Día de Rosalía de Castro 2025

Destacado

Publicado o 7 Febreiro 2025 por asociacionescritoras-es

A Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) conmemora un ano máis o Día de Rosalía de Castro, co apoio do Centro Español de Dereitos Reprográficos (CEDRO).

Para o 23 de febreiro, data do aniversario do nacemento da autora, esta entidade propón desde 2010 á cidadanía que agasalle cun libro en galego e cunha flor ás amizades e persoas queridas, alén doutras accións que contan con grande aceptación e impulso por parte da sociedade, e moi especialmente polo sector educativo, como se pode comprobar no arquivo audiovisual e de imaxes da nosa web.

Nesta edición de 2025 Marga do Val é a persoa encargada da redacción do Manifesto da AELG, que será lido no acto central do Día de Rosalía de Castro, o sábado 22 de febreiro no Panteón de Galegos Ilustres, en Santiago de Compostela. O texto será tamén lido en todos os actos promovidos pola AELG, así como nos organizados por outras entidades que se sumen ás propostas de concellos, asociacións e centros de ensino.

O lema escollido para este 2025 é: #SaudeeTerra!

O cartel pode ser descargado en formato pdf aquí, e en png aquí.

Manifesto da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega no Día de Rosalía de Castro 2025

SAÚDE E TERRA!

Saúde e forza, animais terrestres!

Saúde e forza, para reclamarmos o dereito de vivirmos en galego, para sermos Galiza, esa palabra que nos sinala.

Cantarte hei Galiza, na lingua galega, que así mo pediron, que así mo mandaron.

Saúde, para a lingua pola que somos e seremos na terra que camiñamos, cuberta de palabras en todas as estacións do ano, de herbas e flores, de ventos que zoan cantigas e ríos e regatos pequenos, fervedoiros de arte a remexer pelouros… Palabras que nadan mares e bican cons, furnas e puntas sinaladas… Palabras, rapaciñas do lugar, palabras, toleirona mocidade.

Saúde para a lingua!

A lingua de Nós que quere facer bárbara e que con razóns e coñecementos espurios despreza, quen deserta da lama, da area, da laxe, da curota, por un banco de plástico dourado na opereta madrileña, que confunde coa antesala das portas do Parnaso. Tristes e vellos entes literarios, de vós, nada aprenderán en Terras de deserto, e nada tendes que ofrecer, tan lonxe da forza sedutora, da innovación na palabra travestida en cabaleiro das botas azuis, trasno lúcido e único… Tristes entes, que querendo repenicar e bailar na festa ao mesmo tempo, regresan en texto traducido, agora pola IA e, sen vergoña, entran nos concursos literarios para representaren a nosa cultura.

Entes de lingua bífida, da Galicia boi de palla, que imploran coa súa vasalaxe a mercé na casa do amo, na sedución dun poder que non terán, aínda que poidan mover cada unha das dúas partes do seu músculo seccionado.

Esa casa do amo, que Rosalía de Castro nunca ocupou.

Pobre Galiza, non debes chamarte nunca española!

Saúde, para pronunciarmos Gaza.

Pola memoria de todas as Cándidas de Sobredo, sementes de vida, mártires asasinadas en Palestina.

Pola memoria de todos os meniños de manteiga, bonitos coma caraveis, asasinados en Palestina.

Pola memoria de todas as raparigas gabaxeiras e lindas, Estreliñas, asasinadas en Palestina.

Pola memoria de todas as Siñas Sinforosas, que levan as contas das mortes do lugar, asasinadas en Palestina.

Pola memoria de toda a mocidade, de todas as alboradas, asasinadas en Palestina.

Saúde, para non sermos cómplices deste xenocidio, despois de Armenia, despois de Auschwitz, despois de Rwanda…

Saúde para Nós, na Terra de Galiza, para reclamarmos o dereito de vivir en harmonía co lugar que desexamos traballar, suco vai, suco vén; onde queremos que vivan todos os outros animais e sexan libres todas as marxes coloridas.

Saúde, desde o Ortegal ao Miño, desde o Pico de Trevinca ao Aloia, desde o Careón ao Tegra.

Saúde, pola banda de Laíño, pola banda de Lestrove, por cada lugar que mediu Fontán e situou con precisión no mapa, rostro do país.

Saúde, para defendermos a paisaxe e a vida, contra os pirómanos do monte, coa voz de Pura Vázquez, contra o brazo armado do neoliberalismo máis letal, polas bestas e as vacas, polos soutos, as fragas e as carballeiras, porque aquí os muíños do vento son xigantes que nos mudan o sentido.

Saúde, para impedirmos o espolio, ese franquismo no interior da mina de Touro, toxicidade que mata, para berrarmos alto e claro: Non, Mina de Touro, Non!

Saúde, para impedirmos a destrución da terra que queremos e labramos, do país dos mil ríos, para contra todo, nun abrazo popular, de mans dadas polo Ulla, berrarmos até a Ría de Arousa, alto e claro: Altri, Non!

Porque vencerse é cousa de se tratar.

Saúde, para defendermos quen nos cura e nos atende, para reclamarmos un ensino de calidade, neste mundo onde mingou a verdade.

Saúde para Nós, e para ti, que vés de fóra, que chegas de duras travesías, agora connosco. Quero que veñas da man de Castelao, aínda que non te chames Panchito… Quero que me contamines, para ennobelar as túas palabras coas miñas e aprendermos os nomes dos paxaros, os das árbores e atoparmos a flor do xilmendro, e que cando eu che diga: come, neniña come, Ti me digas: iso é Teranga, alimento das palabras entre linguas.

Saúde, para en alegre veciñanza dicirmos: Ola, ríos, Ola, fontes, Ola, regatos pequenos, vista dos meus ollos en que sempre nos veremos…

Porque aquí, a festa facémola Nós: Arriba, toleirona mocidade! Que atruxaremos cantaremos o ala… lá!

Saúde e Terra!

Marga do Val
Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG)
#_rdc2025 #SaudeeTerra!

O Manifesto pode descargarse en formato .pdf aquí.

Actos promovidos pola AELG

Acto central. Panteón de Galegos Ilustres (San Domingos de Bonaval), Santiago de Compostela

O acto central do Día de Rosalía de Castro terá lugar o sábado 22 de febreiro, ás 12:00 horas, no Panteón de Galegos Ilustres (San Domingos de Bonaval), en Santiago de Compostela. A entrada é libre e gratuíta.

Este é o programa previsto:

Intervención do coro da Asociación Cultural e Musical Solfa.

Saúda do Presidente da AELG, Cesáreo Sánchez Iglesias.

Lectura do Manifesto da AELG en 2025, Marga do Val.

