Henrique Monteagudo: “Temos menos falantes de galego pero máis conscientes e que consomen cultura de xeito moi distinto. Aí está o desafío”

Entrevista de Marcos Pérez Pena a Henrique Monteagudo en Praza:
“(…) – Praza (P): Que cambia en 1963, nese ano do prodixio, como destacades no número deste ano que conmemora o 60 aniversario da revista Grial?
– Henrique Monteagudo (HM): En 1963 cambian algunha cousas, e unha delas é que aparece unha nova xeración que xa non viviu a República. Cambia tamén o réxime, que abandona a autarquía e comeza o ‘desarrollismo’ e busca o seu ingreso nos círculos europeos, o que o induce a abrir un pouco a man en certas cousas. Por exemplo, autorízase a creación de asociacións culturais, que xogaron un papel fundamentalísimo nos anos seguintes. Deste xeito, a ditadura autoriza unha publicación como Grial, coa condición iso si, de que a metade da revista se publicase en castelán. Grial foi bilingüe ata 1975 e o primeiro número integramente en galego foi o que se publicou en 1976 no 25 aniversario da morte de Castelao.
Para a xente de Galaxia, a posta de marcha da revista era un gran triunfo. Unha das súas grandes preocupacións era que a nova xeración que nacera xa na ditadura non coñecía nada do que se fixera antes de 1936. Nese primeiro número de Grial aparecen xa Salvador García Bodaño, Arcadio López Casanova, Xohana Torres e Carlos Casares, o que é moi significativo e anticipa ademais a importancia que nos anos seguintes vai ter o movemento estudantil da Universidade. Os anos 60 son outro tempo e nese tempo é cando Grial pode saír.
– P: En 1975 non se produce un cambio de dirección na revista e tampouco muda especialmente a súa estética, pero entendo que a fin da ditadura si que introduce cambios na publicación, sobre todo nos temas tratados?
– HM: Na historia non avanzan todas as cousas de forma simultánea. Por iso, o que se produce é unha especie de décalage, de proceso paulatino. Aínda que o relevo na dirección da revista non se deu ata finais dos 80, moito antes Ricardo Carvalho Calero -que foi unhas das persoas fundamentais nas dúas primeiras década da revista- comezara a pedirnos aos estudantes traballos para Grial. Iso dá entrada a novas xeracións e tamén leva a unha progresiva especialización, con voces expertas en temáticas específicas. Aí aparecen en Historia os Villares, en Economía os Beiras, Fausto Dopico, María Xosé Rodríguez Galdo, ou Franco Grande.., e outros, dando lugar a contidos cada vez máis especializados, o que acaba sendo co paso do tempo un problema para a revista.
– P: Un problema en que sentido?
– HM: Un problema no sentido da tendencia que nesas décadas se dá no mundo intelectual da substitución dos autores e lectores polifacéticos polas sinaturas expertas en cuestións máis concretas, que escriben progresivamente dunha maneira máis especializada, abandonando aquel esforzo da alta divulgación, por chamarlle dalgún xeito, de persoas que coñecían un tema e que tentaban facerse comprender e levalo a un público máis amplo.
Nos últimos anos esta situación agravouse por mor da obsesión polas métricas e as puntuacións outorgadas no ámbito académico pola publicación de traballos. Un investigador ou investigadora, para poder facer carreira universitaria, ten que publicar en revistas que teñan unha determinada puntuación e nós sempre rexeitamos a posibilidade de converter Grial nunha revista dese tipo, porque lle quitaría dimensión social. A consecuencia é que un autor ou autora nova sabe que publicar un texto en Grial lle outorga moitos menos puntos que facelo nunha revista académica que nin se vai ler en Galicia. (…)”

