Entrevista
a Miguel Sande en BiosBardia:
“(…) – BiosBardia (B): Mais esta novela [A candidata] non é de acontecementos, máis ben é de pensamentos. Está construída, en gran medida, en base a monólogos interiores. E o peso lévano dúas figuras femininas, ademais. Que dificultades ten pórse no corpo dunha muller e contar as súas emocións máis íntimas?
– Miguel Sande (MS): Eu non atopei dificultades por mor do xénero. O importante para min era dar coa voz e coa ollada. Iso é o que me importa da literatura. Neste caso, coido que o maior desafío foi converter en lírica esa intimidade, en especial a da filla. Eu tiña claro que quería afondar no máis recóndito de si pero debía evitar que o texto acabase sendo escatolóxico. Hai pasaxes que, de escribilos sen esa estratexia poética, habían parecer antiliterarios. E nese sentido, a min vénme ben ser amais de narrador, poeta e autor de teatro. Gústame mover os marcos entre os xéneros literarios. No noso tempo cómpre saber pular as fronteiras expresivas. A miña parte de dramaturgo está moi presente na construción do monólogo, que é un xénero dramático ben recoñecido xa. A miña faceta poética valeume para construír o universo das personaxes cunha altura que a cotidianidade non me daba por si mesma. Sinceramente, para min o máis difícil é xustamente iso: atopar o ton idóneo para contar as cousas que quería contar con altura literaria. Deille moitas voltas antes de chegar ao resultado final.
– B: Explíqueme a que se refire con “atopar a voz e a ollada”.
– MS: É o que eu denomino Teoría da Lúa. Canto tempo hai que a humanidade olla para a lúa? Velaí está desde sempre. Desde sempre miraron para ela os seres humanos e desde sempre escribiron sobre o que vían. Ninguén que olle para a lúa e ignore o que xa se escribiu sobre ela pode chamarse escritor. O importante, en realidade, non é a lúa senón a ollada. A ollada é a parte da escrita na que temos que traballar para intentar conseguir dicir algo novo. Nesta novela, a voz da filla era a que eu consideraba crucial para encontrar esa novidade: tanto por esa intimidade da que veño falando como pola parte política da que se fala nese tramo. (…)
– B: Vostede é xornalista. Ultimamente son moitos os colegas de profesión que publican literatura, principalmente por mor da crise, que os deixou con máis lecer do que habían desexar. Incluso a profesora Dolores Vilavedra prognostica que no futuro inmediato esa impronta profesional hase notar na escolla de temas e de estilos. Está de acordo?
– MS: Non sei. Si é certo que hai máis xornalistas sen traballo e que iso pode motivar que teñan máis tempo para escribir literatura. Pero non acredito en que haxa un tipo de literatura “de xornalista”. O que si penso é que durante moito tempo a literatura galega mostrou unha realidade acomodada. Os temas que primaron eran os propios de quen ten máis ou menos a vida resolta. Coido que no futuro si intervirán novas voces que viven o paro e a precariedade, novos ámbitos narrativos aos que as nosas letras foron alleos nos últimos tempos. (…)”
Arquivos da etiqueta: César Lorenzo Gil
Fallo do II premio Antón Risco de Literatura Fantástica
“Reunido
en Allariz o 11 de febreiro de 2017, o xuri do II Premio Antón Risco de Literatura Fantástica composto por:
Antonio Manuel Fraga, gañador da anterior edición.
César Lorenzo Gil, crítico literario.
Elisa Torres, da UTAD.
Isabel Cristina Mateus, da Universidade do Minho.
Montse Pena Presas, crítica literaria.
e actuando como secretario sen voto Tomás González Ahola, de Urco Editora.
RESOLVE
Conceder o II Premio Antón Risco de Literatura Fantástica, convocado pola Fundación Vicente Risco, Urco Editora, Auga Editora, Sacauntos Cooperativa Grática, Libraría Aira das Letras, Livraria Traga-Mundos, Pastelaría Fina Rey e Restaurante A Fábrica de Vilanova.
Á obra co título
Dormir com Lisboa
que, aberta a plica, resultou ser da autoría de
Fausta Cardoso Pereira,
que recibirá como premio 3000€ menos os impostos correspondentes e a publicación da obra.
Asemade, o xuri tamén destacou como finalistas a igualdade de puntos as obras presentadas baixo os títulos
O neno que soñaba coa lúa
e
Penumbra
as cales, logo de ser valoradas pola editora, poderán optar a seren publicadas, sempre que as súas autoras ou autores estean de acordo e contacten coa editora.
