Carlos Callón: “A emigración galega na Idade Moderna é masiva pola Península e iso fai que sexa moi habitual escoitar galego nas rúas de Valladolid ou Madrid”

Entrevista de Manuela Nores Fresco a Carlos Callón na revista Mazarelos:
“(…) – Mazarelos (M): Como xurdiu a idea de escribir O libro negro da lingua galega?
– Carlos Callón (CC): Ao comezo a miña intención era simplemente compilar nun libro información que estivese espallada en diferentes traballos para termos unha ferramenta semellante ao que xa existía no caso doutras linguas, coma o catalán ou o vasco, desde había tempo. Porén, de súpeto, atopei cousas inesperadas e vin que había unha parte de investigación aínda por desenvolver, polo que comecei a tirar do fío no meu tempo libre sempre que por razóns profesionais e persoais tivese tempo para facelo. Eu pensaba: “se eu, profesor de galego e presidente da Mesa pola Normalización Lingüística durante anos non souben isto, é necesario que a sociedade en xeral o coñeza”.
Non obstante, un problema que hai sempre que investigamos é decidir cando lle pomos límites. Este ensaio chegou a ter máis de mil páxinas e tamén entendín que había que ir recortando, póndolle un límite temporal e resumindo o máis posíbel os casos. Ademais, eu tamén comprendín que este traballo, como traballo individual dunha persoa, chegaba até aquí, e as persoas que lean o libro verán que hai moitas páxinas nas que digo “eu imaxino que de consultar este arquivo atopará máis información” ou, por exemplo, no caso das escolas do s. XVIII ou no das multas por falar galego en público durante o franquismo aínda hai moito que investigar. Eu tentei, na medida das miñas posibilidades, que fose unha obra divulgativa, aínda que sempre sen escatimar nin unha soa nota de rodapé para que aparecesen claramente as fontes, porque dalgún xeito é unha obra de investigación mais tamén unha obra de combate.
A respecto da investigación, aínda tratándose dun libro de sinatura individual, poderiamos dicir que é colectiva en moitos aspectos, porque, por unha banda, hai moita información á cal eu non tería chegado se non fose pola axuda de persoas ás que eu lles preguntaba e me daban indicacións dos pasos a seguir ou dos erros a evitar e, pola outra, atopei fontes directas de persoas que sufriron represión ou que foran testemuñas desta que me permitiron exemplificar e narrar os casos máis recentes de discriminación lingüística. Cheguei até alí onde había fontes hemerográficas ou testemuñas persoais que me indicaban o camiño, mais segue sendo necesario un profundo traballo nos arquivos da administración, e para iso é necesario un equipo de investigación que vaia arquivo municipal a arquivo municipal o que implica que institucións con capacidade, como as universidades, a Real Academia Galega, o Consello da Cultura Galega ou o Centro Ramón Piñeiro poñan os seus esforzos, porque é sorprendente a cantidade de aspectos que están aínda por investigar.
– M: Que mudanzas hai entre a represión lingüística existente no franquismo e a de séculos anteriores?
– CC: Penso que é moi importante subliñar que o franquismo non inventa unha política de lingüicidio propia. Esta frase tómoa literalmente do catedrático de Historia Contemporánea da Universidade de Santiago de Compostela Xosé Manoel Núñez Seixas, mais para min é fundamental lembralo porque moitas veces transmítennos a idea de que o galego só foi perseguido cos Reis Católicos e despois durante o franquismo, e incluso cando se recoñece iso esquécese explicar as dimensións desa persecución coma se fose algo etéreo ou unha persecución só cultural. Se o franquismo non ten que ilegalizar o galego é porque o galego no ano 1936 aínda non era legal a pesar de todo o que se traballou polo Estatuto de autonomía, porque como lembra Castelao, a II República, aínda sendo un gran tempo de esperanza, colocou moitos obstáculos para a súa aprobación. Tamén conta Castelao no Sempre en Galiza como agardaban ter un decreto para que se aceptase o galego nas escolas e Vicente Risco fala de como se prohibía explicar nos congresos a petición de galeguización da escola.
As raíces da represión lingüística son moito máis fondas. De feito, o Libro negro da lingua galega comeza en 1480 coa prohibición de uso do galego aos escribáns, mais lembremos que no ano 1543 aparece xa o primeiro documento conservado que explica como se debe reprimir o galego nas escolas. Un documento valioso non só para explicarmos a nosa propia historia senón tamén para explicarmos a situación xeral das linguas na Península Ibérica, porque non conservamos un documento tan antigo semellante para o catalán ou para o vasco. Isto non quere dicir que os seus foran uns camiños de rosas porque non o foron, mais é curioso como se tende a esquecer a nosa propia represión, unha represión que ademais se basea na deshumanización do pobo, con metáforas animalizadoras como que máis que falar rinchamos ou ladramos… Aí hai tanto unha cuestión nacional como unha cuestión de clase. (…)”

Allariz: Risco Fest 2023

Carlos Callón: “É máis simple casar en galego nas Vegas que en Vigo: queremos unha oficialidade de verdade”

Entrevista a Carlos Callón no Zig-zag da Televisión de Galicia:
“Dicía Vicente Risco: “Semella miragre que o galego resistira a unha hostilidade tan ensañada combatido na casa, na escola, na eirexa, no xornal….”. Neste ensaio O libro negro da lingua galega editado por Xerais Carlos Callón documental gran parte das aldraxes que sufriu a nosa lingua dende o século XV ata a actualidade. Un tratado incontestable sobre a historia e o presente do galego. A entrevista pode verse aquí.”

