Desde Nós Diario:
“O pasado 22 de decembro, a Real Academia Galega (RAG) facía o anuncio de quen sería a persoa homenaxeada no Día das Letras de 2021, tratábase da poeta Xela Arias, a voz dunha xeración “renovadora da poética galega”, feminina e feminista, reivindicada polas autoras do seu e do noso tempo.
Na súa comunicación a Academia describía o facer de Xela Arias explicando que “concibía a poesía como un xeito de indagar e cuestionar a orde das cousas, de describir o que se aprende a ocultar”. E valoraba da autora “a pescuda do eu fonda e reflexiva, a afirmación do corpo feminino, a perspectiva de xénero e a procura de novos espazos para a poesía mediante a recitación ou o diálogo coa fotografía, coa música e coa pintura”.
Tanto os medios como as redes sociais foron reflexo, xa nestes últimos días, do valorada que é a creación literaria desta autora e o que supuxo para as nosas letras, mais tamén sacou á luz a necesidade de reivindicación do feminino nunha celebración con 58 anos de historia e que ten como día chave a publicación de Cantares gallegos, un 17 de maio de 1863, obra da muller de referencia da literatura galega, Rosalía de Castro. Desde que se lle dedicara a ela o Día das Letras, en 1963, só catro mulleres forman parte desa listaxe: Francisca Herrera, homenaxeada en 1987; María Mariño, en 2007; María Víctoria Moreno en 2018; e, agora, Xela Arias Castaño.
“Dáme rabia ter que dicir que son feminista. Pásame igual que co nacionalismo. Deixarei de ser unha cousa e outra cando as nacións soxulgadas non o sexan e as mulleres discriminadas non o estean”, dicía Xela Arias nunha entrevista realizada en 1990 polo escritor Manuel Rivas e agora recuperada.
O feminismo e a modernidade de Xela Arias multiplícanse e multiplicaranse nas redes sociais e na prensa tamén en 2021. Entre as persoas que xa manifestaron a súa alegría polo nomeamento, tamén se atopa Francisco Castro, director de Editorial Galaxia, que explicaba que se trata “dunha poeta absolutamente moderna, incluso a día de hoxe” e felicita a Academia pola elección que, consideraba “conectará coa xente nova”.
Unha conexión que pasará pola divulgación da súa obra no mundo docente, coas ferramentas e tecnoloxías que o Ano Carvalho se viu na obriga de exercitar por mor da Covid-19. E, precisamente na educación é onde Xela Arias pasou os últimos anos da súa vida, nos institutos de Chapela (Redondela), Vigo, A Sagriña (A Guarda) e Terra de Xallas (Santa Comba), Paralaia (Moaña), Valle-Inclán (Pontevedra) e Xelmírez II (Compostela).
Antes diso, a poeta xa fora traballadora de Edicións Xerais e tradutora. Un terreo no que a filóloga María Xesús Nogueira, estudosa da obra da poeta, salientaba tamén a súa importancia. “Creo que Xela Arias foi unha das primeiras tradutoras profesionais ao galego e, tanto unha persoa que fai tradución como a dedicada á edición traballa coa lingua, co discurso e, sen dúbida, tivo que influír tamén ese labor que supón unha lectura doutra literatura nos seus referentes literarios”, explicaba en conversa con Nós Diario.
Diferentes organismos culturais, xente do mundo da crítica literaria, da tradución… Comezaron a propor a Xela Arias como homenaxeada polo Día das Letras xa en 2014, cando se cumprían os dez anos do seu pasamento. Naquela altura, defenderon o seu nome Ramón Lorenzo, Antón Santamarina e Xosé Fernández Ferreiro. Os outros candidatos ao Días das Letras Galegas de 2015 foron Ricardo Carvalho Calero, Celestino Fernández de la Vega, Manuel María e Xosé Filgueira Valverde, que resultou ser elixido.”
Arquivos da etiqueta: Nós Diario
María Xesús Nogueira: “De Xela Arias destacaría a voz rompedora, arriscada”
Entrevista a María Xesús Nogueira en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Que supón a elección da RAG de Xela Arias para ser homenaxeada no Día das Letras de 2021? E como agarda que sexa á vista da situación sanitaria?