En Allariz, a 11 de febreiro de 2017
Alfredo Conde: “Son un escritor sen parroquia”
Entrevista
de César Lorenzo Gil a Alfredo Conde en BiosBardia:
“(…) – BiosBardia (B): No seu último libro, O beato, vostede novela a vida do beato Sebastián de Aparicio, un emprendedor galego no México contemporáneo a Hernán Cortés que é moi adorado aló e que se considera o patrón dos chichimecas xa que amais da súa vida piadosa, ao morrer cedeulles ás clarisas a súa fortuna. Que foi o que lle interesou deste personaxe?
– Alfredo Conde (AC): Varias cousas. Aparicio, que eu converto na miña novela en Xiao de Chaguazoso, é un dos poucos exemplos de galego que estivo nos primeiros momentos da conquista de América, non como soldado ou saqueador senón como comerciante e industrial. Aparicio tiña unha visión moi lóxica do mundo e cando se encontrou naquel vasto territorio soubo aplicar os coñecementos que aprendera durante a súa vida en Galicia para melloría da vida dos indios e da súa propia. El vía vacas e prados e entendía que alí había un negocio que podía prosperar. El vía que os indios non sabían tirarlle rendemento á roda e el apréndelles a aproveitala. No fondo, o beato non foi máis que unha especie de protoemigrante, un galego que ten que buscar a vida coma os centos de miles que o fixeron tres séculos máis tarde por todos os portos de América. (…)
– B: Nesa pesquisa literaria e histórica, cal foi a súa principal conclusión?
– AC: Que Galicia non era un país esfameado. Constrúe os pazos un país esfameado? Os mosteiros? As fachadas barrocas? Non digo que o capital non estivese mal repartido pero había riqueza. Na primeira metade do século XIX, a revolución industrial en Galicia non tiña nada que envexarlle á do resto de Europa. Durante moito tempo, a taxa de analfabetismo entre os varóns galegos (entre as mulleres é outro cantar, está claro) era a máis baixa de toda España. Aborrezo esa imaxe paternalista que se deu de Galicia. Poñamos por exemplo o caso Romasanta. O asasino era un home cunha cultura equivalente á dun cura de aldea. Un asasino en serie que sabía moi ben o que facía e que se valeu do mito do atraso de Galicia para se finxir un home lobo e enganar a raíña en Madrid ou o Dr. Phillips e así salvar o pelico a conta dunha idea atávica dunha Galicia salvaxe e sobrenatural. (…)
– B: Segue vostede a literatura galega actual?
– AC: Sigo. Non tanto como me gustaría porque non teño tanto tempo para ler coma noutros tempos pero si coñezo e admiro moitos autores.
– B: Por exemplo?
– AC: As novelas de Domingos Villar e Pedro Feixoo. Tamén me interesa moito a obra de Anxos Sumai e de Marica Campo e de Jaureguizar. Leo con agrado a Manuel Portas. Suso de Toro paréceme un autor espectacular. Esquézome doutros nomes e estou constantemente descubrindo textos novos.”
Sabela González: “Non teño interese en chegar ao Olimpo cultural, só en contar historias”
Entrevista
de César Lorenzo Gil a Sabela González en BiosBardia:
“(…) – BiosBardia (B): As crónicas de Landereina é unha saga de fantasía. Nas letras galegas actuais non hai case textos deste tipo, fronte á gran cantidade de produción en castelán ou inglés. Ten algunha idea de a que se pode deber esta carencia?
– Sabela González (SG): Calquera resposta que dea ao motivo desa carencia é pura elucubración. Se cadra, ás veces, no noso entorno, se entende a cultura dende un estraño elitismo de adultos que consideran a literatura fantástica como algo innecesario, algo para mentes menores. Penso que iso axudou á ausencia deste tipo de obras e sagas: os “verdadeiros” escritores fuxiron do entretemento polo entretemento e intentaron facer “grandes obras”, un símbolo cultural para o futuro, se cadra. Na produción en lingua inglesa atopo menos elitismo e bastante respecto polas obras de ficción xuvenís. E chámolles xuvenís por ser como as clasificamos, pero o seu público é moi amplo e non responde a un só grupo de idade. E así debe ser, penso eu. Con todo, creo que hai uns anos que podemos afirmar que as letras galegas están acollendo todo tipo de obras e tomando todo tipo de riscos. Hai novas voces lanzando fantasía, terror… Por fin hai produtos de entretemento demostrando que a súa calidade non depende da seriedade da súa temática.
