Entrevista a Jamas en Balea:
“(…) – Balea (B): Houbo quen lle deu ao deporte, outros a ver películas e ti escribiches un libro [Diario dun pirata confinado]. Dende logo non está nada mal!
– Jamas (J): Hai que darlle! A min sempre me molou escribir dende pequeno, sobre todo poesía. O que pasa é que nunca me decidín a intentar publicar nada máis aló do rollo musical. Ter tempo tamén axuda. E se algo tivemos no cativerio, foi tempo.
– B: No libro hai unha mestura entre realidade e ficción, pero ata que punto isto é así? Hai máis realidade ou ficción?
– J: Penso que hai máis realidade. E incluso hai capítulos e vivencias que seguro que a xente pensa que son ficción e son totalmente verídicos, pero tamén hai ficción porque me interesaba viaxar un pouco máis alá da rutina deses días. (…)
– B: Dis no libro que a maior loita contra a situación era ter un sorriso nos beizos.
– J: Eu creo que hai que ser optimistas e positivos sempre. Se estás fodido, sexa con isto ou con outra cousa, o tempo pasa igual e non diferencia entre amargura e felicidade. Á parte, tendo unha pequena que tiña 17 meses cando comezou todo, non o podes permitir. Hai momentos nos que si, todos somos humanos e podemos estar mal. E se vives nun piso non é como se tes unha casa grande. Daba unha perna eu por catro metriños de leira aínda que sexa para poder respirar.
– B: A pandemia era para todos pero ao final si que entendía de clases.
– J: Si que entende, por desgraza si. E xa non é a sorte de ter un chalé con piscina, só con ter unha casiña na aldea, que xa non é de xente con cartos a maioría, a calidade de vida é un salto criminal respecto a estar nun piso. E xa non che digo un apartamento ou así. E xa se vive unha persoa soa… iso debeu ser caldo de cultivo de moitas enfermidades mentais. (…)”
Arquivo da categoría: Entrevistas
Eloi Caldeiro: «Quixen que se vise a Xela rockeira e canalla»
Entrevista a Eloi Caldeiro en La Voz de Galicia:
“Ten querenza Eloi Caldeiro por musicar aos escritores aos que se lle dedica o Día das Letras. Xa o fixo con María Mariño, Álvarez Blázquez e Ramón Piñeiro. E agora con Xela Arias. Se ben desta volta hai connotacións que fan deste disco algo especial. Os dous son de Sarria e chegaron a coñecerse persoalmente. Lembra Caldeiro, que por entón formaba parte de Tebras, que nun recital en Salceda de Caselas no ano 93 Xela lle confesou que lle gustaría facer letras para rock. «E agora dixen: ‘Voulle cumprir o desexo’. Aínda que foi complicado por como escribe Xela. Un verso ten 3 sílabas, o seguinte 17… Buscarlle o ritmo e encaixalo nos compases non foi sinxelo».
– La Voz de Galicia (LVG): Optou por levala ao rock de vella escola.
– Eloi Caldeiro (EC): Si, a ela gustáballe moito o rock. E, dalgún xeito, os dous formamos parte daquilo que se chamou os poetas da xeración rock.
– LVG: En que se baseou para escoller os textos?
– EC: Escollín dez poemas de Denuncia do equilibrio e Tigres coma cabalos. Busquei poemas nos que non tivese que alterar demasiado a escrita para non desvirtualos. Hai xente que musica poetas, pero que para iso desmonta o poema. Eu non, eu trato de ser o máis fiel posible.
– LVG: Que quería transmitir de Xela?
– EC: Eu quería que se vise esa Xela rockeira e canalla. Por iso moitas das letras falan de ambientes de bares…, desa parte que viviu ela máis rebelde. Teñen como un transfondo medio punki. A súa non é unha linguaxe poética ao uso. Por iso tamén escollemos para a portada unha foto na que sae cunha chupa de coiro. Como se fose ela a rockeira e quen cantara.
– LVG: Sorprende o actual que semella.