Varsovia: XIII Congreso da Asociación Internacional de Estudos Galegos, do 21 ao 24 de setembro de 2022

Cesáreo Sánchez Iglesias: “A obra é unha viaxe a unha terra que é unha galaxia de culturas, de crenzas e de idiomas”

Entrevista de Antón Escuredo a Cesáreo Sánchez Iglesias en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Como nace A árbore que dá as lágrimas de Shiva?
– Cesáreo Sánchez Iglesias (CS): A través de tres viaxes que fixen á India ao longo de seis anos. A viaxe, no fondo, é unha viaxe interior, na busca do desnudamento, da desposesión, de desaprender. É unha viaxe extrema na procura da soidade. Extrema, tamén, no sentido da percepción da beleza, da dor que existe no que ves, no que sentes física e mentalmente.
Aínda que ten un soporte físico, é unha viaxe que está feita a unha terra que é unha galaxia de culturas, de crenzas e de idiomas. No fondo, é un diálogo desde a propia cultura, que é a equipaxe que leva quen alí vai, coas outras culturas que se atopa. Non é posíbel o diálogo se non coñeces a túa propia cultura. Precísalo para que poidas sentir, ás veces, a entraña daquela cultura que dalgunha maneira achégate á túa, a aquela que acrisolas humanamente.
Non é fácil nunha entrevista falar do contido dun libro que non sabes se o conseguiu, hai unha certa imposibilidade de abarcar a inmensidade e a profundidade do que estás a ver e a sentir. En todo libro sempre hai unha sensación de que te achegaches á cerna do que buscas mais hai outras moitas formas de concibir o mundo que estás a ver e que dialogan coa túa e co que ti es.
É un exercicio de desposesión no sentido de que tamén realizas un desnudamento daquilo non esencial do que culturalmente nos arrodea. Quero dicir, do que chamamos cultura occidental ou euroamericana. No fondo, tamén, é un proceso de descolonización cultural o que estás a vivir cando te achegas con empatía, con necesidade de inmersión, nesa outra galaxia de culturas.
É tan distinta e ás veces non tan distante por todo aquilo que nos une aos humanos, o que nos fai ser sobre lugares e terras concretas. Ás veces ves que a Galiza de hai 60 anos que viviches da infancia e que desapareceu da realidade está alí. É difícil comunicalo se non é poeticamente.
– ND: Foi preciso un traballo de achegamento previo á cultura da India?
– CS: Non. Eu normalmente cando vou a outra cultura nunca preparo previamente o que vou ver. Si é certo que leo escritoras. Neste caso, especialmente, foron escritoras por ser dalgunha maneira un mundo en feminino, a pesar de que é negado. Quero ver como se ven a si mesmas as escritoras e os escritores das culturas que hai na India. Ese proceso deuse en min posteriormente á escrita, coñecer cousas que tiña visto e que quería entender.
A información que podes ter é a que che permite camiñar fisicamente e ir duns lugares a outros. Neste caso é unha escrita da miña experiencia poética. Dalgunha maneira agardo que as persoas que fagan realidade o libro coa lectura, ao final é o que fecha o círculo da escrita, se acheguen a el desde o propio sentir, do propio ser e do propio mundo poético que todo o mundo ten e está a construír cando le un libro de poemas.
– ND: Seguimos descoñecendo a cultura da India?
– CS: O que nos chega da India son determinados clixés, determinado mundo angloindio que foi asumido alí e que vén de volta á eurocéntrica Europa. Mais a realidade é que o mundo de homoxeneización, de pensamento único, fai que só apareza o que é de postal. Está feito a propósito polos mass media en xeral.
Hai pobos que teñen relacións históricas coa India. Un exemplo témolo nos Països Catalans que levan tempo escribindo sobre a cultura da India. Un dos primeiros dicionarios que se fixeron na Europa de sánscrito é o catalán. Nós temos, e dalgunha maneira quixen facerlle unha humilde homenaxe, o libro de Vicente Risco sobre a India e a cultura oriental. O coñecemento daquela cultura formou parte da nosa cultura.”

Jorge Emilio Bóveda: “Gustaríame regalarlles O porco de pé a certas persoas con toda a retranca posible”

Entrevista de César Lorenzo Gil a Jorge Emilio Bóveda en BiosBardia:
“(…) – BiosBardia (B): Unha novela que non puido terminar…
– Jorge Emilio Bóveda (JEB): Teño a teima de rematar todo o que comezo, lamentablemente. Aínda que ao remate de certas lecturas precise o xarope doutros libros.
– B: Que novela lle gustaría protagonizar?
– JEB: Supoño que, inevitablemente, cada un de nós xa está protagonizando a súa propia novela. Quizais ese ser ao que os crentes chaman Deus non sexa outro ca a escritora de todo isto. Algo que máis ou menos tratei no meu O libro cero. (…)
– B: E un libro galego posterior ao 1970 que adora?
– JEB: A esmorga. Publicada en Galicia xusto no ano 70.
– B: Un clásico galego que pensa que está sobrevalorado.
– JEB: Eu non posúo coñecementos tan fondos en literatura como para emitir un xuízo de tal magnitude. Para que unha obra entre na consideración dun lector xogan un papel determinante as lecturas previas baseadas en intereses moitas veces nesgados. Quizais as miñas lecturas non fosen as axeitadas para sentar ese tipo de cátedra. Por outra banda, opino que a literatura galega precisa coalición, non minifundio.
– B: E un clásico galego que agasallar como mostra de afecto?
– JEB: O porco de pé, de Vicente Risco. Gustaríame regalárllelo a certas persoas con toda a retranca posible. Aínda que, agora que o penso, esas persoas probablemente non lesen un só libro nas súas vidas.”