– B: Por que lle interesou a vostede construír unha saga deste tipo?
– SG: Non teño interese ningún en chegar ao Olimpo cultural, só en contar as historias que o corpo me pide contar. E a min o corpo pídeme fantasía e mundos distintos, ficción e máis ficción. Supoño que bebo das lecturas que máis me marcaron e me tiraron. Con todo, o feito de ter creado unha saga, unha triloxía, é meramente circunstancial: pensei que a historia ocuparía de máis para unha primeira publicación dunha escritora novel e decidin dividila en tres. (…)
Xosé Monteagudo: “Son máis de escribir con agulla de marear ca con plano”
Entrevista
a Xosé Monteagudo en BiosBardia:
“(…) – BiosBardia (B): A idea narrativa de Todo canto fomos é clásica mais a forma de contar a historia é novidosa. Por que escolleu ir presentando os personaxes in media res, cada cal no seu tempo, todos compartindo o tempo de todos?
– Xosé Monteagudo (XM): Coido que esa estrutura narrativa é a única que podía ter esta novela. É a maneira que encontrei para poder manter a atención do lector durante todo o texto. Para que poida encontrar sorpresas e xiros na trama. Pensei que era a maneira menos previsible de explicar a evolución desta saga familiar. Noutras miñas novelas xa introducira os planos paralelos mais esta foi a primeira ocasión na que tamén opto pola técnica da simultaneidade de planos temporais. Era ideal para atinxir un período histórico tan longo. (…)
– B: Nese período de tempo, que vostede trata no libro, hai un acontecemento que marca, non só a novela senón a nosa propia historia, a Guerra do 36. Non sei se era consciente do perigo de que ese momento actuase como unha especie de burato negro e absorbese toda a trama. Como conseguiu esquivar esa “atracción fatal”?
– XM: Por suposto que era consciente e tampouco podía obviar o que había significar non só para os personaxes da miña novela senón para a propia historia de Galicia. Mais eu non quería escribir “outra novela da guerra”. Non vou dicir que estea moi tratado o tema porque ese é un tema discutible pero si está claro que hai abundante obra de ficción que se desenvolve neses anos e eu non quería repetir argumentos nin caer en tópicos. Sabía que era unha fase moi poderosa no libro pero coido que souben “repartir as cargas”, ampliar o foco sobre outros momentos da historia e esquivar os tópicos sobre a época. (…)
– B: Cal é o seu carácter como escritor. Escribe con rutinas ou por impulsos?
– XM: Polo xeral, escribo polas tardes, cinco días por semana. Catro horas diarias. Necesito esa rutina coma o deportista o adestramento. Preciso concentrarme en cada proxecto. Sempre acabei as novelas unha detrás doutra agás no caso de Todo canto fomos, que a deixei parada para escribir, en tres meses, O curioso mundo das persoas normais, obra na que si houbo certo impulso, que naceu logo de ler que no hospital provincial morrera un home que practicamente vivira internado toda a súa vida.
– B: Como flúe o seu universo literario. É planificador?
– XM: Intenteino unha vez. Quixen crear un esquelete, un roteiro. Logo fixen o que me petou. O interesante de escribir é non saber cara a onde te dirixes. Sempre digo que son máis un escritor de agulla de marear ca de plano. (…)”
Daniel Asorey: “Son fillo dunha matria na que as mulleres construíron o país en silencio”
Entrevista 
de César Lorenzo Gil a Daniel Asorey en BiosBardia:
“No século XVII, a República Irmandiña de Galicia converteuse xa nun imperio colonial con posesións en Nova Galiza, na costa do subcontinente brasileiro. Nesta atmosfera literaria medra Nordeste (Galaxia), a novela coa que Daniel Asorey (Santiago, 1970) gañou o Premio Repsol de Narrativa Breve 2016. Conversamos co escritor sobre a súa primeira obra publicada.
– BiosBardia (B): En Nordeste os irmandiños gañan a guerra contra os señores no século XV e proclaman unha república. Mais vostede achéganos a Galicia ucrónica 200 anos despois, gobernada por homes “bos” desde unha Compostela máis atlántica ca nunca, co mar en chegando ao Obradoiro. Por que empregar un pasado alternativo para contar esta historia?