Lectura de poemas rosalianos:
– “San Lorenzo”. Pilar Astray. Asociación do Traxe Galego.
– “Unha vez tiven un cravo”. María Precedo Castro. Asociación Cultural e Musical Solfa.
– “Daquelas que cantan as pombas i as flores”. Zoe IriArte, Plataforma Ulloa Viva.
– “Has de cantar” (Fragmento). Leire Prieto Orjales e Irene Sampedro Puentes, Alumnas do IES Rosalía de Castro de Santiago de Compostela.
– “A Gaita Gallega. Resposta” (Fragmento). Xaquín Rubido Muñiz, Voceiro da Plataforma en Defensa da Ría de Arousa.
– “Silencio”. Olaia Novo, Música, ensinante e mediadora cultural.
– “Abrid´as frescas rosas”. Ana Díaz Freiría, Ecoloxistas en acción.
– “Cando penso que te fuches”. Felín Romero Lorenzo, Comunidade de Montes de Mosende (O Porriño), escritor.
– “Olvidémo-los mortos” (Fragmento). Paz Fernández Pereiro, Veciña de Mos, ensinante e activista social.
– “Xan”. Noela Vázquez Ledo e José González Alonso, Sociedade Cultural e Desportiva do Condado (SCD).
– “Tecín soia a miña tea”. Mercedes Espiño Amil, Mesa pola Normalización Lingüística (MNL), ensinante.
– “Dend´ aquí vexo un camiño”. Cristal Méndez Queizán, Música, Maga de Voz.
– “Por que”. Helena Pousa Ortega, Presidenta da Comisión pola Recuperación da Memoria Histórica do Baixo Miño, o Condado, a Louriña.
– “A xustiza pola man”. Xosé Manuel Beiras Torrado, Profesor e escritor.
– “Eu cantar cantei”. Goretti Sanmartín Rei, Alcaldesa de Santiago de Compostela.

Intervención do coro da Asociación Cultural e Musical Solfa.

Ofrenda floral

Interpretación do himno

A Coruña

En colaboración coa A. C. Alexandre Bóveda, o domingo 23 de febreiro, ás 17:00 horas, diante do Teatro Rosalía de Castro, terá lugar a lectura do Manifesto da AELG, elaborado neste 2025 por Marga do Val, por parte de Beatriz Maceda Abeleira, e unha posterior lectura pública da obra de Rosalía.

Lugo

O 21 de febreiro, ás 11:30 horas, no Parque de Rosalía de Castro (en caso de choiva, o acto tería lugar no Auditorio do Vello Cárcere), terá lugar a conmemoración do Día de Rosalía de Castro en Lugo, organizado pola AELG, coa colaboración da Área de Cultura, Turismo e Promoción da Lingua do Concello de Lugo.

O acto consistirá na lectura do Manifesto da AELG, elaborado neste 2025 por Marga do Val, a lectura pública da obra de Rosalía de Castro por alumnado do CEIP Veleiro Docampo de Castro Ribeiras de Lea e escritoras/es da cidade de Lugo, e unha ofrenda floral en homenaxe á autora.

Vigo

O sábado 22 de febreiro, ás 12:00 horas, coorganizado pola AELG e a Asociación Cultural O Castro, na Imprenta de Juan Compañel (Rúa Real nº 12) e Local da Asociación Cultural A Revolta), terá lugar a colocación da ofrenda floral na imprenta Juan Compañel, lectura do Manifesto da AELG e de poemas de Rosalía no local social da Revolta, onde se poderá tomar tamén un caldo de gloria.

Pontevedra

O sábado 22 de febreiro, ás 12:30 h., no Bar Verbena, Lucía Novas lerá o manifesto da AELG, nun acto ambientado polo colectivo O Fruto e a Serpe, onde o público está convidado a participar nun recital de micro aberto. Esta actividade terá lugar dentro das propostas do Concello de Pontevedra e o seu Servizo de Normalización Lingüística con motivo do Día de Rosalía de Castro.

Actos organizados por outras entidades

Actos da Fundación Rosalía (Padrón e Compostela)

Toda a información aquí.

Arteixo

O 23 de febreiro, ás 13:00 h., xunto ao CCC de Arteixo Manuel Murguía e diante da Filla da Figueira de Rosalía, celebrouse a Nai das nosas letras cun sinxelo acto, onde a veciñanza foi a protagonista. O acto deu comezo coa lectura por parte de Ana Hermida do Manifesto da AELG, elaborado por Marga do Val neste 2025, para continuar coas lecturas da obra rosaliana por parte de todas aquelas persoas que queiran participar.

Barreiros

O Carballiño

Carnota

Lugo

Mugardos

Ourense

Outeiro de Rei

Ribadeo

O Rosal

Santiago de Compostela. Festival Rosalía

Sargadelos (Cervo)

Vilalba

Actividades nos centros de ensino

– CEIP Sequelo (Marín). Compartíronse poemas de Rosalía nas redes nas asociacións de galegas e galegos do exterior e solicitouse a súa achega en forma de anacos de poemas, ou vídeos. Leuse o Manifesto da AELG, e interpretouse a Alborada, cantada polo alumnado xunto cos gaiteiros “Os de Marín”.

– CEIP Lamas de Abade (Santiago de Compostela). Fíxose unha montaxe coas fotos que mandaron as familias xunto a un dito, refrán ou verso relacionado con Rosalía, ou co lema Saúde e Terra. Tamén se elaborou un mural na entrada do colexio con todas as fotos. Máis información na páxina web do centro.

– CPR A Merced (Sarria). Cada etapa educativa homenaxeou, ao seu xeito, a Rosalía de Castro. Os máis pequenos cos seus tradicionais “Poemas con chocolate”; os maiores viron algún vídeo sobre Rosalía e fixeron actividades como Kahoot, Rosco de Rosalía, etc. Ademais, na ESO elaboraron un fermoso mural na súa honra e escribiron versos nas xanelas e portas do seu corredor. Finalizaron a semana degustando un “Caldo de gloria” sobre os manteis de Rosalía de Castro.

– CEIP Carlos Casares (Alxén, Salvaterra do Miño). Poden verse as actividades realizadas na páxina web do centro.

– IES Lamas de Castelo (Carnota). Alén de traballar nas aulas algunhas das propostas enviadas desde a AELG, fíxo un recital poético, no vestíbulo, o venres 21 de febreiro, e unha breve actuación teatral sobre Rosalía de Castro e un dos seus biógrafos, por Teatro Producións Dispersas. As actividades realizadas poden consultarse na web do centro.

– IES Fin do Camiño (Fisterra). Leváronse a cabo as seguintes actividades: mural na entrada do centro; reprodución, durante o recreo, dun audio-recital poético protagonizado por alumnado e profesorado, mediante o sistema de megafonía do centro; reprodución de poemas de Rosalía cantados por Uxía desde a megafonía do centro, no tempo previo á entrada ás clases; reparto de poemas de Rosalía e chapas deseñadas polo Departamento de EPVA e elaboradas polo Equipo de Alumnado Voluntario da Biblioteca; e lectura de poemas de Rosalía durante a reunión dun dos grupos do Club de lectura.

