Entrevista de Montse Dopico a Agustín Agra en Praza:
“(…) – Praza (P): No fondo [de Silencio] está a fascinación humana polo coñecemento, a necesidade de comprender e de obter respostas sobre quen somos…
– Agustín Agra (AA): Tentarei explicalo. Teño un fillo de dez anos e redescubrín por el a fascinación humana polo coñecemento, polo descubrimento do mundo. Recordei a miña infancia e redescubrín o noso interese por coñecer, que co tempo vaise deturpando. Ao mesmo tempo, son profesor e moitas veces custa moito traballo centrar a atención do alumnado no que nós consideramos importante. Despois tamén está a curiosidade humana no sentido de que nos levou ata aquí: quen somos e como chegamos aquí desde o punto de vista científico, cultural, humano… Desde a nosa diversidade de intereses. Son preguntas que te fas a ti mesmo e que tentas responder. E materialízalo en persoas que se adicaron á ciencia, a metade das cales son mulleres, aínda que parece que desaparecesen da Historia…
– P: Falas de dúas, unha xornalista e Marie-Anne Lavoisier.
– AA: Si, o papel das mulleres na ciencia está exemplificado nestes dous relatos. Marie-Anne Lavoisier era a muller de Antoine Lavoisier e non sabemos moi ben cal foi a súa achega á fundación da química como disciplina científica. Como pasou con tantas outras mulleres da ciencia. Neste relato ela adquire protagonismo ao final, pero iso non era peso suficiente, por iso tamén está o primeiro relato, sobre a xornalista. Que pode que nun principio non pareza que pegue moito cos outros, pero di o mesmo de forma metafórica. Un autor ten que estar sempre coa mesma temática? Ela é unha fotógrafa que está xa no cumio da súa carreira. E por que se perde? Porque segue facéndose preguntas, segue buscando…
– P: En Omphalos están Isaac Newton, Nicolás Copérnico e Tycho Brahe. E a Igrexa de fronte…
– AA: De fondo están a teoría heliocéntrica e a xeocéntrica, que supoñen tamén a diferenza entre se o humano é ou non o centro do universo. E a curiosidade humana: os cambios e as reticencias ante eles, ante a aceptación do cambio.
– P: E as relacións de poder implicadas…
– AA: Claro, porque a humanidade ten a súa propia pirámide trófica. Hai clases, en todos os campos. O profesional por exemplo. No libro hai, nese sentido, unha reivindicación da liberdade de pensamento, do papel das mulleres na ciencia e, en xeral, unha protesta contra todo tipo de imposturas e de imposicións, de dogmatismos. Pídese silencio no bo sentido, no de dicir as cousas con criterio, con argumentos. A ciencia, ademais, non é estática. As nosas opinións cambian a medida que medramos e vamos tendo máis información.
– P: O libro fala moito, si, de cambio…
– AA: Porque tamén nos construímos desde aí. Pódese dicir, por exemplo, que as matemáticas son as únicas ciencias puras, onde dous máis dous son catro. E si, pero non é tan simple. Por poñer exemplos extremos para que se entenda, a metade de un ser vivo non é 0,5, é cero, porque non é un ser vivo. Un óvulo e un espermatozoide son dous que forman un, unha célula nova. A ciencia cambia, as teorías mudan. A ciencia non é estática. Non hai nada definitivo. As leis non son unha especie de sentenza final. As leis da ciencia cambian, como as leis do Dereito. (…)”
Arquivos da etiqueta: Praza Pública
Antón Riveiro Coello: “Baixo as bombas, amais da violencia, agroma a humanidade de moita xente comprometida”
Entrevista de Montse Dopico a Antón Riveiro Coello en Praza:
“(…) – Praza (P): Publicaches varios libros con guerras de fondo. Por que?
– Antón Riveiro Coello (ARC): Si. A intención é que novelas como As rulas de Bakunin, Laura no deserto e mesmo un libro de relatos que estou a escribir, se toquen dalgún xeito con O paraíso dos inocentes e aspiren a forma parte dun ciclo cun pano de fondo e unha temática similar. Talvez esa teima se sitúe no meu gusto por colocar os personaxes en situacións límite que acontecen en momentos clave da historia. Non hai en min ningunha resistencia a tratar esas experiencias extremas que ás veces perturban, pero que nos obrigan a repensar radicalmente as nosas vidas, e espero que tamén as de quen nos le.
