A programación das Letras Galegas 2021 contará con medio cento de actividades para divulgar o legado de Xela Arias

Desde a Xunta de Galicia:
“Con motivo do Día das Letras Galegas, que este ano está dedicado á creadora, editora, tradutora e mestra Xela Arias, a Xunta de Galicia, a Real Academia Galega (RAG), o Consello da Cultura Galega (CDG), en colaboración coa CRTVG, así como empresas, administracións locais e varias editoriais celebrarán un amplo programa con ata medio cento de iniciativas presenciais e en liña que abranguen propostas no eido literario, expositivo, deportivo, promocional, musical e escénico, entre outros. Están dirixidas a todos os públicos de toda Galicia, e terán como acto central o propio Día das Letras, o vindeiro 17 de maio en Vigo.
Durante a presentación da programación que tivo lugar no IES Castelao de Vigo, onde estudou a propia Xela Arias, o conselleiro de Cultura, Educación e Universidade, Román Rodríguez, subliñou o carácter excepcional que terán novamente as celebracións no actual contexto sanitario que demostran que “a cultura volve con forza”. Como engadiu, trátase dunha programación “completa e variada” que fará posible divulgar en Galicia e fóra dela o “enorme legado” de Xela Arias, unha muller, afirmou, “pioneira, moderna, transgresora, comprometida, feminista e precursora”.
O conselleiro salientou o acertado de ter escollido unha figura como Xela Arias, da que, dixo, foi sinónimo de modernidade e transgresión e desenvolveu unha obra poética e literaria fóra dos convencionalismos da época. “Rompeu moldes nas nosas letras cunha linguaxe poética urbana, vangardista e anovadora”. Salientou tamén a súa faceta como creadora, editora, mestra e tradutora, traducindo ao galego algúns dos clásicos da literatura universal.
Na rolda de prensa participaron, ademais do conselleiro, o presidente da RAG, Víctor F. Freixanes; a presidenta do Consello da Cultura Galega, Rosario Álvarez Blanco; o director de Proxección Social da CRTVG, Xaime Arias, e parte da súa familia como a súa nai, Amparo, e o seu irmán Lois, o seu fillo Darío Gil Arias ou a súa parella Xulio Gil.
Froito dun traballo colaborativo entre as institucións e a familia da autora, a programación prevista como homenaxe a Xela Arias abrangue multitude de iniciativas de participación social e cultural, de fomento da igualdade e a integración, accións musicais e actividades no ensino, nos concellos e tamén haberá actividades para os galegos no exterior.
No eido artístico, a Xunta promove iniciativas como a exposición Xela Arias. Asinamos ser libres, que fará parada en dez concellos galegos difundindo detalles da vida, obra e o contexto histórico no que viviu a homenaxeada; ou Aquela nena de Sarria, que recalará na Biblioteca de Lugo e repasará as súas orixes e a súa infancia nesta vila lucense. Tamén se promoverá, da man do seu fillo Darío Gil, outra mosta fotográfica con preto de medio cento de pezas titulada Tigres coma cabalos inspirado no poemario da autora. Chegará ás cidades de Vigo e Santiago e irá acompañada dunha reedición do poemario en formato catálogo expositivo. Ademais, a Biblioteca de Galicia celebrará o Día da Letras Galegas cunha exposición na que se dará a coñecer o fondo bibliográfico que custodia da autora e haberá tamén distintas mostras bibliográficas pola rede de bibliotecas públicas.
De maneira virtual, tamén se celebrará a iniciativa Xela Arias. Fotogalerías. Retratos de autor. Trátase dunha proposta que se poderá ver no Portal da Lingua Galega, que ofrecerá a partir de abril unha fotogalería con preto de 30 imaxes da poeta de Xulio Gil, autor dalgúns dos retratos máis coñecidos de Xela Arias. Estas imaxes completaranse cunha fotogalería inédita da infancia e adolescencia da autora para que o profesorado e o alumnado dos centros escolares galegos poidan utilizalas.
Desde o punto de vista académico, manteranse este ano citas habituais como a Xornada do Día das Letras Galegas, nas que desde a Consellería de Educación se ofrecerá ao profesorado non universitario ferramentas para abordar a figura da artista nas aulas ou o simposio organizado en novembro pola Xunta e a Real Academia Galega (RAG) centrado na súa figura e dirixido fundamentalmente a profesorado de lingua galega e literatura dos distintos niveis educativos.
Os equipos de dinamización da lingua galega dos centros educativos de Galicia tamén impulsan iniciativas e elaboran recursos para dar a coñecer a autora homenaxeada, a súa obra e o seu compromiso coa lingua galega. Unidades didácticas, calendarios, marcapáxinas, crebacabezas, presentacións, xincanas, exposicións, festivais, pasapalabras, vídeos, podcast, telexornais, cancións ou videopoemas son algunas das propostas que se van desenvolver en colexios e institutos de toda Galicia.
