Morre Xohana Torres

Desde Sermos Galiza (retrato de Laxeiro):
“Conmoción na cultura galega: esta terza feira morreu Xohana Torres (Compostela, 1931). Poeta, narradora e dramaturga, deixa unha obra de grande alento. Faleceu esta terza feira en Vigo. En plena ditadura, abriu fendas para a cultura e a lingua do país. Pertencía a unha xeración, a das Festas Minervais, mais a súa obra non é redutíbel a unha franxa ou a un grupo etario. Perfeccionista, tiña un enorme dominio do oficio. Mais non todo era técnica, era perfeitamente quen de producir emoción e beleza. Cantora da súa lingua e cantora tamén da nación, o seu legado perdurará.
Por volta das 20:37 horas, o xornalista Xan Carballa penduraba un post no seu FB en que noticia a triste nova do falecimento de Xohana Torres. “Adeus a Xohana Torres. Hai unhas poucas horas que a literatura galega perdeu a unha das súas grandes figuras, unha muller con letras a voar en mútiples direccións e significados que medran e se alimentan no tempo”, escrebía Carballa. “Lembrarémola. Lerémola. Navegaremos da súa man”, engadía.
Xohana Torres é un nome indiscutibelmente referencial das nosas letras nas últimas décadas. Aparece, cunha forza incontíbel, na década dos 50, como unha voz renovadora da poesía galega. Foi discípula de Carvalho Calero, nos seus anos da infancia ferrolá. Autora con grande personalidade, fixo parte, porén, dunha xeración, a chamada Xeración das Festas Minervais. Mais calquera pretensión de apreixala nunha época ou nun grupo é baldía, a súa era unha obra singular que se resistía a ser decodificada nun único rexistro.
Desde Do Sulco, poemario que viu a luz en 1959, até o Elexías a Lola, de 2016, desprégase unha obra inconformista e aberta sempre a novos horizontes. Dela di César Lorenzo Gil no seu blogue Biosbardia que a súa é unha poesía da “precisión”, pura orfebrería: “Nuns tempos nos que a técnica, en calquera disciplina artística, está en cuestión, dá gozo observar unha tarefa de oficio tan ben executada, edificados os poemas non só a base de conceptos orixinais, imaxes fermosas ou evocacións fascinantes senón tamén a través do ritmo e do perfecto equilibrio entre versos”.
Activista incansábel da literatura nacional, hai tamén unha Xohana Torres que durante a ditadura utiliza todos os meios para divulgar a cultura galega. Por exemplo, o teatro. Por exemplo, a radio, desde Radio Ferrol a La Voz de Vigo, antena en que puxo en andamento, en 1965, Raíz e Tempo, o primeiro programa de cultura en lingua galega desde a guerra civil.
Xan Carballa -editor xunto con Pepe Puga, de Elexías a Lola (Engaiolarte)- resgatou estes versos de Xohana Torres no seu emotivo post de despedida:

PENÉLOPE

Declara o Oráculo:

“Que a banda do solpor é mar de mortos,
incerta, última luz, non terás medo.

Que ramas de loureiro erguen rapazas.
Que cor malva se decide o acio.

Que acades disas Patrias a vendima.
Que amaine o vento, beberás o viño.

Que sereas sen voz a vela embaten.
Que un sumario de xerfa polos cons.

Así falou Penélope:

Existe a maxia e pode ser de todos.
¿A que tanto novelo e tanta historia?

EU TAMEN NAVEGAR”

Vigo: presentación de Elexías a Lola, de Xohana Torres

Oxohana-torres-elexias-a-lola venres 18 de novembro, ás 20:00 horas, na Libraría Andel (Avenida das Camelias, 102), en Vigo, preséntase Elexías a Lola, de Xohana Torres, publicado por Engaiolarte. Participan Helena González, Teresa Bermúdez e Xan Carballa.