– P: Como foi o proceso de creación desta? Algún motivo especial para escoller o conflito sirio? (Alén da actualidade, presenza mediática…)
– ARC: Non adoito someterme aos criterios temáticos de actualidade, pero tamén é verdade que ás veces non é doado subtraerse a eles. O punto de partida xurdiu tras pasar polo aeroporto de Zaventem en Bruxelas pouco antes de que estoupase nun dos atentados xihadistas. Desa conmoción xurdiu a idea primeira de tratar o tema do terrorismo, ese mal abstracto que converteu o mundo nun lugar inseguro e vulnerable. Despois viñeron as conexións coa guerra de Siria e foi cando o proceso se volveu máis complexo para min porque foi como entrar nun territorio totalmente descoñecido.
– P: O libro está dedicado, entre outras persoas, a “Diana e Hussam”, que lle “emprestaron” a súa memoria. Son testemuñas da guerra? Contactaches con máis xente que a viviu?
– ARC: Si, contactei con algunhas testemuñas e de aí, desas conversas durísimas, foi de onde xurdiu un compromiso, digamos de xustiza restitutoria, para contar as súas traxedias. Quen máis me inspiraron foron precisamente Diana e Hussam, que si son vítimas da guerra e hoxe están en Holanda. De feito, toda a fuxida de Hussam está na base para a creación do personaxe de Isam. Esa viaxe terrible que tivo que sufrir dende Siria até chegar a Europa é a mesma que segue Isam e que tamén trazou o mapa da miña imaxinación.
Como curiosidade, dicir que cando Hussam me contaba o seu itinerario, a súa muller estaba a escoitalo por vez primeira. Fora tan duro que, nunca, nin cando xa ela e os fillos se reuniron con el nun avión dende o Líbano, Hussam tivo o valor suficiente para contárllelo. Non quería nin que se imaxinasen polo que tivera que pasar para chegar a Holanda. Traballar sobre a memoria doutras persoas é algo que me fascina e, dalgún xeito, dáme certa seguridade porque non camiño ás cegas. Toda esa memoria é coma unha materia viva que vas moldeando até acadar un retrato que é resultado do emprestado, pero tamén da túa conciencia e, sobre todo, da túa imaxinación.
– P: Amira, unha das protagonistas, é unha xornalista-activista que non ten moita esperanza de que o seu traballo sirva para que Occidente esperte. Mais o libro fala de esperanza, e de procura da liberdade, desde o primeiro capítulo. Era a túa intención, que o lector/a quede con esa idea?
– ARC: A novela, como todas as guerras, ten partes duras e dolorosas. Eu quero ser honesto con quen me le. Expresar esa dureza coido que vai na procura dun chisco de verdade. E parte desa dureza acolle tamén a decepción de Amira, que arrisca a vida para lle abrir os ollos ao mundo dende dentro da guerra, sen ver máis retorno ao seu activismo que indiferenza e abandono por parte da comunidade internacional.
Con todo, nos máis dos personaxes latexa a esperanza, encarnada sobre todo na solidariedade e no compromiso das persoas para seguir loitando pola liberdade. Baixo as bombas, amais da violencia, tamén agroma a humanidade de moita xente comprometida. No fondo, a novela é un canto antibelicista, comprometido coas vítimas e coa dignidade de moitas persoas que representan o mellor da sociedade. Estas son algunhas das ideas que están por tras do texto. (…)”
María Lado: “Tomei como reto persoal escribir algo moi lírico, poesía seria, con palabras moi da rúa”
Entrevista de Montse Dopico a María Lado en Praza:
“(…) – Praza (P): Por que o título Gramo Stendhal?
– María Lado (ML): Cando levaba xa uns poucos poemas do libro escritos comecei a preocuparme por como se podería titular. Tiña en mente que o libro falaba de cousas fermosas pero fráxiles, momentos de beleza como flashes, que enseguida desaparecían. Sabía que era un libro triste pero chapuzado de pequenos brillos efémeros. Entón pensei en que o título debería levar esa palabra, “beleza”, pero todo o que se me ocorría me parecía espantoso. Pensei en chamalo “un gramo de beleza”, que é un dos versos dun poema, pero como título non me enchía. Entón ocorréuseme Gramo Stendhal, polo síndrome Stendhal.
