Entrevista 
de Daniel Salgado a Suso de Toro en Sermos Galiza:
“No escritorio de Suso de Toro (Santiago de Compostela, 1956) hai dous libros no medio do camiño, unha novela e unha comedia teatral “de enredo”. Outro máis, un ensaio, talvez nunca acabe de nacer. “Xa non creo que o escriba”, confesa. Título si tiña: Cómo intenté ser español y no me dejaron. Porque De Toro busca agora “o gozo de escribir unha historia”. Desa paixón alegre xurdiu Fóra de si (Xerais, 2018), a historia do neurocirurxián Ricardo Marzoa coa que, orgulloso, se desdí. Hai oito anos anunciara o seu abandono da literatura. “Recuperei a fe”, explica. Eis un extracto da conversa publicada no Sermos Galiza 284.
– Sermos Galiza (SG): En Fóra de si, como noutras obras súas, hai un axuste de contas. A literatura como axuste de contas?
– Suso de Toro (SdT): Si, porque, que significa un axuste de contas? Ir ao pasado resolver algo. O axuste de contas significa que alguén decide mirar atrás e ir ao pasado solucionar algo que estaba sen solucionar. E iso é o que fan os personaxes dos meus libros. Xa en Land Rover, que é unha novela escrita no ano 87, publicada creo que no 88. Pero en case todos os meus libros hai protagonistas que viaxan ao pasado para solucionar problemas que estaban non ocultos pero si arrombados, ou sepultados, ou mal enterrados.
– SG: Os anos en que estivo sen publicar novela…
– SdT: Saquei aquel libriño de Somnámbulos, en que aparece un psicanalista que volve aparecer en Fóra de si.
– SG: …foron os anos da gran crise do neoliberalismo. Percíbese na literatura galega?
– SdT: Sabes que pasa? Que non leo literatura, nin galega nin non galega. Raramente. Leo libros soltos en función dun tema que me interesa nese intre. A xente non o entende e cre que é por soberbia ou menosprezo, e non é o caso. Se te ves obrigado pola profesión, ou porque es un puramente un lector e non desencadeas un proceso creativo, podes seguir a actualidade. Pero se non, non. Eu non a sigo. Non hai que mirar para os lados. Ao principio é inevitábel: cando encetas un camiño tes que estabelecer o valor do que fas e comparalo co mundo real. E o mundo real ao principio é un mundo moi doméstico. É inevitábel ler os coetáneos. Pero logo non hai que facelo, entre outras cousas porque son demasiado parecidos a ti, porque o espírito da época é semellante. É desconcertante, e faiche dubidar da túa orixinalidade. Eu tiven fortuna de estabelecer unhas referencias moi altas, grazas a don Benito Varela Jácome. Afacerte a admirar é fundamental. O autor que non o faga non poderá emular, para construírse como autor. Se só te move a envexa dos veciños, non vas emular. Trátase de non mirar os veciños, senón o que admiras e intentar emular as súas proezas cos teus desafíos. Nese sentido fun a por todas. Por iso nunca me vin como autor galego. Eu son autor. Eu quero ser un autor en serio e o meu problema é que vou ficar limitado polos condicionamentos históricos da miña lingua. Estou fodido.”
Arquivos da etiqueta: Daniel Salgado
“A exploración lírica do desexo”
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“No espazo que debuxa o triángulo entre desexo, amor e sexo sucede Home invisíbel. O último libro de Xavier Queipo (Santiago de Compostela, 1957) é unha investigación singular na lírica amorosa, décimo segundo premio Illas Sisargas de poesía erótica. “Foi tigre salvaxe. / Agora é tigre invisíbel, / sen riscas e sen poutas, / sen mensaxes cifradas e sen cairos lacerantes”, afirma no poema Tigre.
A escrita, relata Queipo vía electrónica desde Bruxelas -onde hai anos que reside-, nace do pulo do poeta galego residente en Bélxica Ramón Neto. “En 2013 propuxo un proxecto de poesía erótica como parte do traballo do Colectivo de Poetas de Bruxelas. Así escribín os primeiros poemas”, apunta, “ese foi o xermolo, tres poemas e un par de performances. O libro foise conformando con tempo e maduración”.
