Entrevista a Yolanda Castaño no Faro de Vigo:
“(…) Eran as seis da mañá en Chiapas; ás 14.45 aquí, cando polo teléfono a autora coruñesa daba as grazas polos parabéns e sinalaba a este diario: “Gañar o Premio Nacional de Poesía é a segunda cousa máis difícil da miña vida. A primeira, dedicarme á poesía”.
Materia saíra publicado por primeira vez en galego en xuño de 2022 con Xerais. Pronto chamou a atención pola súa “achega diferente” á maternidade “dende unha óptica máis cuestionadora e desde a perspectiva crítica”, sinalaba a propia poeta a FARO meses atrás.
Castaño certificou a súa renuncia á maternidade en versos como A xente devece por multiplicarse/Eu,/ dividiríame ou na homenaxe a Idea Vilariño “Non chegarei a” dirixido á filla ou fillo que non terá e onde atopamos Non te verei facer/ o que amas tan profundo/ Non coñecerei os teus fillos/ bañados polo sol/ un mes de agosto./ Non sosterás o meu pescozo./ Non me apagarás a luz.
Na tarde de onte, a escritora galega explicaba que “eu só quería visibilizar unha opción que teñen todas as mulleres, se é que son verdadeiramente libres, e que é a opción de non ser nai. A auténtica liberdade é aquela na que calquera das opcións estea igual de lexitimada, visibilizada e co mesmo prestixio social. Non debemos aplaudir unha soa das opcións”.
Porén aclarou que ela non defende que “unha das opcións sexa mellor ca aoutra; nin sequera que unha reciba apoio en certo espazo e non noutro”.
Para cuestionar a maternidade, Yolanda Castaño debullou os poemas tirando dun fío metafórico que repasa os tres estados da materia como se fosen capítulos con nome propio. No comezo do poemario con “Un río subterráneo” (líquido) lembrou os seus avós; para pasar ao sólido con “Iceberg” –onde fala de seus pais e irmán, o núcleo familiar máis próximo– e rematar co gaseoso, o futuro de Yolanda, en “Nube ou o peso da ingrávida”.
Aí, en poemas como “Suspendida”, escribe: Filla, filla miña: non podo cargarte no meu colo./ Fica onde estás, queda tranquila./ Baixando polos chanzos das liñas deste poema/ apenas na voz ganduxada neste verso,/ falareille aínda morta a unha ti non nacida.
Preguntada pola vangarda na súa creación, respondía que “hai que intentar sempre dar un pasiño máis adiante como poñerte ao límite e ser esixente contigo mesma como creadora. Tes que intentar ser a mellor poeta que poidas ser e non repetir fórmulas xa feitas incluídas as que nos funcionaron no pasado porque iso nos fai mortas como creadoras”.
Yolanda Castaño explicou que se atopaba en Chiapas, en San Cristóbal de las Casas, con motivo dun festival de poesía alí no que é a única representante do Estado español xunto ao asturiano Miguel Rodríguez Monteavaro. “Estou lonxe da miña familia pero foron os primeiros en chamar e estaban moi emocionados. Dalgún xeito, inda que sexa cómico si que é un premio para a familia. Contar as familias a través da literatura sempre se fixo e esta é unha maneira de que unha historia familiar quede na memoria. Todos temos vínculos familiares cara o pasado e cara o futuro. O que quería era unir esa liña desde as miñas devanceiras a esas proxeccións de futuro familiares”, reflexionou. (…)”
Arquivo da categoría: Entrevistas
Xurxo Alonso: “Este poemario ilustraríao Sendeiros de gloria“
Entrevista de Cristina Pérez a Xurxo Alonso en El Progreso:
“(…) – El Progreso (EP): Cun pouco máis de repouso sobre a impresión inicial, que sensación deixa nun o gañar o XLIX Certame Literario de Vilalba?
– Xurxo Alonso (XA): Síntome moi honrado polo premio, por suposto, e cun profundo agradecemento aos membros do xurado pola confianza posta nestas Cartas de Conxo.
– EP: Que recompensa é mellor para o escritor, os 7.000 euros cos que está dotado este premio ou a publicación da obra?
– XA: O pracer dun escritor está en escribir, non en publicar. Cada libro de poesía ten unha tirada media de 500 exemplares. Os dereitos de autor por cada título poden supoñer, no mellor dos casos, 300 euros. Comprenderá vostede que este escritor, despois de nove libros no mercado, se tivese que escoller, prefire a dotación económica por riba da publicación.
