“Xela Arias, tan negra por elección. 5 postais”, por Ana Romaní

Desde a Plataforma de Crítica Literaria A Sega:
“Texto escrito e lido por Ana Romaní na presentación de Poesía reunida (1982-2004) de Xela Arias, en Pontevedra (maio 2019) no encontro literario Teñamos a poesía en Paz. (…)
(A xeito de introdución)
Coincidimos en recitais e páxinas de publicacións; ela nacera no 62, eu tamén. Cos anos coincidimos tamén nesa posición “a-xeracional” que dalgunha maneira nos acompañou a algunhas d*s que comezamos a publicar nos últimos 80. No seu caso fortalecida cunha opción poética que se evidencia non só na voz, tamén no lugar desde o que fala.
1ª postal: TAN NEGRA POR ELECCIÓN.
Xela Arias escolle unha posición estrema para a escritura; un lugar afastado do código preponderante, unha poética que desafía os moldes estipulados mais tamén as pautas de corrección social e os seus mecanismos disciplinarios. A posición – que é unha declaración de intencións – está xa en Denuncia do equilibro e formúlase de cada vez máis nítida, depurada e esixente ata Intempériome onde irradia todo o libro; de feito toda a obra é unha declaración afirmada do lugar onde se sitúa o poema e a poeta. Esa posición é a da negritude, a do “afora”, a da expulsión. (…)”

“Achegamento a ese desequilibrio necesario nun tempo de tigres e cabalos”, por Rosa Enríquez

Artigo de Rosa Enríquez na Plataforma de Crítica Literaria A Sega:
“A contemplación e vivencia da fláccida realidade, esa observación atenta do que sucede. Tamén a maneira de experimentar a pesadez das horas, sentir o seu transcurso ata o delirio mentres un manto invisíbel envolve as cousas mínimas: a simplicidade dunha flor calquera, dun insecto, dun corpo espido… A importancia do desexo e da entrega. A negación ante o devandito espasmo das horas a abrirse paso. A deconstrución da idea que se acepta porque si. Sen máis xustificación que a propia recorrencia que parece conferirlle un pouso de verdade, como iso de ver algo limpo no amor e pensalo sempre inocente. A pregunta. As preguntas. Todo ese ronsel de cuestións que nos coloca en lugares difíciles, porque introducir a dúbida pode provocar un descenso en picado e non nos gusta nada iso de darnos un golpe duro e desfacer o que somos, ou pensabamos ser, en anacos. Entendo que caer así é un xeito de morrer. Hai que ser moi forte para saber abandonarse. O máis fácil é resistirse ao golpe. Evitalo. Como deixarse ir sen perderse?. Velaquí a cuestión. Para Xela Arias esa caída en picado era algo necesario. Non quixo permanecer varada e interpretarse incapaz de renovación. Sabía da flaccidez da realidade e aceptaba estar en guerra. Tigres coma cabalos é un reflexo desa tensión interna que non desexaba evitar. Amosar o seu corpo espido ante unha comunidade lectora máis afeita á poesía da paisaxe ao xeito dos románticos ingleses, por exemplo, foi a maneira que atopou de expresar o seu bramido e provocar a explosión. Quería escribir algo diferente, textos que non se limitasen a unha creación vicaria, dacabalo da literatura exterior malia alimentarse dela. Podemos respirar a frescura nos seus poemas, algo que non pasou desapercibido polas lectoras, que, pouco tempo despois, iniciarían a súa andaina literaria. O escrito por Xela, do mesmo xeito que o traballo de Lois Pereiro ou Chus Pato, constitúen un legado importante para toda a xeración dos 90 que nos deixou eses textos revitalizantes, vigorosos e rompedores que tanto compraceron ás máis audaces lectoras un pouco cansas do academicismo culturalista da xeración anterior. Xela Arias envolveu entón un contido potente nun continente atractivo, porque si se pode tratar asuntos “serios” cun enfoque absolutamente moderno sen renunciar a intensidade expresiva, que, ao meu ver, devén maior. Máis demoledora. Esa singularidade de Arias, que conseguiu mediante a desvirtuación da sintaxe e un xogo lingüístico estilizado, atrapa. Denuncia do equilibrio (1986) dá boa conta disto con versos sorprendentes, que, alonxados de calquera manierismo ou afectación, transmiten a súa visión da soidade, do amor ou do propio tempo, sen que teñamos a sensación de que “chove sobre mollado” ao lelos. Iso de que posuía, por exemplo, un “corazón de auga derretida desbordando/ vasos e piscinas” e a sensación de asfixia, porque “se non che falo non collo no cuadrilátero da habitación”, ou aquela rotundidade de que “só ningures país da decapitación non ten leis/ para amarrarte”, revelan esa visión do amor como algo que se derrama por todas partes, que nos lembra tamén a nosa condición humana, profundamente fráxil, por efémera, malia toda a ardentía que tal sentimento suscita… Talvez por iso introduciu ese famoso verso de Rimbaud – “apprécions sans vertige l’étendu de mon innocence”-, que ela mesma traduciu ao galego con algunha variación na persoa do verbo -“aprecio sen vértigo a extensión da miña inocencia”- para dar conta desa vivencia apaixoada, tantas veces voraz, que nos permite vivir coma quen anda suspendida polo aire e camiña delicadamente, subida a unha estrada invisíbel polo baixo da que se pode observar o conxunto do real como algo alleo. Esa sensación de alienación á que nos deixamos inducir pola efervescencia amorosa, dado o desexo que interpretamos irrenunciábel, é algo que Arias nos describiu, divertida, coma unha tempada no inferno -clara alusión, unha vez máis, a Une saison en enfer, 1873, de Rimbaud- metida entre as súas pernas: “ti espiába-la miña falda e eu/ nela escondía unha tempada no inferno”. (…)”