– EC: Efectivamente. Son poemas escritos nos 90, pero a súa é unha linguaxe absolutamente moderna, actual e que conecta perfectamente coa xente que hoxe ten 18 ou 20 anos. Ten esa mesma actitude e un certo toque sarcástico, pero non de retranca galega. É outra historia. Poderían ser perfectamente letras que tivese feito calquera grupo de rock neste momento.
– LVG: Aínda que xa ten musicado a máis escritores, este foi un proxecto especial.
– EC: Si, claro. Primeiro, porque é unha rapaza de Sarria, que non é precisamente unha vila envorcada co galego. Grazas a ela conseguimos trocar o rueiro e a rúa José Antonio agora chámase Xela Arias. E polo feito de que fose o berce de alguén que representa o inicio da modernidade da poesía en galego. Se a iso lle sumas o feito de facelo en clave de rock, pois si, para min é un proxecto moi especial.”
“Jamas busca un termómetro fiable”
Alejandro Tobar: “A función normalizadora dun corpus serio de tradución nunha lingua minorizada é clara”
Entrevista a Alejandro Tobar no Salto Galiza:
“(…) – O Salto Diario (OSD): Sabemos que a editorial Hugin e Munin divídese en dúas coleccións importantes. Unha é a colección principal e a outra é a colección “Vólvense os paxaros contra as escopetas”. Cal é a diferenza entre ambas coleccións?
– Alejandro Tobar (AT): Unha é de pura loxística. Nós temos o compromiso de entregar oito libros ao ano ou dous libros por trimestre aos subscritores. Entón, nós entregamos unicamente os libros da colección principal, que foi coa que comezamos. E logo, temos a colección secundaria, que non quere dicir que teñan menos calidade, senón que son libros menos extensos ou non son a primeira espada dun autor. Así é como temos un ritmo perfectamente continuo. Cada tres meses, de maneira puntual, como un reloxo suízo, sacamos dúas obras na principal. Na paralela non temos esa obriga. Podemos sacar un ano tres, outro anos cinco, outro ano unha… mentres que na outra temos que sacar oito si ou si.
– OSD: Que representa para vós traballar na tradución dunha lingua minorizada como o galego? Que supón en varios ámbitos, mesmo o político?
– AT: Supón ante todo, un orgullo. A lingua é nosa. Se vas a outra latitude, ao País Vasco, vanche dicir o mesmo. Pero eu non entendo, non se me ocorrería montar unha editorial dentro de Galicia en castelán. Antes toleo, antes marcho, antes emigro. Nós, tanto a miña compañeira da editorial coma min, somos tradutores profesionais en dúas linguas. Nós facemos ao redor de 20 e 30 libros ao ano para diferentes editoriais. E traballamos mais ou menos o 50% para o galego e 50% para o castelán. No caso dela, tamén coas linguas italiana e francesa e, no meu caso, o 90% está feito desde o inglés. Pero, quero dicir con isto que Hugin e Munin é unha parte do noso traballo profesional en Galicia. Logo tamén colaboramos en Bruño, en Xerais ou Edelvives. Sempre entran encargos, co cal temos dous traballos en paralelo: un excepcional en que temos a capacidade de escolla total que é Hugin e Munin, e outro que é o traballo de cada un de nós noutras editoriais. Para a primeira, contratamos tradutores externos porque unicamente facemos traducións directas. Non utilizamos linguas ponte en ningún dos casos. Entón, iso implicou que até agora, que levamos case dez anos, traballamos cunhas 25 ou 28 persoas.
– OSD: Seguramente coñecedes con detalle cal é o contexto propio da tradución do galego en Galicia. Gustaríame saber, respecto á túa consideración, cal é a realidade actual da tradución ao galego, polo menos no mercado editorial literario.