Propostas da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega para a celebración do Día de Rosalía de Castro nos centros de ensino

O lema é: #SaudeeTerra!

Para todos os centros de ensino e todos os niveis:

A. Para favorecermos a comprensión lectora do manifesto achégase o texto anotado con referencias diversas que permiten dialogar con el desde múltiples perspectivas.

B. Propoñemos a reflexión e o diálogo na aula do significado do lema, que poder tratarse a partir das seguintes cuestións:

– Que significa a palabra Saúde?

– Procurade esta palabra en diferentes frases feitas, proverbios ou ditos. Que queremos dicir cando afirmamos: O importante é ter saúde?

– Que significado ten o acto de saudar, de dar a benvida ou de dar a despedida?

– Como saudamos e que palabras empregamos? Por que se di “saúde” cando espirramos?

– Que significados ten a palabra terra? Que queremos comunicar cando dicimos “Miña terra”?

– Procurade esta palabra en diferentes frases feitas, proverbios ou ditos. Que queremos dicir cando afirmamos: En terra de lobos hai que ouvear coma eles?

– Proponse a lectura na aula para tratar estes aspectos dos poemas: “Adiós, ríos, adiós, fontes” de Cantares gallegos e “Pra Habana!” de Follas novas.

Educación Infantil e Educación Primaria e Primeiro ciclo de Educación Secundaria Obrigatoria:

A.- Propoñemos procurar información sobre Domingo Fontán, como percorreu Galiza, como a mediu para debuxala e para situar todos os lugares no mapa.

B.- Cando Rosalía de Castro naceu xa existía a Carta xeográfica de Galiza elaborada por Fontán, imaxinade que cando tiña os vosos anos quería buscar nese mapa os lugares onde vivía, por onde andaba. Convidámosvos a xogar co mapa de Galiza e a que sinaledes os nomes (topónimos) dos espazos da escritora, podedes situar os seguintes:

– Consulta na rede un espazo denominado “As pegadas de Rosalía” e sitúa lugares importantes na súa vida no mapa, tamén de cando xa foi moito máis maior ca vós.

– Agora tratade de procurar no mapa os lugares importantes da vosa vida: lugar de nacemento, onde vivides, por onde andades.

– Agora podedes buscar nalgúns poemas nomes de lugares (topónimos) e sinalardes no mapa as palabras que formarían parte da toponimia literaria de Rosalía de Castro. Podedes localizalos nestes poemas: “Nosa Señora da Barca”, “Campanas de Bastabales”, “Pasa río, pasa río”, e “Como chove miudiño”, todos eles de Cantares Gallegos.

– Para estas actividades empregade diferentes lapis de cores.

C.- Agora anímovos a que nos acheguemos aos ríos, aos vosos e aos de Rosalía de Castro. A autora de En las orillas del Sar, puido dar moitos paseos polos ríos Sar e Sarela, buscade información sobre estes ríos:

– Onde nacen, por onde pasan, onde rematan as súas augas.

– Fixádevos se son afluentes dalgún outro río e de que outros ríos reciben augas. Onde desembocan?

– Trazade sobre un mapa o curso do río Sar e do río Sarela.

– Agora xa sabedes: as augas do Sarela, van dar ao Sar, as do Sar, van dar ao río Ulla e as do Ulla van dar a Ría da Arousa. Trazade agora o curso do río Ulla.

– Que comarcas galegas atravesan estes ríos?

– Agora procurade información sobre os ríos e regatos que hai no lugar onde vivides: onde nacen, onde rematan as súas augas e fixádevos se mudan de nome nalgún momento.

D.- Preguntade nas vosas casas, á veciñanza, ao profesorado e recollede información sobre a mina de Touro e a empresa Altri, situádeas no mapa. Compartide a información na aula.

E.- Agora situade no mapa a Ría da Arousa, coas súas vilas e cidades máis importantes. Buscade información do lugar sobre:

– Os traballos das persoas relacionados co mar.

– Os traballos das persoas relacionados coa agricultura.

– Os traballos das persoas relacionados coas industrias e empresas da zona.

– Credes que na Ría da Arousa é importante o turismo?

F.- Que reivindican as seguintes asociacións:

– Plataforma Veciñal Mina Touro- O Pino NON.

– Plataforma Veciñal Ulloa Viva.

– Plataforma en Defensa da Ría de Arousa.

Debatede na aula: Podería verse moi afectada a Ría de Arousa pola contaminación?

Segundo ciclo de Educación Secundaria Obrigatoria e Bacharelato:

Todas as actividades propostas anteriormente serven tamén para esta etapa, engadimos outra máis relacionadas coa historia da literatura a partir do manifesto “Saúde e Terra!”.

A.- Procurade os nomes das autoras e autores aos que se fai referencia no texto, indicade a que etapa histórica e literaria pertencen, desde a Idade Media até a actualidade.

B.- No texto hai referencias ao manifesto “Máis alá” de Manuel Antonio e Álvaro Cebreiro, localizade este texto , lédeo na aula e tratade os seguintes temas:

– A quen se critica en relación co idioma?

– Que se quere dicir coas palabras “opereta madrileña”?

– Quen son os vellos?

– Quen son os devanceiros?

– Hai algunha relación entre os dous manifestos?

– Hai algunha referencia a Rosalía de Castro?

– Por que se di no manifesto “Saúde e Terra!” que Rosalía de Castro nunca ocupou a casa do amo?

C.- No manifesto “Saúde e Terra!” aparecen referenciadas obras de Pura Vázquez, María Xosé Queizán e de Xela Arias, investigade se estas autoras escribiron algunha obra sobre ou dedicado a Rosalía de Castro.

D.- Busca información sobre a obra: Daquelas que cantan (libro+CD) –Rosalía na palabra de once escritoras galegas, e contestade:

– Quen son as autoras que participan no libro?

– Achega algunha das súas obras e establece unha orde cronolóxica relacionada coa publicación dos seus libros.

E.- María Reimóndez tamén escribiu un manifesto para celebrar o Día de Rosalía pola AELG, localizade o texto na rede e contestade:

– Que quere dicir a sigla AELG? Cal é a súa orixe e cales os seus obxectivos?

– Cal era o lema do manifesto de María Reimóndez?

F.- Sobre Palestina e a súa relación coa poesía galega procurade información sobre os seguintes libros:

– VV.AA: Intifada. Ofrenda dos poetas galegos, Fundación Araguaney, 2003.

– VV.AA: Cantos de dor e liberdade. Voces galegas por Palestina, Editorial Tempo Galiza, 2024.

– Quen son as voces participan en cada libro?

– Buscade e lede os poemas de Luísa Villalta e de Xela Arias incluídos no primeiro libro.

– Lede os relatos de Rafael Dieste e de Castelao aos que se fai referencia no manifesto, por que pensades que a autora os relacionaou con Palestina?

