Entrevista
de Montse Dopico a Carlos Santiago en Praza:
“A que non se terán enfrontado Mofa e Befa. De Shakespeare e Valle-Inclán. De Diderot a McDonagh. De Quevedo a Calderón. Ningún texto, escenario ou público deu vencido o dúo cómico formado por Evaristo Calvo e Víctor Mosqueira. E parte do segredo está na súa filosofía: se non hai solución, inventa unha. Improvisa. Xa o demostraron hai ben tempo co seu Manifesto para un Teatro Perralleiro, un dos seus primeiros espectáculos.
Mais van alá xa máis de 25 anos e agora parece máis claro ca nunca, pois así o confirma a Cranios Privilexiados ou Crítica da razón perralleira, a súa última montaxe, dirixida por Carlos Santiago, na que percorren nada menos que a Historia da Filosofía. Apuntando ademais algunhas irrebatibles teorías sobre o ser galego -co seu carácter “anarquista”- ou sobre temas de actualidade que, como mostra da “estupidez” hexemónica, superarían o talento creativo do máis retorcido dos pensadores. Falamos con Carlos Santiago aproveitando o paso de Cranios Privilexiados polo Teatro Principal de Santiago.
– Praza (P): O texto é teu e de Pepe Sendón. Atopei algunha información que dicía que tamén era autor Quico Cadaval…
– Carlos Santiago (CS): É que inicialmente iamos ser Pepe, Quico Cadaval, Manolo Cortés e eu pero, despois, por circunstancias varias, quedamos só Pepe e eu. Ao principio foi como unha choiva torrencial de ideas. Xuntamos tanto material que tiñamos un tocho descomunal e, despois, fomos desbotando cousas. Fomos traballando con eles dous, con Evaristo e con Víctor, para pulir o texto e pasalo pola turbomix imbatible do dúo. Foi un proceso moi guai, moi divertido.
– P: O público podería preguntarse, pero, Mofa e Befa van poñerse serios? Mais Mofa e Befa teñen feito de todo…
– CS: Son dous actorazos de recursos ilimitados que teñen tocado todos os paus: o teatro isabelino, o barroco español…. Esta vez tocoulle á filosofía, xa en plan rachar coa pana. (Ri).
– P: A obra estreouse no FITO. Leva xa unhas cantas funcións. Como andas indo e vindo a Portugal, non sei se puideches acompañalos moito…
– CS: Estreouse no FITO, si. Eu estiven en todo o proceso, claro, despois fun un tempo para Portugal e xa volvín coa xira avanzada. Mais aínda lle demos unha volta despois da estrea. Quedaban algúns filósofos por meter e decidimos meternos con eles en masa, na escena do Philosophical Freak Show, que acaba por ser unha psicanálise aldeá da historia da filosofía.
– P: Cando comezaba a obra, a min facíame pensar na túa outra peza Finlandia…
– CS: Algo pode ter que ver, é parte do meu estilo… Pero a verdade é que este traballo está pensado a medida deles, co tema da filosofía como pretexto. A obra está feita en función deles, que levan xa 25 anos sendo Mofa e Befa. O xogo foi partir da súa propia filosofía escénica, que declararon hai dúas décadas e media no Manifesto do Teatro Perralleiro. A idea era retornar o formato inicial deles: o dúo cómico, o biombo… pero cunha volta filosófica. (…)”
Arquivos da etiqueta: Praza Pública
Lucía Novas: “Procuro a beleza agochada nos bordos, nas marxes, nas periferias, nas fisterras”
Entrevista
de Montse Dopico a Lucía Novas en Praza:
“(…) – Praza (P): En Epiderme de estío estaba a celebración da vida a través do amor, da sexualidade, do corpo. En Neve estaba a celebración da beleza e as ruínas, a ferida, a devastación do corpo. É como se os dous libros levasen, no aspecto temático, a Cervatos, que tamén é o corpo, o amor, a sensualidade, a beleza, e por outra banda a dor, a desolación, a decadencia… De que xeito os dous libros anteriores puideron levar a este?
– Lucía Novas (LN): Levo tempo dándolle voltas ó fío condutor dos meus poemarios, que é moi claro visto con perspectiva. Este feito aínda o percibo con maior claridade se inclúo un poemario inédito -aínda que acabo de colgalo recentemente na rede- que se sitúa entre Epiderme de estío e Neve, que indaga nunha estética de final do verán e principios do outono. A miña obsesión polo ciclo das estacións, a natureza e o paso do tempo é clara e asumida, pero aínda así non atinxo a entender que parte hai de decisión real e que parte é o destino que me leva por ese fío.