Quince textos, en que a experimentación formal viaxa do poema prosa aos xogos case caligráficos, conforman Home invisíbel. “Ten unha compoñente de lírica amorosa que vai alén da propia elección formal e da reflexión sobre o desexo, o amor potencial se así se quere”, afirma, “en varios poemas explóranse as relacións entre desexo, sexo e amor, como un trípode vital”. Que compara co corazón, os pulmóns e o cerebro: “[Ese trípode] latexa, respira e manda en toda a obra”. (…)”
Justo Beramendi: “As Irmandades da Fala modificaron a dinámica política galega”
Entrevista
de Daniel Salgado a Justo Beramendi en Sermos Galiza:
“Repensar Galicia. As Irmandades da Fala é o título do volume colectivo, coordinado por Uxío-Breogán Diéguez, Carme Fernández, Pilar García Negro, Xosé Manuel González Reboredo e Justo Beramendi que recolle as achegas ao simposio do mesmo nome organizado en novembro de 2016 polo Museo do Pobo Galego, a revista Murguía, o Grupo de Investigación Lingüística e Literaria Galega (ILLA) coa colaboración da Xunta.
Sermos Galiza disponibiliza agora os vídeos que rexistraron as intervencións nas xornadas. O historiador Justo Beramendi (Madrid, 1941) explica con concisión o papel fundamental das Irmandades da Fala para a Galiza contemporánea.
– Daniel Salgado (DS): Cal é a importancia histórica das Irmandades da Fala?
– Justo Beramendi (JB): É altísima. Por suposto foron moi importantes para a articulación do galeguismo político. E para o salto do rexionalismo a un nacionalismo pleno e moderno. Ademais, contribuíron a que se xerase en Galiza un espazo sociopolítico diferenciado e a apontoar un segundo Rexurdimento, coa consolidación da lingua e a literatura galegas.
– DS: A súa influencia excedeu o campo galeguista?
– JB: Aínda que o desenvolvemento do nacionalismo foi lento, ou non tan vizoso coma o vasco ou o catalán, aquí foi decisivo para a historia de Galiza. As Irmandades modificaron cualitativamente a dinámica política galega. Sen elas non se entende, por exemplo, a aprobación do Estatuto na II República. (…)
– DS: Que falta por saber das Irmandades?
– JB: En historia nunca se acaba, aínda que coas Irmandades eu creo que xa está cuberto o 80% do terreo. O que falta son cousas menores. Pero outra cousa é que este traballo chegue á xente.”
Entrevista a Daniel Salgado sobre O Gran Rexeitamento. Flores para Albert Ayler
Desde 
o Diario Cultural da Radio Galega:
“Daniel Salgado publica con Apiario a plaquette O Gran Rexeitamento. Flores para Albert Ayler. Un ritmo salmódico, como de ladaíña. A entrevista pode escoitarse aquí.”
A Xunta renuncia a catro das cinco feiras internacionais do libro en que participaba
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza (foto da Feira de Boloña):
“O Goberno galego cancela a súa presenza en catro das cinco feiras internacionais do libro en que viña participando. Así o publicou nunha resolución asinada polo secretario xeral técnico da Consellaría de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Jesús Oitavén o pasado 29 de decembro.
O documento expón que a Xunta de Galiza non licitará os catro dos cinco “lotes” destinados á “organización dos actos que vai desenvolver a Consellaría nas feiras do libro internacionais que terán lugar no ano 2018” por 157.024 euros. A presenza institucional só se manterá na Feira Internacional do Libro de Bos Aires.
Nin a Feira do Libro para Cativos de Boloña -considerada a máis importante no que respecta ao libro infantil e xuvenil, en que a industria editorial galega é potente-, nin a de Barcelona, nin a de Frankfurt, nin a de Guadalajara (México) contarán co habitual posto da Xunta. A Administración suspende in media res o proceso iniciado o 28 de setembro do pasado ano e acusa “dun crecente desinterese” os axentes implicados nos certames, “fundamentalmente do sector editorial”.
Desde a Asociación Galega de Editoras (AGE), que agrupa empresas produtoras de máis do 90% dos libros que se publican en Galiza, cualifican de “falsidade” a argumentación da Xunta. “É unha vella historia”, explica o seu presidente, Xosé Ballesteros, en declaracións a Sermos Galiza, “hai tempo que lle manifestamos á Xunta que non estabamos de acordo co sistema de presenza institucional nas feiras”. De feito, o 19 de decembro -dez días antes da inesperada resolución gobernamental-, remitían unha carta ao secretario xeral de Cultura, Anxo Lorenzo, en que expuñan as súas razóns.