– Daniel Asorey (DA): Entendo a literatura como a posibilidade de darlles voz aos oprimidos, aos que non teñen voz. Para min, Galicia non ten voz desde hai séculos. Vive nunha situación política subalterna que a mantén en silencio ante o mundo. Eu quixen imaxinar o meu país, o meu pobo, con voz, cun papel diferente na historia. Pero non buscaba idealizar ese pasado alternativo senón reflexionar sobre a posibilidade de que incluso unha sociedade xurdida dunha revolta contra os poderosos podería, pasado o tempo, volver estar dominada por eles.
– B: Na súa ucronía, os irmandiños son en efecto revolucionarios. Nese punto segue un dos mitos históricos máis controvertidos do galeguismo.
– DA: Eu era consciente dese mito e tamén de que a historia real dos irmandiños é máis complexa, menos utópica. Pero non me interesaba neste libro explicar se a Irmandade derrubaba as fortalezas ao canto de “Viva el-Rei” ou se en realidade estaba controlada pola baixa nobreza. Non, o que quería era xustamente usar un mito noso e logo contrastalo co rigor de que calquera país, se quixo entrar no capitalismo, tivo que alimentarse do sangue das mulleres e dos escravos. A época na que transcorre unha das historias da novela é xustamente esa, a do desenvolvemento do capitalismo tal e como o coñecemos. (…)
– B: Esta é a súa primeira novela publicada, con 46 anos. É vostede un autor cuxo gusto pola literatura lle vén desde novo ou descubriu a escrita xa maduro?
– DA: Eu escribo desde sempre. Gañei varios premios de relato e recoñezo que até a adolescencia me vin sempre como escritor. Pero logo faste adulto, empezas a traballar e escribir pasa a ser secundario. Para min é moi difícil encontrar tempo para a literatura. Esta novela escribina nun verán. Foi cando puiden escribir cun horario regular, todos os días varias horas seguidas. E saíu dun tirón. Para poder construír obras necesito un sistema así. (…)”
Pontevedra: actividades literarias destacadas do sábado 3 no Culturgal
Do
2 ao 4 de decembro, no Pazo da Cultura de Pontevedra, e con horarios de 11:00 a 21:00 horas o venres 2 e sábado 3, e de 11:00 a 20:00 horas o domingo 4, terá lugar o Culturgal 2016. O prezo das entradas é o seguinte:
– Xeral: 2 euros (1 día) | 3 euros (3 días).
– Menores de 12 anos: 1 euro (1 día) | 2 euros (3 días).
– Menores de 3 anos: gratis.
As actividades literarias destacadas do programa para o sábado 3 son:
– 11:30 h. Entrega do primeiro premio Celso Emilio Ferreiro de poemas musicados. Fundación Celso Emilio Ferreiro. Espazo foro.
– 11:30 h. Bestiario do Vestiario. Dinastía Meiji. Presentación do libro de Martiño Suárez. Co autor e o editor Carlos Meixide. Espazo libro.
– 11:45 h. Premio Meiga Moira 2016. Baía Edicións. Entrega do 7º Premio de Literatura Infantil e Xuvenil Meiga Moira a Héctor Cajaraville, por Denébola a Roxa. Espazo libro.
– 12:15 h. No seu despregar. Apiario. Presentación da antoloxía, cos poetas Ismael Ramos, Rosalía Fernández Rial, Tamara Andrés e Jesús Castro. Espazo libro.
– 12:45 h. Presentación do 18º Salón do Libro Infantil e Xuvenil de Pontevedra. Concello de Pontevedra, e do libro Escaquis e Romeu, de Antonio Manuel Fraga e Jacobo Fernández Serrano. Espazo libro.
– 13:15 h. Mulleres bravas. Urco Editora. Presentación da colección coas autoras María Lado e Eli Ríos, Eva Agra, ilustradora e Andrea Jamardo, coordinadora. Espazo libro.
– 16:30 h. Cans de Carlos Meixide. Presentación da novela. Coa participación do autor e o apoio do Festival de Cans. Espazo foro.
– 16:30 h. Catro Ventos Editora. Presentación da editorial con Isidro Dozo Valladares, Miguel Braña Montaña, Alicia Rodríguez Malga e María Mediero Mayán. Espazo libro.