O pleno da RAG nomea o filólogo Luciano Rodríguez académico correspondente

Desde a Real Academia Galega:
“O filólogo Luciano Rodríguez Gómez (Carracedo, A Veiga, 1951) foi nomeado académico correspondente no pleno ordinario da Real Academia Galega. O profesor honorario da Universidade da Coruña (UDC) desenvolveu ao longo da súa carreira unha constante actividade investigadora e divulgadora da literatura galega na que lle prestou unha atención especial á produción poética. Estudou en profundidade, entre outros autores, a Aquilino Iglesia Alvariño, a quen dedicou a tese de doutoramento, e a Miguel González Garcés ou a Xohana Torres, de quen foi editor. É ademais antólogo e tradutor da poesía galega a outros idiomas e trouxo ao galego versos de autores cataláns e casteláns como Joan Margarit, Luis García Montero e Ángeles Mora.
O novo académico correspondente licenciouse en Filosofía e Letras pola Universidade de Santiago de Compostela no ano 1977. Tras impartir Lingua e Literatura Galegas en distintos institutos, dende o curso 1991-1992 foi docente na Universidade da Coruña, onde defendeu a súa tese sobre Aquilino Iglesia Alvariño. Actualmente é profesor honorario da mesma institución e colabora na docencia do mestrado de Literatura, Cultura e Diversidade da Facultade de Filoloxía. (…)”

A Coruña: presentación de Últimas tardes con Xohana, de Xohana Torres

O 3 de outubro, ás 19:30 horas, preséntase Últimas tardes con Xohana, de Xohana Torres, publicado por Engaiolarte. No acto participan Pepe Puga, editor de Engaloiarte, e Nuria Vil. Grazas á Deputación da Coruña, as persoas asistentes recibirán como obsequio un exemplar do libro.

Cuestionario Proust: Marta Dacosta, desde Lecturafilia

Entrevista a Marta Dacosta en Lecturafilia:
“1. O principal trazo do teu carácter? A espontaneidade.
2. Que calidade aprecias máis nun home? A intelixencia.
3. E nunha muller? A intelixencia.
4. Que agardas das túas amizades? Que me escoiten e que me corrixan con cariño.
5. O teu principal defecto? A espontaneidade.
6. A túa ocupación favorita? Ler.
7. O teu ideal de felicidade? Ter moito tempo para ler e pasear cos que quero.
8. Cal sería a túa maior desgraza? Perder os meus.
9. Que che gustaría ser? O que son.
10. En que país desexarías vivir? Nunha Galiza dona de seu, mais de momento váleme este.
11. A túa cor favorita? Verde.
12. A flor que máis che gusta? A rosa.
13. Que paxaro prefires? Garza.
14. Os teus autores/as favoritos en prosa? Castelao, quen puidese escribir coma el en Cousas.
15. E poetas? Bernardino Graña e Xohana Torres, á cabeza de moitos outros.
16. Un heroe de ficción? Jim Hawkins, o mozo protagonista da Illa do Tesouro.
17. Una heroína? Pippi Langstrum.
18. O teu músico ou música favorito/a? Uxía.
19. O teu pintor ou pintora preferido/a? Urbano Lugrís.
20. O teu heroe ou heroína na vida real? A miña bisavoa Saladina e a súa sogra Rosa, decididas, traballadoras e comprometidas cos seus.
21. O teu nome favorito? Nomes de ampla sonoridade como o do meu fillo Aldán.
22. Que hábito alleo non soportas? A mentira.
23. Que é o que máis detestas? A hipocrisía.
24. Unha figura histórica que che poña mal corpo? Tres. O trío Hitler, Franco, Mussolini.
25. Un feito histórico que admires? O traballo realizado polas Irmandades da Fala.
26. Que virtude desexarías posuír? A paciencia.
27. Como che gustaría morrer? Rápido e durmindo.
28. Cal é o estado máis común do teu ánimo? Cambiante, aínda que procuro ser optimista.
29. Que defectos che inspiran maior indulxencia? A precipitación.
30. Tes unha máxima ou lema de vida? Poñerme na pel da outra ou do outro.”