– EP: Acumula xa uns cantos galardóns en concursos literarios, que o move para presentarse a este tipo de convocatorias?
– XA: Caballero Bonald dicía que os motivos que o levaban a presentarse a premios ao longo da súa carreira foron tres: por vaidade persoal, por estímulos económicos e por coxuntura editorial, unha apetencia, unha necesidade de publicar. A vaidade persoal para un escritor é coma o valor ao soldado, hai que supoñerllo. Pero hai que mantelo a raia. Moito valor pode matarte. Os outros dous motivos sempre están aí e ás veces un pesa máis ca outro.
– EP: Que función cumpren estes certames?
– XA: Son moi necesarios para aumentar o número de creadores que poidan dedicar máis tempo á escrita, e para que ao fin, o galego teña un corpus literario máis amplo. Aquí cobra razón unha divisa do superrealismo, a frase célebre de Lautréamont: “Golpe a golpe, revelación a revelación, é como a poesía se está a facer por todos”. Todos os poetas importan, non só os bos. Todos importamos. Todos podemos aprender de todos.
– EP: Ao recibir a chamada dun novo premio, mantense aínda a emoción daquel primeiro recoñecemento hai xa máis de 20 anos?
– XA: Antes era unha emoción ilusionante, que abría expectativas, agora é unha emoción máis madura, que axuda a consolidar unha traxectoria.
– EP: O xurado elixiu Cartas de Conxo por unanimidade, que cre que viron na súa obra? E que lle gustaría a vostede que visen eles e os lectores?
– XA: A primeira parte da pregunta habería que facerlla ao xurado. A min gustaríame que encadrasen o poemario na definición de poesía que fai Coleridge: “As mellores palabras na mellor orde” (…)”.
Miguel Anxo Seixas Seoane: “Cando se crea o Seminario de Estudos Galegos, a Universidade non atendía á realidade do país”
Entrevista de Marcos Pérez Pena a Miguel Anxo Seixas Seoane en Praza:
“(…) – Praza (P): A posta en marcha do Seminario buscaba afondar no coñecemento do país nun momento no que había unha carencia de esforzos colectivos e de institucións deste tipo. En que contexto nace o SEG?
– Miguel Anxo Seixas Seoane (MAS): Neses anos Galicia non tiña ningunha institución propia, agás a Real Academia Galega, que se crea en 1906, para velar pola lingua e a cultura galegas, ou a Real Sociedade Económica de Amigos del País de Santiago, moi anterior, que se dedicaba a investigar ou a facer estudos económicos sobre o mundo mariñeiro ou agrogandeiro.
Estaban tamén as chamadas comisións provinciais de monumentos, que é un organismo que crea o Estado coa implicación das Deputacións para velar pola integridade dun patrimonio que estaba en risco de desaparición, especialmente o que fora exclaustrado co peche de conventos tras a desamortización.
Porén, a maior parte das iniciativas previas foran máis de carácter individual: Murguía, Verea y Aguiar, Lence-Santar, Rosalía, José Villamil e Castro, Marcial Valladares ou de moitos outros eruditos locais que facían un estudo ou elaboraban unha gramática. Houbo un labor moi importante, pero de carácter illado. O primeiro labor de equipo nace realmente coa Real Academia Galega e, sobre todo, co Seminario.
– P: Os mozos que impulsan o Seminario sentían que nese momento a Universidade de Santiago non permitía afondar no coñecemento sobre o país?
– MAS: A universidade non atendía á realidade galega. Eran profesores que impartían coñecementos para formar a un grupo de funcionarios que se colocasen en distintos postos da administración, pero vivía de costas á realidade do país. Un pouco antes de 1923 veu a Santiago Cotarelo Valledor, un profesor innovador procedente da rexión de fala e cultura galega en Asturias. E, ao tempo, créase na universidade a Sección de Historia. Entón estes rapaces, que estaban estudando maioritariamente Dereito, son conscientes de que a realidade galega non estaba a ser estudada e falan con Cotarelo. E Cotarelo dilles: “Hai que facer un Seminario. Temos que ver cantos castros hai, cantas igrexas, facer fichas, catalogar, mirar o que está sen investigar…”. Ten moita importancia tamén o papel dun catalán, Lluis Pericot, que é arqueólogo e que nese momento estaba na Universidade de Santiago, e que incide na importancia do rigor científico no traballo.