– AT: A realidade é que a tradución, dentro do mercado editorial galego, representa a mesma porcentaxe que outras linguas en España ou na media europea: un 20%. Pero as tiraxes demostran outro problema. Están a ser mínimas, son case de autoedición respecto a outros contextos. Por exemplo, as editoriais especializadas en tradución no ámbito español -xa non me meto no ámbito hispánico, que poden vender en México ou en Arxentina- centrado no Estado, tiran polo menos 1,000 ou 1,200 exemplares, mentres que no noso caso, en Galicia, a media de vendas está en 400 exemplares. E no noso caso particular temos tiraxes pequenas que non superan os 300 exemplares. O truco dos números non está no 20%, que é certo que a editorial galega ten un 20% de tradución, senón en que ese 20% en verdade ten unhas tiraxes que, visto con ollos de fóra, son ínfimas. Eu creo que temos unha situación de resistencia.
É certo tamén que, para ampliar a resposta, estamos cada vez mellor e que a tradución vive un bo momento. Hai un boom e creo que a profesionalización mellorou nos últimos dez anos. Os libros que se fan, polo xeral, son moi bos e hai uns plans editoriais claros do que se quere traducir e do que non. Por outra banda, son perversas as axudas á tradución. Alí non me meto porque máis do 90% do noso catálogo non ten ningún tipo de axuda pública. Co cal, nese caso concreto, somos unha editorial independente a todos os efectos.
– OSD: Ti cres que no ámbito da normalización lingüística ou da dinamización do galego a práctica da tradución cumpre unha función relevante?
– AT: Absolutamente. A función normalizadora dun corpus serio de tradución nunha lingua minorizada é clara. No noso caso, somos conscientes de que hai que tratar moi ben as traducións. Mentres que non podemos, por unhas cuestións económicas e do propio sistema galego, aspirar a facer grandes libros con tapas durísimas e ilustradas por unha ilustradora recoñecida. O que tratamos de mirar é que os textos, os interiores, as tripas, vaian perfectamente traducidas, corrixidas e recorrixidas. Ese punto da normalización para nós é esencial. Creo que estamos a facer un bo traballo en xeral todos os que facemos tradución literaria en Galicia a nivel de normalizadores e normalizadoras da lingua. (…)”
Xesús Constela: “Ferrol, como elemento de ficción, é unha cidade que dá moitísimo xogo literario”
A Federación de Librarías renóvase e reflexiona sobre o modelo das feiras do libro
Entrevista a Ramón Domínguez en Nós Diario (fotografía dese mesmo medio de comunicación):
“O libreiro Ramón Domínguez, da Libraría Formatos da Coruña, é o novo presidente da Federación de librarías da Galiza. Domínguez liderou unha candidatura conformada por 15 librarías de todo o país e conta no seu equipo con Cielo Fernández, da libraría Baía de Foz, Sandra Senda, de Libros para soñar, de Vigo, e Carlos Blanco e Paula Veira, das librarías coruñesas Nobel e Lume, respectivamente. O pasado 28 de abril e con 60% dos votos a favor tomou o relevo de Pilar Rodríguez logo de case unha década no cargo.
Nos próximos catro anos o equipo que lidera Ramón Domínguez procurará traballar arredor de catro piares básicos: a transparencia comunicativa entre a federación e as libreiras e libreiros, a modernización tecnolóxica, unha vinculación máis directa coas administracións, e traballar a dimensión social da profesión desde a reformulación das feiras do libro.
Nós Diario conversa con Ramón Domínguez nun momento no que a Covid-19 marca o inicio das feiras do libro e que desde o colectivo se afronta con optimismo “porque logo do que vivimos o último ano só nos queda pensar en positivo”, conta Domínguez, que coa campaña de vacinación coida que “estamos a ver a luz no fin do túnel”, aínda que tamén conta con que “haberá que ver que acontece coa crise no plano económico”.
“O primeiro é proporlles ás librarías unha medida que nos parecía prioritaria e imprescindíbel, unha maior transparencia e comunicación de todo o que ten que ver coa actividade federativa: acceso aos estatutos, asembleas, información das contas anuais…”, explica o responsábel de Formatos.