O autor francés describía que sentira vertixe e se lle acelerara o corazón ao ver unha basílica en Florencia, e de aí lle vén o nome ao síndrome. Esa idea, a de enfermar fisicamente ante a beleza da arte, é algo do que Aldao e eu sempre rimos, porque é moi esaxerado, pero que funcionaba para dicir beleza sen empregar esa palabra. Beleza enfermiza. Quero dicir, que a xente escoita Stendhal e pensa no síndrome antes que no autor francés. Gramo Stendhal soábame ben, pero non estaba segura. A mesma tarde que se me ocorreu, nunha conversa por whatsapp con Lucía Aldao comezamos a facer coñas sobre a cantidade de droga que aparecía nalgúns poemas. Entón díxenlle o título que barallaba e a ela pareceulle que soaba ben. E quedoulle. A verdade é que respondía ao que eu quería contar.
– P: Nada máis comezar, o libro remite ao pasado, a memoria. Cal é a relación de Gramo Stendhal coa memoria?
– ML: Tiña dúas intencións claras mentres escribía o libro. Unha era facer un poemario xeracional, que puidese representar a xente da miña idade. Xente que estamos nese momento no que nos decatamos de que xa medramos, que as nosas vidas mudaron e, tal vez, renunciamos xa a algúns soños ou emprendemos camiños insospeitados. E lidamos con iso.
Outra era falar da importancia da linguaxe e da literatura como elementos creadores de realidades, aproveitando para reflexionar sobre que a autora non é o eu que fala nos poemas, que hai unha ficción de por medio, algo que semella esquecerse sempre que lemos poesía. Ninguén dubida que a narrativa é, ou pode ser, ficción, pero na poesía semella que se queres que se lea como tal o tes que explicitar.
Os recordos e a ficcionalización do pasado teñen esta función no libro, serven para facer esta reflexión. De feito, eu creo que os recordos que temos son aquelas cousas que contamos, son creacións feitas a través da linguaxe, fundamentalmente. Exemplifican á perfección a idea de que a palabra é quen de construír certo tipo de realidade. Son cousas que existen porque as contamos, pero que non tiveron por que pasar desa maneira. Nin sequera tiveron que pasar. Eu non estou nestes poemas contando a miña biografía, senón creando un relato, coma se dixésemos que moldeo un personaxe que pode parecerse a min (mesmo podo regalarlle algo propio para construílo) pero non son eu. O que lle ocorre a ese personaxe é algo que non é a miña vida, algo que eu invento. (…)”
Unión Libre publica as cartas enviadas durante 30 anos por Luz Pozo Garza, “sempre rebordantes de luz”
Artigo de Marcos Pérez Pena en Praza:
“Durante máis de 30 anos Luz Pozo Garza mantivo unha continuada relación epistolar con Carmen Blanco e Claudio Rodríguez Fer, envíos motivados polas colaboracións da poeta na revista Unión Libre, coordinada pola autora e autor lucenses, ou ben polas achegas destes nas publicacións (Nordés, Clave Orión...) coordinadas pola poeta nacida na Mariña. E cartas, así mesmo, que amosan a fonda amizade que os uniu durante décadas.
Luz Pozo Garza, voz esencial da poesía galega do século XX, finou o pasado 20 de abril. Agora o número 25 de Unión Libre. Cadernos de vida e culturas publica un monográfico composto pola correspondencia cruzada entre a poeta e Carmen Blanco e Claudio Rodríguez Fer. Co título de “Arte epistolar”, a publicación pode descargarse de balde neste enlace.
Os envíos comezan nos anos oitenta, cando a poeta moraba en Vigo, e rematan pouco antes do seu falecemento, xa instalada na Coruña, pero hai tamén misivas escritas en Dublín ou en Toulouse. A maior parte das cartas (ou postais) van máis aló dun simple texto con función informativa e compoñen un fermoso “conxunto artístico e poético cheo de sorpresas, que tan ben define a personalidade de Luz Pozo Garza”, destácase dende Unión Libre.