Un día de outubro estes nove rapaces fan esa peregrinación ata a primeira casa de Rosalía, en Ortoño, e comezan a traballar. O obxectivo era continuar co labor que illadamente fixeran os devanceiros, pero xa con máis rigorosidade e máis cobiza e, coma sempre, con poucos cartos. (…)”
Teresa Moure: “A figura do Zeca é fascinante precisamente pela sua independência de critério – “eu sou o meu próprio comité central”, dizia”
Entrevista a Teresa Moure no Portal Galego da Língua:
“(…) – PGL: Como surgiu a ideia para este livro? O que vos fascina na personagem do Zeca Afonso?
– Teresa Moure (TM): Em 1972 o Zeca deu um concerto em Compostela onde cantou, dizem que por vez primeira em público, o Grândola. Embora essa suposta estreia seja bastante controvertida, o evento faz parte da memória coletiva galega, segundo demonstra a correspondente placa no Auditório da Galiza. Na primavera do ano 2021, o nosso editor galego, Ramon Pinheiro Almuinha (aCentral Folque), decidiu celebrar esse cinquentenário com alguma publicação, que ele já imaginava no formato da banda desenhada, e convidou-me para escrever o texto. Nas nossas conversas estava muito presente a ideia de olhar para o Zeca com um ponto de vista galego. Só depois, já no processo criativo, comecei a matutar na necessidade de salientar o homem, o seu retrato íntimo, sobre o vulto em que inevitavelmente se tornou.
– PGL: O que descobriram, a pesquisar para este livro, que não conheciam da vida desta personagem?
– TM: Eu confesso que foi uma descoberta imensa. Sabia do Zeca, é claro. Da sua música ou do seu compromisso político; também da sua vinculação artística e pessoal com espaços lusófonos não portugueses, como a Galiza ou Angola e Moçambique. Porém, a pesquisar sobre as suas estadias na Galiza, surgiram um par de pessoas reais que mantiveram grande amizade com ele: o músico Xico de Carinho e a jornalista Begónia Moa. Através destas duas vozes consegui aceder a qualquer coisa que não estava, que não podia estar, nos documentos históricos ou nas entrevistas: detalhes do seu caráter, formas de falar, frases realmente ditas que enriquecem o texto e permitem captar o perfil do homem. Para além disto, e com a perspetiva atual, a figura do Zeca é fascinante precisamente pela sua independência de critério – “eu sou o meu próprio comité central”, dizia quando alguém lhe pedia contas –, um aspeto que talvez fosse polémico na altura, mas que hoje, quando os espaços do político são mais difusos, pode ser revalorizado. No entanto, como mulher do século XXI, surpreenderam-me também alguns factos relativos ao seu primeiro casamento: esse dois filhos que nascem no mesmo ano apesar da difícil situação económica ou o desaparecimento da Maria Amália ao finalizar a relação e que os filhos fossem encomendados aos avós e enviados para África, tão longe dela. Não era preciso incidir demasiado nestes aspetos para não incomodar ninguém, mas tinha que mostrá-los dalguma maneira para contornar o risco de idealizar a personagem. Afinal, tecemos as nossas existências com os fios da própria época. (…)”
Alberto Ramos: “Hai libros oportunos e libros oportunistas que ocupan espazos que non lles corresponden”
Entrevista a Alberto Ramos en Praza:
“Cada familia recibe un disparo en Os corpos dos Romanov (Galaxia), a última novela de Alberto Ramos. Unha desgraza fire para sempre a todos os seus membros. Golpes que conectan con pasados soterrados nunha historia de vidas cruzadas na que se agochan a perda, a violencia e, ás veces, a auténtica monstruosidade. Falamos co autor deste libro e dos avatares editoriais que o acompañaron, ademais de sobre o xornalismo cultural.
– Praza (P): Na novela fálase dun feito real, a evacuación de Augsburgo a causa do achado dunha bomba da Segunda Guerra Mundial. Foi o punto de partida?