A Sega reivindica no Día das Galegas nas Letras a figura imprescindíbel de Xela Arias

Desde Sermos Galiza:
“(…) É ben significativo que, como explica Eli Ríos, a Real Academia Galega só teña recoñecido o valor literario e cultural de catro mulleres ao longo da súa centenaria historia cando a Plataforma de Crítica Literaria A Sega xa leva seis edicións do seu Día das Galegas nas Letras. “É a constatación”, sostén, “de que a realidade vai moi por diante do que o fan as institucións”.
O 15 de agosto, no parque do Castro de Vigo, Xela Arias (Sarria, 1962-Vigo, 2003), é a protagonista. Cun roteiro “imaxinario (ou non)” pola súa vida, guiado por Susana Arins, e a lectura dun manifesto sobre as razóns de lle dedicar esta xornada e de celebrar, ao tempo, unha iniciativa destas características, decorreu a mañá da homenaxe, que rematou coa sesión vermú de Dúas Gamberras e un Micro e cun xantar popular no que se deron cita ducias de persoas atraídas pola personalidade e a traxectoria incomparábel da poeta, tradutora e editora luguesa.
A celebración non para aí. A actuación das Pandereteiras de Verducido, a poesía de Cristal Méndez Queizán, as regueifas de Alba María e Queco, a intervención de Silvia Penas e a música de Laura LaMontagne e Mai, así como un obradoiro de camisolas a cargo de Nuria Vil, completan unha xornada reivindicativa que pretende pór no lugar que lle corresponde non só Xela Arias, senón todas as mulleres “esquecidas polas institucións culturais do país”, sinalan desde A Sega.
Emma Pedreira destaca de Xela Arias o seu carácter transgresor e a súa achega “impagábel” aos eidos da poesía e da tradución. “Vémonos na obriga de facer o que non fan as institucións, nas que a presenza feminina é testemuñal ou, mellor dito, ridícula”. E non é unha cuestión de méritos. “Soou como candidata para o Día das Letras da RAG”, apunta, “e a nós parecíanos xenial, mais iso non ía impedir organizar este acto”. “Estamos felices”, prosegue, “de poder levalo adiante e de ver que as redes sociais están envorcadas e que moita xente, sobre todo moita xente nova, estea descubríndoa. Para nós, isto revela que a súa obra segue a ser actual e un reclamo para moitas persoas”.
“Móvennos as ganas de celebrar os nosos referentes”, sostén Eli Ríos, “tanto para as escritores de hoxe como para as que están por vir, obrigadas a construír o mundo desde a nada, invisibilizadas como estiveron e estamos en calquera eido, o cultural incluído”, manifesta. “Xela foi poeta, tradutora, editora… E viviu sempre nas marxes. É hora de cambiar moitas dinámicas, non só institucionais, senón tamén na sociedade. Xa abonda!”, láiase.
Para María Reimóndez é fundamental sacar do esquecemento e do ostracismo autoras chave na literatura galega cunha “traxectoria moito máis relevante” que outros escritores que si obtiveron tal recoñecemento institucional e cunha menor capacidade de incidir na súa e posteriores xeracións. “Debemos pór o foco na falta de apoio desas institucións e reinvindicar a urxencia de saír do silencio”, engade. Nesa liña, lamenta que ese escaso apoio teña ademais repercusión no coñecemento e difusión da obra de Xela Arias. “O seu labor no campo de tradución segue sen ser estudado malia dimensión que ten”, critica.”