Neste contexto, dous dos centros de referencia na vida de Xela Arias súmanse á homenaxe de xeito especial. O IES Xelmírez II de Santiago de Compostela, no que a autora exerceu a docencia, prepara unha xornada que celebrará o 18 de maio coa participación de María Xesús Nogueira e de Fernando Abreu. Pola súa banda, o IES Castelao de Vigo ten en axenda oito citas que estenden a celebración neste centro no que estudou a poeta do 16 de abril ao 21 de maio, con lecturas de poemas, actuacións musicais, relatorios e charlas-coloquios arredor de Xela Arias, obradoiros e conferencias, que lle achegarán ao alumnado a figura, vida e obra da poeta, da man de moitas persoas das que mellor a coñeceron.
A programación das Letras Galegas 2021 incluirá tamén certames de relato, de debuxo, de podcast, banda deseñada, fotografía e mesmo o concurso de rap en galego Lingua de Rapear, en colaboración coa Dirección Xeral de Xuventude para a dinamización lingüística entre a xente moza. Tamén se apostará por accións de fomento da lectura e o coñecemento da obra de Xela Arias entre os máis novos, dentro e fóra do ámbito educativo.
Un dos aspectos salientables é que haberá unha forte presenza dixital ou audiovisual, tendo en conta o actual contexto sanitario. Como o proxecto Vencerse é cousa de se tratar, que inclúe un espectáculo poético-musical que fai realidade o desexo de Xela Arias de levar ao escenario a súa derradeira obra Intempériome, un proxecto que nunca puido ver cumprido.
A Cidade da Cultura acollerá en maio unha actividade de lectura participativa para difundir nas redes a obra de Xela Arias coa que se realizará unha peza auduovisual para visibilizar nas redes sociais. Tamén destaca a elaboración e difusión dunha trintena de pílulas audiovisuais arredor de Xela Arias con testemuños de familiares, amigos e persoeiros da cultura galega ou un novidoso proxecto de videomapping que proxectará versos e imaxes da autora en 25 edificios e emprazamentos significativos de toda Galicia. Ademais, o Portal das Palabras, o web da RAG, así como o do Consello da Cultura Galega ou da CRTVG incluirán contidos específicos no universo vital e literario de Xela Arias.
Tamén haberá propostas musicais. Entre outras, o 16 de maio terá lugar o tradicional Concerto das Letras Galegas promovido polo Consello da Cultura Galega que unirá textos e música a cargo de PicoAmperio e Laura LaMontagne, nunha proposta estética audiovisual innovadora. Co apoio da Xunta, a Banda da Loba lanza un novo EP Hasme Oír, que verá a luz no mes de abril.
Como cada ano, a programación incluirá tamén iniciativas de participación social e empresariais. Así, ao longo do mes de maio, trens de alta velocidade dos corredores A Coruña-Vigo e A Coruña-Ourense levarán nos repousacabezas a imaxe institucional do Día das Letras Galegas 2021 e nas estacións de tren das cidades e os carteis gañadores do Concurso-exposición das Letras Galegas organizado pola Xunta. Estes carteis tamén se poderán ver, en tamaño reducido, no interior dalgúns vagóns.
Na véspera do Día das Letras Galegas os supermercados Gadis de Galicia agasallarán a súa clientela, por calquera compra, cunha tirada de 30.000 libros en galego, 30.000 marcapáxinas e 60.000 bolsas de papel conmemorativas do 17 de maio. Ademais, a Vegalsa-Eroski e a Consellería de Cultura desenvolven un ano máis unha campaña para promover a celebración do 17 de maio nos seus establecementos comerciais a través de carteis e bolsas da compra conmemorativas para homenaxear a Xela Arias.
No eido editorial, incluirase a edición de obras inéditas, como Non te amola!, que a autora ultimaba cando faleceu, así como edicións especiais ou reedicións. Tamén se publicará unha biografía, entre outras.
As conmemoracións estenderanse ao exterior. Así, a Rede de Centros de Estudos Galegos e Lectorados da Xunta de Galicia súmase, desde a programación impulsada polos 36 departamentos universitarios que a integran repartidos por América, Europa e Asia, ao labor de difusión da vida, figura e obra da autora homenaxeada polas Letras Galegas.
Desde Salvador de Baía (Brasil) ata Budapest (Hungría) as actividades especiais arredor do 17 de maio espállanse e adquiren diversidade de formatos para achegarlle ao alumnado universitario conferencias, charlas-coloquios, encontros, proxeccións, exposicións, publicacións sobre Xela Arias. Toda a programación pode consultarse no Portal da Lingua e en cultura.gal.”