“Entendemos que esa comunicación non sempre foi fluída nos últimos tempos e que os libreiros non poden desconectarse da federación, que vexan que é un órgano que está ao seu servizo”, explica o novo presidente, mais á vez tamén puntualiza que non se trata de que non houbese información por parte da anterior directiva, senón máis ben, “unha cuestión de estilo, de formas de entender a xestión”, que se cadra o equipo saínte non vía tan necesaria.
Estabelecer unha vinculación máis directa coa Administración é outro dos grandes eixos de actuación da nova directiva da Federación de Librarías. Deste modo, Ramón Domínguez refírese a “deseñar programas de axuda e subvencións moito mellor adaptados ás necesidades reais das librarías, porque moitas veces son demasiado xenéricos”, advertía.
Mais na convocatoria de axudas de 2021 a nova directiva non puido intervir e a Xunta publicou hoxe mesmo unha partida orzamentaria destinada ás librarías cinco veces menor á de 2020, pasando de 150.000 euros a 30.000; se ben da contía do ano pasado só se concederon 17.000 euros.
“Non se nos escapa que vivimos nun mundo no que as tecnoloxías teñen cada vez máis relevancia”, afirma Domínguez, que engade que as librarías teñen que contar con “todas as ferramentas que nos permitan estar preto da clientela, do lectorado”.
Ademais, o libreiro explica que no nivel tecnolóxico é necesario que os estabelecementos se vinculen coas distintas plataformas de servizo “desde o punto de vista do que son os programas de xestión que manexamos”. E nesta liña tamén é precisa a aprendizaxe e o asesoramento.
“Non nos interesa tanto unha formación de carácter xeral como unha pensada, deseñada e adaptada e, tamén, o asesoramento no plano xurídico, todo o que ten que ver coa dimensión da profesión a nivel formal…”, analiza, para lembrar que alén de estabelecementos comerciais as librarías réxense pola Lei do libro como especificidade.
Alén do volume impreso, o reto das librarías tamén é o libro dixital, “unha cuestión que hai que abordar”, di Ramón Domínguez, aínda que polo momento son poucas as librarías na federación que traballan esa área da venta. Sobre a venda de libros a través da rede, “irá gañando protagonismo co tempo, a medida que estas ferramentas das que falabamos se vaian integrando nas librarías”, explica o presidente da federación, que non esquece que “competimos con plataformas de venda na rede cunha gran capacidade económica, polo que se debe concienciar a clientela dos valores que achega cada un”.
Valores sobre os que tamén queren traballar porque “entendemos que é vital para nós e para a sociedade que as librarías dinamicemos e participemos nas políticas culturais de cada concello. Somos parte dunha cadea de valor, que é o libro, formamos parte dese ecosistema”, reivindica o libreiro.
A nova directiva da Federación de Librarías ten entre os seus obxectivos potenciar a dimensión social da profesión, e nesa liña, “revisar todo o que ten que ver coas feiras do libro, como dinamizadores, como acción cultural…”, di Ramón Domínguez. Na busca de que o lectorado poida compartir directamente coas editoras, coas autoras, potenciar as feiras do libro e atender ao seu deseño no terreo formal, “reflexionar sobre o modelo e ver os cambios necesarios”.
Mais é este un labor que durante 2021 só se poderá desenvolver en parte, pois o recente cambio de directiva chegou coas primeiras feiras do libro xa realizadas ou en decurso, como é o caso de Ferrol ou Compostela, respectivamente. “Con esta excepcionalidade, coas restricións, a directiva anterior aprobou un protocolo de actuación para manter as feiras do libro activas e continuarémolo”.”
Montserrat González: “A poesía galega actual está comprometida sempre co momento social no que vive”
Entrevista a Montserrat González en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Cando inicia a súa andaina a asociación Caldaloba?
– Montserrat González (MG): Como asociación sen ánimo de lucro nacemos en novembro de 2019. A nosa misión principal é a preservación da historia e a memoria da torre de Caldaloba, aínda que o ámbito de actuación esténdese a toda a comarca. A nosa idea é realizar actividades multidisciplinares en espazos variados co afán de conservar e promover o noso patrimonio artístico cultural sexa a nivel musical, literario, arqueolóxico ou de pintura.
