cando se cumprían os dez anos do seu pasamento. Naquela altura, defenderon o seu nome Ramón Lorenzo, Antón Santamarina e Xosé Fernández Ferreiro. Os outros candidatos ao Días das Letras Galegas de 2015 foron Ricardo Carvalho Calero, Celestino Fernández de la Vega, Manuel María e Xosé Filgueira Valverde, que resultou ser elixido.”