Cando comecei a escribir Cervatos, pensei que estaba escribindo algo moi diferente ós meus libros anteriores, que pechara un ciclo e abrira un novo. Pero a medida que outras persoas que van lendo o libro vanmo comentando, estas explícanme que si ven unha continuidade co anterior… e xa empezo a reformular as cousas… Do que me comentas, si teño unha certeza: Cervatos é un libro que procura termos contrarios e os harmoniza, pois ó final así e a vida: territorio de contrastes.
– P: Tamén hai unha relación clara entre Neve e Cervatos no aspecto formal: a presenza das enumeracións, que en Cervatos xa artellan todo o poemario en sucesións de substantivos nas que o verbo queda moi relegado a segundo plano. Os poemas convértense, así, en sucesións de imaxes. Como instantáneas da realidade. De que xeito te levou a forma de Neve á de Cervatos?
– LN: Na escrita, a miña parte racional inhíbese totalmente, e é o subconsciente, e á vez o lúdico e o xogo, o que toma as rendas… Non decido racionalmente “vou escribir deste xeito ou doutro”. Inevitablemente, xorde. Neve é un libro inspirado en Última fuxida a Harar, de Avilés de Taramancos, e en xeral de sempre me fascinaron os poemas en prosa con enumeracións marabillosas deste poeta tan querido por min. Supoño que a miña indagación iría por aí. E logo seguín pescudando dese xeito noutros poemas soltos que fun escribindo nos últimos anos.
E en Cervatos xa me deixei ir totalmente, desta vez tamén moi claramente influída pola translación da técnica da collage e da estética do videoclip, con imaxes tan rápidas, á poesía. Pois en Cervatos dialogo coa obra de artistas que utilizan a collage como Natalia Umpiérrez ou Isabel Fernández ou con videoclips concretos de Summer Camp, Superhumanoids, White Denim, Grimes ou Desir Lines. Por outra banda, tamén é unha busca da expresión da velocidade do mundo posmoderno e do seu carácter efémero. E por último, interésame moitísimo o carácter simbólico, plurisignificativo e connotativo da palabra. A palabra como alfaia e como unha explosión de emocións e recordos. (…)
– P: A crítica sinalou, deste libro, a presenza do fragmentario e, en relación con el, a crítica á posmodernidade, que xa citaches antes. Xa que somos, -dise na lapela interior-, tras a fin dos grandes relatos, seres ensarillados no amor, ou cervatos despistados ante o paso do tempo. En que sentido é o teu libro “crítica” á posmodernidade?
– LN: É unha crítica a esta sociedade capitalista, ateigada de velocidade, onde todo é relativo e non existe ningunha certeza, agás a do diñeiro. Unha sociedade hedonista, individualista, consumista, onde todo se pode mercar e vender, co seu culto excesivo á mocidade -e que sobre todo sufrimos por machismo as mulleres-, unha sociedade do espéctaculo, do culto ó ego, das aparencias… e onde apenas ollamos ó noso interior… Un mundo no que fuximos do amor por temor á frustración… e no que á vez pensamos que podemos elixir cando e a quen amar, como se todo se puidese programar ou arranxar cun só clic…
Por outra banda, intentei reflectir as relacións amorosas da miña xeración, loitando contra os convencionalismos herdados, influídos pola posmodernidade -cos nosos medos ó amor e á frustración-, intentando construír relacións igualitarias e libres e, á vez, aínda mediatizados por toda a imaxinería e educación patriarcal e do amor romántico, tema que trato dun xeito paródico e irónico. (…)”
Montse Fajardo: “As mulleres maltratadas non teñen culpa de nada. Só deron cun tipo que resultou ser un criminal”
Entrevista
de Montse Dopico a Montse Fajardo en Praza:
“(…) – Praza (P): Foi unha proposta túa, da concellería de Igualdade [Invisibles]…?
– Montse Fajardo (MF): As dúas cousas, en realidade. Unha vez estaba falando en facebook sobre o libro que publiquei antes deste, Un cesto de mazás, que fala sobre a represión franquista desde o punto de vista das mulleres. Unha amiga preguntoume que cando ía facer un libro sobre a violencia machista e eu pensei que si, claro, que tiña que facelo. Comenteino un día no concello de Pontevedra coma un proxecto a facer a longo prazo. A idea chegou aos ouvidos de Carme Fouces, a concelleira de Igualdade, e un día díxome: “vas facer ese libro, pero para a campaña do 25 de novembro”. A min non me parecía posible porque tiña só seis meses, pero tiven a sorte de formar parte dun equipo no que estabamos Carme, Rosa Campos, que é a psicóloga do Centro de Información á Muller do concello, e eu, e finalmente si foi posible.