– ND: Que é o Manifesto 25N?
– MG: É o noso primeiro proxecto. Pensámolo en novembro de 2020 mais non chegamos a tempo de telo para o 8 de marzo. Procura remover consciencias ao redor da situación de desigualdade a nivel laboral e a nivel económico xunto coa lacra do maltrato.
Queremos que as institucións tomen consciencia de realidades que moitas veces rematan en traxedia, que se decaten de que o que estiveron facendo até agora ou non serve. Hai unha educación machista con moito pouso de antes, mesmo vemos como hai denuncias que se retiran, hai medo. Que cada suceso non quede nunha nota de prensa. Penetraría na sociedade mais como son tan repetitivos non queremos que o vexa como algo normal cando non o é.
Ademais da violencia contra a muller hai violencia infantil nas familias por sufrir directamente o maltrato. Esta situación en realidade é unha pandemia. Casos como o de Rocío Carrasco chega a moitos fogares e serve para que outras mulleres anónimas se decaten e teñan forza para erguer a voz para denunciar. O libro nace xusto cando hai ese debate intenso a nivel social. (…)
– ND: O libro coincide coa idea de que a literatura e a arte seguen comprometidas coa realidade?
– MG: Desde logo. Comprobeino en moitas ocasións. Traballando nun programa de radio sobre poesía en Lugo vin como as e os escritores, a poesía galega actual, está comprometida sempre co momento social no que vive. Temos que rexeitar a idea de que son intimistas por natureza e só tratan os temas universais da poesía como o amor, o desamor, a soidade, a morte ou a familia. Lembro que cando foi a vaga de incendios forestais moitas e moitos poetas trataron o tema nas súas obras. Tamén entran en política con todos os recursos para non mencionar a quen non se quere mencionar. Falan das desigualdades, a pobreza, a pandemia…
Outro caso semellante foi un certame de narrativa que tivo lugar en Lugo e a maior parte dos traballos presentados trataban sobre a pandemia da Covid-19. Para min o poeta é un xornalista que narra en verso. Emprega os seus recursos estilísticos mais non está allea nin alleo aos problemas sociais. Tamén é certo que se nutre deles para chegar á xente. Os poemas de amor e desamor nunca caducarán, son temas universais mais os temas sociais están sempre presentes.”
Pilar García Negro: “A virtude do xenio rosaliano é quen de converter estes primeiros ensaios e tentativas en obra feita e dereita”
Entrevista de Xoán Costa a Pilar García Negro en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Cantares gallegos é a obra fundacional da literatura galega contemporánea. Obviamente non nace do nada…
– Pilar García Negro (PGN): Os denominados séculos escuros (que cada vez o son menos, por novos achados que dan fe da permanencia dun fío de galego como lingua escrita) coñecen a súa ruptura co uso propositado do galego desde os primeiros anos do século XIX: literatura histórica, utilitaria, poética…, en verso e en prosa. Son as primeiras tentativas de emerxencia da lingua na letra escrita e publicada, ao calor dun despertar da conciencia patriótica que, no ecuador do século (1846; 1856) contará con fitos significativos que adquiren grande valor simbólico (Mártires de Carral; Banquete de Conxo). Con todo, a norma e o paradigma son os do español. Rosalía de Castro practica unha fusión extraordinaria: reivindicación patriótica-uso da lingua galega ao servizo dun libro unitario-elaboración dunha literatura culta, que beneficia toda a riqueza e especificidade da literatura popular, celebrándoa mais reintepretándoa para liberala do corsé etnográfico, e elevala, co máis depurado estilo, á altura dunha cultura viva e merecente de ser coñecida e respeitada, sen deixar de marcar sempre a súa pegada autorial, como muller e galega consciente das necesidades e problemas da súa nación.
– ND: Cais son os precedentes?