– Alberto Ramos (AR): En Alemaña, cada certo tempo, prodúcese o achado dunha bomba da II Guerra Mundial sen detonar e evacúase unha cidade por ese motivo. A idea para este libro partiu de cando saíu a noticia da evacuación de Augsburgo, que foi a máis grande levada acabo até que, meses despois, tamén aconteceu o mesmo en Frankfurt. Esa imaxes de cidade baleirada, coa rutina tronzada, cos cordóns policiais… pareceume moi interesante e potente para desenvolver unha historia de certa intriga, de vidas cruzadas que se enlean como fíos… Hai que pensar que a evacuación de Augsburgo foi no 2016, durante o Nadal, e a de Frankfurt, en 2017. As imaxes parecéronme naquela altura moi evocadoras, potentes. Daban xogo para crear unha historia literaria nun escenario tan estraño. Despois, claro… chegou a pandemia e a percepción desas imaxes de cidade paralizadas, de rutinas en suspenso, de estado de excepcionalidade mudou por completo. E nós, tamén.
– P: Cos elementos que tiña puido facer unha novela policial e non o fixo. Grazas. Non quere vender libros?
– AR: A historia xurdiu dunha determinada maneira e non foi polo camiño da novela policial. E hai novelas policiais que venden moito e outras que non. Pero o caso, Os corpos de Romanov é unha historia de personaxes. Si, é un tópico. E ademais, quere ser un libro de historias de vida cruzadas, outro tópico. Mais a idea era esa: facer unha novela de vidas cruzadas e empregar fíos de suspense, todo nun ambiente de excepcionalidade. Que apareza unha bomba da Segunda Guerra Mundial é unha metáfora moi directa, case que grosa, sobre o pasado soterrado, tanto para os distintos personaxes coma para a cidade. A bomba é unha escusa para falar doutros asuntos ao tempo que serve para crear un entretemento, un divertimento.
– P: Hai un narrador omnisciente que apela directamente ao lector/a. Quizais nunca tivera un narrador tan presente.
– AR: Hai un narrador que fala directamente, si, e que interpela ao lector en distintos momentos. Isto serve para presentar os personaxes dando diferentes opcións de como podería actuar ou pensar cada personaxe en cada situación. Claro que así corres o risco de que resulte un chisco pesado, non sei. E tampouco sei se é o meu narrador máis presente… En Máscaras rotas para Sebastian Nell, o narrador resultaba secundario. Xogábase co diálogo, xogábase co formato da entrevista. Pero en A simetría das bestas si hai un narrador moi presente. A estrutura desa narración, quizais, é máis semellante a esta última.
– P: Non resulta pesado, non. Todos son personaxes complexos, con voltas e contradicións. Carol, por exemplo, ten a ferida da desaparición da súa irmá.
– AR: No caso de Carol hai un problema de identidade. Todos os personaxes teñen os seus traumas, as súas bombas que desenterran de cando en vez. Carol vai ser sempre a irmá dunha nena desaparecida nos anos 80. Ten ese trauma moi presente. E si, ten como certo complexo de comparación coa irmá. Porque está na sombra da desaparición da irmá, que escurece a súa vida. Os personaxes son o máis importante da novela. A historia da bomba, e da cidade, é parte do aderezo histórico. É parte do mesmo xogo, que trata de darlle verosimilitude á historia. Os personaxes son o central e o resto son contrafortes para termar deles. Refírome ás referencias históricas, os feitos históricos do devir de Alemaña… Pero en calquera caso isto non é un tratado histórico e nin sequera unha novela histórica. A historia é decorado e o importante non é o máximo rigor, senón certa verosimilitude. (…)”
Entrevista a Xosé de Cea en RNE
Entrevista de Seve Cajide a Xosé de Cea en RNE:
“Entrevista arredor do seu libro Coímbra. Pode escoitarse aquí.”
Luísa Villalta a través das poetas: “Cando escribía buscaba que as lectoras pensásemos o mundo”
Artigo de Ana G. Liste en Praza:
“Dramaturga, narradora, ensaísta, filóloga, violinista, profesora e poeta. Os vindeiros meses permitirán unha achega profunda á figura de Luísa Villalta (A Coruña 1957-2004) con motivo da escolla da Real Academia Galega da celebración en 2024 do Día das Letras Galegas na súa honra. A coruñesa é a sexta muller na listaxe de figuras homenaxeadas desde que esta festividade –na que tivo moito que ver o actual homenaxeado, Francisco Fernández del Riego– comezou con Rosalía de Castro (1963). Francisca Herrera Garrido (1987), María Mariño (2007), María Victoria Moreno (2018) e Xela Arias (2021) son as únicas mulleres que foron destacas nos seguintes 59 anos.
