Entrevista
de Daniel Salgado a Yolanda Castaño en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): Como nace a idea de O puño e a letra?
– Yolanda Castaño (YC): Podo viaxar fóra coa miña poesía e iso sempre é refrescante. Ábreste e coñeces de primeira man prácticas poéticas últimas noutros territorios. Unha desas saídas foi a Italia. Que, sendo un país no social e no político bastante conservador, no creativo anda bastante na vangarda. Teñen moita máis tradición que nós no que respecta a poesía e música, spoken word ou poesía sonora. Da man dun amigo moi querido, Lello Voce, un dos personaxes da contracultura italiana, coñecín o comic poetry.
– SG: Orixe italiana, daquela.
– YC: Non só. Despois en Gales, a onde viaxei a través dun intercambio do programa Literature Across Frontiers –unha plataforma europea para a promoción das linguas non hexemónicas–, coñecín a Nicky Arscott, unha autora de cómic poético. Ela é poeta, debuxante, e fai un traballo excelente. Abriume as portas a outra autoras, curiosamente mulleres na súa maioría. Por exemplo, a Bianca Stone, unha das referencias da modalidade nos Estados Unidos.
– SG: Ningunha cousa en territorios próximos?
– YC: Comecei a pescudar no que había na Península Ibérica e basicamente atopei un nome. Tamén feminino. Laura Pérez Vernetti. Recentemente foi Gran Premio do Salón do Cómic de Barcelona. É unha muller nacida en Barcelona nos anos 50 e que comezou traballando cun poeta pouco coñecido. Despois fixo un cómic poético con textos de Maiakovski. Máis adiante, con poemas de Luis Alberto de Cuenca, de Miriam Reyes, de diferentes autores españois contemporáneos. Non atopei nada en portugués nin noutras linguas do Estado. Un pouco máis tarde, Fran Alonso [escritor e director de Xerais], gran coñecedor do cómic, contrastouno. E non hai nada na nosa tradición literaria. Eu xestei a idea de O puño e a letra durante o ano pasado, cando fixen 40 anos. Ademais, estou a piques de facer 25 publicando poesía e apetecíame celebrar un pouco a aventura poética. Por que non facelo cunha antoloxía de textos meus, un percorrido polos meus seis poemarios? Ademais, o último tampouco tivo unha moi boa distribución [A segunda lingua, colección Arte de Trobar, 2014]. Montei unha antoloxía persoal dos textos que atopaba máis acaídos pero tamén representativos. Propúxenllelos a 40 das artistas máis significativas da banda deseñada galega para que os interpretasen en viñetas.
– SG: O cómic poético non era practicado polos poetas pero tampouco polos debuxantes. Como acolleron estes a idea? Houbo reticencias?
– YC: [Ri] Non, reticencias non, pero de feito un bo número deles confesaron que non eran lectores de poesía. Do que se tratou foi de contaxiarlles este reto como un estímulo creativo, como un desafío do que agardabamos namorasen. Que lles resultase tan creativamente estimulante como para apetecerlles explorar eses novos carreiros dentro do seu traballo. Cando un creador ou unha creadora é honesta consigo mesma non adoita responder demasiado mal aos retos que se lle propoñan. Os esquemas, obviamente, mudaban. Neste caso non había personaxes, nin unha historia de tipo narrativo, nin un percurso. As debuxantes tiñan que camiñar máis polas sendas do simbólico, da impresión, da emoción…”
Arquivos da etiqueta: Daniel Salgado
“Poemas sobre cando puido reinar unha orde nova”
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“A poesía é tamén un exercicio sobre a propia memoria. Así parece enfocala Vítor Vaqueiro (Vigo, 1948) no seu último libro, 1968 (Laiovento, 2018). Mais nestes poemas, a memoria individual crúzase coa memoria colectiva e os múltiples rostros da rebelión constitúen a súa materia. “O 68 aínda é un ano tan significativo para a miña xeración…”, di, “puntualizo: para os que fan parte da miña xeración e non desertaron”.
Hai 50 medio século abriuse a talvez última oportunidade global para instaurar unha orde nova. As revoltas sucedíanse por todo o planeta. O poeta Vaqueiro deita unha ollada lírica sobre feitos que marcaron o mundo. Tamén Galiza. Tamén a el propio, que os viviu en primeira persoa.
“Galiza insírese daquela na corrente internacional”, sinala, e menciona tres significados acontecementos vertebrais no seu libro: o 68 de Compostela, unha potente revolta universitaria que se inicia en xaneiro; a resposta popular contra o encoro de Castrelo de Miño, “cando adquire forma por primeira vez o nacionalismo”; e a faixa que, na alameda de Santiago, saúda o Día da Patria de 1968 cun Viva Galiza ceibe e socialista.