“Dende que nos anos oitenta coñecemos persoalmente a Luz Pozo Garza, a quen liamos xa na nosa adolescencia, estableceuse unha leal amizade entre nós, fundamentada na sinceridade, na autenticidade, na liberdade e na vitalidade que os tres apreciamos ante todo tanto na vida como na poesía”, escriben Carmen Blanco e Claudio Rodríguez Fer na presentación do Epistolario.
Blanco e Rodríguez Fer destacan que as “interesantes e preciosas cartas” enviadas por Luz Pozo dende 1989 incluían decote “poemas e con debuxos inéditos da súa autoría, constituíndo unha auténtica obra de arte epistolar que aquí damos a coñecer por primeira vez”. Aínda que estes textos inéditos non forman parte desta publicación, “a edición si inclúe os poemas que lles dedicou á parella ou á súa filla Mariña”, pero coa precaución de “non adiantar demasiado material da súa obra poética dispersa que terá que compilarse algún día”. (…)”
Xela Arias protagonizará o Día das Letras Galegas no ano 2021 (Praza Pública)
Desde Praza Pública:
“Xela Arias será a autora homenaxeada na edición 2021 do Día das Letras Galegas. Así o decidiu este martes o pleno da Real Academia Galega, que destaca á poeta sarriá como “unha voz singular da xeración que anovou nos anos 80 a poesía galega en temas, estilo e forma”, subliñando ademais “o seu labor pioneiro na tradución ao galego de clásicos universais e como editora”. Xela Arias convértese na quinta muller homenaxeada no Día das Letras Galegas nos 58 anos desta celebración, despois de Rosalía de Castro (1963), Francisca Herrera Garrido (1987), María Mariño (2007) e María Victoria Moreno (2018). (…)
Entre as súas obras destacan os poemarios Denuncia do equilibrio (1986), Lili sen pistolas (1986, obra inédita), Tigres coma cabalos (1990), Darío a diario (1996) e Intempériome (2003), recollidos no volume Poesía reunida (Xerais), editado por Chus Nogueira. “Oxalá esta Poesía reunida contribúa ao recoñecemento e, sobre todo, á difusión da súa obra con independencia de que un día sexa a figura homenaxeada das nosas Letras”, sinalaba Nogueira no momento da publicación.
Nogueira incidía tamén en que “Xela Arias constituíu un modelo para novas escritoras e escritores”, subliñando o peso crecente que a súa figura e obras ten nas novas xeracións. A homenaxe deste xoves unirase a outras que foi recibindo, entre as que destaca a impulsada pola Asociación Galega de Editoras, a Asociación de Tradutores Galegos e a Asociación de Escritoras-es en Lingua Galega, así coma a publicación do libro colectivo Xela Arias, quedas en nós, coordinado polo pai da poeta, Valentín Arias.
En 1986 foi finalista do premio Losada Diéguez co seu primeiro libro, Denuncia do equilibrio. En 1990 saíu do prelo Tigres coma cabalos, volume no que os versos e a fotografía se fusionan a través de vinte e catro poemas acompañados doutras tantas imaxes, a maioría de corpos espidos, entre eles o da propia autora. Sobre este volume Chus Nogueira salienta que “a poesía galega non estaba preparada para recibir un libro como Tigres coma cabalos nin para interpretalo baixo outra clave que non fose o modelo da poesía erótica”. No seu terceiro poemario, Darío a diario (1996), dedicado ao seu fillo, abordou a maternidade dende unha ollada afastada do tratamento tradicional. En 2003 chegou o seu derradeiro libro, Intempériome, un chanzo máis na súa exploración para converter a desobediencia e a transgresión en palabra poética. (…)
A RAG recoñece igualmente o seu traballo como tradutora. (…)
Ademais, a elección de Xela Arias como protagonista das Letras Galegas 2021 recoñece igualmente a dimensión pública e comprometida da vida e da obra da autora. Prestou a súa voz en mobilizacións cívicas (coma as que se produciron tras a marea negra do Prestige) e tomou sempre posición a favor da lingua galega. Así mesmo, traballou en Edicións Xerais entre 1980 e 1996. Igualmente, traballou como mestra no ensino secundario. En novembro do ano 2003 Xela Arias finou dun ataque ao corazón en Vigo, con só 41 anos de idade
En 2019 a plataforma literaria A Sega dedicoulle o Día das Galegas nas Letras, nunha celebración que incluíu varios actos en Vigo, entre eles un percorrido imaxinario pola súa vida a cargo de Susana Arins. A Sega fixo un convite aberto para que quen o desexase enviase un vídeo, dun minuto como máximo, recitando algún dos poemas de Xela Arias “para (re)descubrila e (re)coñecela”. (…)”
Actividades destacadas do Culturgal 2020
Begoña Paz: “A cuestión é que queda despois da ferida. Bostela, cicatriz? Vida, de calquera xeito”
Entrevista de Montse Dopico a Begoña Paz en Praza:
“A paixón. A febre. A intuición do monstro, da besta. O sometemento, o abuso. As entregas aprendidas,. A negación do eu. Do nós. A admisión da ferida. A bostela. A pel renovada, endurecida. A liberación. Soas, enteiras e máis sabias. É o proceso que Begoña Paz describe en em>Caixa das bestas (Baile del Sol), o seu segundo poemario, publicado en edición bilingüe. Falamos con ela.