Imos mirar cara a Luísa Villalta desde as perspectivas de quen escribe poesía hoxe. Isto é un primeiro achegamento, dos outros moitos que virán nos vindeiros meses, a unha artista que vai lograr levar de volta a celebración das Letras á rúa, como xa conseguiron Lois Pereiro en 2011 e, máis recentemente, Xela Arias. Achegámonos á faceta como poeta da que xa foi ‘Señora das Letras’ o ano pasado da man de Antía Otero, Silvia Penas, Oriana Méndez, Nuria Vil, Arancha Nogueira e Antón Blanco. Miramos e escoitamos, pois este texto vai acompañado de varios poemas da autora recitados para as lectoras e lectores de Praza.gal. (…)”
“A sua música traz a alegria de estar no ponto preciso para virar uma situação. Isso faz com que seja sempre actual”, entrevista a Teresa Moure
Desde El Trapezio:
“(…) Teresa Moure e Maria João Worm são as responsáveis pela banda desenhada Balada do Desterro. Zeca Afonso é um dos principais nomes da música portuguesa do século XX muito devido a ter dado a sua voz a Grândola, Vila Morena. Este livro assinala os 94 anos do nascimento do cantautor que se notabilizou pelos seus temas de cariz politico e social. (…)
A ligação a Galiza não foi esquecida. «Segundo ele próprio declarou em diferentes entrevistas, sempre se sentiu muito querido na nossa terra, que visitava com frequência, e hoje a memória do Zeca está tão viva na Galiza quanto em Portugal. A Balada do Desterro inclui um dos episódios mais ilustrativos para valorizar a profundidade desse relacionamento. Em Agosto de 1985 vinte mil pessoas reúnem-se em Vigo para um grande concerto em homenagem ao Zeca, já estava doente. Quando uns meses antes alguns amigos, como é o Xico de Carinho e a Begónia Moa, lhe comunicam esse tributo, ele aceita ser cabeça-de-cartaz de um evento que entende como organizado em defesa da língua e das reivindicações nacionais. No dia do concerto, para além da música, participaram poetas e líderes políticos que lêem comunicados solidários, mas o Zeca, que só pode participar telefonicamente, fala dos direitos políticos e culturais da Galiza e é respondido com seis minutos de palmas», o arrecadado serviu para pagar as despesas médicas que estava a ter.
«Em 1972 o Zeca deu um concerto em Compostela onde cantou, dizem que por vez primeira em público, o Grândola. Embora essa suposta primícia seja bastante controvertida, o evento faz parte da memória colectiva galega, segundo demonstra a correspondente placa no Auditório de Galiza. Na primavera do 2021, o nosso editor galego, Ramom Pinheiro Almuinha (aCentral Folque), decidiu celebrar esse cinquentenário com alguma publicação, que ele já imaginava no formato da banda desenhada, e convidou-me a escrever o texto», contou Teresa Moure sobre como surgiu este livro. (…)”
Paula Carballeira: “A marabilla do maxisterio é a de crear espírito crítico”
Entrevista a Paula Carballeira en La Voz de Galicia:
“(…) – La Voz de Galicia (LVG): Como naceu As alumnas?
– Paula Carballeira (PC): A obra xorde porque unha compañía, Culturactiva, me pediu unha peza que falase da muller e da época franquista. Eu, por circunstancias dese momento, empecei a pensar no importante que era a educación, e comecei a investigar. Coñecía de nome a María Barbeito, pero faltábame saber todo o que fixera no contexto no que se insería: a Segunda República, os avances educativos que se intentaron poñer en marcha daquela, sobre todo no relacionado coas mulleres. A partir de aí, desa documentación, pero sen perder a perspectiva de que era unha obra de teatro, que tiña que ter unha compoñente lúdico, xa que en escena é fundamental xogar coas palabras, coas situacións, pensei claramente en dous personaxes. Non antagónicos, porque pensei que sería bonito ter dúas alumnas amigas, que na vida tomaron diferentes camiños aínda que non antagónicos, porque son alumnas de María Barbeito. Unha sigue, con todas as dificultades, o camiño da mestra, mentres que á outra a vida lévaa por outros lugares. Iso permítenos abrir a visión aos distintos camiños de determinadas mulleres nesa época.