II Festival Virtual do Libro de Galicia (FLIV 21): programa previsto para os 27 e 28 de marzo

Arredor de 70 persoas debaterán sobre libros, cultura e pandemia na segunda edición da FLIV

A segunda edición do Festival Virtual do Libro de Galicia centrarase en repasar o 2020 literario

“O Festival Virtual do Libro de Galicia (FLIV) ten ultimada a súa segunda edición a celebrar entre os días 26 e 28 de marzo e que terá dous focos principais de atención. Dunha banda, revisar como foi o ano 2020 para a literatura en Galicia, como afectou a situación de pandemia que se vive á vida literaria; e doutra banda, lembrar algunhas das conmemoracións que serán protagonistas durante o presente ano 2021, de Pardo Bazán a Xela Arias, pasando por Álvaro Cunqueiro. Ademais, o FLIV 21 ofrecerá unha sección de contidos dedicados as artes escénicas para celebrar o Día Internacional do Teatro, que se celebra o 27 de marzo. Esta segunda edición da FLIV conta co apoio da Deputación da Coruña e da Secretaría Xeral de Política Lingüística.
O FLIV21 manterá un sistema operativo similar ao da primeira edición, celebrada en xuño de 2020. Desde este enderezo web, fliv.gal, poderán seguirse todas as actividades da programación do festival en cada un dos espazos de encontro virtual. Neses espazos terán lugar as intervencións que terán formato charla, mesa redonda, conversa ou debate, as presentacións de libros e tamén as intervencións teatrais.
Entre os argumentos que se debateran nesta segunda edición da FLIV poderán verse e escoitarse aqueles relacionados coa situación mundial e como afecta ao sector cultural, como a mesa redonda que abordará a resiliencia cultural. Tamén haberá debate sobre as características da novela construída desde a memoria persoal e comunitaria, un debate sobre as novas maneiras de creación poética e un encontro de tres actores galegos que falan sobre os roles masculinos na súa profesión.
Continuando co percorrido aberto na primeira edición, formará parte da programación Teatro Interruptus, una sección escénica que este ano contará coa colaboración da revista Erregueté. Tamén se manterá a sección de escaparate para libros que se poderá ver na web do festival a partir do vindeiro 15 de marzo.
Entre os autores que xa teñen confirmada a súa participación figuran Marilar Aleixandre para falar de Emilia Pardo Bazán; Chus Nogueira, que o fará sobre Xela Arias; e as autores que debaterán sobre literatura infantil e xuvenil como unha literatura afoutada e arriscada, Nee Barros, Irene Fernández, Antía Yáñez e Eva Mejuto. No encontro dedicado a narrativa tamén están confirmados, Xesús Fraga, Suso de Toro e Berta Dávila, moderados por Esther Gómez.”

Chus Nogueira: “Xela Arias rompeu co discurso dominante. Fixo poesía urbana e quixo levala á rúa”

