Exposición sobre Afonso X, o Sabio e Galicia en Roma

O 18 de abril inaugúrase en Roma a exposición “Afonso X e Galicia. O monarca que de tanto mirar as estrelas esqueceu da terra”. A mostra, organizada por Attilio Castellucci, en representación do Centro de Estudos Galegos de Roma que dirixe, xunto con Paolo Canettieri, en representación do Departamento de Estudos Europeos, Americanos e Interculturais, poderase visitar ata o 17 de maio no Edificio Marco Polo (Circonvallazione Tiburtina 4). O día da inauguración participarán varios especialistas na cultura galega e na obra de Afonso X como Rosario Álvarez, M. Luisa Cerrón Puga, Ana Ces Ares, Iolanda Galanes, Ignacio Peyró, Arianna Punzi, Antoni Rossell e Isabella Tomassetti, ademais dos organizadores, Attilio Castellucci e Paolo Canettieri.

Varsovia: XIII Congreso da Asociación Internacional de Estudos Galegos, do 21 ao 24 de setembro de 2022

Conmemórase o 60 aniversario das Memorias dun neno labrego

Desde Nós Diario:
“O día 5 de xaneiro de 1961 publicábase a primeira edición dun libro que faría historia nas nosas letras. Nas súas páxinas despregábanse as palabras de Balbino, que narraba, en primeira persoa, remedando a escrita nun caderno, as vivencias cotiás da infancia na aldea. Esta elemental premisa é abondo para identificar de que falamos –Memorias dun neno labrego, de Xosé Neira Vilas, por se fica alguén no despiste-, pois tal é o impacto que pasaría cos anos a converterse na novela galega máis popular da segunda metade do século XX.
En conmemoración do 60 aniversario da obra, un lustro após o falecemento do autor, tivo lugar en Compostela no auditorio que leva o seu nome (no Gaiás) un acto, que tivo lugar, puxo de relevo a importancia desta obra emblemática. A el asistiron o presidente da Fundación Neira Vilas, Fernando Redondo; o da Real Academia Galega, Víctor F. Freixanes, o da Editorial Galaxia, Antón Vidal e mais o conselleiro de Cultura, Román Rodríguez.
Era a editora Follas Novas a que sacaba esta primeira edición, a quinta da súa curta andaina, da man do propio Neira Vilas e da súa compañeira, Anisia Miranda. Sacaba unha tirada de 2.000 volumes que tivo boa acollida, vendida tamén nunha pequena porcentaxe na Galiza, mais que non chegou a esgotarse.
Un dato curioso tendo en conta a difusión que posteriormente tería, reeditada por Ediciós do Castro -logo dun intento frustrado por constituílo como o primeiro título da editora Rúa Nova- con ilustracións de Isaac Díaz Pardo, en 1968 nunha tirada de 1.000 exemplares que xa se esgotou, e que a partir da quinta edición pasan a imprimirse 5.000 ou, máis adiante, até 10.000.
As amplas vendas da primeira metade da década dos 70 anticipan así a forte demanda dun libro que se vendía “como roscas”, segundo lle contaba Manuel María ao autor nunha carta en 1971. No proemio de Alonso Montero cualifícaa de “obra máis lida da literatura galega”.
A día de hoxe cóntanse 35 edicións cun total de 700.000 exemplares, aos que se suman traducións a idiomas como o alemán, o sueco, o romanés, o ucraíno, o búlgaro, o esperanto, o checo, o maia ou o ruso, así como a publicación en braille, que o converten no libro escrito en galego máis traducido e editado. Seis décadas após a publicación, segue revalidando o seu posto entre as dez obras máis vendidas en 2020 por Galaxia.
Memorias dun neno labrego retrataba a dura realidade da Galiza rural dos anos 40, enfrontando temas como a desigualdade ou a emigración. A obra de Neira Vilas tivo precisamente neste último tema un dos piares fundamentais. Así se manifesta desde a ficción até os artigos xornalísticos, ademais de nas dúas obras que compuxeron a triloxía que abriu Memorias: Aqueles anos do Moncho e Cartas a Lelo.
Unha preocupación que bebe, en parte, da súa propia experiencia vital. Nado en Gres (Vila de Cruces) en 1928, de familia labrega, criouse na aldea e traballou a terra até os 16 anos, cando entrou como contable nun serradoiro. Aos 20 anos emigrou a Bos Aires. En 1961 trasladouse a Cuba e non sería até 1992 que volveu a Vila de Cruces.
As Memorias dun neno labrego beben, xa que logo, como o propio autor manifestou en vida, da súa biografía, que coincidía coa de tantas outras crianzas da época. “Sentía a necesidade íntima de sacar de min aquelas vivencias. Vía que na literatura galega non se trataba o tema ou facíase de esguello, por autores que non triparan lama nun sabían coller unha legoña”, admitía entrevistado por Nora Longhini en 2008, como recolle o volume de Galaxia Neira Vilas. Os anos da Arxentina (1949-1961).
A conmemoración completouse coa presentación do documental Un legado de futuro, un novo contido audiovisual que achega datos relevantes sobre o autor, a súa época e a súa obra. Aliás, houbo unha especial lembranza das numerosas adaptacións e iniciativas sociais, editoriais, teatrais, audiovisuais, musicais e pictóricas que configuran e completan o universo Balbino e que dan conta dun patrimonio que continúa vivo na actualidade.
Dolores Vilavedra denominaba Memorias dun neno labrego como “primeiro bestseller da literatura galega”, condición á que contribuíu o feito de ter acompañado a introdución da lingua galega no ensino. Con todo, non se considera de maneira consensuada unha peza de Literatura Infantil e Xuvenil, malia unha certa orientación dalgunhas edicións a este público ou a súa propia dedicatoria -“a todos os nenos que falan galego”-, senón que tende a identificarse como literatura de fronteira e mesmo asociada ao bildungsroman (novela iniciática). Sen entrarmos en tecnicismos, trátase dun relato que poden gozar crianzas e persoas adultas, que logrou manter as vendas de maneira regular durante moitos anos, polo que podería considerarse, segundo propón Iolanda Galanes, como longseller.”