– Quen foron os Mártires de Sobredo? Por que aconteceron estes feitos? Que reivindicaba o agrarismo en relación coa terra?

– Lede o poema de Ramón Cabanillas, “Sobredo”. Podedes atopar aquí máis información: https://axendacultural.aelg.gal/2022/11/28/desde-a-aelg-animamos-a-lectura-do-poema-de-ramon-cabanillas-dedicado-a-loita-de-sobredo-no-seu-100-aniversario/

– Poderíase estabelecer unha relación entre a protagonista do poema de Rosalía de Castro, “A xustiza pola man” de Follas Novas e Cándida Rodríguez González, a mártir de Sobredo?

– Que relación ten a loita Palestina coa Terra?

G.- Procurade información sobre os xenocidios sufridos en Armenia, en Auschwitz e en Rwanda. Debatede na aula sobre a realidade do xenocidio palestino.

H.- Rosalía de Castro naceu en 1937 e faleceu en 1885, tiña nove anos cando se produciu a Revolución de 1846 que rematou co fusilamento dos que se coñecen como Mártires de Carral. Procurade información sobre este feito e sinalade nun mapa todos os lugares significativos da sublevación.

I.- Sinala nun mapa todos os topónimos aos que se fai referencia no manifesto.

SAÚDE E TERRA!

Saúde e forza, animais terrestres!

Saúde e forza, para reclamarmos o dereito de vivirmos en galego, para sermos Galiza, esa palabra que nos sinala ¹.

Cantarte hei Galiza, na lingua galega, que así mo pediron, que así mo mandaron ².

Saúde para a lingua!

A lingua de Nós que quere facer bárbara e que con razóns e coñecementos espurios despreza, quen deserta da lama, da area, da laxe, da curota, por un banco de plástico dourado na opereta madrileña ³, que confunde coa antesala das portas do Parnaso ⁴. Tristes e vellos entes literarios, de vós, nada aprenderán en Terras de deserto, e nada tendes que ofrecer, tan lonxe da forza sedutora, da innovación na palabra travestida en cabaleiro das botas azuis ⁵, trasno lúcido e único… Tristes entes, que querendo repenicar e bailar na festa ao mesmo tempo, regresan en texto traducido, agora pola IA e, sen vergoña, entran nos concursos literarios para representaren a nosa cultura.

Entes de lingua bífida, da Galicia boi de palla ⁶, que imploran coa súa vasalaxe a mercé na casa do amo ⁷, na sedución dun poder que non terán, aínda que poidan mover cada unha das dúas partes do seu músculo seccionado.

Esa casa do amo, que Rosalía de Castro nunca ocupou.

Pobre Galiza, non debes chamarte nunca española!⁸

Saúde, para pronunciarmos Gaza.

Pola memoria de todas as Cándidas de Sobredo ⁹, sementes de vida, mártires asasinadas en Palestina.

Pola memoria de todos os meniños de manteiga, bonitos coma caraveis ¹⁰, asasinados en Palestina.

Pola memoria de todas as raparigas gabaxeiras e lindas, Estreliñas ¹¹, asasinadas en Palestina.

Pola memoria de todas as Siñas Sinforosas ¹², que levan as contas das mortes do lugar, asasinadas en Palestina.

Pola memoria de toda a mocidade, de todas as alboradas, asasinadas en Palestina

Saúde, para non sermos cómplices deste xenocidio, despois de Armenia, despois de Auschwitz, despois de Rwanda…

Saúde para Nós, na Terra de Galiza, para reclamarmos o dereito de vivir en harmonía co lugar que desexamos traballar, suco vai, suco vén ¹³; onde queremos que vivan todos os outros animais e sexan libres todas as marxes coloridas.

Saúde, desde o Ortegal ao Miño ¹⁴, desde o Pico de Trevinca ao Aloia, desde o Careón ¹⁵ ao Tegra,

Saúde, pola banda de Laiño, pola banda de Lestrove ¹⁶, por cada lugar que mediu Fontán ¹⁷ e situou con precisión no mapa, rostro do país.

Saúde, para defendermos a paisaxe e a vida, contra os pirómanos do monte, coa voz de Pura Vázquez ¹⁸, contra o brazo armado do neoliberalismo máis letal, polas bestas e as vacas, polos soutos, as fragas e as carballeiras, porque aquí os muíños do vento ¹⁹ son xigantes que nos mudan o sentido.

Saúde, para impedirmos o espolio, ese franquismo no interior da mina de Touro, toxicidade que mata, para berrarmos alto e claro: Non, Mina de Touro, Non!²⁰

Saúde, para impedirmos a destrución da terra que queremos e labramos, do país dos mil ríos ²¹, para contra todo, nun

abrazo popular, de mans dadas polo Ulla, berrarmos até a Ría de Arousa ²², alto e claro: Altri, Non!²³

Porque vencerse é cousa de se tratar ²⁴.

Saúde, para defendermos quen nos cura e nos atende, para reclamarmos un ensino de calidade, neste mundo onde mingou a verdade ²⁵.

Saúde para Nós, e para ti, que vés de fóra, que chegas de duras travesías, agora connosco. Quero que veñas da man de Castelao ²⁶, aínda que non te chames Panchito… Quero que me contamines, para ennobelar as túas palabras coas miñas e aprendermos os nomes dos paxaros, os das árbores e atoparmos a flor do xilmendro ²⁷, e que cando eu che diga: come, neniña come, Ti me digas: iso é Teranga ²⁸, alimento das palabras entre linguas.

Saúde, para en alegre veciñanza dicirmos: Ola, ríos, Ola, fontes, Ola, regatos pequenos, vista dos meus ollos en que sempre nos veremos ²⁹…

Porque aquí, a festa facémola Nós: Arriba, toleirona mocidade! Que atruxaremos cantaremos o ala… lá ³⁰!

Saúde e Terra!³¹

1 Luísa Villalta, “Galiza, esa palabra”, columna publicada no semanario A Nosa Terra, nº 1093 (don 31 de xullo ao 3 de setembro de 2003). Recollido en Libro das columnas, A Nosa Terra, 2005 e Editorial Galaxia, 2024.

2 Rosalía de Castro, “Has de cantar”, Cantares gallegos, 1863.

3 Manifesto “Máis alá” de Manuel Antonio e Álvaro Cebreiro, 1922.

4 Rosalía de Castro, “Prólogo”, Cantares gallegos, 1863.

5 Rosalía de Castro, El caballero de las botas azules, Cuento extraño, 1867.

6 Xoan Manuel Pintos, “Ou, Galicia, Galicia boi de palla” en A gaita gallega, 1853.

7 María Reimóndez: A casa do amo. Unha análise do discurso colonial e racista na literatura galega, Edicións Xerais, 2024.