Compostela: mesa redonda As Irmandades da Fala e a prensa

O13495001_1220197358014592_2751403240063445939_n martes 19 de xullo, ás 19:30 horas, no Museo do Pobo Galego (San Domingos de Bonaval), en Compostela, terá lugar a mesa redonda As Irmandades da Fala e a prensa, organizada pola Real Academia Galega. Interveñen Margarita Ledo (Pensar un modelo de comunicación), Carme Vidal (As mulleres no voceiro das Irmandades) e Xan Carballa (A prensa, escaparate das Irmandades), moderados por Víctor Freixanes.

mesas 19_xullo.indd

Antón Riveiro Coello: “Cústame moito dar por boa unha páxina”

EntrevistaAntón Riveiro Coello de Xan Carballa a Antón Riveiro Coello en BiosBardia:
“(…) – BiosBardia (B): Nun momento dado da súa novela [Os elefantes de Sokúrov] un personaxe fai unha sorte de manifesto do escritor, “conforme pasan os anos, máis críticos e crueis nos volvemos con nós mesmos. Ao principio, canto peor escribimos, máis nos gustamos e, andando o tempo, o proceso faise inverso até o punto de que canto mellor escribimos máis duros somos coa nosa obra (…) o libro, ao final, é a suma desordenada dun soño”. Que hai da súa propia opinión neste texto?
– Antón Riveiro Coello (ARC): Que os escritores cando escribimos loitamos contra Joyce é algo que se ten dito con acerto. Conforme pasan os anos pelexas contra ti mesmo e eu convértome no meu inimigo máis esixente. É paralizante. Téñenme preguntado en que momento un se sente escritor e penso que só cando es capaz de verte cunha ollada externa, como se foses un inimigo furibundo de ti mesmo. Trato de facelo e cando lle dou a ler un texto ao editor ou a unha persoa de confianza pídolle dureza porque sei que vai beneficiar o resultado. É curioso que hai xente que con pouco máis de vinte anos é quen de escribir a súa mellor obra, e non penso que sexa eu mellor e máis fresco con máis idade. Quizais porque de máis novo hai menos temores, pero a min pésame o tempo e cústame moito dar por boa unha páxina. Nunca estou contento e iso é terríbel. (…)
– B: Por que o cinema do siberiano Aleksandr Sokurov é un dos motivos do título? Só por un gusto persoal ou hai máis razóns?
– ARC: No título están os elefantes porque aparecen fisicamente na vida da protagonista, pero tamén polo seu sentido metafórico. Son animais altruístas, intelixentes, con boa memoria, con conciencia de si e de grupo, como os personaxes principais da novela. A presenza de Sokurov significa o interese pola arte e a creación. Quería unir a arte de masas coa alta cultura e a metáfora final da novela é que tanto os elefantes como os personaxes comparten un hábitat en perigo de extinción. Dunha banda está a cultura para o pracer, globalizada, e de outra a cultura transcendente como a do cine de Sokurov. El é un cineasta que, sobre todo en películas como Nai e fillo, Pai e fillo ou Fausto, elabora cadros sucesivos. O seu formalismo romántico está perto da estética dos grandes paisaxistas ingleses ou alemáns do XIX, e máis que manexar unha cámara parece que ten unha paleta de cores. Di que o cinema aínda está a medio de camiño de poder ser considerado arte, unha arte suprema que para el está sobre todo na literatura. Sokurov representa a transcendencia, porque a alta cultura antes axudábanos a entender os grandes problemas da vida humana e hoxe a cultura global axúdanos a evadirnos deles. No meu libro, a través de Janis, aparecen outros elementos, tamén a pintura, aínda que considerada con certa ironía e crítica, porque hoxe non hai un consenso sobre que valores estéticos debe ter unha obra para ser considerada artística.
– B: A novela transcorre en plena crise económica e iso está presente con crueza.
– ARC: Todos viven un momento complicado, e cando debuxaba o personaxe principal pensaba nas miñas fillas. Unha xeración cualificada inxustamente de hedonista ou que está baixo a síndrome de Peter Pan, que non marcha da casa… cando iso moitas veces é hoxe imposíbel. Porque na súa mente xa non está mercar unha casa, un coche, ter compromisos matrimoniais ou ter fillos… todo iso é unha quimera na actual situación de crise. E no libro tamén están tamén as dúas xeracións anteriores, con problemas diferentes, pero que están convivindo e actuando entre elas coa mesma crise, de desatención, de falta de saídas, de falta de traballo, de ausencia de futuro… (…)”