O Premio Rosalía de Castro da Deputación da Coruña recoñece o labor normalizador da AS-PG e o proxecto Apego

Desde a Deputación da Coruña:
“A AS-PG (Asociación Socio-Pedagóxica Galega) e o proxecto “Apego” que ten á Coordinadora de Traballadores/as de Normalización da Lingua (CTNL) como representante legal son as iniciativas gañadoras do VIII Premio Rosalía de Castro de Lingua.
A AS-PG resultou gañadora na categoría de colectivo, entidade ou asociación que destaque na promoción da lingua galega, segundo o xurado pola súa “tarefa continuada e a longa traxectoria a prol da lingua e cultura galegas, formación docente, publicación de materiais didácticos, promoción de espectáculos audiovisuais, elaboración de estudos sociais, implicación decisiva no proceso de normalización lingüística, etc”
Na categoría que premia proxectos ou iniciativas que traballan con tramos de poboación de menor idade, infancia e mocidade, resultou gañador o proxecto “Apego”, representado pola CTNL, segundo o xurado por “promover o uso do galego na infancia e a súa implantación en todo o país”.
O xurado estivo composto por Iolanda Galanes, Anxo Louzao, Cibrán Arxibai e Xián Naya coa vicepresidenta e responsábel da área de Cultura e Normalización Lingüística, Goretti Sanmartín, como presidenta e a técnica da área, Dores Sánchez como secretaria.
A vicepresidenta e responsábel da área de Normalización Lingüística, Goretti Sanmartín, destacou o “carácter innovador e pioneiro do proxecto Apego que vai destinado ao sector que máis precisa actividades de fomento de uso do galego, a infancia”. Por outra parte, a respecto do premio á AS-PG, Goretti Sanmartín indicou que “a súa traxectoria é a dun intenso percorrido por multitude de facetas de ampla incidencia social, con apostas dinámicas que tentan unir o mundo do lecer, do coñecemento e do orgullo do uso da lingua propia no país”.”

Especial “Carlos Casares. Un país de palabras”

Desde o Diario Cultural da Radio Galega:
“Programa especial sobre Carlos Casares, primeira parte, con Hakan Casares, Luís González Tosar, Antón Riveiro Coello, Ramón Loureiro, Arcadio López-Casanova, Antón Baamonde, Miguel-Anxo Murado, Marina Mayoral, Camiño Noia, Suso de Toro, Xesús Rabade Paredes e Darío Villanueva.
E segunda parte, con Hakan Casares, Damián Villalaín, Montse Pena, Ana Luna, Iolanda Galanes, Luís González Tosar, Carme Riera, Manuel Forcadela, Bieito Iglesias, Rexina Vega, Jon Kortazar, Henrique Monteagudo, Víctor Freixanes, Olivia Rodríguez, Dolores Vilavedra e Arcadio López-Casanova.”