– Praza (P): Caixa das bestas foi publicado nunha edición bilingüe en galego e español pola editora Baile del Sol. Antes publicaras os teus libros en galego en editoras galegas. Pasou algo para que non saíse aquí antes?
– Begoña Paz (BP): Pasou que o enviei a unha ducia de premios de poesía -o xeito máis doado de publicar poesía en Galicia- e a varias editoras galegas. Que a obra non gañou premio ningún e que as editoras ou non contestaron ou fixérono dicindo que non encaixaba nas súas coleccións, que tiñan comprometida a edición de poesía para varios anos ou que era un libro caro de editar. O libro -que xa ten uns anos- traducino moito despois para que o puidese ler BK, a miña irmá malagueña. O seu primeiro comentario sobre o libro foi unha maldición marabillosa que me devolveu a fe.
Foi ela a que me animou a enviarllo a Baile del Sol, unha editora canaria que xa publicara poemas meus -tamén en bilingüe- nunha antoloxía de poesía, 23 Pandoras. Envieille o pdf ao editor un venres e o luns tiña o contrato na miña caixa de correo. “´-Orixinal e tradución?” “-Claro”. “-Cos collages en cor?” “-Claro”. Velaquí a diferenza entre o frío e a calor. Mais esa calor xa a sentira. O meu primeiro poemario, A mala vida, foi publicado por unha editora mallorquina, La Baragaña. O editor lera poemas meus en antoloxías publicadas fóra da Galiza e propúxome publicalo. Tan sinxelo, ás veces, todo.
– P: O texto vai acompañado de colaxes e, polo que pon o propio libro, ambos son da túa autoría. Que función querías que cumprisen as colaxes?
– BP: A primeira idea de Caixa das Bestas foi visual. Levaba un tempo matinando en recuperar a miña afección ás colaxes, unha amiga pediume que lle dedicase un dos meus libros e, como odio dedicar, colei unha colaxe na contracapa do libro. Esa colaxe é a primeira que aparece no libro. Dela naceu o primeiro poema. Doutras colaxes, máis poemas; doutros poemas, máis colaxes, nos que se entrecruzaban a reflexión e a ferida, o desconcerto, a paixón e a ferocidade. Cos títulos engadíndolle ironía ao conxunto. Para min son un todo indivisible. (…)”
María Canosa: “Pretendía amosar as pequenas pingas machistas da sociedade que, ás veces, custa discernir, é dicir, os micromachismos”
Entrevista de Montse Dopico a María Canosa en Praza:
“Laura é unha profesional cun posto de traballo no seu. Cunha nai que a axuda cos fillos. Cun marido ás veces ausente, mais non mal pai. Unha privilexiada, dadas as circunstancias. Mais tamén unha muller que carga coas culpabilidades aprendidas nunha sociedade que non deixa de ser patriarcal aínda que, ás veces, non se note tanto. Laura irá aprendendo a ser máis consciente de por que se sente desbordada. Máis reflexiva sobre a desigualdade estrutural na que sobrevive. E máis aberta a apoiarse nas súas iguais: outras mulleres. Disto vai O lado do que dormes, a última novela para público adulto de María Canosa, autora máis coñecida polo seu traballo na LIX. Falamos con ela, que respondeu as nosas preguntas por correo electrónico, deste libro e, en xeral, da súa narrativa.