Tiñamos claro que o obxectivo era escoitalas a elas, que elas fosen as protagonistas. Tamén que no libro debían aparecer as distintas tipoloxías de maltrato: o físico, o psicolóxico… e que tiña que levar un foco especial nas criaturas. E que había que darlles visibilidade non só a elas, senón aos maltratadores. Porque non pensamos neles, mais calquera podería ser: o profesor do teu fillo, o condutor do autobús, o panadeiro que che vende o pan todos os días… Tiñamos que tentar visibilizar unha serie de condutas que acaban levando á problemática da violencia machista. (…)
– P: Hai unha reflexión moi importante que sae no relato de Ana. “Estudan o perfil psicolóxico da vítima. Pero ti non es vítima porque encaixes no papel. Es porque deches cun criminal”.
– MF: Penso en Eva, por exemplo. Unha muller intelixente, culta, guapa, co seu propio negocio… Unha muller que chama a atención. Pois comeza a contarche as malleiras que levaba… Ela non tiña dependencia económica del. Tiña dependencia afectiva dun tipo que pasou de aparentar ser un home marabilloso a ser o peor. Cando me contou que, dez días despois de que el lle rompese un brazo, lle desprazase dúas vértebras e lle rompese o tímpano, ao volver atoparse con el, ouriñouse enriba, comprendino. Paréceme unha imaxe devastadora. Ela estaba psicoloxicamente devastada.
Non hai perfil de vítima. No libro hai mulleres de distintas idades, do rural e da cidade, de distintos niveis de estudos, moitas delas son independentes economicamente… É algo que pode pasarlle a calquera e é moi importante dicilo, porque elas pensan que foi culpa delas por ser parvas, por escoller mal, porque tragaron demais, porque lles contestaban e iso facía que eles se enfadasen, porque non fixeron caso das alarmas cando comezaron a notar cousas que non encaixaban… E todo iso é moi inxusto. Igual que dicir que é culpa delas por escoller homes que van de duros. Hai maltratadores que son, de cara para fóra, homes moi tranquilos, bos veciños…
As mulleres maltratadas non fixeron nada mal. O único que lles pasou é que namoraron daquel tipo que parecía marabilloso e que resultou ser un criminal. É o maltratador o que fai mal. Ti non fixeches nada. Hai que deixar de xulgar as vítimas. A Ana un amigo avogado pregúntalle que problema psicolóxico ten para que lle pase iso… E non é así. É como ter un accidente. Pode pasarlle a calquera. Non podemos evitar que pase, pero se pasa si temos que saber como saír. E ten que haber medios para que a sociedade apoie as mulleres. (…)”
“Para ser libre tes que ter ferramentas para conseguilo”
Entrevista
de Montse Dopico en Praza:
“Nacidas libres, a montaxe da Contraproducións que explora unha fórmula semellante á que tan ben funcionou con As do peixe, non é a súa predecesora. Non o tería doado ao ser, de xeito quizais inevitable, comparada coa auténtica marca de acertos -no texto, nas interpretacións, na posta en escena…- que alicerzou o éxito da primeira.
Mais está claro que segue un mesmo camiño, e non só porque as dúas compartan dramaturgo -Cándido Pazó- directora -Cristina Domínguez- e intérpretes -Mónica Camaño, Susana Dans, Casilda Alfaro e Rocío González-. Ambas conflúen nun mesmo vieiro de ollar, de fronte e desde a perspectiva das mulleres, a verdade do mundo do traballo. Do máis invisible. Coas súas feridas: a desigualdade, os abusos. Malia as preguntas sen resposta. Poñendo o foco, tamén, nos xeitos de resistencia. Nas distintas maneiras, máis e menos recoñecibles socialmente, de loitar pola liberdade e pola xustiza. Sen obviar as contradicións. Coma mulleres normais. Reais. Falamos coas actrices.
– Praza: Como foi o proceso de investigación?
– Mónica: Pois a verdade é que chegaba un punto no que xa non podías ir máis alá. Preguntas que é o que as fai acocharse do mundo e optar por vivir nunha sorte de prisión, e sempre acabas dando co punto da fe. Elas din que son felices e libres. Mais á pregunta de como é esa chamada, responden coa fe, e aí quedas. É algo moi difícil de entender para nós, claro.
– Praza: Con que monxas puidestes falar? Eran de clausura?