8 Rosalía de Castro, “A GAITA GALLEGA. Resposta”, Cantares gallegos,1963.

9 Cándida Rodríguez González, Mártir de Sobredo, asasinada o 28 de novembro de 1922 na protesta veciñal agrarista de Sobredo (Guillarei-Tui), fito da loita antiforal.

10A. D. R. Castelao, “Era un meniño de manteiga…”, Cousas, 1926.

11R. Dieste, “Na morte de Estreliña”, Dos arquivos do trasno, 1926.

12A. D. R. Castelao, “Todos canto sabían algo da historia da vila”, Cousas, 1926.

13Xosé María Díaz Castro, “Penélope”, Nimbos, 1961.

14R. Cabanillas, “Himno de Acción Gallega”, Da terra asoballada,1917.

15 Lorenzo Varela, “Ofrenda a los franceses”, Correo literario, (1-X-1944); número especial da revista de Bos Aires dedicado á liberación de Francia da Alemaña nazi. Lorenzo Varela desde o seu exilio escribe este poema en que lle regala aos franceses, unha palabra, o topónimo Cairón (Monte Careón), símbolo da súa infancia.

16Rosalía de Castro, “Como chove miudiño”, Cantares gallegos, 1863.

17 Domingo Fontán Rodríguez, (Portas, 1788- Cuntis, 1866), ilustrado galego, autor da Carta xeométrica de Galicia, un mapa físico de Galiza. Traballo que realizou desde 1817 a 1834, utilizando métodos científicos e medicións matemáticas, foi o primeiro mapa topográfico e trigonométrico da Península Ibérica.

18Pura Vázquez, “Ós pirómanos do monte”, Desmemoriado río, Espiral Maior, 1997. Pode encontrarse o poema na revista Festa da palabra silenciada, núm. 22, 2006.

19Rede Galega Stop Eólicos (RGSE).

20Plataforma Veciñal Mina Touro- O Pino NON.

21R. Otero Pedraio, Os país dos mil ríos, Edt. Castrelos, 1977.

22Plataforma en Defensa da Ría de Arousa.

23Plataforma Veciñal Ulloa Viva.

24Xela Arias, “Vencerse é cousa de se tratar”, Intempériome, Espiral Maior, 2003.

25“Porque no mundo menguou a verdade”, cantiga de escarnio do trobador e clérigo do século XIII, Airas Nunes.

26María Xosé Queizán, “Bueno Barato”, Fóra de min, Sons Galicia, 1994.

27Rosalía de Castro, “Miña Santa Margarida”, Cantares gallegos, 1863.

28Beatriz Maceda, Teranga, Edicións Xerais, 2024.

29Rosalía de Castro, “Adiós ríos, adiós fontes”, Cantares gallegos, 1863.

30Rosalía de Castro, “Alborada”, Cantares gallegos, 1863.

31Saúdo empregado como acollemento ou despedida polas Irmandades da Fala. Frase coa que remata a editorial do primeiro número da revista Nós.

A documentación gráfica xerada por estas actividades será compartida nas correspondentes redes ou medios de difusión do centro educativo, arredor do 23 de febreiro, ou ese mesmo día, coa etiqueta #SaudeeTerra! e #_rdc2025. A AELG comprométese a colaborar na difusión da mesma a través da súa web e redes sociais, para o que agradecemos que se envíe noticia das actividades ao correo oficina@aelg.org. A este mesmo correo podedes comunicarnos a vosa intención de participar nesta iniciativa ou noutras coas que o voso centro celebre o Día de Rosalía 2025, para a irmos facendo constar na nosa web: https://www.aelg.gal/actividades/dia-de-rosalia-de-castro/2025/2/22/dia-de-rosalia-de-castro-2025

Desde a AELG, convidamos á comunidade educativa a que se implique de forma activa nesta festa que celebra o nome e a obra da poeta maior de Galicia, chave mestra da nosa literatura e da nosa conciencia como pobo.

#_rdc2025 #SaudeeTerra!. O Día de Rosalía de Castro nas redes sociais

– Facebook

– Instagram

– Twitter

Proposta da AELG para levar unha moción aos plenos dos Concellos para declararen o 23 de febreiro como Día de Rosalía de Castro

A AELG vén impulsando desde 2011 esta iniciativa. Xa aprobaron a moción os seguintes concellos:

A Coruña, A Estrada, A Guarda, A Pobra do Brollón, A Rúa de Valdeorras, Allariz, Ames, Arteixo, Baiona, Barreiros, Bergondo, Betanzos, Bueu, Burela, Cambados, Cambre, Carballo, Carnota, Cedeira, Cee, Cerceda, Chantada, Entrimo, Fisterra, Foz, Lalín, Lobeira, Melide, Miño, Muros, Narón, O Rosal, Ourense, Padrón, Poio, Ponteareas, Pontedeume, Pontevedra, Porto do Son, Ramirás, Redondela, Rianxo, Ribeira, Riotorto, Rodeiro, Rois, Sada, San Sadurniño, Santa Comba, Santiago de Compostela, Silleda, Teo, Tomiño, Tui, Valdoviño, Vigo, Vilasantar e Xermade. Sumáronse tamén as Deputacións da Coruña, Lugo e Pontevedra.

A AELG continuou a facer chegar aos plenos unha moción neste sentido solicitándolles que recollan esta celebración nas súas programacións culturais.

Os Premios Follas Novas inician a súa décima edición anunciando os setenta títulos seleccionados para estes premios

Destacado

Publicado o 17 Xaneiro 2025 por asociacionescritoras-es

Os premios Follas Novas do Libro Galego cumprirán este ano os dez de existencia, consolidándose como os premios de referencia no mundo do libro en Galicia. Organizados conxuntamente pola Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG), a Asociación Galega de Editoras (AGE) e a Federación de Librarías de Galicia (FLG), a organización dos premios Follas Novas anuncia os setenta títulos seleccionados de entre os publicados en 2024 para participar nesta décima convocatoria destes galardóns. Os premios resolveranse na gala de entrega que terá lugar no vindeiro mes de abril no Teatro Principal de Santiago.
Nesta primeira fase, a selección dos setenta títulos foi realizada polos asociados dos tres colectivos impulsores dos premios. A partir de agora, un xurado formado por persoas de recoñecido prestixio procedentes do sector do libro escolla as finalistas e as gañadoras en cada unha das trece candidaturas destes galardóns que repasan a actividade literaria e editorial do ano 2024.
Na seguinte fase daranse a coñecer as obras finalistas, tres por categoría. O proceso rematará coa celebración da entrega de premios na que se coñecerán as obras gañadoras na tradicional gala que terá lugar no Teatro Principal de Santiago o 26 de abril de 2025. Estes premios, que valoran e recoñecen o traballo de todos os sectores do mundo do libro, están organizados co patrocinio da Xunta de Galicia, Concello de Santiago, Deputación da Coruña e CEDRO (Centro Español de Dereitos Reprográficos).
Os premios Follas Novas do Libro Galego celebraron a súa primeira edición en 2016, trala unificación dos tres premios que convocaban cada unha das asociacións do sector libreiro: a Asociación de Escritores e Escritores en Lingua Galega, a Asociación de Editoras Galegas e a Federación de Librarías de Galicia. As tres entidades acordaron converter nunha única convocatoria a que celebraran en cada un dos sectores para unha crear uns premios que fosen referentes únicos para todos os sectores do libro.
Desde 2016 os premios Follas Novas do Libro Galego teñen servido como referencia na valoración dos libros publicados en galego desde entón nos diferentes xéneros, atendendo a todos os ámbitos da creación, edición, e labor libreira.