– Praza (P): Laura é unha muller nova, con fillos, hipoteca, traballo e a sensación de que a súa vida quedou atrás, pois séntese desbordada. Laura podería ser moitas mulleres. Como xorde a personaxe?
– María Canosa (MC): Laura xorde da experiencia persoal. Da propia e da allea que me rodea. Laura é o compendio das experiencias vividas ao longo da miña existencia, a través de min mesma e das mulleres coas que compartín vida. Así que podería dicir que Laura non é unha muller, senón moitas mulleres, como ben apuntabas. Crear a Laura foi o froito dunha necesidade de expresar unha situación habitual.
– P: Ela defínese a si mesma como “corredora de fondo” e di que non existe a conciliación, senón a “reconciliación”. Parte do seu conflito é ese: carga cunha culpabilidade na que os homes, normalmente, non son educados, aínda que é o seu compañeiro o que está máis veces ausente. En que sentido quixeches facer, neste libro, unha reflexión sobre isto?
– MC: Como me acontece moitas veces, o libro concibino dun xeito máis natural e irreflexivo do que se poida pensar. Eu déitome continuamente coa necesidade de reconciliar a miña mente, a miña conciencia, porque me foi imposible a conciliación. Iso da reconciliación é moi María, ademais de moi Laura. A miña intención era reflectir a situación da miña xeración desde o meu punto de vista e experiencia.
A sensación de Laura é compartida por moitas mulleres da miña contorna vital. O que eu pretendo é amosar a realidade que vivimos, e a reflexión aparece soa despois. O que pretendía era amosar as pequenas pingas machistas da sociedade que, ás veces, custa discernir, é dicir, os micromachismos, eses que ás veces non detectamos ata que nos fatigan, por insistentes e persistentes. Aí centrei o meu esforzo, nas cousas pequenas, unha teima (a das cousas pequenas) que me persegue, ha, ha!
– P: Malia todo, non deixa de ser unha persoa con sorte, dadas as circunstancias: é unha muller con estudios que traballa do seu, ten a axuda da nai e o compañeiro non é mal pai, cando menos cando está. O caso de Laura non é o máis representativo da realidade. Algún motivo para escoller unha muller licenciada, de clase media…?
– MC: A escolla da situación de Laura é totalmente consciente. As mulleres coma ela son consideradas unhas privilexiadas. E si, son privilexiadas en parte, pero tamén sofren, por máis que certos privilexios ou eleccións oculten outros problemas.
Non son moi dada a xeneralizar, quizais porque son consciente de que cada persoa é un universo completamente diferente, por iso non me gustan as visións xerais. Eu pretendía amosar un caso particular, pero non illado. Como ben dis, por moito que existan colexios, xardíns de infancia… as xornadas laborais adoitan ter un horario incompatible con eles.
Así pois, a crianza dos fillos adoita converterse nunha re-conciliación, que só é posible grazas á axuda externa. Laura debátese entre a responsabilidade laboral e responsabilidade familiar, porque a súa elección foi ter as dúas cousas, traballo e familia. Agora ben, como conseguilo?
A sociedade non debera facela elixir, pero é habitual escoitar o de: ela quixo traballar, ou ela quixo ter fillos. E si, ela quixo as dúas cousas. E neste caso, o seu home, tamén. Por que non se lle fai a mesma pregunta a el? Por que se lle esixe a ela que cargue con todo ás costas? Á fin e ao cabo, dá igual a clase social, a situación, o status. O caso é que é ás mulleres a quen se nos esixe. (…)”
Puri Ameixide: “Estaba farta de personaxes masculinos fascinantes e perigosos aos que redimir e reformar por amor”
Entrevista de Montse Dopico a Puri Ameixide en Praza:
“Claro de lúa (Xerais) é unha novela decimonónica, mais pensada desde o século XXI. Con feitura e personaxes clásicos. E co encanto do, simplemente, ben escrito. Cun transfundo social e político que axuda a cuestionar a visión hexemónica dalgún feito histórico. Falamos coa súa autora, Puri Ameixide.