– Chus Nogueira (CN): Como toda dedicatoria dunhas Letras Galegas, a de Xela Arias supón un recoñecemento institucional. Á parte diso, persoalmente espero que leve consigo unha ampla difusión da súa obra, un maior coñecemento para a cidadanía, tanto da súa figura como da súa obra. Sobre a situación sanitaria, gustaríame ser optimista pero non sei se hai moitas razóns neste momento, o único que temos son moitas dúbidas de que este próximo ano poida ser algo parecido a normal, e nese sentido paréceme unha mágoa que a Xela Arias lle correspondese un ano así, tan incerto e tan cheo de dúbidas no que a restricións se refire.
– ND: Como recompiladora da súa obra, cal diría que é a importancia de Xela Arias nas letras?
– CN: Atribuiríalle unha importancia a dous niveis, en primeiro lugar como poeta e escritora, campos nos que foi unha innovadora do discurso poético, xa desde comezos dos 80, que foi a década na que empezou a publicar os seus primeiros textos. Despois, destacaría tamén a súa importancia como unha voz rompedora, unha voz arriscada, vangardista, diferente á poética do seu momento. Pero tamén salientaría a importancia que ten o seu traballo no conxunto da cultura galega e mais da literatura da Galiza, non unicamente como creadora, senón como tradutora, como difusora, como editora… Ademais Xela Arias foi unha persoa que se implicou e participou activamente, desde a década dos 80, na cultura galega.
– ND: A autora pasa a ser a quinta muller á que se lle dedica ese día. Que lectura fai dese feito?
– CN: Obviamente fago unha lectura moi positiva diso porque é un feito obxectivo que o número de mulleres homenaxeadas é sensibelmente menor que o de homes. Creo que nese sentido a dedicatoria das Letras Galegas a Xela Arias é unha boa nova, e considero que tamén responde a unha realidade referida á importancia que, desde a xeración de Xela en diante, tiveron as mulleres, a presenza feminina, na poesía galega e, dalgunha maneira, tamén na súa transformación.
– ND: Influíu Xela Arias nas poetas galegas de hoxe en día?
– CN: Creo que hai influencia de Xela nas poetas de hoxe, por suposto. Coido, de feito, que influíu moito, e tamén o fixo a dous niveis, por unha banda coa súa actitude como escritora, como voz visíbel. Pero tamén contribuíu, ou influíu na poesía de hoxe, non só a través da súa actitude como poeta e autora senón tamén a través da súa propia obra. E considero que esta contribución empezou a notarse xa nas outras voces poéticas dos anos 90 e, por suposto, tamén nas escritoras e nos escritores máis novos, que son precisamente e en boa medida, estas escritoras e escritores quen reivindicaron a voz de Xela como fronte.
– ND: Vense trazos da editora e da tradutora na súa voz poética?
– CN: Foi tradutora e editora e habería que engadir tamén profesora, porque nos últimos anos da súa vida dedicouse á docencia. Creo que Xela Arias foi unha das primeiras tradutoras profesionais ao galego e, tanto unha persoa que fai tradución como unha persoa dedicada á edición son individuos que traballan coa lingua, que traballan co discurso e, nese sentido, forman parte dunha actividade semellante a creación, a tradución… Estamos a traballar sempre coa linguaxe e, sen dúbida, tivo que influír tamén ese labor que supón unha lectura doutra literatura nos seus referentes literarios. (…)”
A poeta Xela Arias será homenaxeada no Día das Letras de 2021 (Nós Diario)
Desde Nós Diario:
“Tal e como anunciara, a Real Academia Galega desbotou prolongar o Ano Carvalho a 2021, como reclamaba o asociacionismo de base e distintas institucións como o Concello de Ferrol, que advertiu hai uns días de que dedicará o próximo exercicio a honrar a traxectoria de Ricardo Carvalho Calero cunha sorte de Letras Galegas 2020 ampliadas. A última hora desta terza feira transcendeu que o Día das Letras do ano que vén estará destinado a lembrar a figura da poeta e tradutora orixinaria de Sarria, Xela Arias Castaño.
Apenas uns días despois de celebrar o acto principal deste ano en Compostela -co conseguinte malestar en Ferrol, cidade de orixe de Carvalho Calero-, sábese que a RAG elixiu a Xela Arias como a homenaxeada de 2021.
Fontes da RAG falan da escritora como unha desas mozas e mozos “que renovaron a poesía a partir dos primeiros 80 en temas, estilo e forma”. Consideran que, ademais, ela destacou sobre outras persoas cunha voz “singular e inclasificábel”. Desde o punto de vista da Academia, a poeta “concibía a poesía como un xeito de indagar e cuestionar a orde das cousas, de describir o que se aprende a ocultar”.