“A presenza e a participación activa nestas feiras ten importancia para o sector do libro galego, e consideramos que a AGE non pode continuar a ser un invitado máis no stand de Galiza”, sinalaban, “producimos máis de 90% dos libros que se publican no país, afrontamos os custos de manter o sector do libro galego vivo, mais somos espectadores do agravio comparativo”. Lamentan que “outras micro empresas”, adoito que nin sequera publican en galego, “ocupan o mesmo espazo que calquera das que máis publica no país”.
Tampouco comparten os editores que “persoas alleas ao sector, que non coñecen a súa realidade nin a do mercado internacional do libro” xestionen e atendan o stand da Xunta. “Dificilmente poden realizar o labor que o libro galego precisa neses foros tan competitivos, malia a súa amabilidade cara ao público asistente”, engadían.
A misiva da Asociación de Editores solicitaba á Secretaría Xeral de Cultura “procurar vías de colaboración que dean contas dos intereses institucionais e profesionais. Trataríase de sumar esforzos públicos e privados a fin de acudir ás feiras internacionais cun espazo colectivo compartido, ou con varios espazos contiguos, que permitan mostrar o mellor da escrita e da ilustración galega e o máis salientable da industria editorial galega, ao resto do mundo”.
Nesa mesma comunicación, que constataba a falta de interese da Xunta por atender ao diálogo sobre as súas consideracións, as empresas editoras anunciaban que asistirán á Feira do Libro para Cativos de Boloña cun posto propio, en que se “mostrarán as novidades das empresas asociadas que o desexen, desenvolveranse actividades profesionais e estará atendido e xestionado pola secretaria técnica da AGE”. E expresaban a súa intención de “valorar en cada momento as formas de participar ou non no resto das feiras internacionais programadas”.
A resposta de Cultura foi anular a súa presenza en Boloña, Barcelona, Frankfurt e Guadalajara. Só estará en Bos Aires, coa xustificación de alí existir “unha importante colectividade galega que recomenda continuar aproveitando este evento para fomentar e promover a cultura galega”.
A lei do libro e da lectura 17/2006 afirma que “a Xunta fomentará a asistencia das empresas galegas do sector do libro e dos creadores e creadoras a feiras ou exposicións que se desenvolvan fóra do seu ámbito territorial, incluídos os certames internacionais, sempre que estes teñan interese para a comercialización ou difusión das publicacións ou servizos de empresas, ou sexan de interese para o país”. A Consellaría de Cultura bórrase agora do medio e deixa o labor en mans do Instituto Galego de Promoción Económica (Igape) e das cámaras de comercio.”
Margarita Ledo Andión: “Galiza é un país subexposto, moi censurado”
Entrevista
de Daniel Salgado a Margarita Ledo Andión en Sermos Galiza:
“(…) – Sermos Galiza (SG): O premio Otero Pedrayo é oficialista…
– Margarita Ledo (ML): Si, moi oficialista.
– SG: …como se evita que este tipo de recoñecementos domestiquen a cultura?
– ML: Esta é unha cultura tan anómala que está ateigada de premios. En troques de haber eses premios nacionais a algo que en determinado momento che fai avanzar, hai toda esta sucesión de recoñecementos. Eu fiquei sorprendida. Porque non é un mapa que teña na cabeza. Cando me chama Carmela Silva, a presidenta da Deputación que convocaba este ano, sorprendeume. Despois o nome, Otero Pedrayo, fíxome sentir a gusto. Logo dígome que son a primeira muller e obrígome a saber por que. Ten a ver co rol da muller no terreo da proxección cultural. Logo descubro que, para alén das entidades convocantes, hai un xurado máis amplo, de 20 persoas. Pero podemos darlle a volta e, en honor a Junqueras, dicir “hai que recuperar as institucións”. Calquera sociedade se dota de instrumentos institucionais, que son xusto ese mundo de relación entre o diferente: diferentes intereses, diferentes tácticas, diferentes prioridades. Aquilo que é urxente para que unha sociedade non desapareza, que é o noso risco: que desapareza aquilo que Otero representa para converternos en reclamo turístico. Esa función como única posíbel. Nunha situación normal, nas institucións entrarían os recoñecementos. Na nosa, creo que hai unha sobreexposición dos premios.
– SG: Esa é a sensación.
– ML: E ao tempo hai aspectos da cultura absolutamente abandonados. Agora traballamos nun programa europeo de subtitulado en linguas non hexemónicas. Traballamos con diferentes países europeos e con Catalunya e Euskadi. Galiza é o único país que non ten política de subtitulado. Hai áreas absolutamente abandonadas e outras sobreexpostas. Galiza é un país subexposto, moi censurado. Para a visibilización da cultura galega é necesaria unha institución como o Ramón Llull catalán ou como o Etxepare vasco. Hai subexposición nalgun Hai subexposición nalgunhas cousas e sobreexposición noutras. E seguramente o mundo dos premios está sobreexposto.”
