Montse Pena Presas: “O pulo que lle deu á literatura infantil é unha das grandes achegas de Carlos Casares”

Publicado o por

Entrevista a Montse Pena Presas na Real Academia Galega:
“(…) – Real Academia Galega (RAG): Que características pensa que definen mellor o legado de Carlos Casares?
– Montse Pena Presas (MPP): O legado de Casares pódese visualizar a partir de tres pezas fundamentais: a herdanza que deixou como autor, a que deixou como editor e a que deixou como activista cultural, entendendo isto último nun amplo sentido. Da primeira destacaría tres binomios básicos da súa obra: lirismo e humor fronte a violencia, realidade como posuidora de ocos (case máxicos) polos que pode entrar o mundo do fantástico e, por último, a procura desa sinxeleza que tiña detrás un inxente traballo e cuxo último obxectivo era a comunicación efectiva co lectorado. Como editor, o seu legado ten que ver coa posibilidade de abrir camiños case infinitos, en tanto puxo en marcha a modernización de Galaxia dende o punto de vista gráfico, inaugurou novas coleccións para o público infantil e xuvenil (Tartaruga, Árbore e Costa Oeste), volveu pular polo ensaio (seguindo a tradición que a editora iniciara coa revista Grial) ou apostou pola poesía con Dombate. En grande medida, a orixe da Galaxia que coñecemos hoxe é o resultado da súa formulación do que debía ser unha editora adaptada aos novos tempos. Como activista cultural, foi unha persoa moi preocupada dende os seus anos de estudante pola normalización lingüística, o que se pon de manifesto, por exemplo, na súa teima en pular pola literatura infantil. Creo que, hogano, recuperar ese espírito sería bo. O idioma está cada vez máis oculto e vivimos nun estraño espellismo, porque quizais as redes nos fagan pensar que o galego ten máis presenza social da que realmente ten. Boto en falta voces máis comprometidas e referenciais.
– RAG: Cales son, ao seu xuízo, as súas achegas de maior interese?
– MPP: Volvería apuntar en dúas direccións. Os meus intereses persoais como investigadora lévanme a sinalar en primeiro lugar o pulo que lle deu á literatura infantil (a pesar de que el ten manifestado que era un ámbito literario que non lle interesaba especialmente, mais considero que valoraba moito dos libros para nenas e nenos que lle permitían xogar e ser máis libre do que era nos textos para o público adulto). Primeiro como autor, ao participar e gañar logo as dúas primeiras edicións dos premios convocados pola asociación cultural O Facho (o de conto, que gañou con A galiña azul en 1968, e o de teatro, que gañou en 1973 con As laranxas máis laranxas de todas as laranxas). Despois como tradutor, especialmente nos anos en que o galego entra no ensino, entre o 78-79 e o 83, por sinalar un marco temporal un chisco amplo. E por último, como xa dixen, como editor. A aposta que fai ao escribir a serie de Toribio, publicada a partir do ano 91, é tamén unha mostra de que sabía que o campo literario galego debía seguir innovando, polo que crea a primeira serie protagonizada por un personaxe que desenvolve en cinco libros. A idea, considero eu, era crear unha especie de Teo á galega e adaptado aos novos tempos, cos avances tecnolóxicos en primeira plana. Por outra banda, considero tamén moi importante o seu papel como “embaixador” da cultura galega, nun tempo en que esta estaba demasiado pechada sobre si mesma. Seméllame moi importante a súa capacidade de achegar a diferentes persoeiros a ela e de tentar exportala, nun momento en que a idea era altamente novidosa. (…)”