– Mónica: Falamos coas monxas de Armenteira, que teñen unha hospedería. En Santiago, coas Oblatas. En Armenteira estabamos alí co resto de persoas aloxadas na hospedaría. Podiamos acompañalas nos rezos, por exemplo. E fomos, menos ao de primeira hora da mañá…
– Rocío: A verdade é que foi unha experiencia. Foi interesante estar alí con elas, ver como se relacionan, tentar achegarnos ao seu modo de vida sen entender a súa escolla, e sen prexuizar. As de Santiago, as Oblatas, traballan ademáis con Vagalume, unha asociación que con mulleres prostituidas. Para min foi moi interesante porque eu, ademais, non tiña nin idea de como era ese mundo: nunca fun a un colexio de monxas…
– Casilda: E estando alí observabas. Por exemplo, mentres o Capelán esperaba, sentado, elas preparaban todo para a Eucaristía. Unha estampa moi familiar: mentres el espera lendo a prensa, ela afánase en preparar a cea.
– Mónica: Si, o Capelán vivía moi ben na hospedería.
– Susana: É o que se ve na función. Elas lavan e pranchan a roupa para eles. Mais, á marxe da cuestión de xénero, que tamén o é, hai que ter en conta que a Igrexa é unha institución moi xerarquizada. Se es Capelán, estás situado nun estrato superior á monxa e tamén ao monxe. Se fose un mosteiro de homes os monxes tamén servirían aos superiores. (…)”
Lois Pérez: “O lugar da poesía é, para min, a voz do subterráneo, os espazos aparentemente triviais ou marxinais do traxecto”
Entrevista
de Montse Dopico a Lois Pérez en Praza:
“(…) – Praza (P): “Escribo porque me sae así, porque aquí abaixo na escrita, aquí onde todo é subterráneo, dei co meu lugar e síntome invencíbel fuxindo da morte”, di un dos primeiros poemas do libro. No manifesto final dise: “No fagades poesía porque non hai máis poesía cá morte”. A morte e a súa relación coa escrita atravesan todo o libro [Long Play]. Por que?
– Lois Pérez (LP): Ese poema que citas fala da morte e de poñerse nun lugar subterráneo, que ten moito que ver coa idea que eu teño, que pode ser errada ou atinada, de que temos necesidade de facer algunha sorte de viaxe interior a través da escrita, das artes… E penso que para botar luz sobre o que somos é necesario o concurso das sombras. Quero dicir, que o que tento é escribir sobre o inaccesible, sobre as cousas fundamentais que nos preocupan e, claro, un deses temas é a morte, que si percorre todo o libro. Aínda que non se me ocorrera facer ese nexo que sinalas ti entre ese poema do principio e esa frase do manifesto.
– P: O Manifesto dos Louseiros Posibilistas fíxome pensar naquela historia da “secta loisista” que se divulgara polo Día das Letras de Lois Pereiro. O ton do libro, en xeral, lembra o Antón Reixa dos 70/80, despois hai referencias ben claras a Siniestro Total…. É como se os teus referentes estivesen máis nos 80 que nos 90 ou despois.
– LP: Non pensara, en concreto, o da secta loisista, pero si que están esas influencias que dis. Supoño que porque a súa influencia foi tan grande que a única maneira de que non te influísen sería non coñecelos. Nunha das presentacións do meu libro, na presentación de Compostela nas Crechas, onde participou o Leo, ao falar con el confirmei que temos certas afinidades, que el traza máis polo lado musical e eu polo lado literario. Penso que é un fío invisible no que están desde Reixa e o grupo Rompente ata as letras de Os Resentidos ou Ronseltz, e no musical desde Nicho Varullo e Kinindiola ata Siniestro Total. É un fío que si me dou conta de que está aí e que se vai manifestando de distintas maneiras ao longo do libro. Supoño que porque para min foi máis estimulante ca outras cousas. Na presentación de Compostela nas Crechas, onde participou o Leo, falabamos e confirmei que temos… (…)
– P: Falabas antes de escrita automática… O que si hai no teu libro é algúns poemas que parecen pouco revisados -coma os que están na Cara B- e que ben poderían ter sido escritos despois dunha noite de marcha. Ou que poden ser lidos nesas mesmas circunstancias. É divertido, por certo, ese “western” de Muimenta. Aínda que eu mesma ía a Hermo de adolescente e nunca vin tal cousa… Hai un punto absurdo…
– LP: É que eu empato con esa maneira de entender a escrita e ademais esa parte está pensada para ser actuada con música. Nós tamén naufragar, gústame dicir, dándolle unha volta ao verso da adorada Xohana Torres. Hai algo diso que dis, de nocturnidade. Tamén é que, a ver, non me considero unha persoa moi experimentada nin maior, pero sempre me interesou ver o que hai por aí adiante e o da noite é un bo espazo para observar… Hai algo diso, de noite, de discotecas, que tamén ten que ver co rock, coa inmediatez… E si pode haber no libro cousas para ler antes de deitarse despois de saír de marcha. Hai comic en branco e negro, que está sen cor para que se poida pintar, se cadra antes de ir a clase de reenganche…
– P: Se cadra todo isto do que estamos a falar é algo tópico. O poeta e a noite, o extravío, o escuro… Coma unha certa apelación ao malditismo… A literatura galega está chea de poetas malditos. Non é novidade ningunha.