“Memoria do último Del Riego”
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“Conversas de aperitivo e de sobremesa, regadas cunha botella de viño e cadanseu vaso de whisky, culminadas cun Montecristo, conforman a manda política e cultural de Francisco Fernández del Riego. Elaborounas o xornalista Perfecto Conde e publicaraas Xerais sete anos despois da morte do intelectual galeguista.
“Dous anos antes de morrer, Paco del Riego e mais eu estivemos véndonos practicamente cada xoves”, relata Conde (A Pontenova, 1943), “xantabamos xuntos, case sempre na súa casa, e falabamos como dous amigos. Un día propúxenlle traer un magnetofón. ‘Fai o queiras, grava o que queiras’, díxome. E así foi”. O resultado, 20 horas de parladoiro transpostas nun libro de 200 páxinas, fotografías incluídas.
“Eran conversas de amigos, sen método ningún. A única preocupación que eu tiña era ir descubrindo a biografía do paisano”, sinala Conde, veterana sinatura que pasou polas páxinas de Interviú, El País ou A Nosa Terra. Todo este material descansou durante seis anos nun caixón. As razóns? “Antes de que Del Riego morrera, transcribira as gravacións, pero non lle din importancia, non vía moita chicha. Ate que volvín tropezar con elas hai pouco”.
Na relectura daqueles encontros advertiu a fariña máis alá do farelo. O intelectual, un dos fundadores e soportes da histórica Editorial Galaxia, militante galeguista na República, non facía moitos prisioneiros. Aos 95 anos, “pega un bo repaso crítico á cultura galega e a algúns dos seus protagonistas”: a Carlos Casares, Ramón Piñeiro ou Álvaro Cunqueiro, entre outros. “E confésase politicamente”, di.
Del Riego, nado en Vilanova de Lourenzá e falecido en Vigo, fixera a guerra no bando franquista “de maneira forzosa, pero fíxoa”. Tamén narra o seu papel na configuración do Partido Galeguista durante a Segunda República. “Ou a súa entrañábel relación con Otero Pedrayo, a quen el admiraba profundamente”, conta Perfecto Conde.
O libro estará na rúa entre abril e maio, da man de Edicións Xerais. Aínda non hai título definitivo, pero Conde xoga cun verso que Del Riego escribiu de mozo: “Adeuses de lonxanía”.”
“1968: Manuel María inventa a poesía infantil en galego”
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“Algúns dos poemas máis célebres da literatura galega atópanse nun libro humilde, cuxa primeira edición facturou un fabricante de cartóns para confitarías. Os soños na gaiola, de Manuel María, non só achegou a lingua a centos de cativas e cativos. Tamén inventou un xénero para o galego: a poesía infantil. A fundación que custodia o legado do poeta vén de editar a obra na versión máis achegada a como a concibira por primeira vez hai medio século.
“É un libro moi rompedor. Naquela altura, ninguén lle daba importancia á literatura infantil”, expón Montse Pena Presas, profesora da Universidade de Santiago e autora do amplo estudo que acompaña a reconstrución editorial da Casa Museo de Manuel María. “Só había algunhas traducións de Xohana Torres en Galaxia, e unha obriña da propia Xohana”. O único escritor galego preocupado por achegar as letras á infancia nin sequera residía en Galiza: Xosé Neira Vilas.
Nas cartas que cruzaron, Manuel María explicáballe ao creador de Balbino o seu obxectivo. “Quería lembrar no poemario a súa infancia labrega”, di Pena Presas, “pero foi moito máis alá. Se só se tratase desa cuestión, o libro non se titularía así”. O poeta fala dun mundo entre reixas en que non se pode soñar libremente. E que inclúe Galicia, unha das súas composicións máis emblemáticas, suxeita a usos múltiples e maiormente políticos: “Galicia somos nós: / a xente e mais a fala. / ¡Si buscas a Galicia / en ti tés que atopala!”.
Mais o éxito de audiencia de Os soños na gaiola non foi inmediato. Escrito no outono de 1967, a primeira edición correu a cargo de Cartonaxes ANMI, “unha empresa de cartóns para confitarías” propiedade de Ángel Gómez Camarón, natural de Medina del Campo e asentado en Galiza desde a República. A idea inicial do empresario, relata Montse Pena Presas, “era enviar o libro ás escolas polo Día das Letras [que se celebraba desde 1963], pero foise adiando e acabou como agasallo para os seus clientes”.
