Entrevista
a Adela Figueroa Panisse en Sermos Galiza:
“A escritora e ativista ecologista Adela Figueroa participou em Cabo Verde no IX Encontro de Escritores de Língua Portuguesa representando a Galiza e deu a palestra ‘A literatura infanto Juvenil na Galiza. Uma necessidade Cultural’ na que advogou pelo conto galego como ferramenta para a criação duma ligação com a cultura e língua nas crianças.
A edição do IX Encontro de Escritores de Língua Portuguesa decorreu do 20 ao 22 de junho na Cidade da Praia, Cabo Verde, sob o título ‘A literatura infantojuvenil’. Nele participou a escritora e ativista ecologista Adela Figueroa Panisse representando a Galiza ao ser Santiago membro da União de Cidades Capitais de Língua Portuguesa.
Adela Figueroa (…) advogou pelo conto galego como ferramenta para a criação duma ligação com a cultura e a língua nas crianças. Sermos Galiza conversa com a autora arredor da importância do conto no nosso país e o que significa a participação de escritoras galegas neste encontro internacional ao lado de autores e autoras da própria Galiza, de Cabo Verde, Angola, Guiné, São Tomé, Brasil e Portugal. Tanto Figueroa como a ilustradora galega Celsa Sánchez foram recebidas pelo presidente da República a quem obsequiaram o libro Galiza Cabo Verde, Abraço Poético, no que escrevem pessoas de ambos os dois países.
– Sermos Galiza (SG): Começou o seu relatório em Cabo Verde afirmando que somos “seres conta contos”. A que se refere?
– Adela Figueroa Panisse (AFP): Na cova de Eirós (Triacastela) encontrou-se os restos de uma fogueira de mais de 180.000 anos. Imagino as estóriase lendas que lá seriam contadas ao calor do lume por homens do Neanderthal e muitos milheiros de anos depois pelos chamados de Homo Sapiens sapiens (Cromagnon).
Os seres humanos necessitamos viver em sociedade e para manter esta é necessário normas de comportamento em comum. Também somos seres com sentido de transcendência que supera o que chamamos tempo presente. Por isso precisamos sabermos a história da tribo, e imaginarmos o futuro. A previdência é a faculdade de elaborar estratégias sobre situações possíveis, imaginadas. Os contos ajudam nessa função. Ainda, há muitos perigos lá fora. As crianças têm de apreenderem a superarem essas ameaças, e necessitam saber tudo acerca da natureza que nos fornece de alimento, perigos e segurança. Os contos tratam disso. Aprendemos brincando e escutando.
– SG: Na sua palestra fez referência à falta, há anos, de difusão de contos tradicionais galegos, o que obrigava a recorrer daquela a contos originários doutras culturas e noutros idiomas. Considera que hoje o conto tradicional galego está recuperado e goza de difusão?
– AFP: A transmissão cultural mudou. De ser feita ao pé da lareira para as escolas e através de outros meios como TV, radio, etc. Mas, na Galiza, existem muitas ações que favorecem a cultura oral. Temos em Lugo, por exemplo, a Galicia Encantada que coordena António Reigosa e que organiza um congresso todos os anos de cultura oral. Na Eira da Xoana (Fundación Eira, Ramil, Agolada) realizam-se atividades de conta contos tradicionais relativas às diferentes etapas do ano, por citar apenas um par de exemplos, mas há muitos mais casos.
Literatura escrita agora há muita, mas do ponto de vista histórico este fenómeno é recente. Por isso eu referia que os contos que me liam de criança não eram contos galegos. Mas eu sim que escutei contos tradicionais galegos. Hoje a literatura infanto juvenil em galego tem importância. Há muito publicado. Não tanto difundido. Eu nisto coloco muita responsabilidade nas escolas para alem das famílias. Falei com muitas pessoas (mestras e livreiras) para fazer a minha palestra e, em geral, podemos concluir que o papel das mestras é muito importante puxando pelos livros escritos em galego. Na falta duma verdadeira política de promoção do galego estas têm a responsabilidade de fomentar o idioma e favorecer a leitura em galego. Pelo que diz a respeito da vitalidade da nossa língua esta está em declive. Mas temos que falarmos de direitos linguísticos, direitos do povo e não somente de direitos particulares.