Listaxe de categorías e candidaturas Premios Follas Novas 2025

PREMIO Á OBRA DE ENSAIO E INVESTIGACIÓN
A casa do amo. Unha análise do discurso colonial e racista na literatura galega. María Reimóndez. Edicións Xerais de Galicia.
Abril é un país. Tereixa Constenla. Editorial Kalandraka.
As mulleres e o mar. O traballo feminino nas industrias marítimas de Galicia. Luísa Muñoz Abeledo. Universidade de Santiago.
O camiño dos faros. Diario de viaxe. Luís G. Soto. Edicións Espiral Maior.
Os inmigrantes imaxinados. A identidade Galega na Arxentina (1780-1960). Xosé M. Nuñez Seixas. Editorial Galaxia.
Primeiro foi Galicia. Xosé Luís Méndez Ferrín. Alvarellos Editora.

PREMIO Á OBRA DE DIVULGACIÓN
As benfaladas. María Xosé Porteiro. Editorial Galaxia.
As horas mortas. Viaxes e conversas por cemiterios galegos. Emma Pedreira. Baía Edicións.
Así vou eu, formando parte. Luísa Villalta. Eva Veiga e Pilar Pallarés. Chan da Pólvora.
Galaicofobia. Alexandre Peres Vigo. Editorial Galaxia.
Realidades e horizontes da educación en Galicia. VV.AA. Coord.: José Antonio Caride, Jesús Rodríguez. Editorial Kalandraka.
Rotas (As mulleres que o franquismo agochou en Compostela). Montse Fajardo. Edicións Positivas.

PREMIO Á OBRA DE NARRATIVA
A noite das cebolas. Rosa Aneiros. Edicións Xerais de Galicia.
Detective Ferruchi. Marta Villar. Edicións Xerais de Galicia.
O incendio. Sara Vila Alonso. Edicións Xerais de Galicia.
Pel de cordeiro. Ledicia Costas. Edicións Xerais de Galicia.
Runrún. Ana Varela. Editorial Galaxia.
Tras do Ceo. Manuel Rivas. Edicións Xerais de Galicia.

PREMIO Á OBRA INFANTIL
Que cabe nun calcetín? Paula Carballeira. Oqueleo.
Axencia Galega de Asuntos Máxicos. Miguel Ángel Alonso Diz. Edicións Xerais de Galicia.
Canto Cosmos. Poemas e Astronomía para case bebés. Estíbaliz Espinosa. Edicións Embora.
Como escorrentar un lobo. Antonio Manuel Fraga. Cuarto de Inverno.
Curriño, o can influencer. Ledicia Costas. Edicións Xerais de Galicia.
Os ecos do vento. Antonio García Teijeiro. Editorial Kalandraka.

PREMIO Á OBRA XUVENIL
Cartas na escuridade. Lois Pérez. Cuarto de Inverno.
Fóra de campo. Rosalía Fernández Rial. Editorial Galaxia.
Nave. Olaia Sendón. Edicións Xerais de Galicia.
O triángulo vermello. Carme Vidal e Pablo Iglesias. Edicións Xerais de Galicia.
Púrpura Tero. David Cortizo. Editorial Galaxia.
Quen precisa unha avoa? Andrea Barreira Freije. Edicións Xerais de Galicia.

PREMIO AO LIBRO ILUSTRADO
A rebelión da lectura. Chus Rojo (ilust.) e Fran Alonso. Cumio Editorial.
As Illas Cíes. Tazab (ilust.) e Xelís de Toro. El Patito Editorial.
Luísa Villalta. Alma de violino. Laura Suárez (ilust.), Beatriz Maceda e Eli Ríos. Edicións Xerais de Galicia.
O gran libro dos nosos mares. Blanca Millán. Cumio Editorial.
Papóns. Sandra Lodi. Editorial Galaxia.
Sete dentes de león. David Sierra (ilust.) e Ledicia Costas. Edicións Xerais de Galicia.

PREMIO AO LIBRO DE BANDA DESEÑADA, GRÁFICO E HUMOR
Avelaíña e o camiño á illa. Bea Gregores. Antela Editorial.
Capitán Lentella 2. Unha nova chuvia de estrelas. Jorge Campos. Edicións Xerais de Galicia.
Hospitalario. El Hematocrítico e Cynthia Hierro. Triqueta Verde.
Memorias dun neno labrego (novela gráfica). Iria Aldegunde (baseada no texto de Neira Vilas). Editorial Galaxia.
Miquits visita a casa da avoa. Alba de Evan, Xabier Domínguez e Paula Cheshire. Antela Editorial.
Presas fáciles. Voitres. Miguelanxo Prado. Retranca Editora.

PREMIO Á INICIATIVA BIBLIOGRÁFICA
Cantos de dor e liberdade. Voces galegas por Palestina. VV.AA. Tempo Galiza Editora.
O libro das abellas. VV.AA. Apiario.
Papagaio. Luísa Villalta e Maribel Longueira. Kalandraka Editora.
Poesía reunida de Xosé Luís Méndez Ferrín. Ed. Anxo Angueira. Edicións Xerais de Galicia.
Premio Internacional Compostela para Álbums Ilustrados. Educación Concello de Santiago colaboración con Kalandraka. Kalandraka Editora.
Unha gorxa chea de paxaros. Os Carunchos cantan a Manuel María. Os Carunchos e Laura Romero. Edicións Xerais de Galicia.

PREMIO Á OBRA TRADUCIDA
Cartas desde a cadea, de Rosa Luxemburg. Almudena Otero. Edicións Laiovento.
Cousas pequenas coma estas, de Claire Keegan. Isaac Xubín. Rodolfo e Priscila.
Heartstopper. Rapaz coñece rapaz, de Alice Oseman. Nee Barros. Edicións Xerais de Galicia.
Na sala dos espellos, de Liv Stromsquist. David Álvarez Martínez. Catro Ventos Editora.
Os caravanistas, de Elizabeth von Arnim. Celia Recarey. Irmás Cartoné.