“A elección de Xela Arias como protagonista das Letras Galegas 2021 recoñece igualmente a dimensión pública e comprometida da vida e da obra da autora”, indican, lembrando que estivo nalgunhas mobilizacións cívicas en asuntos como a marea negra polo Prestige, “e tomou sempre posición a favor da lingua galega, non só como poeta”.
A autora, nada en 1962 e falecida en 2003 en Vigo, ten unha longa lista de publicacións orixinais, entre elas algunhas colectivas nas que quixo participar. No entanto, tamén destacou por traducir en varios idiomas.
Ligada durante bastante tempo a Edicións Xerais de Galicia, a nova homenaxeada é coñecida por pezas como Tigres coma cabalos e Darío a Diario. O seu decorrer profesional como tradutora é máis longo aínda, pois trasladou a outras linguas textos de Wenceslao Fernández Flórez, James Joyce, Roald Dahl, Bram Stoker, Angela Carter e Charles Baudelaire, entre outros.
Xa fora proposta para ser a protagonista do Día das Letras en 2014 e 2015, e mesmo en 2019 tivo unha dedicatoria da plataforma de crítica literaria A Sega, pero non é até agora cando as e os académicos repararon especificamente no seu papel dentro da cultura do país.
O feito de que distintos sectores defendesen continuar homenaxeando a Carvalho Calero durante doce meses máis non ten que ver con que se poña en dúbida a valía de Arias Castaño, pois nin tan sequera se sabía da súa elección. O argumento era que o escritor ferrolán tamén tivese a súa oportunidade de ser protagonista nun ano con unha maior normalidade e capacidade para programar actos.
De feito, en paralelo ao recordo á tamén profesora Xela Arias, concellos como Ferrol ou Lugo ofrecerán accións culturais na honra de Carvalho.”
“Um Carvalho de muitas pólas”, artigo de Xoán Costa
Artigo de Xoán Costa en Nós Diario:
“(…) Carvalho Calero escreveu muitas e variadas páginas sobre muitos e variados temas, umas assinadas com o seu próprio nome, ou com as iniciais dele e outras com pseudónimos ou, pelo menos num caso, com um heterónimo que o acompanhou até a década de 1970.
Quando em 1979 Carvalho Calero publica Estudos Rosalianos. Aspectos da vida e da obra de Rosalía de Castro inclui no volume um artigo titulado “O motivo do cravo” e, no final do texto, a referência da primeira publicação: “La Noche, suplemento del sábado, núm. 5, 12 noviembre 1949”.
Se consultamos essa referência no suplemento original, comprovamos que esse artigo, com idêntico contido, aparece assinado por Fernando Cadaval no suplemento do diário compostelano. É esta a primeira duma série de colaborações que com esta assinatura se iriam estender, nesse meio, até 1964 e até bem entrada a década de 1970, noutros.
Em abril do ano seguinte, 1950, o próprio jornal La Noche indica que este Fernando Cadaval é pseudónimo de Ricardo Carvalho Calero. Difunde-o ao dar conta da concessão a Carvalho do prémio de romance instituído pela sociedade Bibliófilos Gallegos e que recai na obra A Gente da Barreira. A este respeito diz o diário vespertino santiaguês: “Ricardo Carballo Calero, el novelista galardonado, es un escritor de merecida fama en los círculos literarios gallegos … Las últimas muestras de su pulcro estilo como prosista aparecieron en La Noche, donde colabora bajo el seudónimo de Fernando Cadaval”.
Anos mais tarde, no libro Conversas en Compostela con Carballo Calero, o próprio Carvalho certifica este facto a M. A. Fernán-Vello e a F. Pillado Mayor: “E publiquei artigos co pseudónimo de Fernando Cadaval. Algúns deles están recollidos en libros posteriores”.
Não foi este o único pseudónimo que utilizou Carvalho. “Eu teño empregado muitos seudónimos” diz em mais de uma ocasião. Sendo ainda rapaz novo publicou textos com o pseudónimo Ilex “Ilex é aciñeiro en latín e, en certo modo, é unha traduzón do meu apelido” e já em períodos posteriores, ademais de Leopoldo Calero, diz ter empregado o pseudónimo de Eduardo Colmeiro, por exemplo.