É a nossa comunidade galega quem tem a responsabilidade de conservar, praticar, defender e não perder o património comum que representa a língua. A primeira a ser escrita na península ibérica independente do latim, e que viajou polo mundo da mão de Portugal para ser hoje falada por mais de 200.000.000 de pessoas no mundo. Mas, ainda que só falássemos nós, temos a obriga de defende-la, porque é a nossa. Foi-nos entregue por milheiros de pessoas que a guardaram para nós, cultivando-a e crescendo-a. Seria traição deixá-la ir. Cito, na minha palestra as Escolas Semente que tanto fazem pela normalização da nossa língua: o galego. (…)”
Arquivos da etiqueta: Sermos Galiza
María Xosé Porteiro: “En Cuba os galegos fixemos cousas que aquí non podiamos: saber quen somos”
Entrevista
de Daniel Salgado a María Xosé Porteiro en Sermos Galiza:
““A emigración é unha parte fundamental da nosa historia para comprendermos como chegamos aquí”, explica Porteiro a Sermos Galiza, “desde o século XIX e en boa parte do XX fomos un pobo que se baleirou e axudou a construír outras sociedades, sen rachar o vínculo coa casa”. Como o irlandés, como o italiano, como o xudeu, sinala, antes de se confesar “froito desa situación”.
Filla de pai galego simpatizante revolucionario e nai asturiana, viviu desde o seu interior os acontecementos decisivos do século XX. E relata que a súa ollada é “peculiar, distinta da doutros galegos emigrados en Cuba que se sentiron desposuídos pola Revolución”. Subxace no texto de Sándalo, case 400 páxinas cuxos episodios suceden entre 1823 e 2015 en contextos históricos reais.
“A mirada sobre a emigración galega pode ser sociolóxica ou podemos incorporala ao noso relato histórico normal”, entende, “se facemos socioloxía, estamos facendo chacinaría, despezando a historia. E, ao cabo, a bisbarra máis próxima a Galiza por occidente son as Antillas, como polo sur é Portugal”. En Sándalo, Galiza e Cuba entretécense sen solución de continuidade, adiante e atrás na axitada historia dos dous países.
“O meu coñecemento directo de Cuba -o primeiro que aprendín na miña vida-, e o de Galiza -que adquirín a partir dos 14 anos”, di, “servíronme para aprender que a historia de Galiza escribiuse moitas veces en Cuba. Os galegos estivemos alí facendo cousas que aquí non podiamos facer: por exemplo saber quen somos, dotarnos de bandeira, de himno, explicar por que nos consideramos patria”. (…)”
Electra, Premio do Público na Mostra de Teatro de Cangas
Desde
Sermos Galiza:
“Electra é a gañadora do Premio do Público da XXXVI edición da Mostra Internacional de Teatro Cómico e Festivo de Cangas. Dirixida por Jose Carlos García e Cláudia Nóvoa, narra a historia da filla preferida do rei Agamenón, que consumará a vinganza polo asasinato do seu pai coa axuda do seu irmán Orestes, matando a súa propia nai e o seu tío Existo, que usurpou a coroa. Todo este baño de sangue familiar decorre co estilo cómico de Chapitô.
Con 36 creacións orixinais ás súas costas desde o ano 1996, a compañía portuguesa elabora un enxeñoso espectáculo de actualización, coherencia estilística e traballo físico. Para conseguir este resultado, só precisan catro intérpretes e unha escenografía a base de culleres para traer até a actualidade o mito de Sófocles en clave humorística, mais sen perder a súa natureza tráxica.
Chapitô comunícase principalmente a través do xesto e da imaxe, rompendo as barreiras lingüísticas e poñendo de relevo a súa vocación universal.
Quico Cadaval e Generación Why
A segunda obra máis votada polo público foi Vacas, guerras, porcos e cregos, da compañía galega Producións Teatrais Excéntricas. Co dramaturgo e actor Quico Cadaval sobre o escenario, o monólogo foi puntuado polos espectadores cun 4,74 sobre 5. Cadaval, que este ano tamén fixo o pregón da 36 Mostra, actuou no Singlot Festival (dirixido por André Buenafuente) de Sant Feliu de Guíxols (Girona), en virtude da irmandade entre os dous festivais de humor.