A relación de poeta e tan peculiar editor non acabou ben. Manuel María disgustárase pola escasa calidade da edición. A maiores, non incluíra as ilustracións que Reimundo Patiño imaxinara para os poemas, “seguramente por unha cuestión de orzamento”, e que agora recupera a Casa Museo. E, con todo, Gómez Camarón non desistiu do seu apoio á cultura galega naqueles tempos escuros e axudou a difundir Homenaxe a Otero Pedrayo e Retratos en tempos de pouca luz, ambos os dous de 1968, de Arcadio López Casanova, Dous contos, cinco cousas e mais un debuxo inédito (1970) de Castelao ou ¿E decímolo ou non o decimos? (1972), de Ánxel Fole.
Suso de Toro: “En ‘Cinco Feiras’ gustaríame non escribir de política”
Entrevista de Daniel Salgado a Suso de Toro en Sermos Galiza:
“Suso de Toro (Santiago de Compostela, 1956) regresa, de forma regular, á prensa galega. Faino coa sección Cinco Feiras, que publicará cada día da semana no dixital Sermos Galiza. A piques de estrear novela –Fóra de si, en Xerais- despois de sete anos de silencio, tamén cociña un ensaio sobre as razóns da literatura. “Non sei estarme quieto”, confesa divertido. (…)
– Sermos Galiza (SG): Xa rematou a súa novela de retorno á literatura?
– Suso de Toro (SdT): Está rematada, si. Pero non lle dou moita importancia. Ao interromper a escrita [Suso de Toro anunciara hai case oito anos que abandonaba a súa carreira literaria], non teño programa estético. Mais é unha novela moi miña. E o editor [publicaraa Edicións Xerais] está contento.
– SG: Ten título?
– SdT: Ten: Fóra de si. Despois de que saia en galego, aparecerá en castelán -traducina eu mesmo- e en catalán.
– SG: Por que volveu escribir e publicar ficción?
– SdT: Para me divertir. Polo mesmo polo que empezo esta sección no Sermos. E porque realmente me gusta, non paran de ocorrérseme historias e desafíos literarios. A xente non sabe que os que escribimos estamos infectados, colonizados, de linguaxe. E que nos tranformamos ao escribir. Tampouco sei estarme quieto, claro.”
“O Casares por (volver) ler”
Artigo
de Daniel Salgado en Sermos Galiza:
“A compilación de máis de 400 artigos en 800 páxinas de, segundo o editor Xosé Soutullo, “letra apretada”, dedicadas á lectura, ao libro e á lectura conforma A ledicia de ler. O limiar é da profesora Dolores Vilavedra. Textos que viron a luz entre 1975 e 1982 no xornal La Voz de Galicia, recollen “a súa maneira de entender a literatura, fixa a súa ollada literaria”. E se nesta existe unha liña de forza, indica Soutullo, é aquela que critica “a literatura posta ao servizo da política”.
Casares, que acompañara o antifranquismo e se comprometera en organizacións como a Asociación Democrática de Estudantes e a Frente de Liberación Popular, “non negaba que a política estivese presente na literatura, mais non quería que esta se sometese a un programa político”. A ledicia de ler, con todo, ía máis alá da autopoética e aínda hoxe serve como rexistro dunha época chave para a literatura galega.
“Neses anos hai un aumento considerábel da produción literaria”, lembra Soutullo, “e os seus artigos recóllena. Ao tempo, percibimos como se van incorporando novas xeracións de autores”. A Transición, engade, non era unicamente política. As letras tamén entraban en metamorfose. O escritor Casares estaba atento ao libro galego en sentido amplo: narrativa, ensaio, historia. “Nos últimos anos incorpora novos temas e comeza a falar de literatura universal. É como un aviso do que fará despois na sección Á marxe”. Que empeza en 1982 e que Galaxia xuntou en dez volumes.
Se o xornalismo resulta indispensábel para enxergar a dimensión do escritor e o intelectual Carlos Casares, O suicidio de Jonas Björklund e outras historias ofrece unha concisa panorámica sobre a súa obra narrativa. Trátase de 20 relatos aparecidos en revistas, na prensa, en libros colectivos ou mesmo de maneira independente, e escritos entre 1965 e 2001. “Os temas principais da súa literatura están neste volume: a violencia, o dogmatismo, a tolerancia. E todo atravesado polo humor”, considera Xosé Soutullo. (…)”