“Daquela o Viva Galiza ceibe e socialista non era xa unha pintada infrecuente en Compostela”, relata. Á pancarta dedica a prosa poética 25 de julho, descritiva e cun aquel de Peter Weiss -devoción de Vaqueiro: “[…] nas suas pólas, pendurada uma faixa e na faixa, branquíssima, cinco palavras mínimas, de significação, não obstante, infinita, viva Galiza ceive e socialista, tudo petrificado para sempre na história”.
1968 organízase por textos datados nos axitados días dese histórico ano. O escritor Vaqueiro bota man dunha ampla cantidade de recursos estilísticos para levar adiante un proxecto en que traballou máis de catro anos. Do poema en prosa ao verso medido -fundamentalmente heptasílabos, endecasílabos e alexandrinos- ou ao versículo de inspiración beat. “En realidade, beben dos cantos de Ezra Pound”, corrixe, “con todas as distancias, porque xa me gustaría a min”. (…)”
O cosmos talasocrático de Xurxo Souto
Entrevista 
de Daniel Salgado a Xurxo Souto en Sermos Galiza:
“Mercedes é a patroa do arrastreiro Macallás. As súas mareas, puntuadas de lecturas e mitoloxía mariña, conforman unha xeografía do mar das galegas, unha epopea obreira e unha loanza do mundo do traballo. E revindican a unidade da fachada atlántica. Eis A gran travesía de Chiruca Macallás (Xerais, 2018), o último libro de Xurxo Souto.
“É unha novela de tese, por suposto”, di, sen asomo de ironía, a Sermos Galiza, “de dúas teses, máis ben: a primeira, Vigo e A Coruña son a mesma cidade; a segunda, rescatar o papel das mulleres no mar”. E sinalar ese mar como “único futuro” para Galiza, unha talasocracia, o goberno do mar, concepto co que Souto (A Coruña, 1966) salfire de seguido o seu discurso.
A obra aparece cruzada polas obsesións do autor, tamén músico e vehemente animador cultural. “Vivimos no centro dun mito. Galiza é unha pedra chantada no océano”, afirma, “e os mitos son o sustento da realidade. Se os mitos pertencen aos homes, a realidade tamén o fará”. É por iso que a súa literatura contribúe a edificar outra mitoloxía. En que o feminino existe. Por caso, as sereas negras que veñen canda os mariñeiros senegaleses embarcados en pesqueiros galegos. Mami Watá!
Mais A gran travesía de Chiruca Macallás, cuxa protagonista está inspirada pola figura de Mercedes Peón, non é fantasía. Dunha banda, os mitos tamén son a realidade. Da outra, ao escritor preocúpalle que o seu labor axude á revelación do oculto. “Interésame a emoción e a potencia da realidade que fica tapada porque os arquetipos do que debe ser a cultura son outros”, asegura.
Os mundos que retrata este reverso de ficción de Contos do mar de Irlanda (Xerais, 2014) -o anterior libro de Souto, un auténtico documental- non resultan excesivamente frecuentados na literatura actual. Obreiros, clases populares, as subalternas. Aquelas que cantan para resistir a experiencia da explotación. “Até agora, os musicólogos rexistraran os cantos de traballo das mulleres na sega, das campesiñas, pero estamos a desenterrar os das mulleres das conserveiras, por exemplo”, indica. (…)”
Compostela: clausura da vídeo-instalación baseada en Michigan/Acaso Michigan, de Antón Reixa
Compostela: Polvorín de versos. Detonar (3)
Compostela: presentación de Vivir sen permiso e outras historias de Oeste
Ana Romaní: “Os medios públicos galegos teñen aínda pendente ser os medios galegos”
Entrevista
de Daniel Salgado a Ana Romaní en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): Que significa obter o Premio Nacional de Xornalismo Cultural do Ministerio de Cultura?
– Ana Romaní (AR): Foi unha sorpresa moi emocionante, realmente. Sobre todo polo momento en que chega. Dalgún xeito este premio ten un certo efecto reparador. Ás veces os premios teñen unha dimensión diferente en función do momento en que chegan. Neste sentido é para min reparador e gratificante, e ao mesmo tempo toma unha dimensión colectiva que me parece moi interesante e que me resulta moi grata.