– Praza (P): Rosa, unha rapaza orfa, pobre, intelixente, curiosa e bondadosa, parécese á clásica heroína de novela decimonónica. Como xorde esta personaxe? Que ten das heroínas de Austen ou Brönte? Ou é unha comparación, se cadra, esaxerada?
– Puri Ameixide (PA): A comparación é moi de agradecer aínda que Rosa en moitos aspectos é unha muller do século XVIII, non do XIX. O XIX vai ser o século da exaltación sentimental, da loita polas liberdades individuais e sociais, pero aínda estamos en 1808 e ela non ten estas aspiracións. Por outra parte as heroínas desas grandes autoras británicas proceden dunha sociedade moi diferente da nosa. A primeira estatística oficial con datos sobre a educación no estado español é de 1841 e informa só un 9,2% de mulleres alfabetizadas. Máis de trinta anos antes, Rosa sabe ler porque así lle conviña á súa ama, pero aí remata toda a súa formación.
– P: A novela leva o título de ‘Sonata en tres tempos’ e adopta diferentes ritmos, nas súas tres partes, segundo vai avanzando a historia. O propio título vén do nome popular da Sonata para piano nº 14 de Beethoven, coa que un dos personaxes “pelexa” na novela. Por que ese ronsel musical e que relevancia ten na técnica narrativa? (Que, por outra banda, tamén é bastante clásica: narrador, progresión lineal, diálogo…)
– PA: Inspireime, de feito, nas grandes novelas decimonónicas non tanto para a construción das personaxes senón para a arquitectura da novela e creo que conseguín bastante o meu propósito, aínda que era bastante disparatado: eu pretendía construír unha novela en tres partes, como adoitaban publicarse no dezanove as grandes obras que previamente tiveran éxito por entregas, pero de xeito que, como o protagonista sería un pianista, a obra debía ser unha sonata, e cada unha das tres partes reflectiría o mellor posible o ritmo, o sentimento e os matices da partitura elixida. A sonata 14 de Beethoven, posteriormente denominada “Claro de Lúa” (pois el nunca lle poñería un título tan cursi) ofreceume exactamente a forma e o ton narrativo que eu quería, e por iso cada unha das tres partes da novela ten unha personalidade propia e obedece a unha influencia diferente.
De Charlotte Brontë, xa que preguntabas antes, tomei o ton narrativo da primeira parte, un adagio sostenuto, é dicir, intenso e melancólico pero sen excesos, ademais a miña protagonista é unha rapaza orfa con grandes méritos persoais que se namora do home para quen traballa, pero aí remata toda semellanza con Jane Eyre, quen si que é unha heroína romántica sen fisuras, cunha personalidade moi desenvolvida, froito da resiliencia tras unha infancia terrible pola que Rosa non tivo que pasar.
A segunda parte da novela é máis austeniana, tanto polo triángulo amoroso como polo humor da voz narradora, con intromisións que agora irán in crescendo ata o final, e non se pode negar que Leonor Montenegro é unha versión, un pouco menos perversa, da Mary Crawford de ‘Mansfield Park’. Todo iso axústase perfectamente co ritmo de allegretto do segundo movemento da Catorce.
Respecto á terceira parte, nela reside para min o verdadeiro miolo do asunto, e nela desátase un presto agitato que se corresponde co episodio da guerra. Nunca me atreverei a compararme con Tolstoi pero fixen o posible por contar o episodio galego das guerras napoleónicas ao igual que el contou o ruso: sen faltar á verdade aínda que iso decepcione a algún patriota e reflexionando sobre o papel do individuo nos grandes conflitos globais sen esquecer que “sempre existe en última instancia a decisión persoal e, como di Campos, non son os gobernos os que conviven, senón as persoas”. (…)”
Xabier Paz: “Apenas coñecía catro tópicos sobre Galileo e, achegándome, fiquei absorbido pola súa peripecia vital e intelectual”
Entrevista de Montse Dopico a Xabier Paz en Praza:
“(…) – Praza (P): A impresión que dá a lectura é que a novela [Galileo no espello da noite] está en boa medida baseada nunha moi exhaustiva documentación: o nivel de detalle sobre os seus amigos e inimigos, sobre as polémicas que mantivo… Como preparaches esa parte de documentación? Non había aí tamén, quizais, un risco de ceder demais ante o personaxe histórico deixando de lado a ficción, a construción do personaxe como tal?