– LP: Entendo, mais ten que en conta que eu trato iso dun xeito caricaturesco, desde o humor. O Grupo dos Louseiros Posibilistas serían unha xeración enteira de poetas que se suicidan. É unha maneira de poñer en cuestión iso que dis. É rir do tópico, desa tendencia á poesía triste, tráxica, que leva a unha sorte de clube dos poetas tristes. Ás veces vas a un recital e saes cun baixón, coa sensación de que non hai saída por ningures. O que fago é rir de toda esa visión, non escribir en serio desde iso. (…)
– P: Falabamos antes de cultura popular e de tradición oral. Ti levas tempo sendo contador de historias. Algunha relación imaxino que haberá… O blues, os cantos das traballadoras… Colaboras coa Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG.
– LP: Hai. A vontade de contar. E ten que ver co que creo que eu son. Hai unha vontade de contar que empata coa influencia da tradición oral. Hai pouco fomos a As Pontes para gravar e había un señor, Eladio o Cego, que quedou cego con 21 anos. Pois contaba como atravesaba catro ou cinco parroquias para ir á casa da súa parella, sen ver e guiándose polos sons. E iso pasaba no seu lugar, que quedou sepultado baixo a maior mina a ceo aberto de Europa, que abrira un burato enorme na terra. El ilustraba todo iso con palabras… A literatura, tamén a oral, debe ser memoria. O que pasou.
A poesía pode ser un xeito de resistencia e de protesta. O discurso da televisión, ou da política, pretende dominarnos, son como bandeiras que se axitan por enriba das nosas cabezas sen deixar lugar para pensar, para retrucar, para matizar. Parte da crítica literaria tamén pretende dominarnos. A poesía non. E este libro, con toda a súa insignificancia, o que pretende é axudar, aínda que só sexa por un intre, a cambiar os xeitos de mirar. O que hai é só unha vontade de contar algo de maneira sinxela e directa. E o do blues, que preguntas, é o mesmo. Se hai dous colectivos que sufriron ao longo da historia son as mulleres, discriminadas e perseguidas, e os negros. E as mulleres negras aínda máis. O blues era o seu xeito de expresarse, como o eran os cantos de labor das mulleres galegas. Esa ironía amarga, esa ledicia triste, que eu chamo ledicia blue… Ese xeito de ollar o mundo, que me fascina. (…)”
Carlos Lixó: “Eu acredito, contra os tópicos, que é posíbel que a cidade sexa un territorio máis represivo que a aldea”
Entrevista 
de Montse Dopico a Carlos Lixó en Praza (foto de Alberte Paz Calo):
“O rural despois do rural. A aldea que xa non é habitada por unha sociedade campesiña, un lugar no que a vida se desenvolve igual que na vila ou na cidade. É o espazo no que se sitúa o poemario co que Carlos Lixó gañou o último Pérez Parallé de poesía co título Murallas de pedra sen cemento que duran para sempre, mais que será publicado, finalmente, co nome As casas. “A miña intención”, di o autor, “era elaborar unha visión do imaxinario das persoas que nos criamos no escenario da ruralidade pero que xa nunca chegamos a coñecer nada do mundo agrario”. Mais o libro é máis ca iso. Explícao el mesmo nesta entrevista.
– Praza (P): Podería ser un libro sobre a infancia e a aldea. Mais, máis que unha sorte de reivindicación dun rural que esmorece, parece que se está a falar da propia identidade e da súa relación co espazo da aldea. Un neno que quería ser da aldea mais, en realidade, era da cidade. Por que?
– Carlos Lixó (CL): Lera unha vez a Antía Otero dicir algo así como que o rural non esmorece, que xa morreu. Non só estou de acordo con ela, senón que creo que este poemario se encontra no paso seguinte desa cadea de evolución lóxica. O rural despois do rural. Quero dicir, non é que o neno sexa de cidade, certamente o poemario sucede na aldea.