– SG: Coincide coa desaparición do Diario Cultural tal e como existía. É un contraste gráfico: a emisora pública de radio rebaixa o seu traballo e, ao tempo, vostede é recoñecida profesionalmente no exterior.
– AR: Non sei que considerou o xurado á hora de valorar e de decidir o premio. Non sei se entrou esta cuestión no debate ou é casual. Pero a lectura que eu fago si ten esa dimensión colectiva. A situación actual, con toda a mobilización de #DefendeAGalega ou os Venres Negros, coloca no centro o debate sobre a función social do xornalismo. E é moi importante que traballadoras e traballadores da CRTVG formulen neste momento a necesidade de considerar e valorar a función social do seu labor e dos medios públicos. Os xornalistas ou o xornalismo non debe esquecer nunca esa dimensión social do seu traballo.
– SG: Esa reflexión sobre a función social tamén atinxe os medios privados?
– AR: Claro. Creo que nós como profesionais temos que estar sempre moi vixiantes. Que facemos? Para quen o facemos? Que función social está a cumprir? De quen é cómplice ou non o que facemos? Cómpre unha análise continua do propio labor. Dalgunha maneira esa función social da CRTVG está detrás destas mobilizacións e é, na miña opinión, moi relevante non só para os medios públicos, senón para os medios en xeral e para a sociedade.
– SG: Que papel deben cumprir os medios públicos de comunicación respecto da cultura?
– AR: Os medios públicos galegos teñen aínda pendente ser os medios galegos. É dicir, ir máis alá de ser medios en galego para se converteren en medios galegos. Con modelos propios, paradigmas propios, sobre o que significa a información e a comunicación nun país. Axendas propias, modelos propios e diferentes. E isto tamén é necesario na información cultural.”
“Ernesto Chao máis alá de Miro Pereira”
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“(…) “Unha das súas facetas máis salientábeis é o seu labor en Escena Galega e despois na Asociación de Actores e Actrices de Galicia”, opina de entrada a actriz Patricia de Lorenzo, da compañía Chévere, “ao final, as asociacións profesionais cobraron peso grazas a persoas como Ernesto”. Detrás dos escenarios non só están os dramaturgos, os encargados de vestiario, os directores. O teatro, lembra o crítico Camilo Franco, precisa de certa “organización social” para existir.
Ernesto Chao botárase ás táboas desde o seu país natal. Que era o Ribeiro e, polo tanto, a paisaxe da histórica Mostra de Teatro de Ribadavia. “O fundamental en Ernesto Chao foi a súa pertenza a unha xeración con vontade de ser actores e de transformar esa vontade nunha profesión”, sinala Franco. Facer da intepretación un modo de vida. Metamorfosar unha vocación en emprego. Construír os alicerces do teatro profesional galego.
Para realizar esa estratexia, Chao percorreu practicamente todos os estadios do mundo teatral. Actor, empresario, mesmo director do Centro Dramático Galego entre 1986 e 1987. “Ao cabo, a súa quinta foi a primeira realmente preocupada por organizar o teatro e a cultura en xeral”, engade o crítico. Aqueles esforzos iniciados nos anos 70 servirían ademais para “os que viñeron despois”.
O escritor Antón Lopo, que se encargou do comentario teatral nos últimos meses do Diario Cultural -antes de que a dirección da Radio Galega decidise suprimilo como tal despois de 28 anos en antena-, fala de “segunda remesa” de profesionais do oficio. Despois de nomes como Manuel Lourenzo ou Xulio Lago, pioneiros do teatro contemporáneo, Ernesto Chao “sempre conectado a Eduardo Alonso”, a súa compañeira Rosa Álvarez ou Luma Gómez, impulsaron “a profesionalización e a institucionalización”.
Dinamizador e activista e tamén empresario -anota Lopo: “Porque na industria cultural, o papel do empresariado é crucial”-, o creador, canda Rosa Álvarez, da compañía Lagarta, lagarta púxose na pel de innúmeros personaxes en máis de 35 obras. Patricia de Lorenzo salienta Noiteboa, de Redrum, unha traxicomedia dirixida por Álex Sampayo. “Sorprendeume estes días descubrir que fixera de Ramón Sampedro nun telefilme, Condenado a vivir”, engade. Estreouse en 2001 e dirixiuno Roberto Bodegas.
Bardem e Amenábar opacaron ao pouco aquel traballo televisivo de Chao, que tamén recorda Camilo Franco. Pero foi na inmediatez do escenario teatral onde as súas capacidades interpretativas amosaron todos os seus matices. “Nos últimos anos, queixábase de que non había papeis para actores maiores”, di Franco, “o seu traballo na televisión acabou por constrinxilo. É un fenómeno que pasa habitualmente, pero para el, como actor, era estraño”.