Generación Why, de Teatro en Vilo, foi a terceira obra máis votada polo público, cunha puntuación de 4,67 sobre 5. Nesta obra, tres actrices procedentes de España, Reino Unido e Italia, enfróntanse sobre o escenario a unha pregunta: Que queres para o teu futuro?”
“Chus Pato: poemas sobre a vida contraria á mercadoría”
Artigo
e entrevista de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“Son voces que cantan á igualdade, refugan a idea de propiedade, pensan a vida como antítese da mercadoría. Atravesan tecidos vexetais, edificios que vibran, ao fondo os faros, deuses, pedras, os animais, incluídos os sapiens. Un libre favor (Galaxia, 2019), décimo primeiro libro de Chus Pato, explora ademais o que a autora denomina “contención do eu autorial” na escrita.
“Concibo o poema como unha atención, unha escoita, como un tacto ou unha intelixencia cara a certos usos da linguaxe que chamarei poéticos”, explica Pato (Ourense, 1955) a Sermos Galiza vía correo electrónico. Que en Un libre favor se enfrontou ademais á necesidade de “dominar a ansiedade” no traballo coa materia poética. O poema como acción sensíbel de intervención, ao cabo.
Dous eixes sosteñen unha obra de elevada densidade. Sintetízaos en dous conceptos que respiran ao longo das páxinas do libro, o natal e a mímese arcaica. O primeiro nace nun verso do poeta alemán usualmente adscrito ao romanticismo Friedrich Hölderlin. “O natal é o máis difícil’, dicía. Eu reflexionei moito sobre iso, porque o natal é a patria, é abrir os ollos, é o contacto coa vida”, afirma, “e a vida nunca nos pertence, nacemos sen querer nacer e morremos sen querer nacer. É impropia, non temos propiedade sobre ela”. (…)”
“Pilar Pallarés, radical intimismo”
Artigo 
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“Apenas en cinco libros Pilar Pallarés construíu unha das xeografías máis singulares da poesía galega actual. Radical, arrasada, indagadora, intimista e aberta ao outro, obra e autora son obxecto das honras da AELG como Escritora na súa Terra. Eis un extracto da reportaxe, publicada no número 352 do semanario en papel Sermos Galiza.
“Un espasmo de luz incendia o bosque”, remata o primeiro poema de Leopardo son (Espiral Maior, 2011). Espasmos de luz no corazón do bosque da poesía galega contemporánea, eis unha definición posíbel da obra de Pilar Pallarés (Culleredo, 1957), cuxos cinco libros delimitan un singular e celebrado territorio lírico. Intimismo radical, desposesión, arrasamento, o que o profesor Arturo Casas denomina, con eco a Deleuze, devir animal. A súa escrita é unha indagación brutal no eu e no desexo, na destrución e na intensidade, que comeza na década dos 80 e agora homenaxean as súas colegas da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega.
“Na xeración dos 80 non hai moitas voces femininas”, describe a crítica Teresa Seara para este semanario, “a súa vivencia tan radical do intimismo distínguea. Os homes escriben sobre o erotismo, pero dun xeito completamente diferente”. Ningún como Livro das devoracións (Espiral Maior, 1999), desde logo, peza maior do seu traballo e páxinas de enorme potencia imaxinista: “a beleza dos corpos ten ángulos que doen // corazón: fica imóbil”. A profesora Kathleen March sinalou no seu día a “sorprendente complexidade dos seus referentes” e un campo de batalla “entre Eros e Thanatos, liberdade e opresión, sensualidade e soidade, lingua e silencio”.
Arturo Casas lembra que, na Antoloxía consultada da poesía galega 1976-2000 (Tris Tram) coordinada por el mesmo en 2003, foi “o cuarto libro de poemas máis considerado polas especialistas que participaron, case un centenar”. Por diante, só títulos de Cunqueiro e Ferrín. Sétima soidade antes das devoracións, Pallarés, que descubrira a lingua e a conciencia da mesma grazas a Moncho Valcarce, publicara o iniciático pero aínda á procura Entre lusco e fusco (Do Castro, 1980) e mais Sétima soidade (Sociedade de Cultura Valle‑Inclán, 1984), co que consagrou a súa voz.