PREMIO AO LIBRO DE POESÍA
Dakota. Masha Álvarez. Editorial Galaxia.
Os ecos do vento. Antonio García Teijeiro. Editorial Kalandraka.
Os oito mitos de Palermo. Antonio Seijas. Aira Editorial.
Os pozos elegantes das clavículas. María Álvarez Landesa. Alvarellos Editora.
Papaventos abismados. Marta Dacosta. Apiario.
Para non concretarme. Tamara Andrés. Edicións Positivas.

PREMIO AO LIBRO DE TEATRO
Que cabe nun calcetín? Paula Carballeira. Oqueleo.
Fóra de campo. Rosalía Fernández Rial. Editorial Galaxia.
Iribarne. Esther Carrodeguas. Edicións Positivas.
Ubasute. Paula Carballeira. Editorial Galaxia.
Wombo Combo. Paula Carballeira. Edicións Xerais de Galicia.

PREMIO AO LIBRO MELLOR EDITADO
Anos 80. Movida, atlantismo, vangardismo, underground. Fernando Fernández Rego. Editorial Galaxia.
Canta contos de Nadal. VV.AA. Triqueta Verde.
O libro das abellas. VV.AA. Apiario.
Papagaio. Luísa Villalta e Maribel Longueira. Kalandraka Editora.
Sempre libres e vivas. Uqui Permui. Estudio Uqui Permui.

PREMIO PROMOCIÓN DA LECTURA
Centro de Documentación e Recursos Feministas de Vigo
Culturgal
Espiral Maior Foro (Miguel Anxo Fernán-Vello)
Libraría Cartabón Vigo
Libraría Nobel Ourense
Manuel Xestoso

Canta, miña compañeira. Proposta para honrar a tradición oral das mulleres. Manifesto da Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG

Destacado

Publicado o 8 Novembro 2024 por asociacionescritoras-es

Nas Letras Galegas do 2025 honraremos a oralidade: recoñecer a poesía da tradición oral das mulleres como elemento fundamental na transmisión da cultura e língua galegas supón unha validación longamente agardada por un amplo tecido cultural de base do país. Tamén supón un recoñecemento ao importante traballo de investigación e divulgación realizado á marxe das institucións oficiais por numerosas persoas particulares, asociacións e colectivos que permitiron que esta herdanza do pobo galego chegase ata nós hoxe.

A Sección da Literatura de Tradición Oral da AELG ten unha ampla traxectoria en relación coa recuperación e estudo destas manifestación literarias, que deberan ter a mesma consideración que a produción escrita. Froito da experiencia, propoñemos unha reflexión previa sobre o xeito de abordar a celebración das nosas letras, de cara a futuras programacións institucionais, presencia nos medios e divulgación nos centros de ensino.

Neste ano que dedicamos á memoria das que nos precederon no verso musicado, a RAG personificou de xeito audaz a tradición oral feminina en 3 figuras: a muller, na persoa de Eva Castiñeira de Muxía; a complicidade do par de mulleres en Rosa e Adolfina Casás de Cerceda, e a pequena comunidade das veciñas da bergantiñá Mens representada por Prudencia e Asunción Garrido e Manuela Lema.

A oralidade das pandereteiras demostrou ser eficaz na transmisión da cultura e língua, tamén na conformación da identidade e sentido de pertenza, e merece ser tratada con rigor para tirar o máximo proveito deste ano de recoñecemento e divulgación que temos por diante.

Ademais a coralidade nas letras do 2025 vén dada non só polas 6 mulleres nomeadas, senón por todas as que foron parte da cadea de transmisión oral: todas elas contribuíron ao legado deste imbricado patrimonio inmaterial, que son as cantigas tradicionais e populares. Implicitamente legáronnos o xeito, ese construír comunidade a través da palabra, do verso rápido, da lingua viva.

CONTEXTO: A MÚSICA VOGAL EN COMUNIDADE

As polavilas, seráns, filandós ou ruadas eran puntos de encontro naturais da comunidade nos que a oralidade transitaba múltiples camiños: contos, cantigas, romances, traballos, xogos e demais lerias. Nestas xuntanzas a interacción no baile era tamén un fin en si mesmo, e as cantigas coa pandeireta o medio máis rápido, común e económico para que acontecese. A súa expresión é popular, cotiá e vulgar, e o seu ámbito privado.

Enunciamos estas condicións a modo de valorización: desa cotiandade e repetición nace a mestría na interpretación vogal, percutiva e na composición, do popular vénlle ser fiel reflexo de tantos elementos da súa sociedade e da vulgaridade vén a súa frescura e atrevemento (fronte ao distinguido ou extraordinario). Na excepcionalidade, no momento que a veciñanza podía xuntar cartos contratábase un gaiteiro, un dúo, cuarteto, posteriormente acordeonistas, charangas e finalmente orquestras.

Celebrando as pandeireteiras honramos á música vogal feminina, e debemos facer unha lectura en clave de xénero, pois tradicionalmente as formacións musicais de maior prestixio e recoñecemento social nin foron as pandeireteiras, nin incluíron pandeireteiras.

As mulleres cantadoras estiveron tradicionalmente ausentes da esfera pública, e foron as grandes esquecidas nos diferentes procesos de patrimonialización de elementos da nosa cultura. De xeito tardío acadaron recoñecemento a través da espectacularización do folclore, para finalmente chegar ao punto actual: unha resignificación da súa figura e reificación do seu legado facendo un xusto recoñecemento a elas como piar na transmisión de lingua e cultura, e conformación de identidade.

Tamén se observa nos últimos tempos certa renaturalización na súa práctica, grazas á remuda da oralidade.

Non precisamos vestir de gala nin de acompañamentos e artificios a música das pandeireteiras para celebrar a poesía de tradición oral. O minimalismo musical é aconsellable, e a voz da muller debe ser a protagonista. Temos un nutrido sustrato sociocultural do que botar man para iso, e pensalo de abaixo a arriba semella o máis honesto neste ano de celebración.

SOBRE O CONTIDO FORMAL DAS CANTIGAS HERDADAS

Un xeito de abordar o estudo de tipoloxías na poesía de tradición oral son os ciclos do ano ou os ciclos vitais:

– Arredor do ciclo do ano temos cantigas de Nadal, Panxoliñas, aninovos e xaneiras, Reis, entroidos, cantos de pascua, maios, cantigas de traballos, segundo a zona ou a estación, etc.

– Arredor do ciclo vital temos os arrolos, primeiros xogos e cantigas, xogos de roda e recitados, rondas e namoros, cantos de voda, brindos, romances e responsos, etc.

Mais debemos entender que as mulleres cantaban e compoñían versos non só nestas ocasións, senón en calquera momento ou con calquera motivo, acompañando calquera traballo ou tarefa repetitiva e pesada. Así temos labradas, cantos de segas, mondadeiras de millo, mazadeiras de liño, cantos de mazar o leite, de andar os camiños, etc.