E, porén, alén de Miro Pereira estaba o Chao que fixo varios Shakespeare con Teatro do Noroeste, entre eles O Rei Lear. Transitou un “deserto” despois dos 15 anos de Pratos combinados, e só atopou o seu lugar no tramo final, considera Franco. Por exemplo, como Fernández Albor de Fariña -“un papel curto pero no que estaba no seu sitio”- na televisión, ou en Aeroplanos, da súa propia compañía teatral.
O coronel ten a quen lle escribir -sobre un texto de Manuel Riveiro Loureiro– e na que fixo de militar, ou A canción do elefante, de novo para Redrum de Álex Sampayo e cun personaxe de psiquiatra, son pezas de Chao que destaca Antón Lopo. Para quen o actor “sempre agachou na súa ollada ese neno que foi, próxima a certa maneira de ensoñación, en papeis moitas veces conmovedores”.
Eses que lle permitiron, segundo conclúe Camilo Franco, afrontar a última etapa da súa carreira a partir “da decisión de explicarse a si mesmo. Porque parecía que, se te dedicas á comedia, non tes ambicións artísticas. E el tiña ambicións artísticas”.”
Manuel Gago: “Defendo a literatura que podes levar á praia, á cama ou ao váter”
Entrevista
de Daniel Salgado a Manuel Gago en Sermos Galiza:
“Entrevistamos o xornalista e profesor da USC Manuel Gago cando vén de publicar O exército de fume (Xerais), un exercicio de literatura popular baseada na identidade do país. “Defendo a literatura popular para entender cousas sobre nós mesmos”, afirma na entrevista.
– Sermos Galiza (SG): Por que sitúa a novela durante a Segunda Guerra Mundial?
– Manuel Gago (MG): É unha época presente nos recordos da miña familia. Eu son do Barbanza e había moita relación coas armadas alemás que chegaron despois da Gran Guerra. A miña familia viviu episodios vinculados aos submarinos alemáns, tiveron que levarlles aprovisionamentos.
– SG: Relátao nunha escena de O exército de fume.
– MG: Si. O San Roque é o barco do meu avó, quen non podía servir porque era republicano. Estaba a nome do irmán. En Ribeira había unha dotación militar alemá e algúns soldados quedaron alí. Os alemáns empezaban a deixar de ser feitos e convertíanse en lendas. Castros que fixeron os alemáns. Unha pedra famosa de cuarzo que levaron os alemáns do Barbanza, unha historia de mouros de toda a vida. Interésanme as historias que fan pensar arredor da nosa identidade. Decateime de que os alemáns eran os novos mouros. En parte ten a ver con algo que obsesionaba a nosa cultura tradicional, o outro. O alemán é un mouro. Ten grandes riquezas, está interesado no subsolo, é perigoso, non se sabe moi ben de onde vén. É a versión moderna dese antigo mito. A novela fermentou a partir de aí e dunha historia que me pasou sendo comisario da exposición Galicia 100 do Consello da Cultura.
– SG: Que foi?
– MG: Aquela mostra contaba a historia da cultura de Galiza a través de cen obxectos. Unha das pezas era o mosquetón de Foucellas.
– SG: Que no libro se chama Ramallo.
– MG: Efectivamente. Ao ter que limitarme a cen pezas buscaba obxectos polisémicos. O mosquetón dun guerrilleiro era fantástico para falar sobre cando empeza e remata unha guerra, sobre cando empeza e remata un período, preguntas así. Na exposición puxémolo ao carón das cadeas de Pardo de Cela, por ver como o poder e a represión xeran mitos de maneira indirecta. Eu facía as visitas guiadas. A partir da segunda, comezou a vir xente que atendía e, cando chegabamos ao mosquetón, quedaba alí. Ás veces choraban. Outra vez un señor contoume que o seu avó agochara a Foucellas e que este ía pola mañá correr espido entre o millo. Era xente da zona de Ordes que viña ver o condenado mosquetón. Pregunteilles por que. A parquedade e a admiración coa que falaban de Foucellas eran case equivalentes. Admirábano tanto como falaban pouco. Todo se resumía en “eran boa xente, axudaban a xente”. Non había un discurso elaborado. Abraioume entender que, para eles, eran heroes pero non sabían as palabras dos heroes.”