Neira Vilas, brillo e arte da Galicia rural

DesdeXosé-Neira-Vilas-150x150 BiosBardia:
“Moitos galegos leron os seus libros e gozaron da súa bondade e os seus coñecementos. Con eses dous ronseis presentes reconstruímos unha parte central das nosas vidas e da identidade de Galicia. Velaquí algunhas das súas reflexións nos anos 2001, 2005 e 2012. (Por Xan Carballa):
– Xan Carballa (XC): Que representou o regreso despois de máis de 40 anos na emigración?
– Xosé Neira Vilas (XNV): Vivín doce anos na Arxentina e trinta e un en Cuba. Corenta e tres anos é moito tempo e no comezo resulta difícil a reinserción. Desde 1972 vin aquí unhas catorce veces, con Anísia, e entre esas viaxes e máis o contacto permanente con amigos, parentes, colegas, e a relación epistolar con editoriais e institucións culturais, estaba informado sobre o acontecer do país. Por outra banda, desde que “descubrín” Galiza, no comezo da década dos cincuenta, en Buenos Aires, en contacto con grandes mestres da nosa cultura (Seoane, Dieste, Lorenzo Varela, Alonso Ríos, Suárez Picallo…), desenvolvín un constante activismo, que podo denominar patriótico, ao longo de catro décadas. Parafraseando a Castelao vivín “Sempre en Galiza”. Cando se vive tantos anos lonxe xa un non é dun só lugar. Eu son esencialmente galego, pero tamén son algo arxentino e bastante cubano. En 1992 Anísia e eu, xa xubilados ambos, radicámonos aquí, onde seguimos traballando. Nos primeiros anos visitamos ducias de escolas e institutos, e mantivemos coloquios con milleiros de estudantes. Era unha boa maneira de pulsar o país. Ademais, conferencias, congresos, xornalismo, creación literaria. Comparto a idea de Chaplin de que o traballo é a mellor medicina para orientar a existencia… cando é un traballo que nos agrada. Nos últimos tempos temos unha ocupación adicional: atender o Centro Cultural de Gres, o único do seu tipo en toda Galiza no rural. Aínda que só fose polos nenos e as nenas que veñen á biblioteca xa estaría xustificada esta dedicación. (…)
– XC: A psicoloxía dos rapaces foi o centro de moitas das súas angueiras literarias.
– XNV: Moitos dos meus libros séguenos pondo nas escolas e, polas moitas veces que me reunín cos meus lectores, coido que deben tocarse mecanismos da psicoloxía dos máis novos que permanecen no tempo, independentemente das circunstancias vitais, tan diferentes ás do rural galego de hai 60 anos. Aínda dentro das carencias da época que retratei, o afán de facerse a un propio, de divertirse, de formar un grupo con afinidades… todo iso traspasa o tempo e as circunstancias. (…)
– XC: Foi emigrante máis que exiliado?
– XNV: Marchei por razóns económicas e tamén culturais. Aos 16 anos estaba traballando na oficina dun serradoiro, cun salario decente, pero quería seguir estudando e cando procurei traballo en cidades galegas non o atopei. Marchei coa idea de traballar de día e estudar de noite. Funme en 1949. Son parte daquela riada que marchou despois da II Guerra Mundial. Estudei unha chea de cousas e rematei Xornalismo. Ademais de todo iso na emigración descubro Galicia, e alí tiven mestres e amigos como Seoane, Suárez Picallo, Dieste, Lorenzo Varela ou Ramón de Valenzuela. Achegueime a eles tamén por coincidencia política, porque realmente non era facer cartos o meu obxectivo primeiro e con eles traballei nas editoriais, nas revistas, nas audicións radiais… (…)”