– 17:00 h. Para além dos tópicos. Presentación dos libros de Através Editora. O poeta Tiago Alves Costa dialoga con Teresa Moure, autora de Bolxeviques 1917-2017, Carlos Taibo, autor de O penálti de Djúkić, Carlos Pazos Justo, autor de A imagem da Galiza em Portugal e Carlos Quiroga, sobre A imagem de Portugal na Galiza. Espazo libro
– 17:30 h. Concerto Cousas de papá, de Raúl Gómez Pato, publicado en Xerais, coa participación de Héctor Lorenzo, guitarra, Carlos Freire, percusión; Xaquín López Fariña, violín e Natalia Pajarito, voz (Espazo Carpa).
– 18:00 h. «A crítica aos ollos da escrita». Con María Lado e Mario Regueira. Asociación Galega da Crítica. Espazo libro.
– 18:00 h. Sinatura de Jacobo Fernández Serrano, Marcopola (Stand de Xerais).
– 18:15 h. Conversa con María do Cebreiro, autora de O Deserto, e Marilar Aleixandre, autora de Desescribindo. Apiario. Espazo foro.
– 18:30 h. Cinepoemas. Ouvirmos. Con Claudio Rodríguez Fer, autor, e Cristina Fiaño, Editora gráfica. Espazo libro.
– 18:45 h. O Desconhecido. Berlai. CUNDE.gal. Presentación da Banda Deseñada-CD con Xiao Berlai e co ilustrador Ernesto G. Torterolo, publicado por Axóuxere. Espazo foro.
– 19:00 h. Galegos universais. Influencia de Galicia no mundo. Hércules de Edicións. Con Afonso Eiré, autor e coordinador. Espazo libro.
– 19:00 h. Sinatura de Diego Giráldez, autor de Galería de saldos (Stand Xerais).
– 19:15 h. A meniña de libros, de Oliver Jeffers e Sam Winston. Patasdepeixe. Espazo infantil.
– 19:30 h. Conversa do xornalista César Lorenzo con Alberto Canal, autor de O amor nos escuros días de Birkenau; Manuel Gago, autor de O anxo negro; e Ramón Nicolás, autor de O espello do mundo, obras publicadas en Xerais, arredor da novela histórica (Espazo Libro).
– 20:15 h. Conversa con Blanca Riestra, autora de Rapsodia en negro (Premio de Novela Breve La Voz de Galicia), Miguel Sande, autor de A candidata (Premio García Barros de Novela) e Daniel Asorey, autor de Nordeste (Premio Repsol de Narrativa Breve). Galaxia. Co xornalista César Lorenzo Gil. Espazo libro.
– 20:30 h. Linha editorial Dr. Alveiros. Fundación Vicente Risco-Cultura que une. Espazo foro.
Celia Díaz: “As armas de Aníbal foran fabricadas por galegos”
Entrevista
de César Lorenzo Gil a Celia Díaz en BiosBardia:
“(…) – BiosBardia (B): A boca do monte é non só unha novela histórica senón un relato enciclopédico, con moitas notas ao pé para que a persoa que le estea informada da vida cotiá na época da dominación romana. Como organizou a documentación para a novela? Canto tempo investiu? Que fontes empregou?
– Celia Díaz (CD): A verosimilitude é a primeira característica que debe posuír unha novela histórica e para conseguila resulta imprescindible unha exhaustiva documentación previa. Documenteime en dúas fases: unha inicial e outra sobre a marcha, a medida que necesitaba consultar aspectos concretos, para non incorrer en anacronismos ou contradicións flagrantes. Durante ese tempo consultei libros, artigos, teses de doutoramento e publicacións dixitais. Primeiro centreime na minaría romana do ouro e continuei con obras sobre a cultura castrexa. Ramón Vila proporcionoume unha ampla relación dos xacementos mineiros e dos castros do concello de Quiroga que me axudou na localización dos escenarios: Castro de Ares e Anguieiros, principalmente. E, por suposto, recollín varias lendas da tradición oral sobre a presenza romana en Montefurado. (…)
– B: Vostede é unha autora que cultiva habitualmente a literatura infantil e xuvenil. Especialmente destacan as súas obras de teatro. O teatro para a rapazada goza de boa saúde?