Na revista Grial há algumas recensões de livros assinadas por M. Dumbria, ou Martiño Dumbría, uma personagem da novela de Otero Pedraio Devalar. Na revista Agália assina como M. Dumbria e publica os “Provérbios otomanos” sob Namiq Ziyá. Ainda na Agália assina algum texto como P. F. (Pauviños Fontenla). Martiño Dumbría e Pauviños Fontenla são duas personagens do romance Devalar, de Otero Pedrayo e nelas, nessas personagens, aparece refletido o espírito “da mocidade que traballava entón no seminário de Estudos Galegos. Esa é a razón de que escollese o nome de Martiño Dumbría, que era un seminarista como fun eu. Seminarista do Seminario de Estudos Galegos, porque eu, a diferenza dunha grande cantidade de escritores galegos, nunca pasei polo seminário conciliar”.
No sítio web da Fundación Luís Seoane podemos ler esta biografia de Fernando Cadaval: “Escritor, poeta e xornalista. Colaborador en La Noche e Galicia Emigrante, con traballos onde reflexiona sobre a poesía. Tamén escribiu poemas en Aturuxo, revista de poesía editada entre 1952 e 1960”.
Em 1954, em carta de Del Riego a Luís Seoane, datada a 3 de novembro, del Riego di ”Te adjunto un artículo de Emilio Alvarez Blázquez y otro de Fernando Cadaval para la Revista”. Tal vez por isso no sitio web citado aparece com a mesma consideração que qualquer outro autor sem indicar que se trata de um autor carente de correspondência humana.
Segundo Carvalho a génese de Fernando Cadaval arrancaria quando começam as colaborações em La Noche e nasceria por sugestão de Xosé Luís Goñi, na altura diretor:
“Somente indicou (Goñi) á persoa con que falou este asunto (…) que cría que eu debía considerar se non sería conveniente que utilizase un seudónimo. Así naceu o meu seudónimo Fernando Cadaval”. “A miña muller nasceu nunha aldeia de Lugo que se chama O Cádavo. Creio que ese feito foi o que me suxeriu o apelido Cadaval. Polo que se refere ao nome de pía, Fernando, a verdade é que non sei a motivazón que pode haver. Talvez polo seu ritmo acentual, pola sua suma de fonemas. Eu teño muitos nomes. Chamo-me Ricardo Leopoldo Anxo Xosé Xerardo, pero non Fernando”.
Álvaro Paradela, en La Noche de 30 de maio de 1963 –já passara a primeira celebração das Letras Galegas– pergunta-se sobre as razões de Carvalho adotar esse nome para as suas colaborações em La Noche e chega ás seguintes conclusões: “Carvalho toma o nome de Fernando Cadaval do Cadaval de Freixeiro, no couto de Narón e Fernando de Fernán d´Esquío, poeta trobador nativo de campos e bosques de Ferrolterra”.”
Manuel Rivas: “O gran negocio hoxe en día é a fabricación posindustrial da mentira”
Entrevista a Manuel Rivas en Nós Diario:
“- Nós Diario (ND): O libro [Zona a Defender] érguese desde o comezo, co manifesto, sobre unha vontade de rebautizar conceptos ou resignificar verbas que perderon a carga de outrora. Máis adiante afirma: “É hora de liberar as palabras para limpar o medo”. Vivimos nun tempo de linguaxe baleirada?
– Manuel Rivas (MR): Vivimos un tempo en que a linguaxe é unha Zona a Defender, porque sofre unha corrosión, igual que acontece coa natureza. Facendo un paralelismo, hai cantidade de pesticidas que están afectando ás palabras, igual que aos vagalumes, aos cabaliños do demo ou ás xoaniñas.
Hai unha especie de fumigación que atemoriza as palabras, unha caza para subtraerlles o sentido e cambiárllelo. Unha palabra sagrada como liberdade refulxe con esa condición de vagalume incesante, semellaba ter o efecto dun esconxuro. Mais vemos como dun modo masivo, moi organizado, utilízase para o contrario do que significa, para volvernos máis servos.
Hai tempo léralle a [George] Orwell unha cousa moi inquietante: que se cadra o vindeiro fascismo viría abaneando a bandeira da liberdade. Este pensamento resultábame paradoxal ou imposíbel, pola idea que eu tiña da palabra. Pero agora vexo como se emprega polo “fascismo de segunda man”. Por iso tamén a linguaxe é unha Zona a Defender. O primeiro traballo na literatura, no pensamento ou no xornalismo é facer ecoloxía das palabras, que teñan unha reexistencia.
– ND: Falando de ecoloxía, faise fincapé na “tapadeira” de termos como “crecemento sostíbel” ou “transición ecolóxica”. Que agochan eses eufemismos?