“Naquel tempo falouse de neorromanticismo, leuse noutra chave”, relata a Sermos a profesora e crítica María Xesús Nogueira, “pero ese intimismo tan singular xa estaba aí, como estaba esa tensión do discurso, do verso, e ese mundo animal que creou”. E que Nogueira relaciona con coetáneas como Xela Arias. Foi a época en que Pallarés era a única poeta da súa promoción con certo relevo público. E a única muller do grupo De amor e desamor e da escolma Desde a palabra, doce voces. Nova poesía galega (Sotelo Blanco, 1986), preparada por Luciano Rodríguez con evidente vontade canonizadora.”
Unha canle trinacional para a poesía
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“En Se calhar não é o tempo o que importa, a poeta Eli Ríos (Londres, 1976) afonda na investigación formal que iniciara en Culpable (Xerais, 2017). O poema estala e incorpora todo tipo de materiais, os ritmos desfigúranse, hai onirismo e ataques frontais ás escravitudes da vida cotiá. É, ademais, un dos últimos títulos de Urutau, recente e activa editora galego brasileira cuxa sección na Galiza dirixe Wladimir Vaz.
O proxecto naceu en São Paulo nun período de crise xeral do país. “E nos períodos de crise é ás veces cando poden xurdir cousas novas”, relata Vaz a Sermos Galiza. Un poeta, un editor e un deseñador -o propio Vaz- foron os impulsores iniciais. Mais o traslado deste último a Ourense en 2015 mudouno todo. Descubriu a literatura galega e Urutau, cuxo nome refire un paxaro nocturno e tropical, converteuse en trinacional: Brasil, Galiza, Portugal.
“Na poesía galega chamoume a atención o mesmo que me chama a atención na portuguesa ou na brasileira”, resume, “aquilo que eu non teño, o que sinto que é diferente de min. Ao cabo, é como un movemento de antropofaxia cultural”. O eco da célebre vangarda brasileira, que chamaba a engulipar tendencias diversas e influencias externas para elaborar discurso propio, serve a Vaz como ferramenta de asimilación do novo.
“É un modo de ollar o mar, un modo de ollar a terra”, esténdese ao respecto, “por exemplo, a figura da avoa está moi presente na poesía galega”. Que, ademais, o abraia coas “moi diferentes estéticas” activas na actualidade. Sen saír da Urutau, o clasicismo rilkeano de Marcus Daniel Cabada (Pontevedra, 1995) en Metafísica da ausencia (2019) e o aire confesional de Silvia Penas (Vigo, 1980) en Fronteira Paraíso (2019) comparten catálogo.
“Existen múltiples voces nun territorio tan pequeno…, resulta incríbel”, engade, antes de anunciar entre as vindeiras publicacións un libro de sonetos elexíacos do coruñés Óscar García e o terceiro volume da contundente triloxía política da portuguesa Judite Canha Fernandes. Os dous primeiros tituláronse a fúria da loiça da china (2018) e o mais difícil do capitalismo é encontrar o sítio onde pôr as bombas (2017). Urutau leva colocado nas librarías case 200 libros. Entre os galegos, obra de Arancha Nogueira, Rebeca Baceiredo, Moncho Iglesias, Patricia Meira, Gaspar Domínguez, Noa Moreira.
Con Vaz traballa agora desde o Brasil un dos fundadores, Tiago Fabris. Os volumes publicados na Galiza chegan a Portugal e comezan a facelo á outra beira do Atlántico. “Aínda estamos pensando como distribuír poesía galega no Brasil, onde teño a sensación de que a poesía galega non é moi coñecida. Queremos preparar unha colectánea antolóxica do que publicamos en Urutau entre 2018 e 2019”, avanza, “e expoñer como de vasta é a literatura galega, da lírica medieval ao debate feminista contemporáneo”.”
Ledicia Costas: “A literatura ten que axudar a comprender a sociedade en que vivimos”
Entrevista
de Daniel Salgado a Ledicia Costas en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): Infamia é unha novela onde hai moita violencia, en diversas variantes: contida, estrutural, explícita, soterrada. Que percibe no mundo que lle fai escribir algo así?