Vigo: VI Día das Galegas nas Letras, en homenaxe a Xela Arias, o 15 de agosto

“O futuro pasa por nosoutras”, por Eli Ríos

Artigo de Eli Ríos na Plataforma de Crítica Literaria A Sega:
“Hai agasallos que chegan como océanos roleiros. E producen a mesma fascinación das augas bravas! Regueifa en Bergantiños de Alba María Rodríguez é un libro de investigación, si, deses de moreas de datos e reflexións profundas que, neste momento, me apetecían ben pouco. Só pensar en concentrarme en frases académicas complicadas e complexas, xerábame unha preguiza de dimensións épicas. Aínda así, a curiosidade xa aguilloara… que razón tiña a persoa que mo trouxo para escoller este e non outro? por que a regueifa e non un libro de poemas ou unha novela? que sabe que eu non sei? E, así, sen querelo cheguei ao punto final e un ” xaaaa?!” deu na chave deste estudio. Fíxoseme curto, moi curto, quedei con ese sabor no padal do texto que les dunha sentada porque o equilibrio entre o académico e o divulgativo levoume páxina tras páxinas sen que me decatase.
O que nun principio parece a análise de dúas figuras, Celestrino de Leduzo e Calviño de Tallo, convértese nunha clara reivindicación centrada en dous puntos: un estado da cuestión e o relevo xeracional.
A autora, seguindo a liña da colección Chave Mestra, nunha loita contra a desmemoria e de posta en valor do tradicional, achega un estudio da xeografía da regueifa, as primeiras manifestacións, a orixe do termo, o proceso de profesionalización, etc, pero sempre desde o papel social da improvisación. O valor da palabra como parte de toda a vida. Así, sorprendémonos reflexionando sobre a importancia do trigo, o centeo e o millo en relación coa regueifa ou sobre o que supuxo a chegada da electricidade para as representacións. Ou, incluso, dos roles de xénero. (…)”

“Sinfonía das apalpadelas”, por Arancha Rodríguez

Artigo de Arancha Rodríguez na Sega:
“Enfróntome á primeira lectura do poemario Linguaxes Dixitais (Ed. Urutau, 2018), de Clara Vidal, esperando –polo título– unha sorte de imaxinario tecnolóxico, se cadra unha distopía futurista. Atopo, logo de varias lecturas, un poemario que nos interpela a moi distintos niveis, todos sensoriais, un poemario que redescobre moitas cousas que sempre estiveron aí, máis analóxicas que tecnolóxicas; máis orgánicas que futuristas.
Se tivese que resumilo nun só concepto, Linguaxes Dixitais é sede: unha sede inmensa de todo, unha vontade da voz poética de se empapar de todo o que flúe na súa contorna, e de facelo precisamente a través do tacto. Daí a importancia do díxito como marca identitaria deste suxeito poético curioso, que se inserta no vivido como as mans no pan sen fornear, mais tamén o díxito como xeito de interrogar e interactuar co mundo.
Isto lévanos directamente á primeira parte do poemario: linguaxe corporal. Unha parte que comeza cun “fozabas en min a lingua” que presenta unha clara escrita desde o corpo. Asegura a crítica Nora Catelli que desta escrita desde o corpo xorde a intimidade, comprendendo o corpo como o lugar máis íntimo pola súa intransferibilidade. Así, Clara Vidal vai trasladándonos, co corpo e coa lingua, a instantes tan punzantes como instransferíbeis.
A lingua aparece neste poemario como sinónimo de vida, e a vida como orixinaria da terra; deste xeito esta linguaxe corporal ofrece a poesía como unha gastronomía: un xeito de beber os versos, de encarnalos (e tamén aí, nese acto de canibalismo sensíbel, a erótica, presente ao longo de todo o texto).
Polo tanto, o dixital aparece como un xeito de elevar o verbo vivir, de facelo máis intenso, de permear en todo, e a lingua como unha potencialidade que converte os instantes que describe en verbos reflexivos. Así, todo se devora. (…)”

“Guia para viageiras luitadoras”, por Susana S. Arins

Artigo de Susana Sanches Arins na Sega:
“O primeiro que chama a atenção em chegando a Transmátria é o Campo das Fogueiras. Serve de faro e aviso. Látego e luz. O mesmo lume que queimou bruxas, que torturou diferentes, que arrasou fragas, serve-nos, no país querido, para queimar restos de tempos passados, fazer cinsa das que prendam novas sementes, alumear o caminho das que tocam terra.
Ao leste, por onde o sol nasce, damos com a Costa dos Tiracroios, que, junto a Praia dos Croios, protege o mundo novo daqueles imbéciles e escuros que não nos entendem, não. Armas de Davides, intifada direta ao estómago, punhada boxeatriz. Porque a revolta não renuncia à violência. Nascer uma transmátria exige, por vezes, expulsar de nós a quem eiva, quem mutila, quem assinala, quem odeia.
Na Seara dos Tijolos colheitamos a força para a luita e para a construção. Armas de arremeso e muro protetor, dous por um. Edificar novas casas, corpos novos, sem dever nada a ninguém. Só à terra que oferece fruito.
Desde as dunas e as lombas de Transmátria divisamos o mar, jazigo vergonhento daquelas que quiseram chegar a nós e aforgaram. E no mar gozamos de ver as sereias azuis dos carros antidistúrbios, afogados também no vómito do seu tão grande peso. E dançamos nas dunas, e rimos, porque não chegam a nós as parábolas contundentes das suas bolas de borracha. Na Transmátria não cabem bombardeios, talhes XS nem gases mostarda. (…)”

Actividades da Semana do Libro de Compostela (SELIC) 2019