– MR: Nesta época utilízanse moito conceptos aos que se lles subtrae o sentido. Vemos como algúns que na súa orixe significan o que din sofren un proceso de apropiación no que se converten en slogans de márketing. A partir do traballo honesto de moita xente, na loita ecoloxista, por exemplo, xéranse alternativas, a linguaxe vai abrindo pasos.
Porén, tamén hai un proceso de expropiación dese sentido para envolver unha mercadoría falsa. É como ese dito de que o diñeiro falso sempre se pegha ao verdadeiro, para pasar desapercibido. As grandes compañías enerxéticas, que non son precisamente modelo de respecto aos recursos -andan a facer auténticas falcatruadas- basean toda a súa imaxe a través da publicidade en conceptos contrarios á súa práctica. É algo que está a pasar na ecoloxía e en moitos outros eidos, porque o primeiro gran negocio hoxe en día é a fabricación industrial, ou postindustrial, da mentira, cuxa plusvalía vai unida á do odio.
– ND: Ao longo do libro, como na súa narrativa, estabelécense moitos paralelismos coa natureza e as condutas dos animais para reflexionar sobre a sociedade. Parte isto dunha vontade de reinserir o humano, coa oposición dicotómica do cultural, nesa dimensión natural?
– MR: Si, iso é algo que está presente desde que comecei a escribir (“Negra terra” se chamou o primeiro poema). Vivimos nunha especie de excisión absurda entre a natureza e a cultura. É asombroso ver como ao longo de séculos hai unha carreira para esgazar o ser humano, como se fósemos alleos á propia terra, coa condición de superiores, sempre acompañado desa idea supremacista que aparece en todas as definicións. A rachar con isto axuda a tradición cultural galega, sobre todo cando se dá ese entrelazado de cultura e natureza.”
Ricardo Losada: “En Manuel Antonio hai unha personalidade explosiva e moi irascíbel”
Entrevista a Xosé Ricardo Losada en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): Vostede xa se achegara á biografía e obra de Manuel Antonio. Vida e misterio dun poeta galego (Galaxia, 2018). Que o leva agora a tratalo desde a ficción?
– Xosé Ricardo Losada (XRL): Foi fundamentalmente a raíz de escribir a biografía, que ten as súas exixencias, sobre todo a nivel de rigor. Había unha parte, os tres últimos meses da vida de Manuel Antonio, que sempre me foran un pouco enigmáticos en relación a como se relacionara coa nai.
Esa foi a idea inicial, na biografía non tiña datos suficientes para apoiar unha hipótese e pensei que a ficción me podería permitir especular un pouco máis e dar unha visión do que eu consideraba que poderían ser eses meses. Sempre coa convicción de que non intentaba escribir o que pasou, porque iso sería imposíbel, senón reflexionar sobre o vínculo entre unha nai e un fillo nunhas circunstancias moi difíciles, pois desde moitas perspectivas estaban bastante afastados.
En concreto, hai uns versos de Viladomar [1928], o último libro que escribe Manuel Antonio, que sempre me chamaron moito a atención: “Alá no mar sen fin / eu estou axionllado tamén”. Esas palabras conflúen nese enigma que expresa o título: por un lado o “rosario” da nai, seguindo o catolicismo, e, polo outro, a “buguina”. Reflexionar sobre ese contraste é o que me apetecía.
– ND: Apuntan eses versos precisamente ao que sería o conflito relixioso que se volve central na novela, non?
– XRL: Si, o núcleo da novela está enfocado fundamentalmente a dúas cousas: por unha banda, ese conflito relixioso, no que hai unha parte máis ficcionalizada -a nai case o emprega como unha especie de chantaxe emocional-, e pola outra, a vocación poética de Manuel Antonio, que ela, por mor das circunstancias da época, nunca entendeu e sempre intentou contrarrestar. Neses últimos momentos, aparece a necesidade que el tiña de explicarlle á nai a súa vocación poética. Esas son as dúas liñas que exploro. (…)
– ND: E como é esta psicoloxía de Manuel Antonio?
– XRL: É unha pregunta difícil de contestar. Eu na biografía penso que racho algúns moldes que había sobre Manuel Antonio, desde a miña interpretación, para intentar contrastala con outras. Por resumir moito, creo que era froito dun proteccionismo excesivo da nai, aínda que pode parecer o contrario, desde moi neno, que se foi prolongando. Ten así unha psicoloxía claramente inmadura.
Deixa o eido do familiar moi cedo e vaise a outro totalmente distinto. Neses ámbitos pasa a estar un pouco na sombra e nel hai unha personalidade explosiva e moi irascíbel, que para min é algo fascinante, porque precisamente a partir do manifesto “Máis alá” decátase diso e entra nun proceso de madurez que é a parte máis apetecíbel de Manuel Antonio, desde o punto de vista psicolóxico.