– Xabier Paz (XP): Acaso existe un hábito da miña formación profesional. Antes de escribir sobre algo, non de falar na barra dun bar, senón de escribir, procuro entender o que saben os especialistas que antes e mellor ca min dedicaron o seu tempo ao tema ou personaxe en cuestión. Fixar ben os límites da pescuda, cousa non sempre doada polo ensarillado dos temas, e ler moito, ler cando poda.
Para min é un pracer combater a propia ignorancia, no proceso de entender algo, un personaxe, un momento histórico ou un fenómeno natural é sempre unha experiencia gozosa, non sempre sinxela nin pronta, pero mesmo cos atrancos e dificultades, sempre me resulta grato e por veces engaiolante. Quixera poder transmitir algo desde pracer na escrita.
Na miña biblioteca física e, por suposto nos pdfs e arquivos do meu ordenador, a estas alturas hai seccións que se corresponden con algún dos libros escritos. Libros.
O equilibrio entre ensaio e narración é, talvez, un dos problemas que cómpre resolver cando se escribe un libro de tema histórico, sobre todo se queres escribir algo que non sexa mera descrición dunha peripecia vital, neste caso histórica. A min gústame engadir doses de ambiente, de cultura, digamos de ensaio. Sei que non a todo o mundo lle agrada iso nunha novela.
– P: En relación con iso, se cadra unha das principais achegas túas é a maneira na que afondas na relación de Galileo con distintas mulleres: a nai, as fillas -e en especial Sor Celeste, que é o seu sustento afectivo- e a compañeira, Marina. As cartas que intercambia con Sor Celeste forman unha parte importante da narración. Por que decides afondar nestas relacións?
– XP: O tópico de que detrás de todo grande home hai unha muller corresponde a unha realidade biolóxica e ideolóxica, unha evidencia natural e social. Ningunha vida, sexa de home ou de muller pode entenderse sen nai. Mesmo nas persoas orfas, o oco marca. A presenza das mulleres é unha materia que me interesa como un xeito de furar nos moldes e estereotipos de xénero. Falar das mulleres é tomar partido e eu quero tomalo, ben ou mal quero facelo, e fíxeno en case todos os meus libros, aínda que deba dicir que teño un proxecto, case rematado, no que apenas hai nin sombra feminina, é una historia de cronistas e navegantes do S. XVI.
Quixen humanizar o sabio. Tratar do home, da persoa por detrás da imaxe social e cultural do filósofo natural. As cartas da filla de Galileo están editadas por unha muller, Dava Sobel, e aproveiteinas. Estou convencido de que as relacións afectivas e en concreto a presenza de sor Celeste foi importante na súa vida. (…)
– P: Parece, de feito, que en todas as túas novelas se cuestiona a clásica oposición entre o “local” e o “universal”: a historia italiana é tamén a nosa Historia, e a galega é a europea… É un pouco parte do teu obxectivo como escritor?
– XP: Coma en moitas parellas conceptuais creo que hai unha falsa antinomía entre o particular e o universal. Sen caer en relativismos penso que a vida transcorre coma unha mestura de identidades, digamos concéntricas desde a casa, a cidade, a vila ou lugar, a parroquia, a nación, o Estado, o continente e o mundo. Niveis ou capas entendidas, tamén, coma mestura xeográfica e histórica, lugar concreto e acontecemento temporal ao tempo.
Non sei se teño un obxectivo coma autor. Desde logo escribir en galego ou non escribir é a premisa imprescindíbel aquí e agora. Despois escribir sobre o que me gusta, se pode ser me apaixona e, desde logo, está dito, facelo con todo a esforzo, diría que cariño, que poda.
Como galego hai figuras e temas “locais” que me interesan, pero como persoa cunha determinada formación e unha sensibilidade concreta hai moitas cousas, alén do noso ámbito identitario que me intrigan. Por exemplo Cartago, a cultura púnica, soterrada polo sal romano, e sei que a meirande parte desas cousas que me interesan non terei ocasión de tratalas. (…)”