Mais é unha aldea que xa non acolle unha sociedade campesiña. É unha aldea na que a vida se desenvolve igual que nunha vila ou nunha cidade, excepto polos restos que permiten intuír que aí antes houbo outra cousa. Ese conto que se lle ouve a unha avoa e que parece un disparate. Esas paredes da casa vella na planta baixa do chalé. Dalgunha maneira a miña intención era elaborar unha visión do imaxinario das persoas que nos criamos no escenario da ruralidade pero que xa nunca chegamos a coñecer nada do mundo agrario. E aí é que se incrusta a identidade, con máis forza que o espazo.
– P: Non é, para nada, unha aldea idealizada. Iso non é ningunha novidade na literatura galega. Mais o teu libro fala de violencia dun xeito moi directo. De violencia de xénero, en concreto. E de violencia patriarcal, en xeral -un pai autoritario, por exemplo-. Que relacionas coa pobreza ou coa idea da familia tradicional. Por que esa presenza?
– CL: A verdade é que a min nunca me viría á cabeza que a violencia, e concretamente a violencia de xénero, fose un tema cun peso destacado no libro. O mesmo que a respecto do rural, non hai intención consciente de reivindicación ou de emenda. Aparece como unha parte da paisaxe humana. Mesmo na familia máis comedida hai dalgunha maneira certo pouso de violencia, non necesariamente física. Case todo se funda sobre o traumático.
Eses episodios sempre parecen moi lonxe mais nunca o están. Non sei, se cadra tamén vinculo que moitas persoas maiores renuncien á súa orixe labrega e vexan o feito de que os seus netos nos criásemos fóra diso como un éxito persoal, con como ás veces falan do pasado como unha época de especial agresividade. Fronte á imaxe gris que moitas veces se impón sobre o pasado recente en Galiza, onde non acontece case nada, eu percibo violencia e intensidade, vexo algo vibrante e salvaxe tanto no bo como no insoportábel. (…)”
María Rosendo: “O amor que se presenta en Diáspora é combativo porque rompe as normas do heteropatriarcado capitalista”
Entrevista
de Montse Dopico a María Rosendo en Praza:
“Cartas de amor en forma de poemas. Que conforman un relato da ausencia, do anceio por reencontrarse coa persoa amada. Así é Diáspora de Amor Balea, o poemario co que María Rosendo e Andrea Nunes gañaron o premio Illas Sisargas de poesía erótica. Mais é moito máis ca iso. Mediaba, entre as dúas autoras, a distancia física, xa que Andrea atopábase en China e María en Galiza. Mais o libro reflicte outra migración, cunha pegada tanto ou máis fonda. Un movemento cara “outros xeitos de amarse, de construírse na afectividade”, tal como nos explica María nesta entrevista, na que falamos tamén da súa obra anterior, Nómade, ademais de analizar un pouco a conexión de Diáspora cos anteriores poemarios de Andrea Nunes.
– Praza: En realidade, os dous libros, Nómade e Diáspora de Amor Balea, están relacionados coa migración. De que xeito? Non sei, ademais, se podemos dicir que o feito de que os dous traten ese tema está relacionado coa situación dunha xeración (a vosa), que tivo que volver emigrar. Que pensas ti diso?
– María Rosendo: Si, os dous poemarios teñen a temática da migración presente, dun xeito ben transversal, mas eu acho que é unha migración que vai para alén dos territorios físicos. É certo que Nómade foi escrito na súa meirande parte fóra, na Arxentina, mas o que moveu os poemas, o que os fixo posíbeis non foi a diáspora física mais un sentimento de estranxeiría na propia pel. Nómade existe pola necesidade de pór palabras a un estado de sitio histórico contra das mulleres, que se dá desde que existe o patriarcado e que nos fai a todas aquelas socializadas como mulleres, ter que ir na busca do nós propias, do noso centro, que nos foi usurpado para atendermos antes os desexos dos outros.
En Diáspora de Amor Balea a voz que eu represento é a que fica na casa, na Galiza, no lugar onde o amor foi posíbel. E si, aquí hai unha referencia a unha emigración mais forzada; no poemario non sabemos o por que, mas si sabemos que é contra vontade, e esa distancia é a que nace para facer posíbel o texto, o intercambio poético.