Dáse conta de que era demasiado provocador, de que non tiña nada que ofrecer até aquel momento e ponse a escribir dunha forma obsesiva ese libro fantástico que é De catro a catro. Constrúe así unha das aventuras máis extraordinarias da literatura galega desde a perspectiva psicolóxica e literaria.
– ND: Estilisticamente, como se materializa todo isto?
– XRL: A novela vai alternando capítulos en primeira persoa: nuns fala a nai e noutros Manuel Antonio. É unha novela curta, de aproximadamente 130 páxinas nas que se van contrastando as dúas visións que teñen o un do outro como da propia vida, da morte e dos diferentes problemas que se expoñen.
E, sobre todo, as olladas de cada un no conflito que expresa a novela de se finalmente Manuel Antonio aceptará ou non recibir a extrema unción, un dos fíos narrativos que propón a obra. (…)”
Marilar Aleixandre: “Aínda en 2021 hai persoas ás que lles resulta imposíbel pronunciar a palabra homosexual”
Entrevista a Marilar Aleixandre en Nós Diario:
“(…) – Nós Diario (ND): “Querido Eduardo, fuches dobremente excluído, por seres homosexual e por seres fiel ao Goberno constitucional”, manifestou a pasada terza feira ao recoller o galardón. Segundo denunciaba a través das súas redes, estas palabras foron substituídas por algúns eufemismos nalgúns medios. Que denota isto?
– Marilar Aleixandre (MA): “Fiel ao Goberno constitucional e non aos golpistas”, foi a frase completa. Era unha nota de prensa que se deu desde a Deputación de Ourense. Creo que denota que aínda en 2021 hai persoas ás que lles resulta imposíbel pronunciar a palabra homosexual.
Houbo quen saíu xa do armario, pero a palabra parece que non. E o mesmo a respecto de golpistas e Goberno constitucional. Blanco Amor foi iso que se chamaba un roxo e a súa obra sufriu censura e exclusión por eses dous motivos.
A miña novela é un exercicio contra a desmemoria, aínda que do século XIX, non ten que ver coa República. Porén, precisamente nun acto coma este debería recollerse o que comento sobre a memoria de Blanco Amor. E, sobre todo, non se pode pór entre aspas unha declaración distinta do que digo. É moi importante chamar ás cousas polo seu nome, hoxe en día xa non hai que falar de amor escuro.
– ND: É a desmemoria unha doenza que afecta con forza a sociedade actual?
– MA: Hai moitos problemas dos que non se pode dicir afectan á sociedade porque parece que así fosen un andazo bíblico. É como o machismo, a exclusión das mulleres non é un fenómeno meteorolóxico. A desmemoria tampouco, houbo intención de que se esquecesen determinadas cousas e non se falase delas.
– ND: Como aparece esa desmemoria en As malas mulleres?
– MA: Hai unha máis consciente e outra que ten a ver con diferentes urxencias da sociedade en cada momento. O exercicio de memoria da novela ten varios planos, un deles o das mulleres anónimas que estaban no cárcere da Galera. Ademais do das barcas nas que os penados remaban, ese foi o nome que se deu aos cárceres de mulleres, desde comezos do século XVII.
Concepción Arenal foi visitadora de prisións, que non é un cargo en plural: cando foi destituída -no século XIX os Gobernos cambiaban moi rápido de signo- desapareceu. E foi visitadora na Galera. Sorprendeume que persoas con moito interese e atención pola historia da Coruña non coñecesen a existencia dese cárcere que logo deu nome á rúa.
Considero un exercicio importante recuperar esas mulleres anónimas, que segundo un documento de Arenal eran 300. Hai algunhas notas de prensa en xornais, pero pouco máis. Preguntando, unha persoa díxome: “as cousas que son duras procuran borrarse”.”
Ledicia Costas, Xurxo Lobato ou aCentral Folque entre os distinguidos cos Premios da Cultura Galega
Desde Nós Diario:
“A escritora Ledicia Costas, o fotógrafo Xurxo Lobato, a Federación de Teatro Afeccionado da Galiza (Fegartea), a Central Folque, o exdirector da Filmoteca Española Chema Prado, o dinamizador da cultura e lingua galegas Xosé González Martínez, a Fundación Penzol e a responsábel do Centro de Estudos Galegos en Budapest, Ildiko Szijj son as e os galardoados nos Premios da Cultura 2020 da Xunta. Foron distinguidos nas modalidades de Letras, Artes Plásticas, Artes Escénicas, Música, Audiovisual, Lingua, Patrimonio Cultural e Proxección Exterior respectivamente.