Cómpre destacar que debido á espectacularización do folclore, nos últimos anos fóronse seleccionando para expoñer e perdurar cantigas de/para contextos festivos. Estas non son necesariamente representativas da riqueza herdada: temos un complexo emocionario explicitado nas cantigas de transmisión oral, e este é o momento de reivindicalo. Temos cantigas que falan e transmiten tristura, soidade, pranto, esperanza, xúbilo, medos, arelas… e que coa súa entoación e interpretación adquiren unha dimensión que transcende a escrita: a consonancia como esencia da comunidade.

A CREACIÓN E COMPOSICIÓN COMO EXPRESIÓN DE COMUNIDADE

As músicas de tradición oral son unha expresión colectiva do pobo: hai cantigas que son flor dun día e outras que se repiten e mesturan coas seguintes. Sempre hai unha mestura entre o herdado e o que xorde pola necesidade de narrar algo novo, ou polo mero gosto de xogar coa linguaxe e a sonoridade.

A propia comunidade regula o que perdura: o que se escolle para seguir cantando, o que vai de boca en boca e percorre distancias e tempos, o que o pobo vai facendo variar para preservar o sentido. Sen creación e actualización, só nos queda recreación: un cativo atisbo da riqueza doutrora. Honrar a oralidade é necesariamente traballar na creación e expresión orixinal e propia, e vivir a experiencia de entoalo en comunidade.

O POUSO DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER NAS CANTIGAS

Moitas coplas de tradición oral reflexan o que hoxe denominamos violencia contra as mulleres. O adoutrinamento está implícito, mais non implica necesariamente aceptación das violencias, pois as coplas contan aquilo que queremos que sexa escoitado a modo de denuncia, burla/caricatura, ensinanza ou advertencia.

A poesía popular ten tamén linguaxe retórica e figurada, os seu propios códigos e tamén contextos: non é o mesmo unha copla insidiosa nun contexto de entroidada ou desafío entre iguais que noutra cantiga.

As nosas cantigas son reflexo do tempo e sociedade que as compón, e non xurdiron con vocación de trascender. Por isto mesmo, non semella pertinente tildalas simplemente de machistas e relegar á propia muller ó papel de vítima. Isto sería xulgar coa moralidade do presente elementos do pasado.

Pero sendo nós quen as elevamos a canon cando as seleccionamos para cantar ou espectacularizar, si é nosa, entón, a responsabilidade de explicar debidamente os contextos e tamén as modalidades de violencia. Non aconsellamos obvialas nin censuralas, senón que recomendamos promover a reflexión e debate sobre elas. Poden ser poderosa ferramenta de educación social, e espertar conciencia crítica cara a outros tipos de violencia.

Especial mención merecen tamén tódalas cantigas herdadas que falan dos oficios de mulleres: muiñeiras, costureiras, panadeiras, taberneiras, criadas… incluso pandeireteiras foron historicamente vilipendiadas pola súa condición de mulleres traballadoras. É tempo de falar de memoria, e explorar posibilidades na busca de certa reparación.

O CASTELÁN NAS CANTIGAS

A presenza do castelán nas cantigas de tradición oral ten múltiples causas.

A oralidade é permeable e faise eco de modas e influencias no rural e urbano, e arremedar o castelán foi unha delas. Isto documentouse abondosamente no caso das parrandadas, petitorios ou testamentos de entroido (sarcásticos) ou no romanceiro vulgar. Máis tamén temos cantigas chegadas de outras zonas da península ou da emigración que foron naturalizadas, xunto coas súas melodías, cadencias e ritmos.

A oralidade transcende fronteiras, e o seu carácter lúdico fai que acepte influxos regularmente. Non podemos pensalas simplemente como froito dunha subordinación política ou cultural, e tampouco ten sentido negalas ou desbotalas, pero si podemos e debemos facer unha escolla.

Pese á presenza destas cantigas en castelán, as aulas e espazos da música tradicional foron nestes anos bastións de sensibilización e normalización do galego, e un medio natural no que mocidade puido aprender e practicar a língua, e finalmente soltarse a falala de xeito habitual.

Promoveremos a creación en galego. Tamén podemos seleccionar ou desbotar libremente as cantigas herdadas para traballar a nosa lingua. Incluso podemos traducir ao galego coplas que atopemos en castelán, e dicilo con honestidade: son camiños que se percorreron en ambos sentidos en diferentes momentos da historia.

O importante é non desaproveitar este ano de celebración da tradición das pandeireteiras para crear novos espazos de normalización lingüísitca e consolidación de falantes.

O PERIGO DA FOTO FIXA

A oralidade nútrese do cotián, é lixeira e fugaz. Non sente o peso da relevancia ou a coherencia perpetua, pois non ten vontade de trascender. Ten sentido no aquí e agora.

Chegaron a nós na cadea de transmisión versos sublimes en significante e significado.

É recomendable facer pequenos achegamentos ao corpus folclórico e familiarizarse coa linguaxe deste arte da man das mulleres de referencia: coñecer coplas, entender cómo se constrúen métrica e musicalmente, os ritmos bailables que as acompañan, algunhas das figuras poéticas que empregan, as posibilidades narrativas, as variedades dialectais e léxico, etc. Todas estas son cuestións relevantes, que fan rico e complexo o legado das pandeireteiras, pero nas que corremos o risco de nos perder. Corremos o risco de esquecer os principais valores da tradición oral, así que non confundamos a práctica deste arte coa mera selección e reprodución. Entidades uniformizadoras como a Sección Feminina percorreron ese camiño, e a súa selección, estandarización e espectacularización case matan por completo os valores fundamentais da oralidade. Non nos limitemos a reproducir os sucesos, ou a sesudos estudos dos procesos se contamos con pouco tempo.

A destreza na expresión oral non se adquire con tediosas explicacións e transmisión de coñecemento en vertical: practícase en horizontal. Celebrar a oralidade é outogar a palabra. Escoitar, retroalimentarse, contar e cantar libremente o que somos, o que nos move, o que nos divirte, o que nos preocupa. Facilitemos espazos e formatos para que teñan lugar experiencias significativas ao redor da linguaxe.

Coidamos que estas consideracións serán útiles de cara á patrimonialización da poesía popular de autoría feminina e a oralidade. Agardamos que traian froitos significativos para a normalización lingüística e cultural do país, rachando co desleixo institucional e dando comezo a unha nova maneira de entender a produción oral da colectividade, libre de prexuízos.

Branca Villares e Eva Teixeiro, da Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG.

Crónica fotográfica do acto do Día de Rosalía de Castro 2025 en Vigo

Publicado o 26 Febreiro 2025 por asociacionescritoras-es

Estas son algunhas das fotografías do acto en Vigo do Día de Rosalía de Castro 2025, que tivo lugar o 22 de febreiro, ás 12:00 horas, na Imprenta de Juan Compañel e Centro Social A Revolta, coorganizado entre a AELG e a Asociación Cultural O Castro. A crónica fotográfica completa pode verse aquí.