“As culpas na literatura galega”, por Inma Otero Varela

Publicado o por

Artigo de Inmaculada Otero Varela en Novas do Eixo Atlántico:
“O debate, necesario e sanísimo, que está a xerar o artigo de Manuel Veiga “A infantilización da literatura galega e o seu perigo de desaparición” publicado na revista dixital Biosbardia o pasado febreiro, é xa unha proba de que si hai público lector en galego, de que aínda non desaparecemos, de que andabamos a rillar as mesmas teimas desde hai tempo, de que periodicamente precisamos exorcizalas porque non queremos extinguirnos, de momento. Non se sabe cantos somos, se chegamos ou non, se damos feito un lectorado sostible (a ecoloxía igual é un dos movemento que máis termos axeitados nos pode achegar), mais a vontade non falta. Se a tese de fondo é que na literatura galega se percibe unha crecente superficialidade discursiva e temática (prefiro non empregar a palabra infantilismo) que pouco achega á idea de arte como descarga eléctrica, como convulsión intelectual, por poñermos exquisitas, totalmente de acordo. Mais vólvenme asaltar as preguntas de sempre. Isto non pasa noutras literaturas? Periga o seu público por este motivo? Non houbo desde hai séculos unha arte máis popular ao carón da que hoxe consideramos canónica? Non acontece noutras esferas culturais como o cinema, a música, mesmo a gastronomía? Hai probas de que “o público capacitado e favorábel a ler en galego desertou” como afirma Manuel Veiga? De ser así, é culpa só dos textos, ou peor, das autoras e autores? Realmente o mercado do ensino en galego é tan substancioso como para que condicione a escrita? Esa simplificación (non acabo de atopar un vocábulo que me preste) que se percibe en moitas narracións pensadas para adultos, non para un público infantil e xuvenil, ten a súa orixe na procura de ventas en institutos? A porcentaxe de alumnado que goza de lecturas fast-food é maior que a porcentaxe de adultos que consomen produtos deste tipo? Ten a totalidade de adolescentes tan mal gusto? E para rematar, é certo que hoxe non temos Casares nin Cunqueiros, nin cousa que se lle pareza?
Evidentemente non teño respostas, só formulacións ao aire, aínda que moitas veces coido que estamos a confundirnos nas preguntas. Antón Figueroa falaba da filoloxización da cultura galega, ao que se podería engadir para este caso unha sorte de grafocentrismo xeneralizado, unha variante da idea kantiana da subxectividade da realidade, aquí non só debido á mediación do suxeito, senón á incidencia das súas manifestacións escritas. Algo haberá de certo nisto, de feito a arte, tamén a literatura, forma parte do real, xera obxectos per se con capacidade para alterar outros elementos da realidade na que se integran. Pero esta presuposición, levada ao extremo, pode facernos pensar que é o texto literario, e só o texto e non outras producións humanas, o que sempre constrúe a realidade e non ao revés. (…)”

“Canto se reescribe na literatura galega?”, por Eva Moreda

Publicado o por

Artigo de Eva Moreda en BiosBardia:
“(…) Aceptada (por intuición máis que por evidencia rigurosa) a hipótese de que na literatura galega non se reescribe moito, podemos preguntarnos por que e se isto é bo ou malo. Podemos aventurar que é unha simple cuestión de gustos motivada por diferenzas culturais, como hai moitas outras. No sistema anglosaxón a tendencia (con excepcións) é a reescribir. Algúns autores falan de cincuenta reescrituras. O resultado son textos traballados e batanados. Causa ou se cadra consecuencia destes diferentes xeitos de pensar son as diferentes paisaxes editoriais. Noutros sistemas, o editor ou o axente literario opinan sobre o texto e o modelan (aínda que cada vez con máis frecuencia este labor se ve terceirizado a servizos de pago que custea o autor antes de enviar o seu texto para publicación). En canto ao sistema literario galego, xa falei máis arriba da miña experiencia, aínda que me comentan que algunha editorial si que intenta intervir máis directamente sobre o texto en troques de limitarse a peneirar o que xa lles chega presuntamente terminado. A dependencia que o noso sistema ten dos premios seguramente tamén coarta o labor editorial. A ninguén lle gustaría que premiasen a súa novela para despois ter que reescribila. Nun dos primeiros premios que gañei, os organizadores dixéronme que algunha vez tiñan probado a orientar os gañadores antes da publicación. Cun par deles non saíra ben e a partir de entón premiaban só obras que puidesen publicarse sen moitos cambios ou deixaban o premio deserto. Pero coido que só se atreveran a probar a vía da reescritura porque era un premio para rapaces novos, non para adultos que puidesen reaccionar mal.
No mundo anglosaxón tamén proliferan os cursos e titulacións de escritura creativa, nos que o lema (á parte do manido e pouco útil show, not tell) parece ser “escribir é reescribir”. Posto que non teño contacto coas escolas e cursos de escritura creativa que apareceron nos últimos dez anos en Galicia, non sei se seguen tamén este lema. De ser así, se cadra poderiamos ver algún desenvolvemento interesante no futuro. (…)”

Obras finalistas da Gala do Libro Galego 2017

Publicado o por

A Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG), a Asociación Galega de Editoras (AGE) e a Federación de Librarías de Galicia dan a coñecer as obras finalistas da Gala do Libro Galego 2017, un galardón co que se pretende recoñecer a excelencia do traballo literario realizado no ámbito editorial ao longo do ano 2016 en Galicia. As obras gañadoras, sen dotación económica, serán determinadas por un xurado externo e daranse a coñecer o vindeiro 20 de maio na Gala do Libro Galego 2017, que terá lugar no Teatro Principal de Santiago de Compostela.