A literatura galega traducida supera os 1500 libros

DesdeDUVigo 2016 01 o Diario da Universidade de Vigo:
“Rosalía de Castro en xaponés, Álvaro Cunqueiro en árabe, Xavier Queipo en portugués e francés; Teresa Moure en italiano, holandés e serbio; Suso de Toro en checo, grego e búlgaro; Alfredo Conde en inglés de Australia e ruso; Xosé Luis Méndez Ferrín en inglés británico; Séchu Sende en kurdo e turco; Bernardino Graña e Miguel Anxo Fernán-Vello en macedonio; Domingo Villar en sueco e alemán…. Estes son só algúns exemplos do “cambio radical” que viviu nos últimos corenta anos en Galicia o sector da tradución literaria, anos nos que a literatura galega acadou un grao de coñecemento exterior moi superior ao que se viña supoñendo. Así o reflicten os últimos resultados de investigación do grupo Bitraga, un equipo de investigación da Facultade de Filoloxía e Tradución creador dun catálogo único, que recolle obras traducidas dende e cara ao galego, todo un observatorio do mundo da tradución, cuxa análise deixa xa sobre a mesa importantes conclusións.
E se os datos son “máis que positivos” no que a proxección exterior se refire, no outro lado da moeda, o que chega a Galicia dende o exterior, a evolución aínda é maior. Tras cubrir o repertorio de clásicos nos anos 80 e 90, a comezos da década do 2000 o sector entrou nunha nova fase con signos de normalidade como a tradución dos premios Nobel, de obra menor de grandes autores, de obras de actualidade e ata de best-sellers… “A cantidade de textos literarios estranxeiros traducidos e aos que se ten acceso directamente en galego sen necesidade de pasar polo castelán é enorme”, subliña Ana Luna, investigadora principal do grupo, ao que Iolanda Galanes engade que, a día de hoxe, no sector da tradución literaria en Galicia xa non hai enormes diferenzas co que acontece noutros lugares, “estamos no circuíto comercial e, aínda que non somos un mercado equiparable ao das grandes culturas, percibimos signos de normalidade. Iniciouse, aínda que de xeito tímido, o proceso de internacionalización”.
Os datos de Bitraga cifran o total de traducións literarias (de fóra cara a dentro e viceversa) no período 1980-2014 en 4603, das que 1540 son tradución a outras linguas de obra galega. “Neste momento a exportación de literatura galega supón un terzo do total das traducións”, explica Galanes, que lembra que nos anos 90 “desde o ámbito académico, era relativamente habitual referirse á nosa cultura como pequena, porque apenas se establecía diálogo co exterior e, cando acontecía, era máis ben un monólogo: traduciamos, mais non eramos traducidos”. Hoxe, tal e como demostran os datos recollidos, as cousas mudaron de xeito radical “e xa non se pode negar que exista un diálogo”. Logo pode analizarse, a través do catálogo, como é ese diálogo con cada cultura, se é ou non estable, se é equitativo, a través de que vías … “pero xa non se pode negar”, insisten as investigadoras.
Se ben as cifras son moi alentadoras, desde Bitraga indican que as relacións non se producen do mesmo xeito nin coa mesma intensidade en todos os casos. Aínda que o abano de culturas de importación se ampliou dende principios do século XXI, Galicia segue a ter dependencias de espazos e linguas moi concretos como son o español, o inglés e o francés, “sirva de mostra que o 90% das obras do catálogo de importación teñen como orixinal unha obra nalgunha destas linguas”. Un canon que, a xuízo das investigadoras, está reforzado pola escasa política institucional e que cumpriría diversificar se o que se pretende realmente é fomentar o multilingüismo. Pola súa parte, o espazo privilexiado de difusión exterior para a literatura galega segue a ser o ibérico, aínda que é salientable que nos últimos trinta anos se abrisen relacións con outros 40 espazos culturais. “Quen soñou traducir poesía guaraní ou mapuche ao galego directamente? Ou que obra galega estivese traducida ao kurdo? Era impensable hai só unha década e hoxe, en cambio, está acontecendo”, recalca Galanes.
Outro dos cambios de tendencia que Bitraga detecta é que a nosa literatura interesa no exterior non só por ser unha cultura minorizada, e polo tanto exótica. “Por citar un exemplo, a literatura infantil e xuvenil galega funciona no exterior con todas as condicións do mercado internacional”. Nesta liña, as investigadoras aluden ao esforzo das editoras, que mudaron as estratexias comerciais, no sentido de publicaren simultaneamente orixinal e traducións “de xeito que se introduce a versión traducida na contemporaneidade da produción literaria, sen distorsións, e ao mesmo tempo sitúa a literatura minorizada en pé de igualdade coas outras culturas”. As delegacións de editoras galegas no exterior, as parcerías comerciais noutros países ou a participación sistemática en feiras internacionais “onde venden xa non a tradución, senón directamente os dereitos de tradución, son outros indicios de normalidade”, explica Ana Luna.
“Hai apenas uns anos era imposible pensar en ler a Xosé Antonio Neira Cruz ou Agustín Fernández Paz en coreano ou que obras coma as do británico Harold Pinter, Premio Nobel de Literatura en 2005, fose traducida ao galego antes que ao español, ou que autores como Herta Müller levase anos traducida ao galego cando en 2009 lle concederon o Nobel… “, engade Galanes, que cita estes exemplos para incidir no repertorio innovador construído nos últimos anos baixo parámetros internacionais e sen necesidade de pasar polo filtro doutra cultura ou lingua.
Para chegar a esta situación as autoras consideran clave a emerxencia de profesionais cualificados, “pois se antes se facía tradución mediada, a través de segundas linguas, sobre todo español e francés, neste momento xa hai tradutores/as que traballan directamente con linguas orixinais, por máis ‘exóticas’ que estas sexan. Ao mesmo tempo constatan que a tradución deixou de ser unha actividade secundaria, na que o tradutor se dedicaba a outra tarefa principal e só traducía ocasionalmente , “un panorama ben diferente tras case 20 promocións formadas nesta facultade, que tamén contribuíron coa súa dedicación exclusiva aos importantes cambios experimentados no mundo da tradución galega”. (…)”