Mas tamén teño que dicir que a cuestión migratoria en Diáspora de Amor Balea ten así mesmo un compoñente que vai para alén da distancia que existe entre a China e Galiza; penso que o poemario nos fala tamén dun movemento migratorio amoroso, dunha migración -tamén forzada- cara a uns outros xeitos de amarse, de construírse na afectividade. E aí imos, migradas, porque o feminismo non nos deixa un outro lugar. Daquela eu atreveríame a dicir que aquí dáse un movemento que é complexo, que ten moito de soidade, como nas migracións territoriais físicas, mas que acho ten un destino ulterior, que é o lugar da emancipación. (…)”
Estíbaliz Espinosa: “Poucas veces as mulleres son imaxinadas como pioneiras, exploradoras, xenias”
Entrevista 
de Montse Dopico a Estíbaliz Espinosa en Praza:
“(…) – Praza (P): Un dos poemas de Curiosidade di, de feito, que a ciencia é literatura e a literatura é ciencia, coa curiosidade como factor común e a beleza como vector. Nun encontro recente da AELG comentabas que a ciencia podía ser un xeito de poesía…
– Estíbaliz Espinosa (EE): Tampouco é que crea exactamente iso, pero cando dixen iso parafraseaba ao poeta John Keats, que dicía que a verdade é beleza e a beleza é verdade. A ver, coa poesía dificilmente poderiamos atopar a teoría da relatividade, por exemplo, pero si é certo que a poesía busca poñer a linguaxe nunha cámara a presión, ver ata onde podemos espremer a linguaxe para expresarnos, ver ata onde podemos levar a linguaxe ordinaria para expresar outras cousas. Pois a ciencia tamén busca a palabra exacta, as metáforas máis axeitadas para expresarse, porque non deixa de ser unha interpretación lingüística do mundo, que está continuamente renovándose e buscando termos e paradigmas novos.
Para explicar o que é o espazo-tempo, por exemplo, utilízase a metáfora do colchón que se curva ao poñerlle algo enriba: o espazo cúrvase segundo a masa do corpo que está nel. E moitos conceptos da matemática, a astronomía… entran no campo do lirismo, evocan moitas cousas… Os propios científicos tamén son narradores ou inspíranse en narradores… Se ollamos á historia, ademais, vemos por exemplo que Aristóteles escribía tanto de poética como de como era o cosmos… A separación entre ciencias e letras estableceuse despois, é unha convención. (…)
– P: Hai bastante humor, ademais, no que escribes. E como unha chamada a, non sei, desdramatizar o propio feito da escrita. Non poñer a quen escribe nun pedestal, que ao cabo só se trata de escribir e desescribir o escrito. Un poema fala sobre iso…
– EE: Para min é inevitable que haxa unha actitude retranqueira. É unha maneira de ver a literatura desde lonxe, en órbita, desde certa distancia. Tamén pode interesarme, outras veces, o “intensito”, pero penso que a ironía e a retranca poden axudarnos moito. E si, a palabra desdramatizar pode estar ben para definilo. E eu escribo e desescribo todo o tempo. Se me desen un ano máis, volvería reescribir este libro. Marilar Aleixandre cita versos dese poema que citas, dos que colleu ademais o título do seu libro Desescribir. (…)
– P: Vés de gañar o premio Afundación por As neuronas irmás, que editará o Pen. En que sentido nace ese libro de Curiosidade?
– EE: É un libro que xorde dun feito biográfico, que é a perda do meu único irmán. Un libro que reflexiona sobre o que é ser irmá, e ser irmán. Sobre a idea da irmandade, en distintas dimensións: a irmandade co cosmos, con outras especies, co estranxeiro, con outras mulleres… Hai unha idea de sororidade, pero non é un libro social nese sentido. É a irmandade ollada desde distintas perspectivas. As dúas Europas: a máis coñecida e a lúa de Xúpiter, Galicia e a Galitzia de Polonia e Ucraína… Tamén reivindica a figura da muller non só como corpo, senón como xeradora de ideas, como cerebro. A intelixencia das mulleres. (…)”
“Navegar, tamén, contra os clixés: 40 anos de poesía galega”
Artigo de Montse Dopico en Praza (foto de Distrito Xermar):
““A poesía galega de hoxe é como é porque as mulleres tomaron o temón”. Con palabras coma estas comezou Marta Dacosta a primeira das mesas celebradas no congreso Nós tamén navegar. 40 anos de poesía galega, organizado pola AELG e que se desenvolveu hai uns días no Pazo da Cultura de Pontevedra. As dúas xornadas deste encontro serviron para reivindicar, entre outras cuestións, a poesía escrita por mulleres, mais alén dos tópicos porque, tal como remarcaba Yolanda Castaño en alusión aos discursos sobre as “poetas dos 90, “houbo que estar alí para vivilo”.