– PGN: Os antecedentes máis importantes son: Proezas de Galicia (1810), de Xosé Fernández Neira; a publicación do Álbum de la Caridad (1862) derivada dos Xogos Florais da cidade da Coruña do ano anterior (colección onde ela figura con seis poemas, cinco dos cais pasarán a Cantares…); a fundamental obra de Xoán Manuel Pintos A gaita gallega (1853) e, desde logo, poemas de Francisco Añón, Alberto Camino ou a estrea de Eduardo Pondal: “A campana de Anllóns” (1858). Como xa indiquei, a virtude do xenio rosaliano é quen de converter estes primeiros ensaios e tentativas en obra feita e dereita: independente, non complementar da literatura española.
– ND: A quen se dirixe a obra e con que pretensións?
– PGN: Loxicamente, a quen podía lela, en primeiro lugar, visto o elevadísimo analfabetismo reinante, isto é, ao público letrado galego para o animar ao coñecemento e defensa do seu país; ao público español, como antídoto firme contra a galegofobia. A partir da 2ª edición (1872), circulou como un maná sobre todo entre galegos emigrados en Madrid e en Ultramar. Chegan a circular copias ou recitados, segundo lembra Murguía, dando poemas por anónimos populares, tal era a mestría en captar a práctica social, psicolóxica e cultural do seu povo. (…)”
Francisco Xosé Fernández Naval: “É moi emocionante ver que a novela que me fixo escritor transcenda xeracións”
Helena Villar Janeiro: “Comecei a escribir nos Ancares, alumeando con carburo polas noites”
Entrevista a Helena Villar Janeiro en La Voz de Galicia:
“(…) – La Voz de Galicia (LVG): Como comezou a súa paixón polo mundo literario?
– Helena Villar Janeiro (HV): Meu pai falaba moito de literatura, era un gran coñecedor. Eu recitaba cousas con el. Quería que fose xornalista e miña nai, secretaria. Por ela aprendín a escribir a máquina, para compracela. Como non tiña máquina, poñía o teclado pintado no cu dunha cadeira.
– LVG: E cando empezou a escribir?
– HV: Na universidade máis que literatura estudei a súa historia. Pasoume en Lugo e tamén en Santiago. Daquela era lectura forzada da que saquei pouco. Cando comecei a ler por libre atrevinme coa poesía. Lía a Juan Ramón Jiménez. Por el comecei a escribir, aló por 1968. Foi en Vilar de Cancelada, nuns tempos nos que non había luz. Alumeábamos con carburo para dar unhas clases de noite aos rapaces que o necesitaban. Comecei a escribir nun caderno o que vivía nos meus días, pero sen maiores pretensións. Falaba tamén da paisaxe, que me influenciou moito. A terra é o que máis me gusta, prefíroa a un museo. Cando me din de conta tiña xuntos uns cantos poemas. Estaban en castelán porque aínda non tiña adquirido o galego como lingua de cultura, era só a lingua de comunicación. (…)
– LVG: Atopouse con moitas pedras no camiño por ser muller?
– HV: Tiven a sorte de nacer desexada muller, meu pai quería cativa polas consecuencias da represión franquista. El era un feminista sen sabelo e falábame de moitas mulleres. Ao seu lado foi fácil estudar porque mo permitiu. Fíxome autónoma e libre. Iso si, non tiña moitas mulleres ao lado ás que seguir nin coas que estar no plano intelectual.
– LVG: Que figuras a marcaron como muller?
– HV: O meu home axudoume moito, a entender que eu tiña que facer cousas. A partir de aí fun rompendo barreiras, non sufrín moitísimo castigo, pero hai episodios que me pasaron moi desagradables que seguro a un home non lle pasarían. Non podo dicir que a vida das mulleres fose doada, pero eu planteille cara.
– LVG: Cal foi a situación machista máis evidente?
– HV: Cando casamos, comezamos unha colaboración xuntos. Estivemos separados un ano e escribiámonos cartas. Delas saíu un libro. Iso escandalizou, e pensaban que el era un señor xeneroso que lle deixaba escribir á muller catro poemas, que el escribía outros 60 e que me deixaba firmar o libro. Chegáronmo a dicir, e a deixarme fóra moitas veces.”