Compostela: Simposio Estudos literarios e campo cultural galego, os 2 e 3 de setembro

Simposio Antón Figueroa 1Simposio Antón Figueroa 2

A Coruña: IX Xornadas sobre Lingua e Usos. Lingua e Tradución, do 28 ao 30 de novembro

Do mércores 28 ao venres 30 de novembro, no Salón de Graos da Facultade de Filoloxía da Universidade da Coruña, o Servizo de Normalización Lingüística, en colaboración coa Real Academia Galega, organiza as Xornadas sobre Lingua e Usos que este ano alcanzan a súa novena edición. O tema escollido para esta edición é o de Lingua e Tradución.

O prazo de inscrición será até o 21 de novembro, e pódese realizar xa desde aquí. Está solicitado un crédito de libre configuración para o alumnado da UDC que asista a esta actividade. Para obter o diploma de asistencia será preciso acudir ás conferencias programadas.

O programa é o seguinte:

Mércores, 28 de novembro
09:00 h. Recepción e entrega da documentación.
09:30 h. Acto de inauguración.
10:00 h.-11:30 h. Conferencia inaugural: Traducir literaturas transculturais, por Dora Sales Salvador.
12:00 h.-12:30 h. A internacionalización da cultura galega, por Xosé Luís Méndez Ferrín.
12:30 h.-14:30 h. Políticas de tradución no caso galego, por Silvia Montero Küpper e M.ª Jesús Lorenzo Modia.
16:30 h.-18:30 h. Evolución das traducións publicadas en galego, por Gonzalo Constenla Bergueiro e Ana Luna.
19:00 h.-20:30 h. Tradución e interpretación profesional en diferentes linguas, por Lara Santos (AGPTI), un representante da APTIC (Catalunya) e Bego Montorio (EIZIE) (Euskal Herria).

Xoves, 29 de novembro
10:00 h.-11:30 h. Tradución e ideoloxía: os enfoques feministas e poscoloniais, por María Reimóndez.
12:00 h.-14:00 h. A tradución do galego ao portugués e do portugués ao galego a debate, con Carlos Paulo Martínez Pereiro, Carlos Quiroga e Áurea Fernández.
16:30 h.-18:30 h. Mesa redonda: Tradución e literatura galega, con Manuel Bragado (Xerais), Eva Mexuto (OQO) e Moisés Barcia (Rinoceronte Editora).

Venres, 30 de novembro
10:00 h.-11:30 h. Interpretación e normalización lingüística no caso das linguas
subordinadas
, por Robert Neal Baxter.
12:00 h.-13:30 h. Conferencia de clausura: Para alén de Nós: a tradución dunha cultura emerxente, por Iolanda Galanes.