Entrevista a Chus Nogueira na Real Academia Galega:
“(…) – Real Academia Galega (RAG): Dicir que unha voz poética é singular pode soar a tópico. Por que a de Xela Arias o é? Que fai diferente a súa poesía da escrita por outros autores do seu tempo que tamén contribuíron a anovar as letras galegas?
– Chus Nogueira (CN): Ela mesma sentiu orfandade xeracional, manifestouna en moitas ocasións. Coido que o que marcou a súa poesía foi, por unha banda, o afán de innovación, de ruptura con boa parte da tradición que a precedía; e por outra a vontade de seguir un camiño propio, á marxe doutros vieiros que xa existían. Xela Arias mantivo distancia a respecto da estética dominante dos anos 80, non foi explicitamente culturalista, non elaborou un discurso retórico conforme aos canons do momento. Creo que todo iso fíxoa sentir entre dúas xeracións, por iso é tan difícil situala na historiografía.
– RAG: Que vieiros abriu seguindo o seu propio camiño? Adiantou o que sería máis común nas décadas seguintes?
– CN: Penso que si. Estaba a facer unha poesía urbana xa desde os primeiros poemas que publicou en revistas e fanzines a comezos dos anos 80, algo que era bastante infrecuente no momento. Abriu camiños temáticos e tamén formais, rompendo, como dicía, o discurso dominante. E sobre todo adiantouse en actitudes. Quixo levar a poesía á rúa, quitala do sillón do lector, en palabras textuais dela, mediante recitais e outras intervencións. Xela Arias anticipa a poesía, as actitudes e as consignas das xeracións dos anos 90. (…)
– RAG: Tense dito que Xela Arias é unha poeta de culto entre poetas e, ao mesmo tempo, pouco coñecida.
– CN: Produciuse un paradoxo. Por unha banda existe ese recoñecemento, pero Xela Arias tamén sufriu certa exclusión do canon. Hai unha reivindicación explícita de Xela Arias, moitas veces case como icona, como poeta de culto, sobre todo por parte das voces da poesía e das lectoras máis novas. Creo que a súa actitude rebelde e rupturista, e talvez a súa circunstancia biográfica, influíron na creación desta icona; mais tamén o seu esquecemento, porque foi esquecida precisamente pola difícil adscrición. Houbo un momento en que a súa obra estaba practicamente descatalogada, non era accesible máis alá das bibliotecas e das coleccións privadas, chegou a circular case dunha maneira alternativa, en fotocopias e a través da Rede. (…)”

“Xela Arias, unha elección con grande acollida e á vez con polémica”

Desde Nós Diario:
“O pasado 22 de decembro, a Real Academia Galega (RAG) facía o anuncio de quen sería a persoa homenaxeada no Día das Letras de 2021, tratábase da poeta Xela Arias, a voz dunha xeración “renovadora da poética galega”, feminina e feminista, reivindicada polas autoras do seu e do noso tempo.
Na súa comunicación a Academia describía o facer de Xela Arias explicando que “concibía a poesía como un xeito de indagar e cuestionar a orde das cousas, de describir o que se aprende a ocultar”. E valoraba da autora “a pescuda do eu fonda e reflexiva, a afirmación do corpo feminino, a perspectiva de xénero e a procura de novos espazos para a poesía mediante a recitación ou o diálogo coa fotografía, coa música e coa pintura”.
Tanto os medios como as redes sociais foron reflexo, xa nestes últimos días, do valorada que é a creación literaria desta autora e o que supuxo para as nosas letras, mais tamén sacou á luz a necesidade de reivindicación do feminino nunha celebración con 58 anos de historia e que ten como día chave a publicación de Cantares gallegos, un 17 de maio de 1863, obra da muller de referencia da literatura galega, Rosalía de Castro. Desde que se lle dedicara a ela o Día das Letras, en 1963, só catro mulleres forman parte desa listaxe: Francisca Herrera, homenaxeada en 1987; María Mariño, en 2007; María Víctoria Moreno en 2018; e, agora, Xela Arias Castaño.
“Dáme rabia ter que dicir que son feminista. Pásame igual que co nacionalismo. Deixarei de ser unha cousa e outra cando as nacións soxulgadas non o sexan e as mulleres discriminadas non o estean”, dicía Xela Arias nunha entrevista realizada en 1990 polo escritor Manuel Rivas e agora recuperada.
O feminismo e a modernidade de Xela Arias multiplícanse e multiplicaranse nas redes sociais e na prensa tamén en 2021. Entre as persoas que xa manifestaron a súa alegría polo nomeamento, tamén se atopa Francisco Castro, director de Editorial Galaxia, que explicaba que se trata “dunha poeta absolutamente moderna, incluso a día de hoxe” e felicita a Academia pola elección que, consideraba “conectará coa xente nova”.
Unha conexión que pasará pola divulgación da súa obra no mundo docente, coas ferramentas e tecnoloxías que o Ano Carvalho se viu na obriga de exercitar por mor da Covid-19. E, precisamente na educación é onde Xela Arias pasou os últimos anos da súa vida, nos institutos de Chapela (Redondela), Vigo, A Sagriña (A Guarda) e Terra de Xallas (Santa Comba), Paralaia (Moaña), Valle-Inclán (Pontevedra) e Xelmírez II (Compostela).
Antes diso, a poeta xa fora traballadora de Edicións Xerais e tradutora. Un terreo no que a filóloga María Xesús Nogueira, estudosa da obra da poeta, salientaba tamén a súa importancia. “Creo que Xela Arias foi unha das primeiras tradutoras profesionais ao galego e, tanto unha persoa que fai tradución como a dedicada á edición traballa coa lingua, co discurso e, sen dúbida, tivo que influír tamén ese labor que supón unha lectura doutra literatura nos seus referentes literarios”, explicaba en conversa con Nós Diario.
Diferentes organismos culturais, xente do mundo da crítica literaria, da tradución… Comezaron a propor a Xela Arias como homenaxeada polo Día das Letras xa en 2014, cando se cumprían os dez anos do seu pasamento. Naquela altura, defenderon o seu nome Ramón Lorenzo, Antón Santamarina e Xosé Fernández Ferreiro. Os outros candidatos ao Días das Letras Galegas de 2015 foron Ricardo Carvalho Calero, Celestino Fernández de la Vega, Manuel María e Xosé Filgueira Valverde, que resultou ser elixido.”