– CD: Hai aspectos positivos, como a existencia de dramaturgos e de compañías teatrais de longa e recoñecida traxectoria. Tamén se celebran festivais e mostras, por exemplo a MOTI de Ourense, que o pasado decembro chegou xa á 12ª edición. Do mesmo modo, o teatro de monicreques conta con magníficas compañías e existen festivais específicos. Convócanse tamén varios premios para textos dramáticos que serven de estímulo para a escrita. É fundamental que existan obras de calidade que poidan ser levadas á escena e que contribúan á vitalidade do sistema literario galego. Mais a realidade é que a literatura dramática é practicamente inexistente. En primeiro lugar, pola dificultade para publicar. Ás editoriais non lles interesan as obras teatrais e limítanse a editar os textos gañadores dos certames e pouco máis. Hai tamén outro factor: a literatura galega, e máis se é para rapaces, e máis aínda se é teatro, ten pouca visibilidade. Está practicamente ausente en moitas librarías, e non digamos nos escaparates. O que non se ofrece, non se vende; esa é unha premisa básica de mercadotecnia. E se non se vende, non é rendible, co cal se pecha o círculo. De modo que o panorama está lonxe de ser esperanzador ou, dito doutra maneira, queda moito camiño por percorrer. (…)”
Monforte: presentación de Todo ser humano é un río, de Manuel Veiga
O
venres 28 de outubro, ás 20:00 horas, no auditorio do Centro do Viño da Ribeira Sacra (Rúa Comercio, 6), de Monforte de Lemos, terá lugar a presentación da novela Todo ser humano é un río, de Manuel Veiga Taboada, publicado por Xerais. No acto participan xunto ao autor César Lorenzo e Manuel Bragado.
Antonio Manuel Fraga: “Gañar un premio non te converte automaticamente en bo escritor”
Entrevista
de César Lorenzo Gil a Antonio Manuel Fraga en BiosBardia:
“(…) – BiosBardia (B): Falando de estilo, en Querido H. P. Lovecraft (novela coa que gañou o I Premio de Literatura Fantástica Antón Risco no 2015) destaca especialmente a súa capacidade para a contención. Unha calidade literaria escasa en xeral nas letras galegas pero que ten aínda máis mérito no caso do xénero fantástico, que pode caer facilmente no sensacionalismo.
– Antonio Manuel Fraga (AMF): Buscar iso era unha das miñas obsesións. É que cando tiven claro que quería contar na novela e empecei a escribir, decateime de que corría dous riscos. Por unha banda, ao tratar con escritores cunha personalidade moi marcada, nun texto no que suplanto a súa personalidade como escritores, xustamente, era doado caer na parodia. Necesitaba conterme para evitar facer unha novela que caricaturizase o lovecraftismo. E seguindo este fío, precisaba construír un universo fantástico si, pero que fose rigoroso, serio, que mantivese o equilibrio e no que o lector percibise que ese paso ao terror cósmico partía dunha atmosfera realista.
– B: A novela recrea os derradeiros tempos do escritor Robert E. Howard. Este autor fíxose famoso despois de morto pola repercusión popular que tivo o personaxe de Conan, que el creara e que logo se fixo universal en banda deseñada e cinema. Como chega vostede a el e por que contar as súas xornadas finais?
– AMF: Todo nace dun proxecto moito máis ambicioso: achegarme a diversos escritores que se suicidaran. Nese proceso é cando descubro a Howard. Eu lera algunha cousa del e coñecía o Conan, tamén sabía que formaba parte do círculo de Lovecraft, pouco máis. Pero logo encontro que era un personaxe fascinante. A relación que mantiña coa nai, o seu somnambulismo, a propia relación con Lovecraft, que era “virtual”, é dicir, ambos non se coñecían persoalmente, só por carta. E xustamente foi unha carta a que me dá a chave da historia. (…)
– B: En Tártarus hai, a diferenza de Querido H. P. Lovecraft, que ten un perfil máis psicolóxico e individual, un interese máis colectivo e social. Tamén un universo fantástico e mitolóxico potente. Non sei se se basea nalgunha referencia ou naceu todo do seu maxín.
– AMF: Loxicamente hai referencias reais, especialmente na parte “de superficie” do libro. Na parte subterránea, tamén están pero non dun xeito consciente, si me deixei guiar pola imaxinación. Si houbo unha referencia moi evidente na creación dos personaxes a diferentes pinturas que mos inspiraron. Todo xurdiu durante unha visita ao Museo Nacional de Bellas Artes de Cuba. Estaba eu alí na galería de arte contemporánea e empecei a entender que aquelas obras, algunhas delas abstractas, me inspiraban determinados personaxes. Recordo que fixen moitas fotos, a pesar da prohibición e dos insistentes avisos dos traballadores do centro para que non fotografase. Mais como me falaban en inglés, tiven ocasión de facer que non entendía e voltar con varias imaxes que logo me serviron para compoñer criaturas que aparecen na novela. (…)”