O xurado destaca a Ledicia Costas como “unha das escritoras máis lidas e premiadas do panorama literario galego”. Esta “autora versátil que transita por diversos temas, estilos e xéneros” salienta especialmente “pola súa inquedanza por achegar a lingua galega ás xeracións máis novas”. Costas mereceu previamente o Premio nacional de Literatura Infantil e Xuvenil do Ministerio de Cultura, o Premio Lazarillo ou, en dúas ocasións, o Premio White Ravens polas súas obras A balada dos unicornios e Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta.
A Xurxo Lobato recoñéceno como “un dos fotógrafos máis representativos da actualidade” cunha traxectoria que abrangue “desde o fotoxornalismo ata a fotografía artística”. “A súa obra ofrece unha peculiar imaxe da realidade, un selo profesional e paradigmático que nace dunha mirada subxectiva para ofrecer un diálogo antropolóxico e crítico cos diferentes tempos e estéticas, paisaxes e contextos, retratos e costumes”, agregan os membros do xurado.
A Federación de Teatro Afeccionado da Galiza, Fegatea, naceu hai vinte anos da man de sete grupos de teatro: Asociación de Mulleres de Moaña, Atrezo, Aurín, Ditea, Escoitade, Metástase e O Trasno. Hoxe abrangue 53 agrupacións teatrais repartidas en toda a xeografía do país. Defender e promover “o teatro amateur en galego, interconectando o tecido escénico non profesional, e co propósito de fomentar a formación e o intercambio de experiencias” merécelles o galardón na categoría de Artes Escénicas.
En 2000 botou a andar o Conservatorio de Música Tradicional e Folque de Lalín, semente da actual aCentral Folque afincada en Compostela. A escola ampliou o seu labor “á promoción e á divulgación da música galega, cubrindo a carencia existente ata o momento nas ensinanzas regradas da nosa música popular”. A través do seu selo editorial ten difundido “o pasado, presente e futuro do patrimonio musical e oral galego”. Por todo este traballo recibe o premio na categoría de Música.
Na de Audiovisual o xurado distingue a traxectoria de Chema Prado á fronte da Filmoteca Española, cargo que ocupou entre 1980 e 2016. Previamente, Prado colaborou con Fotogramas, Cambio 16 ou Imagen y Sonido como cronista desde os festivais de Pésaro, Manheim ou Londres. “Apaixonado da fotografía, en particular da polaroid, organiza exposicións por todo o mundo sobre esta temática”.
O dinamizador, “no sentido máis amplo da palabra”, da lingua e da cultura galegas Xosé González é tamén premiado neste 2020. “É, de feito, o creador do primeiro servizo de normalización lingüística da Galiza, no Concello de Redondela, desde o que traballou coa sala do Tribunal Superior de Xustiza da Galiza en varios procesos que derivarían na primeira sentenza en lingua galega en 1985. É fundador, así mesmo, do amplo colectivo Galeguizar Galicia.
O galardón na modalidade de Patrimonio Cultural recae na Fundación Penzol, creada en 1963 cando Fermín Penzol decide doar a súa valiosa biblioteca especializada en temas galegos para que sexa de acceso público”. O fondo abrangue máis de 47.000 títulos de monografías impresas desde o século XV, uns 3.800 títulos de publicacións periódicas ou 106 títulos de libros manuscritos do século XVII ao XIX.
Por último, na categoría de Proxección Exterior distínguese o labor de Ildiko Szijj, responsábel do Centro de Estudos Galegos en Budapest desde 2014. Nesta institución imparte cursos de lingua galega, civilización galega e historia da lingua galega. Ten traducido obras do galego e é membro do comité editorial da publicación Cadernos de lingua, da Real Academia Galega.
A Cidade da Cultura acolleu a reunión do xurado presidido polo Conselleiro de Cultura, Román Rodríguez, e do que tamén formaron parte o secretario xeral de Cultura, Anxo M. Lorenzo; a secretaria xeral de Igualdade, Susana López Abella; o vicepresidente do Consello da Cultura Galega, Xosé Manoel Núñez Seixas; o presidente da Real Academia Galega de Belas Artes, Manuel Quintana Martelo, a académica da Real Academia Galega (RAG), Marilar Aleixandre, a vicerreitora de Igualdade, Cultura e Deporte da Universidade de A Coruña, Cristina López Villar, a profesora, investigadora e escritora Mercedes Brea, o xornalista e escritor Francisco López, o artista Acisclo Manzano e a escritora e comunicadora Elba Pedrosa.”