– LVG: O foco está posto nelas…
– PC: Igual que se deixamos de contar contos, se non hai transmisión, eses contos desaparecen, na educación é o mesmo. As alumnas teñen non só esa responsabilidade de transmisión, senón de transformación. Si que me parecía axeitado poñer o foco niso. Neste caso, son dúas alumnas inventadas, teñen a compoñente da ficción, que considero que é moi importante e dá liberdade para a escrita. Se te baseas en personaxes reais está aí a súa biografía, sempre hai a ficción queda máis restrinxida. Crear estas personaxes permitíame falar do que eu quixese da forma que eu quixese, encarnar determinado tipo de camiños en Elvira e Rosa.
– LVG: O xurado destacou da obra premiada que é un eloxio do maxisterio que fomenta a dúbida e persegue o debate.
– PC: Efectivamente, si. Creo que a marabilla do maxisterio é a de crear espírito crítico. Dar as ferramentas para que as persoas poidamos defendernos, poidamos cuestionar, poidamos dubidar, ter curiosidade. Se cho dan todo feito, se impiden que ti tomes as rendas da túa opinión, estamos nunha vía moi dirixida. Pero creo que o maxisterio ten que abrir camiños e non pechalos. (…)”
“Héctor Pena recolle nun libro a historia do fútbol feminino en Galicia”
Desde A Movida:
“(…) Héctor Pena lembra sentir interese por primeira vez polo fútbol feminino grazas a un videoxogo da Nintendo 64 que lle agasallaran: o Mia Hamm Soccer. Para a súa desgraza, o xogo de orixe americana non era compatible coa súa consola europea, pero serviulle para descubrir á lenda do futbol estadounidense Mia Hamm. Tamén grazas á súa parella, moi futboleira, medrou nel o interese por este deporte moitas veces esquecido a nivel mediático: “A evolución é radicalmente positiva. Hai unha diferencia abismal repecto hai 20 anos en canto ao apoio social e institucional, patrocinios, nivel das xogadoras… Non é algo illado. Canto máis apoio tes máis nenas practicarán fútbol, máis ensanchas a base e máis talento xurdirá no futuro”, explica.
Segundo el, os tres grandes equipos da nosa historia son o Karbo, gran dominador do fútbol estatal nos anos oitenta que desapareceu por falta de apoio do Deportivo, con quen se fusionou; El Olivo, equipo vigués que foi o primeiro conxunto galego en xogar na primeira división estatal en 2011 e que desapareceu en 2018; e o Deportivo, que ata o ano pasado xogaba na primeira división e actualmente milita na segunda categoría estatal.
Nesta Historia do fútbol feminino en Galicia hai unha grande ausencia, que é a do Celta. Malia que nos oitenta absorbeu ao Mayador, o segundo equipo máis importante de Galicia tras o Karbo, o clube celeste nunca demostrou moito interese neste ámbito. De feito, actualmente o Celta é o único equipo de primeira divisón sen sección feminina xunto con Xetafe e As Palmas: “Penso que o día que se produza o cambio xeracional na cabeza do clube —todo apunta a que Mariam Mouriño substituirá ao seu pai Carlos na presidencia do Celta— non creo que tarde moito en dar ese paso. É algo natural. A escusa que ofrecía Carlos Mouriño sobre a ausencia de instalacións suficientes xa non vale, pois o Celta ten campos e técnicos dabondo para adestrar categorías femininas”, di o xornalista de Nós Diario.
Para ilustrar este sinsentido, Héctor conta que o outro día chamoulle a atención unha imaxe durante a visita ao museo do Celta: “Hai un mosaico cos rapaces da canteira e no centro hai unha nena. Esa nena cando medre non vai poder xogar coa súa camiseta, vai ter que facer as maletas e ir xogar a Friol, a Lugo ou fóra de Galicia”, engade o autor dos libros Historia del Trofeo Teresa Herrera e Os nosos: futbolistas e adestradores que defenderon as cores do Celta e do Deportivo.
Seguindo nesta liña temática, este mesmo ano publicou na editorial Xerais o libro xuvenil A pioneira, unha obra histórica de ficción onde unha das protagonistas está inspirada en Irene González. Esta foi unha gardameta coruñesa que nos anos vinte do século pasado xogou, ente outros, no F. C. Barcelona e tivo que facer fronte ás críticas e prexuízos da sociedade do seu tempo, que non consideraban o fútbol como algo “apropiado para as mulleres”. Na vida real Irene morreu moi nova a causa dunha doenza, pero na novela “continuamos con ela no contexto da Guerra Civil. É unha historia de mulleres en tempos de represión“, conclúe. (…)”