– Ledicia Costas (LC): Eu quería escribir unha historia humana pero sobre violencia. E era consciente, cando estaba traballando, de que estaba facendo unha historia sobre violencia. Creo que nesta sociedade hai moitísima e quería escribir sobre esa violencia, tanto estrutural como doutro tipo, a violencia física explícita, que nos rodea. Son unha autora implicada na sociedade na que vivo e creo que a literatura tamén ten que ser un relato social, ten que axudar a construír o relato social e a comprender a sociedade na que vivimos.
– SG: Na súa recoñecida obra infantil e xuvenil adoita empregar elementos fantásticos. Porén, na publicada en coleccións para adultos o estilo é realista. É premeditada esta distinción?
– LC: Creo que é unha coincidencia. Porque ao final as miñas obras en coleccións infantís e xuvenís, aínda que teñan moito de fantasía, tamén falan de conflitos sociais. O que pasa é que tanto en Un animal chamado néboa (Xerais, 2015), en que quería falar explicitamente sobre episodios moi concretos da Segunda Guerra Mundial, como nesta, quería contar historias moi apegadas ao mundo real. Pero é unha coincidencia. Non é que faga unha distinción cando escribo infantil e xuvenil. De feito, teño obras de infantil e xuvenil que son realismo social, como Unha estrela no vento (Xerais, 2000), que escribín cando tiña 16 anos, ou mesmo O corazón de Xúpiter (Xerais, 2012), que fala sobre o ciberacoso e o acoso escolar. En Infamia quería escribir unha obra de corte social, moi apegada á realidade. Non sei se no futuro me atreverei a facer unha obra para adultos onde haxa fantasía.
– SG: Di que a literatura debe construír relato social. En Infamia aparecen o machismo, o poder policial, a homofobia, a corrupción na Igrexa. Unha novela pode funcionar como instancia de denuncia?
– LC: Ás veces teño a impresión de que a miña visión da literatura é un pouco utópica. Pero creo que si, que a literatura debe servir como instrumento de denuncia. É unha percepción moi persoal. De feito hai cousas que eu trato nesta obra que están saíndo agora, como a pederastia no seo Igrexa católica. A literatura ten o dereito a denunciar, xa non digo a obriga, porque logo cada autora e autor fai o que considera. Mais polo menos eu como autora teño o dereito de falar e de denunciar cousas que suceden a través da literatura. (…)”
Unha “peza teatral aberta” de Ana Abad gaña o II Premio Vidal Bolaño
Desde
Sermos Galiza:
“A sombra das árbores é unha proposta teatral de corpo poético onde movemento e palabra cobran especial importancia. Preséntase como unha peza teatral aberta onde a dirección, xunto co grupo de actrices e actores, construirá desde ese non lugar un escenario simbólico poboado por un bosque de sombras”. Eis, sinteticamente, os argumentos do xurado do Premio Vidal Bolaño, que decidiu distinguir o traballo de Ana Abad de Larriva.
A sombra das árbores gañou así a segunda edición dun certame que ten “como finalidade animar á escrita de pezas teatrais dirixidas ao público mozo, é dicir, ao alumnado da ESO e Bacharelato”. Dotado con 2.000 euros e mais coa publicación na colección Costa Oeste, do xurado fixeron parte as dramaturgas Raquel Castro e Carlos Labraña, a actriz Mónica Camaño e o profesor Delio García Represas.
O galardón convocárono a Editorial Galaxia, o Concello do Porriño e o equipo de dinamización lingüística do IES Ribeira do Louro. O sábado 29 de xuño, no mencionado instituto, Abad de Larriva recibirá o premio.”
Un poema esquecido de Celso Emilio Ferreiro en homenaxe a Manuel Antonio
Artigo de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“A Manuel Antonio; sempre no mar é un poema esquecido de Celso Emilio Ferreiro. Non se trata dun inédito, dado que se publicou o 24 de agosto de 1960 en La Noche, mais si descoñecido. Non aparece recollido na Poesía Galega Completa (Xerais, 2004) nin nos máis antigos tres tomos da Obra completa (Akal, 1978-1981). Exhumouno o crítico e ensaísta Xesús González Gómez.
O poema que agora recupera Sermos Galiza fai parte do seguimento especial do xornal compostelán La Noche á “gran xornada literaria en homenaxe ao poeta Manuel Antonio celebrada en Asados (Rianxo) na tarde de onte”. En pleno franquismo e coa participación das autoridades.