Xabier P. DoCampo, o escritor amigo
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“(…) A que eu prefiro entre as obras de Xabier é o arrolo que lle escribiu á miña filla cando naceu”, opina emocionada Rosa Aneiros (Meirás, 1976), “detrás desa voz ás veces un pouco brusca coa que amosaba a firmeza das súas conviccións, estaba unha persoa moi sensíbel, moi tenra”. A que ademais lle abriu, lembra, as portas da lectura a través d’O misterio das badaladas (Vía Láctea, 1986) e Cun ollo aberto e outro sen cerrar (Vía Láctea, 1986).
“Tiña eu once anos. E, de súpeto, descubrín que había aquelas historias de cuadrillas de cativos en galego. Por suposto, non era consciente do seu carácter pioneiro”, engade. Así naceu como lectora, e polo tanto como escritora, Aneiros. “Até ser adulta e amiga de Xabier”. E percorrer unha extensa obra -a Galipedia conta 33 libros de narrativa entre 1986 e 2017- da que salienta “unha xoia, O libro das viaxes imaxinarias (Xerais, 2008)”.
“Excelencia literaria” e “superación título após título” son as consideración que expresa, de entrada, o crítico Armando Requeixo (Mondoñedo, 1971) a respecto dunha escrita, a de Xabier P. DoCampo, “da que non se pode dicir que parise un libro menor”. A súa narrativa, de gran precisión estrutural e querenza por xéneros como a aventura ou o terror fantástico, foi pioneira no vizoso eido da literatura infantil e xuvenil. Aínda que, a dicir de Requeixo, xogaba a difuminar esa fronteira entre idades.
Se cadra porque, para o autor de Cando petan na porta pola noite (Xerais, 1994), non había lectores infantís. Desde logo, non os había infantilizados. “Trataba a mocidade como seres pensantes, con respecto, como persoas intelixentes”, expón María Reimóndez (Lugo, 1975). Escritora tamén dirixida a audiencias non adultas, DoCampo foi fundamental na súa educación sentimental. E profesional.
“Foi o primeiro e único escritor que coñecín na miña infancia. Antes eran só entes mitolóxicos ou xente morta”, relata, “el viñera visitar o cole en Vilalba, onde léramos O misterio das badaladas. Eu daquela xa quería ser escritora e fíxome entender que é importante visitar os nenos e as nenas fóra das cidades”. Eis a vocación activista, tan consubstancial a este militante da renovación pedagóxica -a través de Nova Escola Galega ou en colaboración con Preescolar na casa-, da defensa da lingua galega e da emancipación nacional. “Entregouse á causa da lingua e a literatura deste país”, di Requeixo. Suso de Toro (Santiago de Compostela, 1956), amigo íntimo de DoCampo, é máis concreto e explica os seus desvelos políticos recentes.
“Hai agora tres anos iniciamos a aventura de conseguir un 25 de xullo de unidade”, sinala, “un espazo nacional, un alento compartido. Despois intentamos o da candidatura nacional galega. O seu galeguismo era absoluto. Pero aquilo resultou moi duro para nós. Creo que foi cando enfermou”. Aquela angueira política levounos a falar todos os días. “Até o punto de que me dicía ‘se non me chamas, non durmo”.
Os dous amigos coñecéranse moito antes. De Toro chegara mesmo a pedir permiso ao seu maior -dez anos máis, exactamente- para titular unha novela: Trece badaladas (Xerais, 2002). “Polo Misterio das badaladas, claro. Ademais, tamén usaba o motivo tópico das 13”, di, coa voz case en creba, antes de describir o home “como un neno que se agochaba tras a máscara da barba. Unha persoa sincera e auténtica. Un escritor namorado do seu oficio”.
O rastro dun autor así dificilmente se extingue. A súa obra permanece, máis alá das oscilacións provisionais dos cánones. E permanece tamén a pegada en lectores e lectoras que, ás veces, mesmo metamorfosaron en autores. “Non creo que haxa ninguén que tente seguir a Xabier”, expón Armando Requeixo, “porque sería infrutuoso e mesmo un pouco suicida. Pero si penso que as novas promocións o leron moi ben. Hai aires de familia, e non só polo seu traballo, tamén como interlocutor coa gran literatura universal”.
As redes sociais, ao xeito de novo libro de condolencias, enchéronse de pésames, lembranzas, anécdotas. Alcaldes, deputacións, asociacións gremiais amosaron pesar. Mais houbo sonoras ausencias. Denunciouno a media tarde, vía twitter, o escritor Marcos Calveiro (Vigo, 1968): “Ata Abanca lembrou Xabier. A Xunta e Feixóo non. O noso irmao estaría feliz”. (…)”