Castaño repasou precisamente, por quenda xeracional -antes dela falaron Helena Villar Janeiro e despois Rosa Enríquez– a chamada poesía dos 90. Cando se menciona a “cacarexada eclosión” de mulleres poetas nesta década, indicou, tamén hai que lembrar o “acoso intolerable que tivemos que aturar”. Citou, ao respecto, as “pseudocríticas literarias” que aludían aos seus ciclos menstruais, os insultos relacionados coa súa sexualidade, as “caricaturas en roupa interior” ou, en xeral, as consideracións “extraliterarias” coas que se lían os seus libros, ao tempo que “debates sobre o noso aspecto desatendían o noso traballo”, vindo ademais, moitos destes ataques, -sostivo-, de persoas consideradas parte da “vangarda intelectual”, “progresista”, “iconoclasta” e “cool”.
Antes dela, Marta Dacosta, -que actuou como moderadora da mesa-, salientara que, aínda hoxe, as mulleres teñen un papel “secundario” -tamén na poesía- en canto a visibilidade ou, simplemente, número de autores e autoras publicados ou premiados. “Seguimos a ser minoría”, sinalou. Como o eran na xeración de Helena Villar Janeiro, que repasou algúns dos atrancos cos que ela mesma tivo que enfrontarse por ser muller escritora. (…)”
Henrique Alvarellos: “As editoriais vivimos nunha resistencia cultural constante”
Entrevista
de Alberto Ramos a Henrique Alvarellos en Praza:
“(…) – Praza (P): E que balance fai vostede a día de hoxe sobre o pasado e o presente da editorial [Alvarellos]?
– Henrique Alvarellos (HA): Eu vou para quince anos á fronte da editorial. Eu exercía de xornalista, mais estaba atento ao que facía en Lugo meu pai. É dicir, non estaba de forma activa na editorial até que el faleceu. Nese momento, dubidei entre seguir co proxecto ou vender os fondos. De entrada, púxenme a traballar na editorial a ver que ía pasando e decateime de que hai unha relación clara entre o xornalismo e a edición. Ou dito, doutro modo: na edición hai un xornalismo de longo percorrido. Son dous mundos moi parecidos, que se resumen en contar boas historias e traballar con contidos. Gustoume o asunto e o que comezou dalgún xeito como unha parte do ocio, acabou por converterse no noso traballo, tanto no meu caso coma no da miña muller, Marta Pérez Rodríguez, que se encarga da administración e a xerencia da entidade. Os dous encabezamos agora a editorial, que conta con varios colaboradores autónomos que son auténticos satélites que temos ao noso redor. Se teño que facer un balance deste tempo, diría que acabamos por asentarnos e por vivir disto. É certo que en 2008 chegou a crise e que estivemos a piques de pechar no 2011. Agora estamos nunha mellor situación, nunha austeridade estable. (…)
– P: Vostede chegou ao mundo editorial en 2004. Dende aquela até hoxe, moito cambiou no sector. Como definiría a situación actual?
– HA: Delicadísima. Nós aguantamos por dúas cuestións. Primeiro, por un optimismo innato. E despois, por unha austeridade grande. No sector cultural, cando unha empresa di que vai ben, referímonos a que non temos perdas. Iso con sorte. Se o comparamos con outros sectores, unha empresa que vai ben ten bos beneficios. É dicir, as editoriais vivimos nunha resistencia cultural constante. Inclúo aquí as grandes como Galaxia, Xerais ou Kalandraka, que son grandes aquí, pero non fóra… Agás Kalandraka, que si podemos considerala como unha das grandes. Para min, o futuro vai depender de varias cuestións: ten que haber unha aposta decidida dos poderes públicos pola lectura. Aí xa non falamos de se libro en papel ou dixital, non. Refírome á lectura como eixo fundamental na vida das persoas. Unha persoa lectora vai ser unha persoa que vai soster realmente unha industria cultural. Despois, considero que ten que haber apoios docentes, pero tamén as familias teñen que manter pequenas bibliotecas particulares para que o hábito pase ás novas xeracións. E ten que haber unha política de fomento para a lectura de verdade. Aquí, en Galicia, houbo un baixón incomprensible por parte dos poderes públicos -nomeadamente a Xunta de Galicia- para as compras de novos títulos para as bibliotecas. Unha caída do 80% dende 2008 até hoxe. Este recorte priva a moita xente de acceder ás obras que estamos a editar neste país. Non podemos esquecer que a lectura é o motor do coñecemento. (…)”