A crónica central corresponde ao colaborador da publicación Piñeiro Ares e nela relata a misa en honra do poeta oficiada por Faustino Rey Romero e a lectura de poemas de Celso Emilio Ferreiro, Xosé María Álvarez Blázquez, “o mozo literato de Asados Santos Sende” [Xesús Santos Suárez] e Baldomero Isorna. Tamén interveu o daquela alcalde Martín Gómez Rodríguez.
La Noche deixa espazo ademais para as composicións de Álvarez Blázquez (Manuel Antonio), Sende (Unha noite con Manuel Antonio) e Isorna (El poeta: Alfar de ensueños). Este tamén se encargou da “exaltación da obra literaria do poeta Manuel Antonio”.
Velaquí a transcrición do poema de Celso Emilo Ferreiro (Celanova, 1912-Vigo, 1979):
“A Manuel Antonio; sempre no martes
Meu capitán de ventos i-alboradas,
meu piloto de estranas travesías
por mares nunca d-outros navigados,
de illas non descubertas, misteriosas,
mais alá dos solsticios i-as mareas,
mais alá das escumas i-os solpores,
na pura libertá da noite pecha.
Eu preguntei por ti, calada sombra,
coa voz dos afogados que camiñan
-mudos e núos-
por vereas de peixes e sargazos,
sobre a luz das estrelas mergulladas.
Eu preguntei por ti, viñen de lonxe,
baixei da terra miña montesía
deica a alcendida proa do teu barco,
a babor das saudades i-as lembranzas.
Un longo acordeón de chuvia maina
rachaba o corazón en dous anacos
e puña despedidas e buxolas
nos meriadianos tristes dos ronseles
arados sobre o mar, rumbo a ningures,
meu capitán de roitas imposíveles
que izaches doces grímpolas de sonos
a veira do amencer de cada día
nas orelas de tódolos naufraxios.”
Morre aos 96 anos a “indómita” escritora portuguesa Agustina Bessa-Luís
Desde
Sermos Galiza (foto: www.blogletras.com):
““Indómita”, “rebelde”, “perversa”, “insolente” son algúns dos adxectivos escollidos pola prensa portuguesa para retratar a escritora Agustina Bessa-Luís, vulto ineludíbel da literatura do país que morreu esta segunda feira, 3 de xuño en Porto, aos 96 anos. A autora da fundamental A Sibila (1953) deixa unha valoradísima obra narrativa.
“Unha das primeiras e máis feroces obras feministas da literatura portuguesa”, a dicir da crítica Joana Emídio Marques, A Sibila é o romance que consagrou a Bessa-Luís. “O humor e a intelixencia unidos teñen todo para resistir ao tempo”, dixo no limiar á última edición do libro, en 2017, o escritor Gonçalo M. Tavares. Novela de iniciación protagonizada por unha adiviña, hai estudosos que lle atribúen a superación do enfrontamento entre neorrealismo e modernismo que, na altura, estruturaba as letras lusas.
Mais non foi esa a única peza fulcral da autora. A súa traxectoria, recoñecida con innúmeros galardóns -aínda que chegou a afirmar irónica preferir o Nobel da Paz ao de Literatura-, inclúe As Fúrias (1977), Fanny Owen (1979), Vale Abraão (1991) ou a triloxía O Princípio da Incerteza (2001-2003).
O labor literario de Bessa-Luís serviu en varias ocasións de materia ao cinema do se cadra máis importante cineasta portugués, Manoel de Oliveira. Francisca (1981), O Convento (1995) ou Espelho Mágico (2005) foron tres das sete longas que o director apoiou nos libros de Bessa-Luís. Aínda este ano Rita Azevedo estreou A portuguesa, adaptada dun relato de Robert Musil pola propia Agustina Bessa-Luís.
Irredutíbel e nada obvia, á marxe de correntes dominantes, enigmática, a escritora trazou unha vía propia que lle valeu a admiración e respecto das últimas promocións literarias de Portugal. “O presidente da República cúrvase perante o seu xenio”, expresou Marcelo Rebelo de Sousa nun comunicado de condolencias. Bessa-Luís nacera en Amarante en 1922.”