“Xohana Torres, a muller navegante que rachou coas viúvas de vivos”

Artigo de Irene Pin en Nós Diario:
“”Éste vaise i aquél vaise, / e todos, todos se van. / Galicia, sin homes quedas / que te poidan traballar”, ecoan os versos de Rosalía en Follas Novas. Mais esa hemorraxia migratoria, como retrataba a autora, deixaba atrás “corazóns que sufren / longas ausencias mortás, / viudas de vivos e mortos / que ninguén consolará”. Desta figura versa precisamente o ensaio gañador do Premio Xohana Torres 2019. Co título Xohana Torres: Das viúvas de vivos á muller navegante, a investigadora Ana Garrido salta entre dúas iconas da literatura galega, mais tamén do feminismo.
O estudo sobre a obra de Torres enmárcase nun traballo moito máis amplo, co que Garrido persegue esas “viúvas de vivo” na literatura galega, opostas ao que se chegou a converter no modelo dominante, que identifica con Díaz Castro e a idea da Penélope que espera eternamente o retorno do emigrante. Fronte a isto, Garrido segue a liña de denuncia rosaliana da muller como parte silandeira da emigración, que sofre ao “caer sobre ela unha carga de traballo xigantesca”.
Nos textos do período das Irmandades da Fala ou do exilio, a profesora detecta como se mestura a imaxe desa muller que agarda coa da “tola consciente”, pois “hai pouca saída para a viúva de vivo que non se conforma coa súa situación”, comenta, o que a condena a esa posición de demencia. Isto aparece, por exemplo, no conto final das Historias e invenciones de Félix Muriel (1943), escrito por Rafael Dieste en Bos Aires.
Deste traballo, moi extenso e disperso en diferentes revistas como Madrygal ou Abriu, Xohana Torres vólvese elo fundamental porque “é a que acaba de revolucionar o tema que enunciara Rosalía: a viúva de vivo como denuncia social”. Porén, a investigadora percibía un baleiro de coñecemento arredor da autora, focado sobre todo na súa faceta poética, esa muller navegante que se opón á espera permanente da Penélope idealizada.
“Dos 80 en diante está super estudada, tense falado moito e moi ben dela”, afirma, mais da etapa anterior, nos poucos artigos que atopaba as cousas que non lle cadraban. É o caso de textos de críticas feministas que ven na nai de Maxa, a protagonista de Adiós, María, unha muller que “claudica ante as necesidades do home e deixa atrás os fillos”, explica Garrido.
Iso non tiña senso desde a perspectiva activa e implicada da Torres da época, para alén de que na realidade do momento “moitas mulleres estaban saíndo á emigración; entón Galiza estaría chea de abandonadoras de fillos!”. O que fai a escritora, pola contra, é ofrecer “outros modelos de muller, moi en relación coa emigración ou co exilio -presente tamén no teatro-, que non se resignan ao papel asignado”, opina Garrido.
Neste senso, entende que Maxa comeza a ser “unha orfa de vivo consciente, aínda que non sabe saír da situación”, chegando a se contemplar a si propia como un cristo ou unha virxe crucificada. “Esa figura comeza a rachar coa idea de muller galega unida á viúva de vivo, esa matriarca sacrificada que o deixa todo pola familia, que só vive para os demais”, di Garrido.
O que ás veces pode mesmo semellar unha imaxe moi feminista, para ela non o é -nin cre que o fose para Torres- porque “agocha a situación opresiva e de traballo excesivo que viven elas, á parte de que non teñen opción”. Dentro desta gama, a nai de Maxa aparece marcada como a primeira muller que escolle marchar, opción non vencellada aos designios masculinos. “Ela decide non ser viúva de vivo”, afirma a investigadora.
Cabe destacar que “Torres escribe en paralelo á emigración dos anos 60 e 70 a Europa, cando a muller comeza a coller as maletas, moitas mesmo marchan soas”. Este gran cambio “aínda hoxe se ve pouco na literatura galega”, observa Garrido, se ben destaca autoras como Eva Moreda que si o trataron.
Xohana Torres foi unha muller “rodeada polos homes de Galaxia”, que participa activamente da vida cultural. “Pero cando miras as críticas que fai das súas obras Carvalho Calero, por pór un exemplo, ás veces non parece que falen da mesma obra”, indica. As referencias á súa “sensibilidade” ou a tópicos como “que se nota que comezou coa poesía”, moi vencellados á escrita feminina.
“Tampouco comprende por que a protagonista de Á outra banda do Íberr (1965) é unha muller exiliada, cando a el lle parece máis interesante o seu home”, comenta Garrido. “Nin sequera chega a ver que o principal nesa peza teatral é o dilema que ela vive, non sobre volver ou non volver, senón de ser capaz de decidir por si mesma que quere facer”, algo que aparece explícito no texto.
A investigadora atribúe isto a que os intelectuais do momento “non estaban preparados para entendelo”. Logo, moitas críticas beberían deste pouso, pois “non é tan doado recuperar o potencial tan forte que ten toda a obra de Torres, incluída a anterior aos 80, porque se escureceu na ditadura e nunha época con ese peso machista tan forte”.
A da propia Garrido é unha experiencia de emigración, pois desenvolve este traballo desde a Universidade de Varsovia (Polonia), onde comezou en 2010 a traballar como lectora. Logo ficou a facer o doutoramento cunha oferta do centro. Actualmente está en dous grupos de investigación: GENIA, máis centrado no feminismo, e (Outra)Iberia, que traballa sobre linguas minorizadas (o galego entre elas) con integrantes de diversas facultades. Outra navegante, nuns tempos distintos nos que a emigración, doutro modo, continúa moi presente. Pero iso é xa outra historia.”