 

As obras que resultaron finalistas son:

Ensaio

Narrativa

Literatura Infantil e Xuvenil

Libro ilustrado

Iniciativa bibliográfica

Tradución

Poesía

Teatro

Iniciativa cultural ou de fomento da lectura

Proxecto literario na rede

Xornalismo Cultural

A Gala do Libro Galego 2017 conta co apoio do Concello de Santiago, a Deputación da Coruña e Xunta de Galicia.

Ramón Nicolás: “Este traballo deberíase poder facer sen voluntarismos de carácter persoal”

Publicado o por

Entrevista de R. Castro a Ramón Nicolás en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): – Vés de anunciar o peche do Taboleiro do Libro Galego, unha ferramenta ben útil e non hai moitas cando se refire a produtos culturais galegos. Tampouco hai listaxe dos discos galegos máis vendidos, por exemplo. A estas cousas non se lle dá importancia até que faltan.
– Ramón Nicolás (RN): Eu con este proxecto empecei hai cinco anos porque detectaba que non había listaxes que puidesen servir de orientación sobre os libros que máis se venden. Aí había unha eiva. Eu só recordo as listaxes de A Nosa Terra, e xa hai anos daquela. E para min como lector gustábame saber por onde ían as tendencias do público. E algún tempo despois de comezar o blog decidín botar a andar este proxecto dentro del. Creo que cumpriu unha etapa e estou moi satisfeito do traballo feito, no sentido de que sei que era unha páxina moi consultada. O que ocorre é que chegado a determinado momento, decidín que cumpriu un ciclo e que debía de pechalo, tamén por cuestións de carácter persoal. Implica investir moito tempo, a pesar de que as librarías colaboradoras son moitas e colaboraron xenerosamente, chega un momento no que hai que deixalo, e agardar que haxa outras iniciativas que veñan cubrir o baleiro. E hai unha Lei do Libro Galego aprobada hai dez anos que na realidade nunca entrou en vigor e en cuestións relativas á promoción dos libros, debíase botar a andar. Este traballo deberíase poder facer sen voluntarismos de carácter persoal. (…)
– SG: O Caderno da Crítica continúa, non?
– RN: Si, si, houbo un malentendido na rede, pero si, segue aberto e seguirei traballando nel en temas de literatura galega. Só pecha o Taboleiro, que era o máis seguido do blog, sen dúbida. Son consciente diso. (…)
– SG: Nestes cinco anos de Taboleiro, como dirías que evolucionaron as tendencias na literatura galega?
– RN: Esa é a pregunta do millón. Nunca reparei nunha análise dos resultados do taboleiro ao comezo e ao final. Tal vez o dato máis relevante é que por vez primeira neste que se despide a maior parte dos lugares iniciais nas vendas en todos os xéneros sexa o obtido por autoras. É unha percepción moi superficial, habería que analizar con vagar os resultados para ver as preferencias do público en xeral. Eu o que si vin observando é a cuestión do teatro. Un dos xéneros é teatro-ensaio, entre outras cousas, porque o teatro era o xénero que menos aceptación tiña no público. E realmente é unha mágoa. E un sistema literario sen que haxa un teatro escrito que se consuma está eivado. (…)”

Margarita Ledo: “A fórmula que xa non funciona é a da prensa que vive de créditos bancarios e favores políticos”