Óscar García: “Traballo un pouco por acumulación até que sinto a necesidade de pórme a escribir xa”
Entrevista a Óscar García Ramos en Nós Diario:
“O Concello de Outes leva 24 anos organizando o Certame de Poesía Francisco Añón, no que se convocan poetas de todas as idades. Nesta ocasión, a situación derivada da Covid-19 impide levar a cabo a entrega de premios e a presentación da obra gañadora, mais os nomes das persoas vencedoras déronse a coñecer recentemente e Óscar García mereceu o galardón máis alto co seu Inventario de consecuencias. Conversamos con el sobre o premio, sobre o seu proceso creativo e a sobre a súa traxectoria literaria.
– Nós Diario (ND): Como é ese Inventario de consecuencias que o fixo merecedor do Añón?
– Óscar García Ramos (OGR): Está dividido en tres partes e o seu fío condutor veñen sendo as “consecuencias” que leva no título. Un deses apartados é “Consecuencias do espello”, outro é “Consecuencias do tomate” e o terceiro é “Consecuencias do bacilo”. Son as tres partes moi distintas, pero teñen en común que en cada unha delas hai un soneto e o demais é verso libre. A parte que ten que ver co bacilo, se cadra, é a que máis ten que contar, porque reflicte unha experiencia directa, que me sucedeu a min e que foi unha tuberculose, que atravesei en decembro do ano pasado, tiven que estar ingresado e foi no hospital onde escribín esa parte do poemario. As “Consecuencias dos espellos” falan deste elemento desde moitos puntos de vista, desde a identidade, as referencias aos espellos na literatura, no cine. “Consecuencias do tomate” é a parte máis surrealista, con cuestións domésticas e mesmo cuestións de tipo social ou metaliterario. E logo tamén está o xogo, a cuestión lúdica interésame moito na literatura.
– ND: O xurado destacou o tratamento dos espellos e máis a temática mitolóxica…
– OGR: No apartado das “Consecuencias do espello” é onde pode haber máis referencias mitolóxicas, aparecen Perseo e Medusa, Narciso… Tomei todo canto vía relacionado co tema dos espellos, os vampiros que non se poden ver nos espellos, Alicia a través do espello, Narciso cando ve reflectida a súa imaxe. Hai referencias ao mundo da literatura e do cine… Estou encantado coa valoración do xurado. (…)”
“Suso de Toro: A historia rescatada”
Entrevista a Suso de Toro en Nós Diario:
“- Nós Diario (ND): A memoria xa estaba en Home sen nome e en Sete palabras indagaba na historia da súa familia. Un señor elegante supón, niso, unha continuidade…
– Suso de Toro (ST): Tamén na miña novela anterior, Fóra de si, un home reconstrúe a súa propia historia. Debe haber algo en min que explique que a miña imaxinación se dispare cara a atrás. No caso de Un señor elegante son historias persoais, pero tamén é a historia colectiva. O que fago é interrogar moito o personaxe de Ramón Baltar para reconstruír unha historia que non existe. A familia tiña unha memoria fragmentaria, pero non unha historia elaborada. Teño, ademais, interese en que este libro se lea. Penso que é importante para o país coñecer a historia dos Baltar. Porque axuda a mudar a percepción dominante do noso pasado.
– ND: Di iso porque é unha familia burguesa republicana e galeguista?
– ST: Traducido a categorías sociais sería iso, si. Son persoas dignas, optimistas, alegres, comprometidas co país. Non é unha historia triste. O triste é a historia de España e o que lle aconteceu á Galiza. A familia foi castigada, mais tivo a fortuna e a capacidade de atravesar todo aquilo e resistir. É unha historia chea de incidencias, algunhas moi divertidas.
– ND: Fixo un traballo de investigación importante. Como foi o proceso?
– ST: Foi distinto porque non o fixen eu só. Fíxeno dialogando cos fillos de Ramón, con tres dos seus fillos e unha das súas fillas. E ademais fixen algo que nunca fixera, que foi pedirlle axuda coa documentación á miña compañeira. Eu estaba escribindo outra novela e, para pedir seguir adiante con este proxecto, precisaba a súa axuda. Ramón chegou a ser tan familiar para min que me identifico moito con el… (…)”