Marta Dacosta le un poema seu e outro de Xohana Torres

Desde a AELG recollemos a lectura dun poema de Xohana Torres e outro propio por parte de Marta Dacosta, no marco da iniciativa Lecturas fuxidas da Libraría Pedreira, aquí.

Rechiade e unídevos baixo cancelos comúns como #CorentenaLiteraria, #Euquedonacasa, #LerGalegoSempre, #Acasainfinita, #DescobreACulturaGalega, #CulturaGalegaCuradora, #Aculturasegue e/ou #CulturaNaRede.

Eli Ríos: “Cando adquirín unha mirada crítica deixei de ler obras de señores”

Entrevista de Uxía Iglesias a Eli Ríos en Galicia Confidencial:
“(…) – Galicia Confidencial (GC): A túa escrita é claramente feminista. É unha necesidade? Poderías concibilo doutro xeito?
– Eli Ríos (ER): Non creo que sexa unha necesidade. Ser feminista non é algo que escollas. Non podes dicir: ‘pois vou ser feminista de nove a nove e media’. É unha mirada, é unha forma de estar na vida, eu son feminista as 24 h da vida e en todos os aspectos da miña vida. É algo natural. A miña ten que ser unha escrita feminista porque é o que eu son. (…)
– GC: E no teu caso, cales foron e son os teus referentes?
– ER: O que lin no instituto foron sempre obras de señores. Medrei pensando que as mulleres non escribiamos. Eu vía a Rosalía, a única señora, e era unha Rosalía que sempre estaba chorando e queixándose de todo, e claro, a min interesábame ben pouco. Pero de repente comezas a facer todo este proceso, que leva o seu tempo… Raio! Somos a metade da poboación, estatisticamente é imposible que as mulleres non escribamos. Comezas a investigar, cousa que non é facil porque non está accesible, e descubres a Ursula K. Le Guin, descubres a Agatha Christie na novela negra… ‘Como non me deron a coñecer isto antes?’ Regresas outra vez sobre Rosalía e decátaste de que é a primeira feminista da nosa historia, de que está reivindicando a loita das mulleres e as nosas raíces.
No momento no que adquirín unha mirada crítica deixei de ler obras de señores, porque non me interesa. É sempre o mesmo, teñen catro clichés e non saen de aí. Interésame moito máis o que fan as mulleres porque escriben desde as marxes, dende unha posición de non privilexio. A partir de aí é dende onde se contan cousas que a min me interesan. Xela Arias, por exemplo, esa muller que di ‘intempériome‘. Como non a estudamos nos institutos? Como non chegamos á súa literatura? Paréceme aberrante. Todas as mulleres que escribiron antes ca a nosa xeración foron abrindo portas: María Xosé Queizán, María Vitoria Moreno, Xohana Torres, a inmensa Begoña Caamaño. Todas elas son mulleres que nos facilitaron o camiño e nos ofreceron referentes ás autoras de hoxe. Non seriamos nada sen o traballo das compañeiras. (…)
– GC: E como está de saúde o mundo literario?
– ER: Eu traballo nas marxes, con mulleres. Nesas marxes o sistema literario é vizosísimo. Estanse facendo traducións feministas, textos que rompen con todo o anterior, xa sexa na forma e no contido. O resto? Non me interesa o sistema literario que fala sempre do mesmo. Creo que hai un mercantilismo atroz que vai acabar con nós, que nos vai autoconsumir. Estámoslle prestando moitísima atención ás campañas de marketing, e un dos que máis funciona é o do feminismo. Ti poslle a un libro a etiqueta de feminismo e parece que xa está todo feito, cando o contido está dicindo exactamente o mesmo: hai un señor que me explica cousas. Ese mercantilismo, ese sacar produtos porque si, vai acabar con nós, converteranos nun panfleto. Precisamente nas persoas que están creando nas marxes está o futuro da literatura galega. (…)”