Publicado o por

Entrevista de Montse Dopico a Margarita Ledo Andión en Praza:
“(…) – Praza (P): Tamén a súa novela Trasalba ou Violeta e o militar morto, do 1985, amolou bastante. Por que?
– Margarita Ledo Andión (MLA): Talvez porque resulta doado recoñecer a figura de Otero Pedrayo. Mais non é un libro literal. Traballa con espazos oterianos, coa idea da Mitteleuropa, coa reacción do personaxe, doutra clase social, incrustado na vida campesiña… Non hai moito, Anxos García Fonte publicou un artigo no que fala sobre este libro en Estudos Galego-Brasileiros 4, da Universidade da Coruña, no que analiza por exemplo como trato a educación sexual da fidalguía na época, como dou cuns determinados resortes… E isto ocorre 30 anos despois da publicación do libro.
– P: En Porta blindada, do 1990, reconstrúe a historia de Antón Moreda. Un galeguista abandonado á súa sorte. E non foi, desgraciadamente, o único.
– MLA: Si, é unha eiva que parece que se converte nunha rutina. El vivía no hospital psiquiátrico de Castro, ao lado da miña casa natal. Preguntaba por min, e un día fun velo. Falamos varias veces, de vagar, e acabou contándome a historia da súa vida. El quería saír do manicomio, e había posibilidades de que o fixese, pero para iso precisaba ter un traballo e asistencia médica fóra. Aí si que lle fallaron os seus coetáneos, porque non tivo axuda. Isto foi no 77, e levaba alí desde o 66.
Despois eu marchei para Barcelona e víao nos veráns. Pasou tempo, fun coñecendo detalles da súa complexísima historia, ata chegar un momento en que precisei botar todo aquilo para fóra. Escribín o libro e leveillo un día. Despois de lelo, díxome: “explicáchesme a historia da miña vida”. A publicación de Porta blindada fixo que el fose unha persoa máis coñecida. Aínda que sempre fixera cousas, -xa no hospital movérase para que houbese misa en galego-, a partir de aí comezou a ter moita máis actividade e a ser moito máis recoñecido. A parte americana da súa historia levoume a A cicatriz branca, onde el é o personaxe masculino.
– P: A cicatriz branca xorde dunha investigación sobre mulleres emigrantes… E o que nos conta non é o tópico das mulleres que marchaban para facer de “acompañantes” dos seus maridos.
– MLA: Si, eu traballei sobre as mulleres que emigraban soas. Mais, antes diso, a idea que eu mesma tiña era a das mulleres que emigraban cos maridos, porque é o que pasara na miña familia. Meu avó emigrara a Cuba, a muller fora con el, alí naceran as catro fillas, e despois volveron todos para aquí. Tamén na emigración europea era común que emigrase a parella deixando os fillos cos avós… Cando comecei a ir a Bos Aires, nos anos 90, decateime do estrañamento total que sentían as mulleres que emigraran soas. Moitas foran expulsas da communitas á que pertencían: por ter fillos de solteira, por ser fillas do crego, por teren sido abusadas sexualmente…
Tiñan que marchar para o outro lado do océano, onde ían para servir. Vivían pechadas no espazo doméstico e mesmo as utilizaban, en moitas ocasións, para a iniciación sexual dos fillos dos señoritos. Lembro como me dicía Neira Vilas que non me esquecese de contar iso… Primeiro ía ser sobre as mulleres emigrantes dos anos 20, pero despois decidinme polos anos 50 porque me interesaba o tránsito do traballo de “mucamas” ao traballo asalariado, na industria textil -todas sabían coser-, ou en industrias tóxicas como as fábricas de fósforos. (…)”

“Unha entrevista con Carlos Casares (1995)”, por Ramón Nicolás

Publicado o por

Desde Caderno da crítica, de Ramón Nicolás:
“Pouco antes da publicación de Deus sentado nun sillón azul (1996) propuxéralle a Xosé Ramón Pena, coordinador daquela do suplemento literario “Faro das Letras” no que colaboraba, unha pequena serie de entrevistas con editores galegos. Lembro que esta comezara con Manuel Bragado (que iniciara o número 100 do suplemento) e pouco tempo despois abordei a Carlos Casares no seu despacho na rúa Reconquista de Vigo. Impúñame o lugar e mais unha mesa que me pareceu enorme, pero non o entrevistado, que me atendeu con afabilidade e atención. O meu amigo Salvador Rodríguez, a quen lle agradezo o detalle, rescatou unha copia da entrevista que comparto aquí por se fose de interese. Nela, o homenaxeado este ano co Día das Letras, deita opinións sobre a Editorial Galaxia, arredor das incipientes novas tecnoloxías e a súa presenza no mundo editorial, verbo da lectura e os libros de maior aceptación na editorial e fala das axudas oficiais á edición e dos novos proxectos que Galaxia dispuña para aquel Nadal (premendo na entrevista pódese lela máis claramente).”