María Xesús Nogueira: “De Xela Arias destacaría a voz rompedora, arriscada”

Entrevista a María Xesús Nogueira en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Que supón a elección da RAG de Xela Arias para ser homenaxeada no Día das Letras de 2021? E como agarda que sexa á vista da situación sanitaria?
– Chus Nogueira (CN): Como toda dedicatoria dunhas Letras Galegas, a de Xela Arias supón un recoñecemento institucional. Á parte diso, persoalmente espero que leve consigo unha ampla difusión da súa obra, un maior coñecemento para a cidadanía, tanto da súa figura como da súa obra. Sobre a situación sanitaria, gustaríame ser optimista pero non sei se hai moitas razóns neste momento, o único que temos son moitas dúbidas de que este próximo ano poida ser algo parecido a normal, e nese sentido paréceme unha mágoa que a Xela Arias lle correspondese un ano así, tan incerto e tan cheo de dúbidas no que a restricións se refire.
– ND: Como recompiladora da súa obra, cal diría que é a importancia de Xela Arias nas letras?
– CN: Atribuiríalle unha importancia a dous niveis, en primeiro lugar como poeta e escritora, campos nos que foi unha innovadora do discurso poético, xa desde comezos dos 80, que foi a década na que empezou a publicar os seus primeiros textos. Despois, destacaría tamén a súa importancia como unha voz rompedora, unha voz arriscada, vangardista, diferente á poética do seu momento. Pero tamén salientaría a importancia que ten o seu traballo no conxunto da cultura galega e mais da literatura da Galiza, non unicamente como creadora, senón como tradutora, como difusora, como editora… Ademais Xela Arias foi unha persoa que se implicou e participou activamente, desde a década dos 80, na cultura galega.
– ND: A autora pasa a ser a quinta muller á que se lle dedica ese día. Que lectura fai dese feito?
– CN: Obviamente fago unha lectura moi positiva diso porque é un feito obxectivo que o número de mulleres homenaxeadas é sensibelmente menor que o de homes. Creo que nese sentido a dedicatoria das Letras Galegas a Xela Arias é unha boa nova, e considero que tamén responde a unha realidade referida á importancia que, desde a xeración de Xela en diante, tiveron as mulleres, a presenza feminina, na poesía galega e, dalgunha maneira, tamén na súa transformación.
– ND: Influíu Xela Arias nas poetas galegas de hoxe en día?
– CN: Creo que hai influencia de Xela nas poetas de hoxe, por suposto. Coido, de feito, que influíu moito, e tamén o fixo a dous niveis, por unha banda coa súa actitude como escritora, como voz visíbel. Pero tamén contribuíu, ou influíu na poesía de hoxe, non só a través da súa actitude como poeta e autora senón tamén a través da súa propia obra. E considero que esta contribución empezou a notarse xa nas outras voces poéticas dos anos 90 e, por suposto, tamén nas escritoras e nos escritores máis novos, que son precisamente e en boa medida, estas escritoras e escritores quen reivindicaron a voz de Xela como fronte.
– ND: Vense trazos da editora e da tradutora na súa voz poética?
– CN: Foi tradutora e editora e habería que engadir tamén profesora, porque nos últimos anos da súa vida dedicouse á docencia. Creo que Xela Arias foi unha das primeiras tradutoras profesionais ao galego e, tanto unha persoa que fai tradución como unha persoa dedicada á edición son individuos que traballan coa lingua, que traballan co discurso e, nese sentido, forman parte dunha actividade semellante a creación, a tradución… Estamos a traballar sempre coa linguaxe e, sen dúbida, tivo que influír tamén ese labor que supón unha lectura doutra literatura nos seus referentes literarios. (…)”

María Marco Covelo, Antonio Manuel Fraga e Andrea Maceiras, Premios Xerais 2020