Ana Romaní ingresa na Real Academia Galega reivindicando a escoita na creación poética e no xornalismo

Desde a Real Academia Galega:
“No ano 2003, no Teatro Coliseo de Noia, Xohana Torres interveu na homenaxe a Antón Avilés de Taramancos no Día das Letras Galegas dedicado ao escritor. Ambos compartiron infancia á beira do mar, os dous souberon escoitar como poetas, e tamén o fixeron nos programas de radio que gravaron alén e aquén mar. Case dezaseis anos despois daquel 17 de maio, volveron estar presentes no mesmo auditorio, no discurso de ingreso na Real Academia Galega doutra creadora da poesía e da radio: Ana Romaní. A poeta e xornalista, natural desta localidade, convocou estes dous referentes no seu espertar poético, xunto a outras autoras das letras galegas, nunha intervención que foi unha ollada ao mundo desde o feminismo e o comunal e colectivo. E desde ela, fronte á “xordeira”, reivindicou a dignidade da escoita no literario e no xornalismo.
A académica de número Margarita Ledo foi a encargada de lle dar resposta nunha intervención na que repasou a traxectoria literaria e xornalística da nova compañeira de plenario, inzada de recoñecementos, o último deles o Premio Nacional de Periodismo Cultural que concede o Ministerio de Cultura. Da obra literaria de Ana Romaní salientou, entre outros trazos, ese “desexo de comunidade” tan patente no propio discurso que pronunciou hoxe, un “devezo polo común que tamén colle corpo na súa actividade profesional” .
“Hoxe é un día feliz para a Real Academia Galega polo ingreso na institución de Ana Romaní e por estar en Noia, que é unha maneira de levar a RAG polo país. Cando os académicos falamos da súa entrada pensamos na poeta, na activista cultural que leva moito tempo comprometida co país, e tamén na comunicadora”, salientou pola súa banda o presidente da RAG, Víctor F. Freixanes, tras facerlle entrega da medalla e o diploma de académica de número.
Ana Romaní ocupa desde este sábado a cadeira que quedou vacante tras o pasamento de Xohana Torres, (Ferrol, 1929 – Vigo, 2017), “símbolo de decidida navegación e ousadas travesías”. Con ela estableceu o diálogo inicial do discurso titulado Táctil resonancia. Da derrota dun esplendoroso veleiro, as voces flotantes e os cantos das baleas, a bordo dunha nave na que tamén rescatou a voz do poeta noiés Avilés de Taramancos, outra figura decisiva no seu “tear do poético”. A viaxe arrincou sucando o mesmo mar no que a súa predecesora puxera a navegar a Penélope no célebre poema que publicara por primeira vez na Festa da Palabra Silenciada (1987). (…)”